Ажык кичээл Сеткилимнин беш одуруунда - торээн Тывам
план-конспект урока (10 класс) на тему

10-гу класска тыва чогаалга класстан дашкаар номчулга кичээлинге эрттирген ажык кичээлдин планы

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon setkilimnin_besh_oduruunda_-toreen_tyvam.doc61.5 КБ

Предварительный просмотр:

Торээн чогаалга кичээл–мөөрей.

Темазы: Сеткилимниӊ беш одуруунда – төрээн Тывам

Сорулгазы: 1. Синквейн – тускай тургузуглуг шулук чогаалы дээрзин уругларга өөредип, сөс курлавырын байыдып, логиктиг боданыышкынын сайзырадыр.

                      2. Чогаалдын дылын, оон утказын болгаш композициязын сырый холбап сайгарар.

                       Чогаал теориязынын дугайында билиглерин ханыладыр.Сос-биле ажылды чорудар.                  

                      3.Торээн Тывазынга  ханы ынакшылды оттуруп, чоргаарланыр чорукка болгаш ону    

                        камгалаар чорукка кижизидер.

Дерилгези: Тыва дугайында чуруктар, компьютер, саазыннар

Кичээлдин чорудуу:

         

1. Киирилде кезээ:

      - Экии, уруглар! Бөгүн силерниӊ-биле кады ажылдаар улуг өөрүшкүлүг болдум. Бот-боттарынарже удур-дедир коруп, хүлүмзурүп, эки чуулдерден бодап алгаш,кичээливисти эеглээлинер.

2.Чаа теманын тайылбыры:

    а) Ам шупту карактарынар шийип алынар,карактарынарга чуу коступ, сагыжынарга чуу кирип келир-дир. Мен силерге одуруглар номчуп бээр мен. Шенеп  корээлинер. (Уруглар башкынын  состерин  дыннаар.)

       

     б) Башкы номчуур.

                     Тыва дээрге  дистинишкен бедик даглар

                                                                                            ораны-дыр.

                      Тыва дээрге арыг, кылан шулураан суг

                                                                                             эртинези.

                      Тыва дээрге дынгылдайлаан, ырлап, хоглээн

                                                                                             топтуг чон-дур.                    

                      Тыва дээрге тоогузу байлак, ханы чоргаар

                                                                                             чурт-тур.

               

         -Чуну сагыштадынар. Ийе, Тыва чуртувус сагыжынарга кирген.

в) Ам Тыва чер-чуртувусту көргүскен фото чуруктардан коруп корээлинер, уруглар.

     (Фото чуруктарнын корулдезин кылыр)

г) Ам бистин богун ооренир темавыс чунун дугайында деп билип тур силер? (Шын-дыр, Торээн чер- чуртувустун дугайында)  

д) Кичээлдин сорулгазы-биле таныштырар. а) Бистин богунгу кичээливистин   хевири - мөөрей. Слайд 2

     Эгезинде кичээлдин темазын бижип алыылынар.Темазы: Сеткилимнин беш одуруунда – төрээн Тывам. А сорулгавыс Монгуш Доржунун «Экии, Тывам!» деп шүлүүӊ сайгарбышаан, оон темазын ханыладыр коруп, бодувустун торээн Тывавыска хамаарыштыр элээн билиглерни  адаан-мөөрей хевири-биле бот-боттарывысты шенежип  тургаш, билип алыр бис. Сеткилдин беш одуруу деп тывызыкты база тывар бис.

 Шүлүктүӊ сөзүглелин бижээн ажылчын кыдырааштарны улээр.

Чогаалчы дугайында сөс. Чогаалдын автору Монгуш Баянович Доржу 1939 чылдыӊ ноябрь 20-де Өвүр кожууннуӊ Солчур сумузунга төрүттүнген. Ол школачы чылдарында-ла шүлүк бижип эгелээн. 1965 чылда «Сында одаглар» деп баштайгы чыындызын үндүрген. «Ынакшыл», «Хөрлээ», «Суг-чинчилер», «Сыргалар» деп номнарнын автору. Чогаалчы бистин аравыста ам чок. «Экии, Тывам!» деп шүлүүнүӊ сөзүглели силернин мурнунарда бо.  

  б) Словарь-биле ажыл. (Слайд 3)

                   Шат – дески даглыг чер.

Чадаган – тыва хөгжүм херексели.

Торулбайн  - бергезинмейн, тура дүшпейн

Шүглур – тиилээр.

  в). Аянныг номчулга.а.153 (Башкы аянныг номчуур, артынга фон турар.)

  г) Шулукту уткалыг кезектерге чарары: (Оореникчилерге строфалай номчааш, сайгарар)

          1-ги строфа Авторнун торээн Тывазын  авазы кылдыр хүлээп, мендилежип, чоргааралы кыптыгып турарын көргүскени..

          2-ги строфа Торээн чер-чуртунун каас байлаа болур мал-маганынга чоргааралды коргускен.

          3-ку  строфа  Авторнун бодунун торээн чуртунун чону – ажылчын, ыры-шоорлуг, каргыраа-хөөмейлээр уран-талантылыг чон.

4-кү строфа Чалыы лириктиг маадырнын Ынак Тывазынга кезээ мөнге ынакшылдыг, бергелерге алдырбайн, тиилекчи болурун илереткени.

     

  д) Шулуктун темазын, идеязын тодарадыры:

Темазы: Торээн Тывазынга ынакшыл, чоргаарал, а идеязы кижи каяа-даа чоруурда  чурээнде кады чоруур, иези дег, торээн чери эргим деп  коргускен.

 

е) Шулуктун тургузуун хайгаарап коору:

     -Шулук каш строфалыг-дыр (4)

     -Бир строфада каш одуруглар барыл? (6-6)

     

ж) Шулуктун уран аргалары: Слайд 4

   

Деннелге: эм-таӊ ышкаш чытталып чор, чадып кагган ааржы дег хой, чаш хаак ышкаш оглуӊ

              Эпитет: чыраа, саяа девип самнаан,холбегер көк эзимнериӊ, элеп чуксуг чыды, хөлчок ынак оглуӊ, кадыр-кашпал сыннар, омак, хөглүг мээӊ чонум, оттуг чүрээм;

              Метафора: хоомей биле каргыраага хөӊнүн сөглеп

              Лириктиг маадыр Тывазы-биле ээп өскен ынак авазы-биле, мендилежип эгелээни болгаш төнчүзунде база-ла адалганы ажыглааны шүлүк бедик уран-чечен дылдыг чогаал дээрзиниӊ бадыткалы.

Шүлүкчүлер бодалдарын каш-даа одуругга илередип, чаа-чаа чогаалдарын «төрүдүп» турарлар. Ам сеткилдин беш одуруу. Тывызыктыӊ харыызын силерге ажыдайн.

(Слайдыга көргүзер, тайылбырлаар)

Синквейн – хостуг чогаадылга. Ол автордан чогаадып турар чүүлунге эргежок чугула сөстерни тып, түӊнелди кылып, бодалдарын мөөӊнеп, шын илередирин негээр. Синквейн 20-ги чүс чылдыӊ эгезинде Америкага херээжен шулүкчу Аделиада Крепсиниӊ ады-биле көстүп келген. Француз дылда синквейн дээрге «беш» дээн уткалыг. Ынчап кээрде синквейн дээрге беш одуруглуг кыска шүлүк. Ону анаа-ла бижий бербес, ол дараазында дүрүмге чагырткан турар:

1-ги одуруг – чүве ады, ат орну бооп болур, синквейниӊ кол темазын илередир.

2-ги одуруг – 2 демдек ады азы причастие (үстүнде чуве адын тодарадыр)

3-ку одуруг – 3 кылыг сөзү (үстүнде чуве адынга хамааржыр)

4-кү одуруг – 4-5 сөстен тургустунган домак (Кол бодалга таарышкан).

5-ки одуруг – чуве ады. (Кол бодалды тайылбырлар илереткен түӊнел сөс азы чажыт деӊнелге бооп болур.)

Синквейн – сөстер оюну. Ол кандыг-даа бодалды илередип болур. Ону кандыг-даа кичээлде ажыглап болур.

Чижээ: Тыва

                  Байлак, каас-чараш

           Чоргаарланыр, алгаар, мактаар.

           Тыва чоннун төрээн чери.

                         Ыдыкшыл.

Кичээл.

Өөредиглиг, онзагай.

Дилээр, тывар, боданыр.

Кичээл – демниг ажыл.

Ажыдыышкын.

                 Шынап-ла, бис кады демниг ажылывыстыӊ түӊнелинде – чаа ажыдыышкын – синквейн деп чүл дээрзин билип алдывыс. Бо хевирнин шулуктерин чогаадып чоруур болзунарза угаан-бодалынар сайзырангай болур.

3.Оюннуг кезээ: Оюнувустун кыйгызы:

              Тыва дылым,

              Тыва черим,

              Тыва чонум—

              Ожуумнун уш дажы ол-дур..

                                                Тыванын Улустун чогаалчызы Александр Даржай. (кыдырааштарынга бижиир)

-Ожук деп чул ол? (паш тигери-биле белеткээн 3 даш)

_Шын-дыр ,эр-хейлер.Шаандан тура тыва чон кошкун амыдыралдыг чораан болгаш, хонган хонашта-рынга эптии-биле 3 даш салгаш, чемин кылып ижер турган. Даглыг чуртка оон эптиг арга кайыын турар. Орус дылда билир силер бе? Треножник (подставка на трёх ножках)

      Ожук деп чуну ынча дээрин билип алдывыс.Ам силерни чуге 3 болукке чарган деп бодап тур силер? (Ожуктун 3 дажынга домейлээн.)

     -Шын-дыр.Силер 1-ги даш, силер 2-ги даш, а силер 3-ку даштар силер. (Ожук даштарын улеп бээр)

Биртээ ожуктун 3 дажы болганывыста, клазынарда чамдык улус чалгаарап, кичээл узуп, онаалга кыл-байн кээп туруп бээр болза, чуу болгу дег-дир? (Клазывыстын ады баксыраар,тенек мугулай улус боор бис)

-Ынчангаш ожуктун 3 дажы дег, демниг, бот-боттарывыска дузалажып чоруур болзунарза, хей-аъды-нар бедик, экер-эрес деп мактадып чоруур силер.

     

  1-ги этап: «Мээн дылым, черим, чонум» (айтырыг-харыы)

                         -Тыва национал бижик кажан тургустунганыл? (1930 ч.)

                         -Тывада эн бедик даг, бедии чежел? (Монгун-Тайга, бедии 3.976.9 м)

                         -Тыва 1-ги Россиянын маадыры (С.Шойгу)

        - Тывалар кандыг аймак чоннарга хамааржырыл? (турк)

                         

      2-ги этап: «Баштайгы…». 1. Баштайгы тыва чогаалчыларнын бирээзи, «Ангыр-оолдун тоожузун» бижээн (С.А. Сарыг-оол)

2. баштайгы тыва шулуглел база автору – «Чечек» С.Пюрбю

3. Баштайгы тыва трагедия – «Хайыраан бот», В. Көк-оол

4. Баштайгы тыва херээжен чогаалчы – Донгак Хуралбай уруу Барыкаан.

     

 3-ку этап: Синквейн чогаадыр. «Дылым». «Черим». «Чонум»

4.Кичээлдин туннели.

   -Бо кичээлде чуну билип алдынар?

5.Онаалга. Синквейн одуруглары чогаадыр.

6.Кичээлди туннеп демдектер салыр. (боттарынга унелелди берип болур)

     

Доржу Монгуш «Экии, Тывам!»

Экии, Тывам, каас черим,

Ээп өскен ынак авам.

Хөлбегер көк эзимнерниӊ

Элеп чуксуг чыды безин

Хөлчок ынак оглуӊ меӊээ

Эм-таӊ ышкаш чытталып чор.

Шынаа шыкта чапты берген

Чадып кагган ааржы дег хой,

Чыраа, саяа девип самнаан

Шаттар сана чылгылар-даа

Кадыр-кашпал сыннар ажыр

Караам орта көстүп кээр-дир.

Хөөмей биле каргыраага

Хөӊнүн сөглеп, чадаганнаар

Омак, хөглүг мээӊ чонум

Адар даӊны уткуй ырлап,

Оран-чуртун алдаржыдар

Ажыл-иште чаржып турар.

Бүрү тырткан чаш хаак ышкаш

Оглуӊ ырын хүлээп ап көр.

Оттуг чүрээм сээӊ-биле

Бүргег, кааӊда кады чоруп,

Чүү-даа бергээ торулбайн

Шүглүп чорууйн, ынак Тывам!

Синквейн – хостуг чогаадылга. Ол автордан чогаадып турар чүүлунге эргежок чугула сөстерни тып, түӊнелди кылып, бодалдарын мөөӊнеп, шын илередирин негээр. Синквейн 20-ги чүс чылдыӊ эгезинде Америкага херээжен шулүкчу Аделиада Крепсиниӊ ады-биле көстүп келген. Француз дылда синквейн дээрге «беш» дээн уткалыг. Ынчап кээрде синквейн дээрге беш одуруглуг кыска шүлүк. Ону анаа-ла бижий бербес, ол дараазында дүрүмге чагырткан турар:

1-ги одуруг – чүве ады, ат орну бооп болур, синквейниӊ кол темазын илередир.

2-ги одуруг – 2 демдек ады азы причастие (үстүнде чуве адын тодарадыр)

3-ку одуруг – 3 кылыг сөзү (үстүнде чуве адынга хамааржыр)

4-кү одуруг – 4-5 сөстен тургустунган домак (Кол бодалга таарышкан).

5-ки одуруг – чуве ады. (Кол бодалды тайылбырлар илереткен түӊнел сөс азы чажыт деӊнелге бооп болур.)

Синквейн – сөстер оюну. Ол кандыг-даа бодалды илередип болур. Ону кандыг-даа кичээлде ажыглап болур.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Ажык кичээл 7 кл "Кол сос биле соглекчинин аразында тире"

1)Оореникчилерге кандыг таварылгада кол сос биле соглекчинин аразынга тирени шын салырын чедип алыр .2)уругларнын аас болгаш бижимел чугаа сайзырадылгазы.3)оореникчилерни ава кижиге хундуткелди,ынакшы...

Ажык кичээл 5 кл С.Сарыг-оол ""Кус"

Кус деп шулукту аянныг номчуп сайгарары. Куску бойдустун чурумалын коргускени...

Тыва дылда ажык кичээл

5-ки класска тыва дылда "Чуве ады" деп темага катаптаашкын кичээл...

Сеткилимнин беш одуруунда - торээн Тывам

Сеткилимнин беш одуруунда - торээн Тывам. ажык кичээлге ажыглаан мультимедийлиг уделге...

Ажык кичээл - "Тыва улустуң аас чогаалы – тыва чоннуң эртинези"

Ажык кичээл - "Тыва улустуң аас чогаалы – тыва чоннуң эртинези"...

Презентация. Ажык кичээл "Чуве ады" (Туннел кичээл)

Кичээл- мөөрейТема: Чүве ады /туңнел кичээл/....