А.Е.Кулаковскай.Аһаҕас уруок
план-конспект урока (7 класс) на тему

7-ис кылаас, аьа5ас уруок

 Сурун тема: А.Е. Кулаковскай «Кэччэгэй баай» хоhооно

 Чопчу тема: А.Е. Кулаковскай «Кэччэгэй баай» хоhооно уонна баай-дуол өйдөбулэ.

 Учуутал сыала: 

1.О5о айымньыны бэйэтэ аа5ан ис хоhоонун илдьиритэригэр сөптөөх усулуобуйаны тэрийии.

 2.О5о өйгө онорон көрөр дьо5урун сайыннарыы. Айымньыттан уөскээбит санааны, уhуктубут иэйиини, тобулук толкуйу тумэр айар улэ5э кө5улээhин.

 Yөрэнээччи сыала: 

1.А.Е. Кулаковскай «Кэччэгэй баай» айымньытын ис хоhоонун илдьиритэн баай-дуол киhи аймахха дьайар кууhун туhунан өйдөбулу ылыныы.

2. Ырытар-чинчийэр, айар улэ5э бэлэмнэнии.

 Уруок тэрилэ: сорудахтаах карточка, суруйааччы мэтириэтэ уонна оло5ун туьунан компьютернай презентация, уөрэнээччилэр «Кэччэгэй баай» уруhуйдара, быhаарыылаах тылдьыт.

Уруок хаамыыта

I. Уhугуннарыы - кө5улээhин.

У.: - Баай диэн тугуй? (кулуус тыл)

 - Баай-дуол туохха нааданый? (кулуус этии)

II. Yөрэнээччи матырыйаалы кытта улэтэ

1. Бу ыйытыыларга хоруйдарын тэтэрээккэ суруналлар. (тылынан, этиинэн);

2. Паара5а кэпсэтии. Тугу суруйбуту керсуьуугэ,  сөбулээбити устуhуу.

III. Бастакы кэпсэтии (социализация)

1. Суруйбут тылы, этиини сыабынан аа5ыы;

2. Аа5ыы кэмигэр бэйэ-бэйэттэн сөбулээбит эппиэти тэтэрээккэ төhө кыалларынан сурунуу.

IV. Талыы

1. Биир сөбулээбит тылы, этиини аннынан тарт;

2. Аннынан тардыллыбыт тылы аах.

У.: XXI уйэ ыччата баай-дуол туhунан, баайга-дуолга сыhыанныт маннык эбит.

V. Yөрэнээччи матырыйаалы кытта улэтэ.

Учуутал автора, аата ыйыллыбатах туспа лиискэ бэчээттэммит

«Кэччэгэй баай» хоhоону тунэтэр. Хоhоон суруллубут сыла эрэ ыйыллар. Айымньы ис хоhоонун илдьиритэр тирэх ыйытыылардаах карточка тунэтиллэр. Yөрэнээччи ус бөлөххө арахсар.

 Карточка ыйытыылара:

I б.     1. Сурун уобарас кимий-тугуй?

 2. Туох баайдаа5ый?

 3. Аhа-уөлэ тугуй, хайда5ый?

 4. Автор ханнык тылынан-еьунэн тиэрдэрий ? Быьаарарга холон.

II б. 1.  Сурун уобарас кимий-тугуй?

2. Танаhа-саба хайдах эбитий?

3. Дьиэтэ-уота ойууламмыт миэстэни булан көр.

4. Автор ханнык тылынан-еьунэн тиэрдэрий ? Тумуктэ онор.

III б. 1. Сурун уобарас кимий-тугуй?

2.Майгыта-сигилитэ хайда5ый?

3.Автор тылын-¹»¼н бол5ой. Быьаар.

4 . Автор «Улуу Киhи!..» диэн то5о этэрий?

 VI. Иккис кэпсэтии.

 Бөлөхтөр ¼лэлэрин билиhиннэрэллэр, устуhаллар. Көннөр¼нэллэр. Биир т¼м¼ккэ кэлэллэр.

   Кэччэгэй баай туга барыта кэччэгэй, кэмчи:

- аhа-¼өлэ сытыйбыт-ымыйбыт;  

- та½аhа-саба мара;

- дьиэтэ-уота барбах;

- майгыта-сигилитэ т¼ктэри;

-дьо½½о сыhыана кэдэрги.

Урукку ¼өрэнээччилэр уруhуйдарын көрөллөр, тэ½нииллэр.

VII. Yөрэнээччи матырыйаалы кытта ¼лэтэ.

 Сорудахтаах карточкалар ту½этиллэллэр.

I б. 1. Хоhоонноохтук аах. Ис номо5ун ¹йд¼¼ргэ кы»ан.

     2. Хараххар ханнык хартыына арылларый? Айымньы устата бу көст¼¼ уларыйда дуо?

3. Литература хайа к¹р¼½эр  киирэрий? (Лирика, эпос, драма).

4. Тугу өссө билиэххин ба5ара5ын? (Уобарас, автор туhунан).

II б. 1. Хоhоонноохтук аах. Туох туhунаный? Оннук саныырга туох т¹р¼¹т буоларый?

2. С¼р¼н уобарас киhи быhыытынан эйиэхэ туох иэйиини, санааны уhугуннарда?

3. Хоhоон ис номо5унан ханнык жанрга киирэрий? (Уруй-айхал, кутур5ан, санаар5абыл, к¼л¼¼).

4. Тугу өссө билиэххин ба5ара5ын? (Автор, уобарас туhунан).

III б. 1. Хоhоонноохтук аах. Автор айымньытын с¼р¼н уобара»ыгар сы»ыана хайда5ын бы»аарарга холон.

2. С¼р¼н уобарас кэлин уларыйыа дуо?

3. Айымньы автора хайдах киhи буолуой?

4. Тугу өссө билиэххин ба5ара5ын? (Автор, уобарас туhунан).

VIII. Yлэни дь¼¼ллэhии.

Бөлөхтөр бэйэлэрин ¼лэлэрин сырдаталлар. Атыттар бэйэлэригэр наадалаа5ы суруналлар. Кө½¼л микрофон идеята киирэр.

                 à туhаммат  

- Кэччэгэй баай                      - туохха нааданый?                

                 à туhалаабат  

- Хаhаа½½ы кэм баайын көрдөрб¼т¼й?

- Маннык киhи уларыйыа дуо? Суруйааччы сыhыана.

IX. Yлэ т¼м¼гэ (рефлексия)

1. Санаа ¼ллэстии, кө½¼л микрофон идеята сал5анар.

- Урукку уонна били½½и баай хайдах эбитий? Майгыннаhар уонна уратылаhар өр¼ттэрэ. (Уруок са5аланыытын ейд¼¼б¼т)

- Баай киhи хайдах буолуохтаа5ый? Yтуө-мөк¼ өр¼ттэрэ.

- Баай-дуол киhиэхэ дьайар к¼¼hэ.

2. Айымньы авторын, аатын быhаарыы.

У.: - Айымньы авторын ким сэрэйдэ?

О5о сөпт¹өх эппиэккэ тиийиэр диэри араастаан бутуйуохха-

булкуйуохха сөп. Таайтаран этиилэр, ыйытыылар бэриллэн иhиэхтэрин наада:

 - 5-ис кылааска кини «Yр¼йэ» хоhоонун аахпыккыт.

 - Кини саха литературатын төр¼ттээччи, айар тыл а5ата,...

 Мэтириэти көрдөр¼¼гэ таhаарыы. Автор туhунан ким тугу билэрин, истибитин, киhи быhыытынан туох уратылаах буолуо5ун туhунан кэпсэтэллэр, тойоннууллар. Айымньы аатын чэпчэкитик быhаараллар.

 Х. Учуутал эбии информацията.

 О5о ба5атыттан тахсан о½оhуллар, бэриллэр.

 ХI. Уруок т¼м¼гэ (рефлексия).

 У.: - Уруоктан тугу биллибит, туох т¼м¼ккэ кэллибит?

 - Уруокпут тематын быhаарыахха.

 - Уруокпут туох сыаллаах барбытый? Ситистибит дуо?

 XII. Дьиэ5э сорудах - айар ¼лэ.

 Талар ¼лэлэр темалара:

 а. Кэччэгэй баайга XXI ¼йэ ыччатыттан сурук;

 б. Кэччэгэй баайга с¼бэлиэм этэ;

 в. Кэччэгэй баайга мин сыhыаным;

 г. «Кэччэгэй баайтан» ¼өскээбит санаалар.

 XIII. Сыаналаныы. 

(Айар ¼лэни айымньы тылын-өh¼н уратытын ырытан баран, биэриэххэ эмиэ сөп.)