Домактын чугула кежигүннери. Катаптаашкын кичээл (7-ги класс)
методическая разработка (7 класс)

Башкының ажыл-чорудулгазының сорулгазы

Домактың чугула кежигүннери дугайында билиин ханыладыры, системажыдары. Кол сɵс биле сɵглекчиниң аразында харылзаазы (холбаазы) дугайында билиин катаптаары.

Кичээлдиң хевири

Мурнунда класстарга алган билиг, мергежил, чаңчылдарын ханыладып системажыдып, катаптаарының кичээли. Катаптаашкын.

Өөредилге талазы-биле чедип алыр түңнелдери

1) Эртем талазы-биле чедип алыр түңнел: домактың чугула кежигүннериниң дугайында билиин системажыдар, кол сɵс биле сɵглекчиниң аразында харылзаазы (холбаазы) дугайында билиин катаптаар.

2) Метапредметтиг түңнелдер: тыва болгаш орус дылдарда чугула кежигүннер дугайында немелде билигни алыры, оларның чоокшулашкак болгаш ылгалдыг чүүлдерин тодарадып билири.

3) Бот-тускайлаң (личностные) чедип алыр түңнелдер: төрээн дылынга ынакшылы, ооң байлаан шын чугаага ажыглап билири, келир үези дээш сагыш човаашкынны медереп билири.

Ажыглаар методтар болгаш өөредилгениң хевирлери

Беседа болгаш хайгаарал методтары, класс шупту ниитизи-биле, эжеш болгаш бот-тускайлаң ажылдаары

Электроннуг өөредилге курлавыры

Дерилгези

Сɵзүглелдерден үзүндүлер

Көргүзүг, үлелге материалы

Бɵдүүн домактарлыг карточкалар

Кол билиишкиннер

Домактың грамматиктиг ооргазы

Кичээлдиң кезектери

Өөредир, сайзырадыр кезектер, мергежилгелер болгаш өске-даа даалгалар

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниң харылзаазын чорударының хевири

Чедип алыр түңнелдер

Хынаары

ның хевири

1. Өөредилге ажыл-чорудулгазының барымдаазы (мотивациязы)

Иштики сагыш-сеткил болгаш психология талазы-биле уругларны кичээлге белеткээр;

эвристиктиг беседа (эдертир харыылаар айтырыгларны салыр) чорудар

1. Башкының киирилде сөзү

2. ϴɵреникчилерге баш бурунгаар белеткээн айтырыгларны салып, харыыладыр:

а) Домактың чугула кежигүннеринге кандыг кежигүннер хамааржырыл? Оларны домакка канчаар шыйып демдеглээр бис?

б) Кол сɵс биле сɵглекчи кандыг айтырыгларга харыылаарыл?

3. Домактың чугула кежигүннериниң дугайында катаптаар.

Кичээлге белеткенип,

башкының чугаазын кичээнгейлиг дыңнаар, ооң салган айтырыгларынга тода, чедингир харыылаар, теманы катаптап системажыдарынга идепкейлиг киржир.

1. Бүдүн класстың өөреникчилерин ниитизи-биле айтырар (фронтальный)

Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер: өөредилгеге хамаарылгазын экижидер, сонуургалдыг болур;

Медерелдиг билип олургаш үндүрер түңнел: шиңгээдип ап турар материалды анализ, синтез аргаларын ажыглап чорудар;

Харылзажылга талазы-биле чедип алыр түңнелдер: Башкының салган айтырыгларынга долу, тода харыылаар.

Аас-биле ажыл

2. Домактың синтаксис морфологтуг сайгарылгазы

Домакка даянып, кижизидилге ажылын  чорудар.

Самбырага домакты кежигүннерге сайгарып ажылдаар, домактың характеристиказын бээр:  Демниг ажыл-иш-даа эртежик-ле  хайнып эгелээн.

Бир ɵɵреникчи самбырага бижимел-биле ажылдаар, ɵскелери кыдырааштарынга бижиир.

Башкы ɵɵреникчилерниң ажылын удуртур, шын эвес харыы берзе, дораан частырыын эдеринге киржир.

Медерелдиг билип олургаш үндүрер түңнел: катаптаашкынга хамаарышкан материалды анализ, синтез аргаларын ажыглап чорудар;

Харылзажылга талазы-биле чедип алыр түңнелдер: Башкының салган айтырыгларынга долу, тода харыылаар.

3. Карточкалар-биле ажыл

Карточкаларда бердинген домакты кежигүннерге сайгарып ажылдаар, домактың характеристиказын бээр.  

Бердинген домактарны дүжүрүп бижиир, грамматиктиг ооргазын тодарадыр. Кандыг чугаа кезээ-биле илереттингенин айтыр.

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, а өөреникчилер бот-тускайлаӊ ажылдаар.

Ийи чугула кежигүннүг домактың кол ооргазы кол сɵс биле сɵглекчиден тургустунар, ынчангаш оларны грамматиктиг оорга деп адаар деп билигни быжыглаар, кандыг чугаа кезээ-биле илереттингенин медереп билип алыр.

Аас-биле ажыл

3. Темага  хамаарыштыр тайылбыр кылыры

Ук темага шиңгээдип алган билиин ооң мурнунда кичээлге ажылдап турганы-биле холбап өөредири; ук билиглерни амгы темага медерелдиг ажыглаары.

Дүрүмге хамаарыштыр схеманы тургузар (схема-биле ажылдадыр)

1. Бердинген схеманы  кичээнгейлиг көөр, чугула кежигүннерниң  дɵмей чүүлүн

болгаш ылгалын боттары тайылбырлаар

1. Башкы самбырага тайылбырлап ажылдаар, а өөреникчилер бот-тускайлаӊ ажылдаар.

Медерелдиг билип олургаш чедип алыр түӊнелдер. Схемада айыткан чүүлдерни утказының аайы-биле ылгап билир кылдыр өөренир.

Харылзажылга талазы-биле чедип алыр түңнелдер: 

Домактарны шын, тода номчуур.

Аас-биле ажыл

Мергежилге 52 (ар.185). Сɵзүглел-биле ажылдап, билиин быжыглаары.

Сɵзүглелди аянныг номчудар, айтырыгларга харыыладыр.

Сɵзүглелди номчааш, айтырыгларга тода харыыларны бээр. Темазын тодарадыр, чүнүң дугайында чугаа чоруп турарын тайылбырлаар. 1).Авторнуң сɵстеринге хамаарышпас домактардан чугула кежигүннерни тывар, ушта бижиир.

2). Сɵзүглелде хуу чүве аттарын ушта бижиир. Бɵлүүн тодарадыр.

1. Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, а өөреникчилер бот-тускайлаӊ ажылдаар.

2. Авторнуң сɵстеринге хамаарышпас домактардан чугула кежигүннерни тывар, ушта бижидер.

3. Сɵзүглелде хуу чүве аттарын ушта бижиир. Бɵлүүн тодарадыр.

Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер: темага хамаарыштыр бергедээшкиннерни билип, ону чедип алырынга сонуургалдыг болур.

Медерелдиг билип олургаш үндүрер түңнел: чаа материалдың ооң мурнунда өөренген чүүл-биле харылзаазын медереп билип, түңнел үндүрери.

Бижимел-биле  ажыл

4. Бергедээшкин

нерни илередип, оларның чылдагаанын тодарадыр

Бот-боттарының сайгарган сөстерин хынаар, хөй чазып турар сөстерден бергедээшкиннерни тодарадыр

Сɵзүглелден 3 сɵстүң тургузуу-биле сайгарылгазын кылыр: Белдир-Дагның, аңчыларның, үнмеди. Бердинген сөстер уткалыг кезектерден тургустунар, ол кезектерни илередип чоруур чүүлүн тодарадып, тайылбырлап чоруур уткалыг болурун тайылбырлаар.

Сɵстерни уткалыг кезектерге чарып бижиир, шыйып демдеглээр. Кезектерниң илередип чоруур чүүлүн тайылбырлаар.

ϴɵреникчилерниң ажылын удуртур, билбейн барган чүүлдерин тайылбырлаар, медереп билип алырынга дузалажыр.

Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер: Бодунуң бергедээшкиннерин медереп билир, ону эдип алырынче чүткүп, бодунуң ажылынга үнелелди берип шыдаар.

Медереп билип олургаш үндүрер түңнел. Чедир шиңгээдип албаан  чүүлдү медереп билир.

Бижимел ажыл

5. Бергедээшкин

нерден үнүп, сорулганы чедип алыр.

1. Чаа ɵɵренген терминни шиңгээдир (грамматиктиг оорга).

Терминни уругларга шын ададып, оларның тодарадыын шиңгээттирер.

Башкы-биле кады өөредилгелиг сорулга салып аар. Башкының удуртулгазы-биле аянныг номчуур, чугула кежигүннерин тып ажылдаар.

Өөреникчилерниң шуптузу-биле ажылдаар.

Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер: теманы шиңгээттирип турда, бодунуң билииниң деңнелин, ооң чедер, четпес чүүлдерин болгаш оларның чылдагаанын медереп билир.

Медереп билип олургаш үндүрер түңнел: Башкының тайылбырындан болгаш эштериниң харыыларындан херек медээни шиңгээдип ап системажыдар.

Харылзажылга талазы-биле чедип алыр түңнелдер: Аас-чугаага шын ажыглап билир.

Шиңгээдип алган билиин хынаары-биле түңнел үндүрер.

Бижимел-биле ажылдаар

Сула шимчээшкин минутазы

Уругларны дыштандырары

Нарын эвес сула шимчээшкиннерни кылдырар

Сула шимчээшкиннерни башкының удуртулгазы-биле кылыр

Өөреникчилер башкы-биле сула шимчээшкиннерни кады кылыр

6. Чогаадыкчы практиктиг ажыл чорудар

Чурук-биле ажыл

Чурук-биле ажылдадыр:

1. ϴɵреникчилер чурукка  даянып, харылзаалыг сɵзүглел тургузар (5-6 домак).

Башкыныӊ тайылбыры-биле шупту демниг  ажылдаар.  Харылзаалыг домактарны чогаадыр, ыыткыр болгаш тода кылдыр номчуур.

Башкы бүдүн класс-биле болгаш аңгы-аңгы уруглар-биле тускай ажылдаар. Өөреникчилер бот-тускайлаң ажылдаар.

Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер: шиңгээдип алган билиглерин амыдыралга ажыглаар.

Медереп билип олургаш үндүрер түңнел: Дыӊнап болгаш бижип ора, херек медээни шын тодарадыр.

Харылзажылга талазы-биле чедип алыр түңнелдер: 

 Харылзаалыг домактарны шын тургузуп бижээш, номчуур.

Аас болгаш  бижимел-биле ажылдаар

Катаптаан темазын системажыдыры,  түңнээри.

Аңгы-аңгы күүсеткен мергежилгелерни дамчыштыр шиңгээдип алган билиин түңнеп, системажыдары

1. Айтырыглар дузазы-биле кичээлдиң сорулгазын чедип алганын, албаанын өөреникчилерге түңнедир.

2. Бот-боттарының харыылаанын түңнеп, демдек салдырар.

3. Бажыңга онаалга бээри:

Параграф 8 (ар.184). Сɵзүглелде домактарның чугула кежигүннерин ушта бижиир, шыйып демдеглээр. Кандыг чугаа кезээ-биле илереттингенин тодарадыр:

Чанында турган хой хенертен хоя бергеш, от кыдыынга сыңнып келген. Лапчар серт дээн. Уйгузу чаштай берген. Бɵрүлер улушканы дыңналган. Улушкан соонда диштери артында шаккыңайнып тургулаан.

1. Айтырыгларга харыылаар.

2. Эштериниң харыызын үнелеп, демдектер салырынга санал-оналын киирер.

3. Онаалганы бижип алыр.

Класс шупту дем-биле ажылдаар.

Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер: кичээлге өөренген билиглерин херек кырында ажыглап шыдаар, бодунуң частырыгларын тодарадып, оларны эдип билир.

Медереп билип олургаш үндүрер түңнел: Аңгы-аңгы онаалгаларны, мергежилгелернин анализ, синтез аргалары-биле чорудуп, оон түңнелдер үндүрүп шыдаар.

Аас-биле ажыл