Түнхэн нютагай аялгын толи
методическая разработка на тему

Жалсанова Людмила Владимировна

Словарь

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл tunhen_nyutagay_ayalgyn_toli_asosh.docx106.46 КБ

Предварительный просмотр:

Мэдүүлгын жэшээ:

Аймаг:Түнхэн

Һургуули: Аршаанай дунда һургуули

Хүтэлбэрилэгшэ  багшын обог нэрэ: Жалсанова Людмила Владимировна

Холбоо бариха утаһан :    89503812979    e-mail: zhalsanova62@mail.ru

Гэрэй хаяг:                        Түнхэнэй аймаг, Аршан һуури, Павловай үйлсэ, 18 гэр

 

 

Тγнхэн нютаг хэлэндэ онсо хэрэглэгдэдэг юумэнэй нэрэнγγд:

Тγнхэн

Литературна

Оршуулга

аагаhан (зутараан)

мука из толченных жареных зерен

аляаһан

амитан

илааһан

муха

амитан

арад зон

народ, люди

абгай

абгазы

арся

абга

дядя по отцу

абгазы

тетя по отцу

аваахай

абаахай

паук

абдар

ханза

сундук

аалим

нюруу

вал(сено)

альган хүрзэ

амсяал

шүдэгүй

маленькая лопатка для теста

беззубый

арся

архи

водка

ааруул

творог

ахай , эгэшэ

абгай, хээтэй

сестра

баавай

аба

отец

бадма ямбуу

жарки

басага хоргодуулга

прятание невесты

вартаа

ворота

бахана

столб

бадангаа

кабарга

бэдээхэй

самка кабарги

бяһалаг

сыр (домашний)

бүхээг

стоянка

балгаан

бэрээхэй

бэри

жилище

невестка

үхэрэй бааһан

шабааһан

навоз

бадма ямбуу

болхымоо

ленхобо

жарки

хватит

болдог

нюруу

пригорка, сопка

бог

мусор

бʏлэмүүр

маслобойка

боохолдой

шүдхэр

черт

боргооһон

батаганаан

комар

боhог

барггай

богоhо

порог

очень

болдёо

култук

култук

бидро

хүнэг

ведро

бухаади

буха

бычок

бута

болдог

гγйдэг

горигуй

кочкасмертоносный дух

очень

гүрсишхэ

жараахай

пескарь

гγдhэн

гэдһэн

живот

гутаар

налим

гурьбал

шүдэр

тренога, путы для лошадей

гүльмэ

маюза, хэжэм

чепрак верх потника

гэндэ



источник: http://reftrend.ru/1119522.html

соболь самец

гэшхүүр

хэрэлсы, хэрэмсы

крыльцо

голаанха

голанка

гэм

род болезни

гэрэл

шэл

стекло

гэрэл аяга

шэл аяга

стеклянная посуда

гоогоһон

гоогол мангир

дикий лук

даспаан

оленья самка

дэбэдхэр

постель

дэлһэн

һамбай

челка , грива лошали

 дэбтээртэ һууха

охота на засаде, устроеннй на дереве

дабирхай

смола

дүрэнхэй

дүрэнхэ

стельки для обуви

долоогоной

долоогоно

боярышник

ембэ

маленькая чашка со складываемой треногой

жэм

звериная тропа

загал ехэ буга

большой с темными волосами марал

зари

кастрированный олень старше 4-х лет

зуһаг зоро

двухлетняя дикая коза

зуһалан

летник

зүү хурабшын мүнгэн

подарок невесте со стороны жениха при сватании

зээрхэл

гэрэл

зеркало

зутараан

обжареное зерно

зурбаахай

дальбараа

птенец

зурмадһан

шелковые ленты для святых мест.

мγнhэн

майхай

амhарта

сосуд

лоб

майхай

духа

лоб

мадага

хутага

большой охотничий нож

мараа

солонцы

майхабша

налобник у узды

мандиһан

мангир

лук (дикий)

мунхаг

тэнэг

глупый

мангад

ород

русский

мосин

мохин

жевательное серо

мандрюухай

мухрюухай

скалка

митнаа

хушалтын нугарhан

матица

марса

искусственные солонцы

матаар аяга

чашка, пиала, сделанная из нароста березы

молхи

үлгүүр

подвеска, серьги

монсогой

борбоосгой

шишка

мөөргэ

мөөр

колесо

мүгөөрhэн

хрящ

мундарганууд

гольцы

мордолго

отъезд гостей

мухар лампа

керосиновая лампа

мушхамал халааса

калач

мушуу

талаан

поцелуй

мэжүүнхэ

һүхэ

топор

нажар

зун

лето

наада эндэлгэ

расторжение ёхора на свадьбе

намаан

набшаһан

листья

нёднон жэл

нёдондо жэл

в прошлом году

намарзаан

намаржаан

осеннее жильё

нагацы

нагаса абгай

тетя по материнской линии

налаашха

шала

пол

налиишниг

наличники для окон

натруушха

натрушка, пороховница

нооһон

үһэн

волосы

оёор

одьгон

шала

удаган

пол

шаманка

одьгон

удаган

шаманка

одээр

жерди

ортоомо

помесь сарлыка (яка) с хайнаком

отогой толгой

руководитель охоты

орон

шэрээ

кровать

оньһон

түлхюур

ключ

оро заһалга

застилание постели молодым

ороолон

оборотень

отог

жилище

ооторбо

һагшадһан

отруби

оломсог

маюза

подушка седла

пергоон

стайка, хлев

пингууза

маленькая кожаная сумка

паалан

эмаль на посуде

  палаад

пулаад

платок

уута

үһээ

үтэлшэһэн

үүсэ

усин

угайдһаниинь

наһатай

үхин

переметная сумка

пожилой

девочка

үтэг

участок

үсибүүн

үхибүүн

ребенок

үүбэй

үлгы

люлька

участок

үхэр

үнеэн

корова

үбэр

эбэр

рог

γрмэhэн

үрмэ

молочный пенки

үтэг

участок

үһээ

потолок

үтэлшэһэн  хʏн

хүгшэн

пожилой человек

үхритхэ

жараахай

пискарь

үбэлзөөн

зимние стоянки

үргүүбшэ

коромысло

салма

аркан, лассо

самалгаа

калым за выданную замуж дочь

сялгана

хилгана

ковыль

сярма

хярма

домашняя колбаса

сярмаг

хирмаг

пороша

сармуул

чесалка для лошадей

сабья

сабхи

сапоги

сии

хохир

сухой навоз

сиибэдһэн

хибэдһэн

сии бараан

хагсуу

непогода

силмаа

хахуули

удочка

сирсээдник

подпруга

соол

гэр

дом

соолгон

прорубь

сонтоо

вид оберега (детского)

сонсогой

кедровая шишка

сэмэлгэ

одаривание подарками жениха и невесты на свадьбе

сээрэнхэ

зурал

спички

сүү

һүү

молоко

сүхэ

боолто

обруч

сюрөө

хюрөө

пила

сюруу

хюруу

иней

сүсгэй

зөөхэй

сметана

сарьдаг

һарьдаг

вершина

сасилгаан

сахилгаан

гроза

сасарганай

шасаргана

облепиха

сасюур

мутовка для сбивания масла

сэлеэн

тосхон

селение

сүлхөөб

түхэриг

рубль

сюмhан

хюмһан

ногти

сомоо

һури

стог, зарод

сомхоод

ругательное слово

сээртэй

грех

сиибраан

хии бараан

ненастье

сюмһан

хюмһан

ногти

эрниг

γγдэн

калитка

эзы

абгайхан

невестка

эмэ һогоон

верблюдица

эhэгээ

эстрүүжэ

харуул

войлок

рубанок

 эжэн

эзэн

хозяин

иибии

эжы

мама

ииһан

үйһэн

кора березы

таавай


үбгэнаба

дедушка

тёосо

не обрезная доска

таг

адяар

полка

тагалтар

двухлетний изюбр

таваг

табаг

тарелка для супа

тарим

охотничья тропа

тармуул

тармуур

грабли

тормо гэр

темное жилище вроде землянки

сө

тохом

шэрдэг

войлочный матрц

тонгорго

перочинный нож

тоһон шүүдэр

шүүдэр

роса

тииргэн (сииргэн)

стойбище или изгородьдля скота

түенсэг

круглая кожанная сумка под продукты

түлбэри

подарок невесте при сватании

түнхэни табан хүшэтэн

пять тункинских силачей

тииргэн

изгородь для скота

тибһэн

улаалзай

саранка

тγрээдэhэн

мастер на все руки

теэбеэ

хγгшэнэжы

бабушка

 тасяа

тахяа

курица

тарся

толгой

голова

тамсин

тамхи

сигареты

төөбшэ хорхой

гусеница

түгэлсэг

түгсэг

пень

угталга,угтамжа

встреча свадебного поезда

угаалга

омовение

уута

переметная сумка

унгаальник

умывальник

уһа гүзээн

улад

арад, зон

приплод от ортомы

народ

урса гэр

жилище конусообразной формы, чум

үүбэй

үсибүүн

үсин

үлгы

үхибүүн

басаган

люлька,колыбель

ребенок

девочка

үнгэлэй

мускусная струя кабарги

үнгэн

мездра

үүнэхэ

тревожно  мычать

үлгөө

үлгэсэ

вешалка

үлгүүр

бүтүү

петля-вешалка

үргүүбшэ

дүхээг

коромысло

γльhэн

элһэн

зола

γлеэдэhэн

остаток

hугалга

жердь

гэм

род болезни (стоматит)

шагаабар

сонхо

окно

шаадниг

гʏсэ

чайник

шаралжаһан

үрмэдэһэн

полынь

шэхэнэг

санка для навоза

шэнииг

заварник

шагайбша

оймһон

 шерстяные носки

шабганса

на лысо взбритая бабушка

шарууhан

шара сэсэг,наран сэсэг

нямняа

еда на дорогу сватам после свадьбы

одуванчик

шалпааг

шабар

лужа

шулаан

чулан

шэгшүүр

һагшуур

сито

шүүбэгэ

хадхуур

вилка

шар

сар

вол

хабтагай хүлтэ

росомаха

хабшалга

һаднаг

кол для изгороди

хабшаг

хазуур

шипцы

халхай

халаахай

крапива

хайнаг

помесь яка с коровой

хайрсаг , хобто


небольшой ящик

хасярам

кипяток с молоком

хаяа

стена

хайраг

бүлюү

брусок для стачивания ножей

харганай

хамуур

веник

худын түрүү

старший со стороны жениха

хур

бороо

дождь

хулха

серо в ушах

хүрээ

хорёо

забор

хүбхэ

хүбхэн

мох

хүлюүсэ

түлхюүр

замок, ключ

хүшэлгэ

шэбхэ

крючок

хэлин

хэлэн

язык

хүльхөө

кочерга

хγрэнгэ

молочный напиток

хүнжэлын бэрээдһэн

пир одеяла (свадебный обряд)

хүлзэхэ

мычать (о сарлыке, хайнаке)

хүхэ нюдэн

приплод от уһа гүзээн

хииһэн

хүйһэн

пуповина

хүндэхэ

отолхо

отрезать

хүлһэхэ

плакать, беспокоиться от сглаза

хүдөөлхэ үдэр гаргаха

день, час погребения

худхуур

мешалка

хγрээ

хорёо

забор

хγрьен

хүрьгэн

зять

хорим

хурим

свадьба

хорюул

запрет, табу

ходороон

хотон

басаганай найр

девичник

загон для скота

хотьго

хутага

нож

хөөшхэ

миисгэй

кошка

хэрэлсын дабасан

ступенька крыльца

һайб

наледь

hаньдизай

санзай

благовонье

һоно

утка

һэрбээ

мутовка

һондино

һонгино

лук

һуулга

хүнэг, заглуу

ведро

һубяаг

берестяна емкость с плоским дном

һорьбо

һугын таяг

костыль

һуудал

дэбдихэр

подушка для сиденья

һүнэһэн

душа (сознание)

һаб

нитка

һан табилга

воскурение

һубяаг

һабяаг

плоский берястяной лоток

һарьһан хүхэлтэ

сосока из тонкой кожи

һасюуһан

һахюуһан

ангел хранитель

һамарһан

һамар

орех

заяааша

добрый дух

загнуу

хүнэг

ведро

замбаа

поджаренная пшеничная или ячменная мука

зутараан сай

чай с мучной подболткой

зэдэгэнэй

гүлзөөргэнэ

земляника

зурмадаһан

лоскутки тканей, привязываемые к священным деревьям;

зээг

перхоть

зомгооһон

щепка

зоодой

карась

шара һайб

молочная сыворотка

шандинуур

шургуул

колоколчик надеваемый на шею живот

выдвижной ящик

шγрмэhэн

мышцы

шүрбэһэн һаб

нитки из сухожилий скота

шоргоолжон

шоргоолзон

муравей

шаваагар

сонхо

окно

яавалха

яваган шэрээ

хартаабха

картошка

маленький стульчик

яндан

железная печка

ямаан арса

сибирский можжевельник

яаргаашха

шатун косилки

Тэмдэгэй нэрэ

аймаштай

шадамар

умелый, ловкий

аймаштайм

важный

дуравай

дурагүй

не любящий

дүлеэ

дүлии

глухой

дэмээшэтэй

аашатай, дэмы

бестолковый

ёлтогор

үрөөһэн үбэртэй

однорогий

жарбалзуур

тоомогүй

несерьезный

заахан

бага, жижэхэн

маленький

зүнтэг,мунхаг

тэнэг

глупый

малаан

халзан

лысый

мүндэгэр

мухар

һабаагүй

тоомогүй

шаловливый

сээргэй

бараг

нормальный

тиимиимаал?

тиимэ гү?

такой?

үреэ

эмниг

необученая лошадь

үрөөлэ

хахад

половина

хиитэн

хүйтэн

холодный

Гараhан тэмдэгэй нэрэнγγд

Буряад хэлэндэ γлγγлhэн зэргэ шангадхаhан γгэнγγдээр гаргагдаhан байдаг. Ганса тγнхэн нютаг хэлэндэ хэрэглэгдэдэг γгэнγγд.

Ноо гоё

очень красивый

γргэльжэ

постоянно

γхэсрээ

До смерти

Ай мандагар

Огромный

Ангагар

Открытый, раскрытый

Ноо айдхатай

ужасно

 Соо шэнэ

новый

сэндэгэр

толстый

сээргэй

нормальный

Угаа ехэ

Очень большо

Уу татай

При вздрагивании

янзабарайн

разный

Тоогой нэрэ

Тγнхэн нютаг хэлэндэ тоолоhон "зургаан" гэhэн тоогой нэрые"жоргоон" гээд  хэлэдэг.

Дугаарлаhан тоогой нэрэнγγд - тхи, - тьха, - тти гэhэн суфикснуудые абадаг. Жэшээ: нэгэтхи - нэгэтьхэ - первый, хоёртьхо - второй; гурбатти, гурбатьха - третий. Жэшээнь: Би физкультурынгаа урокто гурбатьха байхымба.

Суглуулhан тоогой нэрэнγγд - уула (-уулэ) суффикснуудтай байдаг; хоюулаа, гурбуулаа. Заримдаа хоюуландаа гээд хэлэдэг: Хэрэндэ хоюуландаа ошоод ерэхэмнаэ гγ?

Хубаарилhан тоогой нэрэнγγд - аад, - оод, - ээд суффикснуудые абадаг: нэжээд - по одному, хошоод - по два, юhөөд - по девять.

- аад, - ээд суффикснуудай -д- хашалганиинь -h- хашалган боложо шадаха: нэжээдээр - нэжээhээр, дγрбөөд - дγрбөөhөөр.

Тγнхэн нютаг хэлэнэй тоогой нэрэнууд хэды? хэдытьхэ? (хэдыдэхи?), хэдытьхээр? (хэдыдэхеэр?) г.м. асуудалнуудта харюусана.

нэгэтьхэ

нэгэдэхи

1

хоертьхо

хоердохи

2

гурбатьха

гурбадахи

3

дүрбэтьхэ

дүрбэдэхи

4

табатьха

табадахи

5

зургаатьха

зургаадахи

6

долоотьхо

долоодохи

7

найматьха

наймадахи

8

юһэтьхэ

юһэдэхи

9

арбатьха

арбадахи

10

бидэгоор

хоюулан

двоем

хошоодоор

хоер хоероор

по двое

Тγлөөнэй нэрэ

Тγнхэн нютаг хэлэндэ олоной тоодо байhан тγлөөнэй нэрэнγγд γйлын падеждэ зохилдоходоо, иимэ залгалта абана:

1-дэхи нюур - мани (маниие - нас), тани - таниие - вас, тэрээни -тэрэниие - его. Жэшээнь: Мани тγргөөрябаадерээрэгтыгээ ем.

Зааhан тγлөөнэй γгэнγγд хубилалтада ороhон: энээн, тэрээн, тэдээн, эдээн. Жэшээнь: Манайдашни энээнтэрээн болоод лэ, бидэшни ерэжэ шадаагайбда.

Yйлэγгэ

Тγнхэн нютаг хэлэндэ дайралдадаг глаголнууд:

hapбaxa

харбаха

стрелять из лука

hγгэлсэхэ

сохилдохо

драться

γбhээлхэ

эбһээлхэ

зевать

γгээ

үгы

нет

γдэхэ (амаа γдэхэ)

заткнуться

γхэ

давать

γхэдхγγлхэ

бить

γхэтхэхэ

в обморок падать

γшхэлхэ

γдьхэлхэ

пинать

γшхэлхэ

эшхэлхэ

пинаться

айкайм

айхагуйм

не боится

алба хүүлхэ

шаманский обряд

алдарха

ослабеть,терять силу

амаа зайлаха

полоскать рот

амаа хаття

дуу буу гара

закрой рот

андалдаха

обмениваться

аниха

унтаха

спать

арагшаа бурхан

адислаа!

бурхан үршөө!

будь здоров!

арлигаха

арилгаха

чистить, убирать

арлиха (арлиёо

ябаха

уходить

байкай

байхагуй

не будет

бараглаха

догадываться

бараглаха

тухайлха

догадываться

басирха

бархирха

плакать

болхым

болохо

хватит

былтэгэлзэхэ

бэлтэгэнэхэ

глаза выпячивать

гаракай

гарахагуй

не выйдет

гаргаха (γсьвγγ)

родить ребенка

гиилдэхэ

гуйлдэхэ

бегать

гиихэ

гүйхэ

бегать

гозойхо

байха

стоять, торчать

гондинохо

ворчать

гондинохо

гонгинохо

ворчать

гоожохо

течет

гуйбалха

ловить изюбра арканом

гүйбэшэлхэ

завязывать узел или название узла

далдара

иди отсюда

даралдаха

далдара

быстро уходить

иди отсюда

даралдаха

ябаха(тγргэн)

быстро ходить

даралдаха

тʏргэн

быстро ходить

доло

все, полностью

ехээрлэхэ

возгордиться

зγрхэ алдаха

лениться

зγрхэалдаха

залхуурха

лениться

зайлаха

ябаха

уходить

займалха

уриhалха

брать взаймы

зайха

бродить, шляться

зальдиха

залгиха

проглотить

захалха

эхилхэ

начинать

захалха

эхилхэ

начинать

зоохо

закапывать

зугаалха

хөөрэлдэхэ

разговаривать

зугаалха

хөөрэлдэхэ

разговаривать

зульбатха

зайха

гулять

зүнтэглэхэ

толгой  эрьехэ

дурить

иилеэхатаха

энеэхэ

смеяться

илкка

илгаха

разделять, обделять

лγжэгэнэхэ

лужаганаха

шуметь

лапхайжа һууха

сидеть развалившись

мγрэккэ

мүргэхэ

бодаться, молиться

майдалха

тулюурдаха

не уметь , плохо делать

мандайха

үндыхэ

расти

мантигалзаха

манхагалзаха

принимать глупо-радостный вид

мараа һасиха

агнахах

охотиться в засаде на солонцах

мартатеоб

мартааб

забыла

мартатьха

мартаха

забыть

мисиин байха

миин

просто стоять

мунтиха

зобохо

мучиться

мунтяха

зобохо

мучиться

муушалха

муухайгаар хэлэхэ

оскорблять

мушуудаха

таалаха

мүлхихэ

целовать

ползти

мүльтихэ

мүлхихэ

ползти

мүрэккэ

мүргэхэ

бодаться

мэдэкэй

мэдэхэгүй

не знает

мэндэхэ. тэвэдхэ

яараха

торопиться

нанчаха

сохихо

избивать

неэлдэхэ,неэхэ

энеэлдэхэ, энеэхэ

смеяться

неэхэ

тайлаха

открывать

нииттехэ

ниидэхэ

летать

нөөёхо

удаалха

вяло двигаться

нэтээ унаха

опуститься

нэхэхэ

вязать

һабардаха

маажаха

чесаться

обооргохо

копаться

одоо

наконец

онголзохо

бэеэрхэхэ

выпендриваться

сабасаха

сабшаха

косить

садтёоб

садааб

наелся

сисигэлзэхэ

ругательное слово

соордохо (соордосор хэлэхэлэхэ)

долго объяснять

сосьхо

сохихо

бить

сосьхо

сохихо

бить

сэнгээ нэмээхэ

бʏдʏʏрхэхэ

важничать

сэндэгэлзэхэ

бүдүүрхэхэ

высокомерничать

сээрхэхэ

бояться грехов

тγнхэхэ

эдэгэхэ

выздороветь

тумархаха

бʏдʏʏрхэхэ

высокомерничать

түльтихэ

тʏлхихэ

толкать

тэhэрхэ

уйлаха

плакать

тэбэдхэ

яараха

торопиться

уймарлаха

капризничать

уймарлаха

обижаться

урадха

урдаха

течь

уурганшалха

испугаться от неожиданности

ууття

уужархи

выпей

үнэччишь

үнэдэжэрхиш

понюхай

хγшэхэ

суургалха

запирать

хагалха

хахалха

рвать

харайлгаха

гүйлгэхэ

ехать, скакать

харайлгаха

гуйлгэхэ

мчаться

харайлдаха

гγйлдэхэ

бегать

хари

яба

иди

хөөхэ

наманха

гнать

хужар hасиха

агнаха

охотиться в засаде на солонцах

шаалсаха

наншалдаха

драться

шааха

кушать (грубое обращение)

шоо γзэхэ

газаалха

ненавидеть

шэхэхэ

эдихэ

кушать (грубое обращение)

ябааття

ябажархи

иди

Ерээдγй сагай мэдγγлhэн тγлэб:

1-дэхи нюур

-хаб

-хабдэ (-хамнаэ)

2-дохи нюур

-хаш

-хат (-хатнаэ)

3-дахи нюур

-ха

-ха

баргад гэхэ

испугаться

гэдэргээ эрьехэ

вернуться обратно

жарбайха

человек с гонором

зэргэлээд  һууха

сидеть рядом

илехатаха

смеяться

нэтээ унаха

опуститься

олигтохо

сходить с ума

олом

улам

оморюун

ключица

онгойлгохо

открывать

онгоошхо

окошко

ондиголзохо

вести себя легкомысленно, некультурно

өөдөө

сами

суу ураа

молоко подгорело

суу хөөрγγлхэ

вскипятить молоко

хлеэм эзγhэхэ

хлеб нарезать

γхэсрээ  гондинохо

долго ворчать

1.6. Дайбар γгэ

Удхаараа али баа шанар, шэнжэ, ушар, байдал тэмдэглэжэ, яажа? ямараар? хаана? хэзээ? юундэ? Хэды шэнээн? Хэр зэргэ? г.м. асуудалнуудта харюусадаг. Тγхэлөөрөө хубилдаг гуй. Yγргээрээ ехэнхидээ ушарлагшаар хэрэглэгдэдэг. Иимэ бэеэ дааhан хэлэлгын хубиие дайбар γгэ гэнэ.

Дайбар γгэнγγд тγнхэн нютаг хэлэндэ иимэ илгаатай:

а) аргын

альшаа

хаана

где?

баараггай

очень

бараггүй

очень

биза-бяла

бодорхой

точно, действительно

бэрэ

совершенно

гидлөөр

хурданаар

бегом

горигой

очень

доло

все, чисто

доос-доло

до конца

зада

сильно

зайдаар

верхом без седла

зайлалдаа саашаа

прочь отсюда

зангаар

шэнги

подобно

мисиин

миин

просто

нээрээ

нээрэшье

действительно

сээргэй

дунда зэргэ

нормально

хурдаар

хурданаар

быстро

хүды?

хэды

сколько?

һанаамар

спокойный

шалюур

зугааша

болтливый

шумгай

түргөөр

быстро

эгээ

точно

эды олон

как много

элдэбэреэн

элдэбын

разный

Жэшээ: Бодорхой hонин хγн тэрэшни. -  Действительно   интересный человек.

Шалюур гээшэнь арггай –Очень болтливый.

Зада таалахаб- Сильно обниму.

Аяга шанагаа доло дос угаагарай – До конца помой посуду.

Альшаа тэрэш ябанаб? –Где он ходит?

Хүды больжо байна?- Сколько времени?

Тэрээш но шалюур байна- Он очень болтливый.

б) байрын:

баруун тээшээ

баруулжаа

на запад

зүүн тээшэ

зүүлжэ

на восток

наадтяа

наадахи

ближний

өөдөө

вверх

саадтяа

саадахи

сзади стоявшего

тэньшаа (тэнча)

там

урайгшаа

урагшаа

на юг

хойшоо

хойно

на север

hөөргэншөө

обратно

эньшаа (энча)

здесь, тут

Жэшээнь: Тэншааhаа  абаад ерээ. – Принеси оттуда

Эньшаагуур бү яба – не ходи по сюда.

Һөөргэншөө бү хараарай – Не оборачивайся назад

в) Сагай:

γдэшлэн

вечером

байс

сейчас

нёднон

в прошлом году

нөөдэр- мүнөөдэр

сегодня

одоо

наконец

тээмэндэр

в тот раз

ур сайсар

до утра

урайни

прежний

үдрөөдэһон

целый день

үсхэлдэр-үсэгэлдэр

вчера

γдэшлэн

вечером

харанхай

темно

hγнёодоhон

ночью

шүүд

чуть

Жэшээ: 1. Ур сайсар ёохороо хатараабда - До утра танцевали ёохор.

2. Шүд хальтаржа унашан алдабаб - Чуть не подскользнулся.

г) Зорилгын, хэмжээнэйдайбарγгэнγγд:

зоройн

нарочно

мисиин

просто так

жэшээ: 1.Байс зоройн  ошохоб. Нарочно пойду.

2.Мисиин бу һуугышта -  Просто так не сиди.

е) зэргын:

γргэлжэ

вечно

зада

сильно

арайшамай

кое как

ноо айтхатай

Очень страшно

заримниинь

некоторые

үхэсэрөө

Очень силно

Жэшээ: Үргэлжэ хойнтожо ябанаш - Вечно опаздываешь.

Заримниинь үшөө ерэгэй - Некоторые еще не пришли.

     Оролто үгэнүүд

бодорхой

действительно

шумгай

түргөөр

быстро

хубаа

Обращение к другу

Жэшээ: Шумгай манайдаа ерээ - Быстро приходи ко мне.

Аянгалһан үгэнүүд (звукоподрожательные слова)

үхэжэ даа,

жаалда даа,

газрор даа,

байс

   



МЭДҮҮЛГЭ

Аймаг Түнхэнэй

Һургуули П. М. Билдаевай нэрэмжэтэ Аршаайнай дунда һургуули

Хүтэлбэрилэгшэ багшанарай обог нэрэ

Жалсанова Людмила Владимировна

Шожоева Маргарита Дугар-Сыреновна

Холбоо бариха утаһан 89503812979, e-mail zhalsanova62@mail.ru

Юумэнэй нэрэ

арсиин пинхуур

архинша

пьяница

астагануур

выпендренник

бэрьен

жена брата

габа

щель

ёлоо

елец

загнуу

ведро

лонхо

гэрэл

стекло

мандяр

чеснок

маргааша

завтра

мороохойн орой

лень

мүдэн

штаны

мухайсар

мухайгаар

некрасиво

мэндэ

недавно

нажар

зун

лето

нөөси

үнөөхи

этот

нэрэгүй нэлдэр,

 сологүй сохо

без имени, без племени

нөөси

нөөхи

тот самый

ольтоопха

хажуур

коса(литовка)

ореодоhон

кольцо

оройлго

портянки

сасарганай

шасаргана

облепиха

соол

гэр

дом

тамсян

тамхин

сигареты

тобшо

пуговица

толгойтой бэһэлиг

перстень

угжа

рожок

урайгшаа

урагшаа

вперед

урайнай саг

урда саг

древнее время

урга, силмаа

крюк для ловли рыб

уруугшаа

доошоо

вниз

уурга

палка для ловли рыбы(удочка)

ууринхай

уурхай

гнездо

үхлюуд

упрямец

үхэдэл

упрямец

үсин

дочка

үсин

үхин

доча

үхэмэр

негодник

хабирга

хабhан

ребро

халааса

калач

хлюусэ

түлхюур

ключ

хойлобшо

зүүдхэл

бусы

холёошхо

бэhэлиг

кольцо

хүүдээшхэ

мешочек

хүшэ

хүсэн

сила

hиихэ

шэхэнэй сахариг

серьги

hэер

hээр

грудная часть позвоночника

шабганса

хүгшэн

старушка

шэрээ

скамейка ( лит. стол)

ээмэ

мүр

плечо

яашхымте

бараг

нормально

ябууд дунда

на ходу

яндан

железная печка

Тэмдэгэй нэрэ

аашатай

шууяатай

шуумный

айдхатай

аймшагтай

страшный

араата хүн амаараа

язык мой враг

арбагануур

непоседливый

арзагар

зубастый

барагтай

нормальный

барбайhан

лохматый

бардам

 высокомерный

гүдhээтэй (басаган)

хээлитэй

беременная

ехээр

высокомерный   возгордившийся

зяахан

жаахан, бага

маленький

майсагар

маяа

кривоногий

майтагар

маягар

кривоногий

мунхагтай

тэнэг

придуроковатый

онигор

узкоглазый

саландай

неряшливый

сиитэй хүн

һэбхи

ветреный человек

сисигэр

бледный

сялар

хилар

косоглазый

уйтхан

уйтан

узковатый, тесный

унжагай

ута

длинный

ууртай

сухалтай

сердитый

ушхаан

глухой

үнгэрүү ехэ

аймшагтай ехэ

очень большой

хатайр

хоршогор

худой

hандархай

hаланхай

разрушенный

hүсёотой

хүхюутэй

весёлый

шэлээтэй

хашартай

надоедливый

ядарһан

тулиһан,зобоһон

несчастный

Yйлэγгэ

Тγнхэн нютаг хэлэндэ дайралдадаг глаголнууд:

дылдэхэ

диилдэхэ

проигрывать

дылхэ

диилэхэ

выигрывать

ерхэ гэхэ

дуудаха

звать

захалха

эхилхэ

начинать

муужаха

упасть в обморок

сиидхэхэ

развеивать

сэндэгэлзэхэ

арзайха

ирзайха

оскаливаться

сюhаха

хюhаха

очищать, брить

табилдаха

наншалдаха

драться

угзарха

татаха

дергать

удар татаха

рвать

улаан голдонь хүргэхэ

мучить

урайгшалха

идти в южном направлении

уусилха

амилха

дышать

уусирха-аасирха

уухилха-аахилха

пыхтеть

үбэдхѳѳхэ

үбдэхѳѳхэ

причинять боль

үгээлхэ

потерять

үзэккэйм

үзэдэггүй

ненавидит

үлеэхэ

үлѳѳхэ

оставить

үсибүүлхэ

түрэхэ

родить ребенка

үсхэхэ

үдхэхэ

умножить

хагалха

хахалха

пахать, колоть(дрова), рвать

хальтарха

халтирха

кататься

хойнтохо

хожомдохо

опаздывать

хөөхэ

тууха

гонять, гнать

хугалха

хухалха

ломать

хусирха

хурхирха

храпеть

хүшэхэ

шэбхэдэхэ

запирать

hалганха

шэшэрхэ

дрожать, трепетать

hүрэхэ

дэбхэрхэ

прыгать

hэрхэ

hэрихэ

просыпаться

эшхээлдэхэ

hажааха

подражать,


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

"Озын толым"бәйгесе.

Зәй районы Сәвәләй авылы мәктәбендә үткәрелгән "Озын толым" бәйгесе....

Владимир Цыденович Халхуев- Түнхэн нютагай бэлигтэй үльгэршэн

Владимир Цыденович Халхуев- Түнхэн нютагай бэлигтэй үльгэршэн...

Наһан соогоо хүнэй буряад сэдьхэлтэйгээр урган хүгжэлтэдэ дуунай аялгын аша нүлөө

Мастер класс на тему " Наhан соогоо хунэй буряад сэдьхэлтэйгээр урган хугжэлтэдэ дуунай аялгын аша нулоо"...

Исследовательская работа "Үргэжэлhэн зохёолнууд соо Түнхэн голой байгаалиин дүрэнүүд"

Исследовательская работа на  бурятском языке"Үргэжэлhэн  зохёолнууд соо  Түнхэн  голой  байгаалиин  дүрэнүүд"...

буклет "Түнхэн голые гаталха зам"

буклет "Түнхэн голые гаталха зам"...