Публичная лекция "Yхибүүдые хүмүүжүүлхэ тухай"
методическая разработка на тему

Автор: Дашиева Цыцыгма Ракшаевна, учитель бурятского языка и литературы  МБОУ «Алханайская средняя общеобразовательная школа»

Публична лекци

Yхибүүдые хүмүүжүүлхэ тухай

Дэлхэй дээрэ ажаhуудаг арад зон өөр өөрын сахидаг еhо заншалтай юм. Буряад зон жэнхэни hайхан хэлэтэй, угай баян түүхэтэй, еhо заншалнуудтай, үндэhэн соел болбосоролтой, хүндэмүүшэ hайхан абари зантай дэлхэйн арадай нэгэн.  

 Тиимэhээ, өөhэдынгөө халаан болохо залуу үетэниие хайшан гэжэ зүб мүрөөр hургаха, хүмүүжүүлхэ гээшэб гэhэн асуудалнууд урда сагhаа хойшо ямаршье арадай урда шухала болон табигдадаг байhан гээшэ.

Эгээ мүнөө үедэ, үндэhэн арадаймнай нангин hайхан hургаалнууд, еhо заншал, заабаринууд дахин hэргээгдэжэ эхилэнхэй.

Түрэhэн гараhан тоонто нютагаа, түрэл дайдаяа, түрэл хэлэеэ, нютагайнгаа эрхим зонуудаа мэдэжэ абаад, тэдэнээрээ омогорхожо ябаха гээшэ, мүнөө сагта ехэл хэрэг байна гээшэл даа.

Буряад арад эртэ урда сагhаа хадагалжа, гамнажа ябаhан нангин hайхан еhо заншал, hургаал заабаритай. Энэнь мүнөөнэй ба ерээдүй сагай үеынь залгажа ябаха арюун сэбэр аршаан мэтэ баялиг юм.        

Манай Алхана  нютагнай алишье талаараа аргагүй баян юм.

Нэгэдэхи баялиг хадаа газар дайда гээшэ. Нютагаараа аяншалан алхалхадаа, ая гангата заха хизааргүй тала дайдаар, аглаг hайхан агаараар, аршаан булагта гол горхонуудаар, ара үбэр шэлэнүүдээрнь бүрхөөгдэhэн ой модоор, атар тарган адууhа малаар hонирхон ябахат.  Шэрүүхэншье hаа, мандаал тон илдамхан, тон налгайхан байгаалитай орон нютагнай хамсыгаа шамаад шармайhан шударгы ажалшадта хара хvлhыень баян ургаса, хэшэгээр бусаадаг юм.

Хоёрдохи баялиг гэбэл, ажалша малша арад зон болоно. Хэр угhаа табан хушуу мал элинсэг хулинсагуудай үдхэhэнэй ашаар, тэдэнэй шэн зоригто оролдолгоор үе сагай элдэб үймөөнүүдые дабажа, гүрэн соо бусад арадуудhаа дутуугvй өөhэдын үйлэдбэритэй, ажахынуудтай найдал дүүрэн шэнэ зуун жэлэй богоhо алхаабди. Yгын хурсаар хөөрэжэ барашагүй үльгэр жэшээ харуулhан бүхы ажалшад нютаг ороноо дам саашань хүгжөөн, түхэл шарайень hайжаруулхын түлөө шармайна.

 Гурбадахи баялиг болбол буряадуудай ёhо заншалнууд. Хэдэн зуун жэлнүүд соо мүлирhэн сэсэн мэргэн ёhо заншалнуудаа үеhөө үедэ дамжуулан, дам саашань баяжуулан, арьбадхан ябаhанаймнай үрэ дүнгүүд имагтал манай хизаар нютагта тон тобойжо харагдана. Арад зоной захяа заабаринуудые, аялгаар hайхан, бодолоор гүнзэгы ирагуу дуунуудые, Бабжа-Барас баатар, Бальжан хатан мэтын түүхэ домогуудые, Бурханай маанинууд хүрэтэрнь мартуулангүй асарhан тоhон мэтэ амтатай, торгон мэтэ шанартай, зөөлэхэн, хурсашье буряад хэлэмнай.

Түрэлхи буряад хэлэеэ шудалха гээшэ гүнзэгы удха шанартай. Манай арад эртэ урда сагhаа хадагалжа, гамнажа ябаhан нангин hайхан еhо заншал, hургаал заабаритай гээшэ. Энэ мүнөөнэй ба ерээдүй сагые залгажа ябаха арюун сэбэр аршаан мэтэ баялиг юм. Сагай ехэ хүлгөөн соо, он жэлэй эрьеэн соо, арадайнгаа ёhо гурим, буряад хэлэ, сэсэн бодолтой шэглэлнүүдые улам саашань хүгжөөгөө hаа, тон ехэ дэмбэрэлтэй байха ушартай. Энээниие ойлгожо, hүүлэй үедэ түрэл хэлэеэ, уг гарбалаа, хэтын хэтэдэ сахижа ябаhан еhо заншалнуудаа, уг залгаhан захяа заршамаа бодото дээрэнь сэгнэжэ, саг соонь hэргээжэ, олоной дунда үргэнөөр нэбтэрүүлхэ ажаябуулганууд эхилэнхэй. Энээниие дэмжэжэ, үшөө саашань зондо үндэhэн болгохо үйлэ хэрэг ябуулха гээшэ баhа шухала.

Һүүлшын олон жэлэй туршада буряад залуу зон эхэ эсэгынгээ сахижа ябаhан заншал hургаалнуудые, хэлэ бэшэгээ мартан алдаа, тиибэ яабашье, эрьехэ наран, ээлжэлхэ түрэ ерэхэ гэhэн мэргэн үгын удха үндэhэтэй байжа, сагнай хубилжа, хүн гээшэ энэ наhандаа буян хэжэ, бурхандаа шүтэжэ ябаха гэhэн заабари заршам шэнжэлжэ захалба. Энэнь hайшаалтай.