Кичээл - оюн. М.Ы. Идам-Сурун "Оорушкумнун дээди чурту"
план-конспект урока (9 класс) на тему

Болат Екатерина Монмеевна

9-ку класска класстан дашкаар номчулга ичээли.Уругларны торээн чер-чуртунга ынакшылын кодуруп, сонуургалын бедидер.

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon tyva_9_kl.doc51 КБ

Предварительный просмотр:

Торээн чогаалга кичээл –оюн.

Темазы: М.Идам-Суруннун « Оорушкунун дээди чурту »

Сорулгазы: 1.Чогаалдын дылын,оон утказын болгаш композициязын сырый холбап сайгарар.

                       Чогаал теориязынын дугайында билиглерин ханыладыр.

                      2.Сос-биле ажылды чорудар.                  

                      3.Торээн Тывазынга  ханы ынакшылды оттуруп, чоргаарланыр чорукка болгаш ону    

                        камгалаар чорукка кижизидер.

Дерилгези: Тыва дугайында чуруктар,магнитофон, компьютер,фломастер, саазыннар

Кичээлдин чорудуу:

         

1.Киирилде кезээ:

      -Экии,уруглар!Олуруп алынар.Кичээливистин эгезинде таныжып алыылынар.Мен Тээли ортумак школазында база силер ышкаш уругларнын торээн дылынын башкызы мен.Богун силернин манаа келгеш, кады ажылдаары менээ дыка оорунчуг болду.Мээн адымны Болат Екатерина Монмееевна дээр.

 2.Чаа теманын тайылбыры:

    а) Ам шупту карактарынар шийип алынар,карактарынарга чуу коступ, сагыжынарга чуу кирип    

        келир-дир.Мен силерге одуруглар номчуп бээр мен.Шенеп корээлинер аа.( Уруглар башкынын  

        состерин  дыннаар.)

       

     б) Башкы номчуур.

                     Тыва дээрге  дистинишкен бедик даглар

                                                                                            ораны-дыр.

                      Тыва дээрге арыг, кылан шулураан суг

                                                                                             эртинези.

                      Тыва дээрге дынгылдайлаан, ырлап, хоглээн

                                                                                             топтуг чон-дур.                    

                      Тыва дээрге тоогузу байлак, ханы чоргаар

                                                                                             чурт-тур.

                 

         -Чуну сагыштадынар.Ийе, Тыва чуртувустун дугайы сагыжынарга кирген.

в) Ам караавыс-биле Тыва чер-чуртувустун дугайында кинодан узундуну коруп корээлинер, уруглар.

     (Кинонун кыска корулдезин кылыр)

г) Ам бистин богун ооренир темавыс чунун дугайында деп билип тур силер?(Шын-дыр Торээн чер- чуртувустун дугайында)  

д) Кичээлдин сорулгазы-биле таныштырар. а) Бистин богунгу кичээливистин   хевири-оюн. Слайд 2

     Эгезинде кичээлдин темазын бижип алыылынар.Темазы М.Ы.Идам-Суруннун «Оорушкумнун      

     дээди чурту» деп  шулуу. А сорулгавыс –ук шулукту сайгарбышаан, оон темазын ханыладыр    

     коруп , бодувустун торээн Тывавыска хамаарыштыр элээн билиглерни  оюн хевири-биле бот-

     боттарывысты шенежип  тургаш, билип алыр бис. Ажылчын кыдырааштарны улээр.

-Торээн чуртун дайзындан камгалап турар дугайында кандыг шулуктер билир силер? (С.Сарыг-

  оолдун «Авамнын ынак оглу». С.Пюрбюнун «Тулчуушкунче»

  б) Словарь-биле ажыл. Слайд 3

           Дээди-улуг,бедик                                             Карыш-хензиг,бичии

           Ааттынган-чайганган                                      Монге- кезээ шагда

           Аа- баштайгы хоюг сут,уурак

  в).Аянныг номчулга.а.153 (Башкы номчуур, артынга фон турар.)

  г) Шулукту уткалыг кезектерге чарары: (Оореникчилерге строфалай номчааш, сайгарар)

          1-ги строфа Авторнун торээн чуртунга ынакшылын коргускен.

          2-ги строфа Торээн чер-чуртунун чараш каазынга чоргааралын коргускен.

          3-ку  строфа  Авторнун бодунун торээн чуртунга хамаарылгазы коступ, ону дайзыннардан  

                               камгалаарынга беленин коргуспушаан, оорушкузунун эн-не дээди бедик чурту  

                               болуп  турарын корзузуп турар.

     

      -Февраль тончузунде Н.Олзей-оол аттыг культура товунге оргиназациялар аразынга болуп турган    

         концерти кордунер бе? Чуге тураскаадып эрттиреген  корулде-дир? (Тиилелегенин 70 чылынга).

      -Оон ангыда бо чылды чунун чылы кылдыр чарлаан ийик? 9Литература чылы)

      -А бистин Тыва республикавыстын иштинде ? (Улусчу чанчылдар чылы)

  д) Шулуктун темазын, идеязын тодарадыры: Темазы:Торээн Тывазынга ынакшыл, чоргаарал,а    

          идеязы кижинин оорушкузунун дээди чуулу –торээн чери деп  коргускен.

 

е) Шулуктун тургузуун хайгаарап коору:

     -Шулук каш строфалыг-дыр (3)

     -Бир строфада каш одуруглар барыл? (7-7)

     Одуруг бурузунде стопаларын коруп корээлинер Слайд 4

           Ааттынган / кавайым дег//

           Аазын эмген / авайым дег //

           Сагыжымдан / ырап читпес //

           Чаагай, хостуг / Торээн чуртум // ( 2 стопалыг)

ж) Шулуктун уран аргалары: Слайд 5

              Деннелге :ааттынган кавайым дег, авайым дег, эзир куш дег, уулза дег, догерези мен дег.

              Эпитет: чаагай , хостуг торээн чурт; эртинелиг сыннары; элдиг,шыктыг

                           хемнер; эрге-чассыг торээн чурт; оргун, чаагай делгеренгей чурт.

              Метафора: ырап читпес торээн чурт; чоргаар оскен чурт; чуртум монгежире.    

      -Шулукте Торээн чурт деп сос каттыжыышкынын чуге улуг ужук-биле бижээн деп бодап тур    

        силер?

е) С.Есенинин шулуунге деннелге  

3.Оюннуг кезээ: Оюнувустун кыйгызы:

              Тыва дылым,

              Тыва черим,

              Тыва чонум—

              Ожуумнун уш дажы ол-дур..

                                                А.Даржай

-Ожук деп чул ол? ((паш тигери-биле беткээн 3 даш)

_Шын-дыр ,эр-хейлер.Шаандан тура тыва чон кошкун амыдыралдыг чораан болгаш, хонган хонашта-рынга эптии-биле 3 даш салгаш, чемин кылып ижер турган.Даглыг чуртка оон эптиг арга кайыын турар.Орус дылда билир силер бе? Треножник( подставка на трёх ножках)

      Ожук деп чуну ынча дээрин билип алдывыс.Ам силерни чуге 3 болукке чарган деп бодап тур си-лер? (Ожуктун 3 дажынга домейлээн.)

     -Шын-дыр.Силер 1-ги даш, силер 2-ги даш, а сиелр 3-ку даштар силер.(Ожук даштарын улеп бээр)

Биртээ ожуктун 3 дажы болганывыста, клазынарда чамдык улус чалгаарап, кичээл узуп, онаалга кыл-байн кээп туруп бээр болза, чуу болгу дег-дир? (Клазывыстын ады баксыраар,тенек мугулай улус боор бис)

-Ынчангаш ожуктун 3 дажы дег, демниг, бот-боттарывыска дузалажып чоруур болзунарза, хей-аъды-нар бедик, экер-эрес деп мактадып чоруур силер.Хей-аъдынар бедик болгаш киискип чорзун  дээш эки харыылаан болукке Тыванын тукчугаштарын белекке бээр мен.

       1-ги этап: «Мээн дылым, черим, чонум» (айтырыг-харыы)

                         -Тыва национал бижик кажан тургустунганыл? (1930 ч.)

                         -Тывада эн бедик даг, бедии чежел? (Монгун-Тайга, бедии 3.976.9 м)

                         -Тыванын эн унелиг тураскаалы («Азия тову» В.Ф.Деминнин)

                         -Тыва 1-ги Россиянын маадыры (С.Шойгу)

                         - Тыва чоннун алдарлыг удуртукчуларынын бирээзи, тоогуде балалбас исти арттырган,                              

                            ынчалза-даа 1939 чылдын март 22-де аттырып олуртуп каан политик (Буян-Бадыргы)

      2-ги этап: «Билир мен бе?» Тыванын тугун, сулдезин сактып чуруур.

      3-ку этап: Мини-чогаадыг  «Тыва дылым». «Тыва черим». « Тыва чонум»

4.Кичээлдин туннели.

   -Бо кичээлде чуну билип алдынар?

   -Чуну чедир билбейн бардынар? Эр хейлер.

5.Онаалга. «Тыва черим» деп темага шулук одуруглары чогаадыр.

6.Кичээлди туннеп демдектер салыр.(боттарынга унелелди берип болур)

 

Карточка-биле ажыл

1.Эзир-Каранын чуруун чуруур.

2.Тыва дугайында чурук чуруур.

3. «Мээн торээн черим-Бай-Тайгам» деп чурук чуруур.

4.С.Бюрбюнун «Тулчуушкунче» деп шулуунге хамаарыштыр чурук чуруур.

                               

     

Ааттынган кавайым дег, 

Аазын эмген авайым дег,

Сагыжымдан ырап читпес

Чаагай, хостуг Төрээн чуртум!

Ырым ырлап йөрээл тудайн,

Ырларымның  YстY -дYр сен.

Ынак чор мен.Кады чор мен.

Эртинелиг сыннарынга,

Элдиг, шыктыг хемнеринге

Эзир куш дег, чоргаар өскен

Эрге-чассыг Төрээн чуртум!

Уулза дег чараш-тыр сен.

Урууң, оглуң ыры-дыр сен.

Улуум-дур сен, улуум-дур сен.

Карыш-даа бол, сээң  чериң

Халдакчыга алыспас мен.

Төрел чоннуң чурту сеңээ

Дөгерези мен дег ынак.

өргун чаагай, делгереңгей

өөрYшкYнуң  дээди чурту_

өскен чуртум мөңгежире!

1943                                                                


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Кичээл планы

Тема: Үенин тайылбыр домаа. Үениң тайылбыр домааның  кол домакка каттыжар аргалары.•...

Кичээл планы (кылыг созунге катаптаашкын)

Демниг сааскан теве тудуп чиир...

Ажык кичээл 7 кл "Кол сос биле соглекчинин аразында тире"

1)Оореникчилерге кандыг таварылгада кол сос биле соглекчинин аразынга тирени шын салырын чедип алыр .2)уругларнын аас болгаш бижимел чугаа сайзырадылгазы.3)оореникчилерни ава кижиге хундуткелди,ынакшы...

“Чурт-шинчилел” /краеведение/ Клувунун программазы.

Программа 8-11 класстанрың өөреникчилеринге чурт-шинчилел ажылдарының, ооң ужур-утказының дугайында ниити билигни тодарадыр.            Ук програ...

Классный час "Тыва чурту - мээн-не чуртум"

«Тыва чурту мээн-не чуртум» Сорулгалары: 1. Оскен-торээн черинин дугайында немей билиглерни оореникчилерге дамчыдар, Тыва чуртунун дугайында ырыларны, шулуктерни ооредир; 2. Оореникчилернин дыл-до...

Презентация. Ажык кичээл "Чуве ады" (Туннел кичээл)

Кичээл- мөөрейТема: Чүве ады /туңнел кичээл/....

Кичээл планы 2016 чылда "Чылдын Башкызы" деп моорейнин кичээли Ш. Суван "Хун-Херелден аалчылар"

Кичээл планы 2016 чылда "Чылдын Башкызы" деп моорейнин кичээли  Ш. Суван "Хун-Херелден аалчылар"...