5 класс өсөн башҡорт әҙәбиәтенән Эш программаһы
рабочая программа (5 класс) на тему

Аңлатма яҙыу

1)Шәрипҡол ауылы муниципаль ҡаҙна урта дөйөм белем биреү мәктәбенең V класс уҡыусылары өсөн эш программаһы Дәүләт белем биреү стандарттарының федераль компоненттары (РФ Мәғариф министрлығы приказы № 1089, 2004 йылдың 5 марты), Шәрипҡол муниципаль ҡаҙна урта дөйөм белем биреү мәктәбенең 2014/2015 уҡыу йылының уҡыу планы ( приказ №100, 11.08.2014 ),  "Төп дөйөм белем биреү буйынса башҡорт мәктәптәре өсөн башҡорт әҙәбиәте буйынса  өлгө программалар                                        / төҙ:М.Б.Юлмөхәмәтов. - Өфө:Китап, 2011.(Икенсе быуын стандарттары)./ талаптарына  ярашлы  төҙөлдө.                                                                                                                                                                2)Әҙәбиәт һүҙ образы сәнғәте булараҡ - тормошто танып белеүҙең, донъяның художество моделен аңлауҙың үҙенсәлекле алымы. Әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү процесында тәрбиә биреү йәш кешенең әхлаҡ йөҙөн формалаштыра,тормошҡа әүҙем мөнәсәбәт тәрбиәләй.

Әҙәбиәт уҡытыу алдында торған белем һәм тәрбиә биреү, донъяға фәнни ҡараш формалаштырыу һәм телмәр үҫтереү бурыстары, шул рәүешле,художестволы әҙәбиәттең үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу нигеҙендә тормошҡа ашырыла.

   Уҡыусыларҙы әҙәби әҫәр менән таныштырыу нигеҙендә уларҙы замандың рухи тормошона яҡынайтыу, әҙәбиәт, сәнғәткә нығыраҡ йәлеп итеү, шуның менән дөйөм мәҙәни кимәлдәрен күтәреү бурыстары хәл ителә. Әҙәбиәтте өйрәнеү коммуникатив - эшмәкәрлекле принципҡа нигеҙләнеп ойошторола.                                                                                                                                                                                               Әҙәбиәт фәнен өйрәнеүҙең төп маҡсаттары булып түбәндәгеләр тора:

-донъяға гуманистик ҡарашы, милли үҙаңы һәм дөйөм Рәсәй гражданлығы үҙаңы , патриотизм тойғоһона эйә булған, рухи үҫешкән шәхес формалаштырыу;

-интеллектуаль һәм ижади һәләтлеген үҫтереү;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе уҡыу һәм анализлау, һүҙ сәнғәтенең образлы фекерләүгә нигеҙләнеүен, художестволы форма һәм йөкмәтке берлеген, сәнғәттең тормош менән бәйле, тарихи булыуын аңлауы;

- художестволы тексты уҡыу, комментарий биреү, анализлау күнекмәләрен этап менән эҙмә - эҙлекле формалаштырыу;

- художестволы текста йәки башҡа теләһә ниндәй телмәрҙә һалынған мәғәнәләрҙе аңлау алгоритмдарына эйә булыу, үҙеңдең тексыңды төҙөү, уҡылған әҫәр тураһында шәхси баһаңды һәм фекереңде еткерә белеү;

- дөйөм уҡыу күнекмәләренә һәм универсаль уҡыу эшмәкәрлегенә  эйә булыу (эшмәкәрлектең маҡсатын билдәләү, уны камиллаштырыу, библиографик эҙләнеүҙәрҙе тормошҡа ашырыу, төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәттәрҙе табыу һәм уны эшкәртеү, интернет менән файҙаланыу һ.б.)

3)"Әҙәбиәт" фәне   "Филология"  белем биреү өлкәһенә ҡарай.                                                                                                                                            

4)Башҡортостан Республикаһының башҡорт телендә уҡытылған дөйөм белем биреүсе мәктәптәр өсөн йыллыҡ уҡыу планы әҙәбиәтте түбәндәгесә уҡытыуҙы күҙ уңында тота:  V класта - 70 сәғәт, аҙнаһына - 2 сәғәт . Был сәғәттәр  федераль  компонент сәғәттәре иҫәбенән алынды.

2. "Башҡорт әҙәбиәте" фәнен өйрәнеү һөҙөмтәһендә уҡыусы белергә тейеш:                                                                                                         Шәхси сифаттар:

1.Үҙ милләтен, Ватанын, тыуған яғын яратыу;

2.Этник һәм милли сығышын таныу:

-үҙаллылыҡҡа, белем алыуға етди һәм яуаплы ҡарау;

-мәктәп һәм мәктәп йыһаздарына , уҡыу әсбаптарына һаҡсыл ҡарау;

-һаулыҡты нығытырға һәм һаҡларға;

-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға;

3.Ғаилә һәм йәмғиәт ҡиммәттәрен ихтирам итеү, үҙ аллы эшләү һәм үҙ эштәренә яуап        бирергә әҙер булыу.

4.Ҡыҙыҡһыныусан, әүҙем булыу һәм  донъяны танып белергә ынтылыу.

5.Динамик үҙгәреүсән һәм үҫтерешле донъяла үҙенең социаль ролен аңлау.

6.Әхлаҡ, социаль ғәҙеллек һәм ирек хаҡындағы ҡараштар нигеҙендә үҙ аллы үҫешкә         һәләтле булыу.

7.Һәр саҡ этник тойғолар, ихтирамлылыҡ һәм эмоциональ- әхлаҡ һәм икенсе кешеләрҙең тойғоларын уртаҡлаша алыу.

8.Өлкәндәр һәм тиңдәштәре менән төрлө социаль хәлдәрҙ аҡыллы хеҙмәттәшлектең кәрәклеген аңлау һәм бәхәсле хәлдәрҙән сыға белеү.

9.Сәләмәт булыу һәм төрлө шарттарҙан хәүефһеҙ сығыу ҡағиҙәләрен үтәү.

Метапредмет һәләттәре:

Уҡыу эшмәкәрлегенең универсаль алымдарын үҙләштереү ( танып белеү, регулятив һәм         коммуникатив).

1.Уҡыу күнекмәләре нигеҙҙәрен белеү, үҙенең эшмәкәрлеген ойошторорға һәләтле булыу.

2.Үҙенең уҡыу эшмәкәрлегенең нигеҙҙәрен проектлау, баһаларға һәләтле булыу, уңышҡа өлгәшеүҙең эффектив юлдарын билдәләй белеү;

-уҡыу процессына яуаплы ҡарашлы булыу, маҡсат ҡуя. эште планлаштыра , уҡыу мәсьәләләрен сисә белеү;

-әҙәбиәт буйынса теге йәки был яҙыусы һәмхудожестволы әҫәр буйынса  

кәрәкле мәғлүмәт туплау, әҙерләнеү эше алып барырға,уның буйынса презентация эшләй белеү;

-билдәле кимәлдә башҡорт теленең лексик-фразеологик минимумын үҙләштереү һәм телмәрҙә ҡуллана белеү.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     3.Үҙенең йәш мөмкинлектәренән сығып компьютер грамоталылығына эйә булыу, кәрәкле мәғлүмәт йыйыу, анализлау,                 эшкәртеү маҡсатында Интернетҡа сыға белеү, тексты баҫыу,                 уны төҙәтә һәм техник эшкәртә белеү.

4.Аңлы уҡыу күнекмәләрен үҙләштереү, төрлө стиль һәм жанрҙағы текстарҙы үҙ аллы уҡый белеү, текстың төп фекерен                                         билдәләү, йөкмәткеһен еткерә алыу, уның буйынса                         һорауҙарға яуап биреү.

5.Сағыштырыу, анализ, синтез, дөйөмләштереү кеүек логик эшмәкәрлеккә эйә булыу, оҡшаш сифаттары буйынса классификациялау, сәбәп-                эҙемтә бәйләнештәрен һәм                                 оҡшашлыҡты булдырыу.

 6.Әңгәмәсенең фекерен тыңларға һәләтле булыу, тикшерелгән предметҡа ҡарата үҙенең нигеҙле ҡарашын әйтә белеү.

7.Объекттар һәм процестар мөнәсәбәтен сағылдырған бәйләнештәрҙең база, предмет, метапредмет төшөнсәләренә эйә булыу.

Предмет һәләттәре:

1.Телде милли үҙаң нигеҙе булараҡ аңлау.

2.Башҡорт теле Башҡортостандың, рус теле Рәсәй Федерацияһының дәүләт һәм аралашыу теле булараҡ мәғәнәһен аңлау

3.Дөйөм мәҙәниәт күрһәткесе. кешенең гражданлыҡ позицияһы булараҡ норматив телмәр    һәм яҙма рус телен белеү

4.Телмәр этикетына, аралашыуҙа төрлө тасуири тел сараларына эйә булыу.

5.Әҙәбиәтте милләт һәм халыҡ-ара мәҙәниәттең күрһәткесе булараҡ аңлау

6.Уҡыуҙың төрлө төрҙәрен файҙаланыу: танышыу,өйрәнеү,һайлап,эҙләп, аңлы рәүештә ҡабул итеү һәм текстарҙың йөкмәткеһен аңлап, геройҙарҙың эшенә, ҡылығына әхлаҡи баһа биреү

7.Танып белеү,ғәмәли һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн телмәр берәмектәре менән файҙалана белеү

8.Уҡыу компонентына, үҫешкән телмәр оҫталығына эйә булыу, йәғни ҡысҡырып уҡыу һәм үҙ аллы уҡыу техникаһына анализдың элементар алымдарын, элементар әҙәбиәт төшөнсәләр менән художестволы, фәнни-популяр һәм уҡыу текстарын үҙгәрттеп ҡора белеү

9. Уҡыу өсөн үҙ аллы әҙәбиәт һайлап ала белеү, өҫтәлмә мәғлүмәт алыу өсөн мәғлүмәт сығанаҡтары менән файҙаланыу

10.Һөйләмгә тулы синтаксик анализ: интонация буйынса һөйләм төрөн билдәләү, баш һәм эйәрсән киҫәктәрен табыу, һөйләмде мәғәнәһе яғынан бәйле һүҙбәйләнештәргә тарҡата белеү

11.70-80 һүҙлек текст буйынса изложение яҙыу, инша ижад итеү, тирә-яҡтағы күренештәрҙе һүрәтләп,хәл-ваҡиғаларҙы эҙмә-эҙ бәйән итеп, текст төҙөп яҙа белеү.                                                                                                                                              

3.

Уҡыу предметының төп йөкмәткеһе

                                                                                   Календарь - тематик планлаштырыу

Башҡорт әҙәбиәте буйынса уҡыу-методик комплекты

5 класс

1. Башҡорт әҙәбиәте: Дөйөм белем биреү мәктәбенең 5-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия/Авт.-төҙ.: М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Ҡазыева.-Өфө:Китап, 2012.

2. Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы: Дөйөм белем биреү мәктәбенең 5-се класс уҡыусылары өсөн /Авт.-төҙ.М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Ҡазыева.-Өфө:Китап, 2012.

3. Юлмөхәмәтов М.Б., Иҙелбаев М.Х."Башҡорт әҙәбиәте" дәреслек-хрестоматияһына методик ҡулланма.Дөйөм белем биреү учреждениеларының 5-се класы өсөн.-Өфө:Китап, 2013

4. Юлмөхәмәтов М.Б."Башҡорт әҙәбиәте" буйынса контроль-баһалау материалдары.Дөйөм белем биреү учреждениеларының  5 - се класы өсөн.

5.Юлмөхәмәтов М.Б."Башҡорт әҙәбиәте"дәреслегенә эш дәфтәре. Дөйөм белем биреү учреждениеларының  5 - се класы өсөн.-Өфө: Китап, 2013.

Ятлау өсөн әҫәрҙәр

5 класс                                                                                                                                                                                                                            1.Р.Ниғмәти."Хәйерле юл һеҙгә!" шиғырынан "Мәктәпкә" бүлеге.                                                                                                                    2.Р.Ғарипов."Туған тел" шиғыры                                                                                                                                                                                                   3.Б.Бикбай."Туған тел" шиғыры.                                                                                                                                                                                        4.Мәҡәлдәр, йомаҡтар, йырҙар (уҡыусы һайлауы буйынса).                                                                                                                                                                    5.Салауат Юлаев."Ҡайтып киләм".                                                                                                                                                                             6.А.Игебаев."Яңы  йылға  аҡ теләктәр" ("Башҡорт әҙәбитенән уҡыу китабы")                                                                                                                7.Рәшит Ниғмәти."Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар" (өҙөк).                                                                                                                                                         8.Зөлфиә  Ханнанова."Мин бәхетле - әсәйем бар..." ("Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы")                                                                                                   9.Рәшит Назаров."Яҙ килә".("Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы")                                                                  

Аңлатма яҙыу

Был эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Ҡырмыҫҡалы районы муниципаль район Шәрипҡол муниципаль ҡаҙна урта дөйөм белем биреү мәктәбенең                V  класс уҡыусыларына тәғәйенләнә. Эш программаһы дөйөм белем биреүҙең төп Федераль дәүләт стандарттары талаптарына  ярашлы төҙөлдө.

Әҙәбиәт һүҙ образы сәнғәте булараҡ - тормошто танып белеүҙең, донъяның художество моделен аңлауҙың үҙенсәлекле алымы. Әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү процесында тәрбиә биреү йәш кешенең әхлаҡ йөҙөн формалаштыра,тормошҡа әүҙем мөнәсәбәт тәрбиәләй.

Әҙәбиәт уҡытыу алдында торған белем һәм тәрбиә биреү, донъяға фәнни ҡараш формалаштырыу һәм телмәр үҫтереү бурыстары, шул рәүешле,художестволы әҙәбиәттең үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу нигеҙендә тормошҡа ашырыла.

   Уҡыусыларҙы әҙәби әҫәр менән таныштырыу нигеҙендә уларҙы замандың рухи тормошона яҡынайтыу, әҙәбиәт, сәнғәткә нығыраҡ йәлеп итеү, шуның менән дөйөм мәҙәни кимәлдәрен күтәреү бурыстары хәл ителә. Әҙәбиәтте өйрәнеү коммуникатив - эшмәкәрлекле принципҡа нигеҙләнеп ойошторола.                                                                                                                                                                                              "Әҙәбиәт" фәне   "Филология"  белем биреү өлкәһенә ҡарай.                                                                                                                                            Әҙәбиәт фәнен өйрәнеүҙең төп маҡсаттары булып түбәндәгеләр тора:

-донъяға гуманистик ҡарашы, милли үҙаңы һәм дөйөм Рәсәй гражданлығы үҙаңы , патриотизм тойғоһона эйә булған, рухи үҫешкән шәхес формалаштырыу;

-интеллектуаль һәм ижади һәләтлеген үҫтереү;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе уҡыу һәм анализлау, һүҙ сәнғәтенең образлы фекерләүгә нигеҙләнеүен, художестволы форма һәм йөкмәтке берлеген, сәнғәттең тормош менән бәйле, тарихи булыуын аңлауы;

- художестволы тексты уҡыу, комментарий биреү, анализлау күнекмәләрен этап менән эҙмә - эҙлекле формалаштырыу;

- художестволы текста йәки башҡа теләһә ниндәй телмәрҙә һалынған мәғәнәләрҙе аңлау алгоритмдарына эйә булыу, үҙеңдең тексыңды төҙөү, уҡылған әҫәр тураһында шәхси баһаңды һәм фекереңде еткерә белеү;

- дөйөм уҡыу күнекмәләренә һәм универсаль уҡыу эшмәкәрлегенә  эйә булыу (эшмәкәрлектең маҡсатын билдәләү, уны камиллаштырыу, библиографик эҙләнеүҙәрҙе тормошҡа ашырыу, төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәттәрҙе табыу һәм уны эшкәртеү, интернет менән файҙаланыу һ.б.)

Был эш программаһы 1 йылға тәғәйенләнгән.

Эш программаһы түбәндәге принциптарға таянып төҙөлдө:

-фәннилек һәм системалылыҡ принциптары;

-һәр баланың шәхси үҙенсәлеген иҫәпкә алыу;

-уҡыусыларҙы төрлө яҡлап өҙлөкһөҙ үҫтереү;

-баланың психик һәм физик һаулығын һаҡлау.

V класта  әҙәби әҫәрҙәрҙе урынлаштырыуҙа тематик    принцип   ҡабул ителде. Төрлө тема, төрлө жанрҙарға ҡараған әҫәрҙәр һайлап алынды. Әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү менән бер рәттән әҙәбиәт ғилеме буйынса ла мәғлүмәттәр бирелә.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

Дөйөм белем биреү буйынса Федераль дәүләт стандарттарының бер йүнәлешендә коммуникатив сараларҙы үҫтереү бурысы ҡуйыла.Ошоға ярашлы,әҙәбиәт дәрестәрендә яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереүгә иғтибар көсәйтелә.Уҡысыларҙың яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереүгә  бәйләп, әҙәби текстарҙы тасуири һөйләү күнегеүҙәре үткәрелә.

Әҙәбиәт фәнен өйрәнеүҙең һөҙөмтәләре.

Уҡыусылар белергә тейеш талаптар:

-өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең исемен һәм авторын белеү;

-әҫәрҙәрҙәге ваҡиғаларҙы (сюжетты, геройҙарҙы, геройҙар менән ваҡиғаларҙың үҙ-ара бәйләнешен) аңлау;

-әҫәрҙең композицияһын аңлата белеү;

-юмор, сатира, строфа, метафора, гипербола, даими эпитет төшөнсәләренең төп билдәләрен белеү;

-ятлау өсөн тәҡдим ителгән әҫәрҙәр тексын белеү;

-өйрәнелгән әҫәрҙең эпизодтарын айырып күрһәтә белеү;

-әҫәрҙәге ваҡиғалар араһындағы ваҡыт һәм сәбәп -һөҙөмтә бәйләнешен билдәләй белеү;

-яҙыусы ижад иткән картиналарҙы күҙ алдына баҫтырыу;

-әҫәрҙә ҡатнашыусыларҙы характерлауҙа мөһим урын тотҡан эпизодтарҙы айырып күрһәтеү;

-өйрәнелгән әҫәрҙә сюжет элеметтарының (экспозиция, төйөнләнеү, ваҡиғалар үҫеше, кульминация, сиселеү) идея-художество урынын билдәләү;

-телдең һүрәтләү сараларының контекстағы идея-художество урынын билдәләү;

-уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау нигеҙендә әҫәрҙең геройын характерлау;

-авторҙың мөнәсәбәтен асыҡлау маҡсатында өйрәнелгән әҫәрҙең ике геройын үҙ-ара сағыштырыу;

-эпик һәм лирик әҫәрҙәрҙе айыра белеү;

-эпик әҫәргә йәки уның өҙөгөнә төрлө характерҙағы план төҙөү;

-телдән йәки яҙма сығыш яһау өсөн план төҙөү;

-үҙ аллы уҡылған әҙәби сәнғәт әҫәрҙәренә яҙма йәки телдән баһалама бирә белеү;

-һорауҙарға тулы яуап һәм геройҙарға харктеристика биреү;

-өйрәнелгән әҫәр буйынса телдән йәки яҙма фекерләү характерындағы инша яҙыу;

-художестволы әҫәрҙәрҙе тасуири уҡыу;

-эпик әҫәрҙәрҙе йәки уларҙың өҙөктәрен яҙма рәүештә тулы итеп йәки һайлап, ҡыҫҡартып һөйләп биреү (изложение төҙөү);

-эпик, лирик, лиро-эпик һәм драматик әҫәрҙәрҙе айыра белеү.

Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштереү:

-уҡыу процесына яуаплы ҡарау,маҡсат ҡуя, эште планлаштыра, уҡыу мәсьәләләрен сисә белеү;

-теге йәки был тема буйынса кәрәкле мәғлүмәт туплау, эҙләнеү эше алып барыу, куның буйынса презентация эшләй белеү;

-мәҙәниәтле аралашыу оҫталығына, телмәр этикетына эйә булыу, үҙ фекерен яҡлағанда, уй-тойғоларын аңларға тырышыу, эҙмә-эҙ бәйән итеү, әңгәмәсенең уй-тойғоларын аңларға тырышыу, уның менән иҫәпләшә һәм уртаҡ фекергә килә белеү;

-билдәле кимәлдә башҡорт теленең лексик-фразеологик минимумын үҙләштереү һәм телмәрҙә ҡуллана белеү.                                                                                                                           Башҡорт әҙәбиәте фәненең ҡиммәт-ориентация сфераһындағы уҡыусыларға ҡарата булған талаптары түбәндәгеләрҙән тора:

-башҡорт әҙәбиәте һәм мәҙәниәтенең рухи-әхлаҡи ҡиммәттәре менән таныштырыу, уларҙы башҡа халыҡтарҙың рухи-әхлаҡи ҡиммәттәре                 менән сағыштырыу;

-башҡорт әҙәбиәте әҫәрҙәренә ҡарата уҡыусыларҙың үҙ ҡарашын булдырыу һәм уларҙы баһалау;

-өйрәнелгән әҙәби әҫәрҙәргә үҙ интерпретацияһын булдырыу;

-автор позицияһын аңлау, уға ҡарата үҙ ҡарашын булдырыу.

Башҡорт әҙәбиәте буйынса уҡыусыларҙың белемен баһалау критерийҙары                                                                                                                                 1. Уҡыу тиҙлеген тикшереү (1 минутҡа уҡылған һүҙҙәр һанынан сығып баһалау)

2.Тасуири уҡыу һәм ятлауҙар  өсөн

3.Көндәлек яуаптарға баһалар.

4. Әҙәби иншаларҙы баһалау                                                                                                                  1) Әҙәби иншалар күләме

2)Иншаларҙы  баһалау

5.Тестарҙы баһалау

Уҡыусыларҙың әҙәби белем кимәлен диагностикалау, ағымдағы һәм йомғаҡлау контроле                                                     1.Уҡыусыларҙың әҙәби үҫеш кимәленә төркөм һәм индивидуаль диагностика.                                                                                                        (Уҡыу йылы башында һәм артабанғы динамикаһын асыҡлау.)                                                                                                                                          2.Тасуири уҡыу күнекмәләрен тикшереү.                                                                                                                                                                               (Тасуири уҡыу, шулай уҡ ятҡа һөйләүҙең күнекмәләрен тикшереү, ролдәргә бүлеп уҡығанда башҡарыу оҫталығы элементтарын үҫтереү.)                                                                                                                                                                          3.Һөйләүҙең төрлө формалары.                                                                                                                                                                                         (Телмәрҙәге монолог күнекмәләрен билдәләү, әҫәрҙең сюжетын аңлау, герой-персонаждарҙы характерлау сараһы булараҡ һөйләүҙең төрлө формалары).                                                                                                                                                                                                                                     4.Яҙма эштәр, әҙәби һәм публицистик темаларға иншалар.                                                                                                                                                    (Әҙәби йәки әхлаҡ-этик проблемаларға яҙма эштәр, телмәрҙең, яҙма эштәрҙең культураһын диагностикалау формаһы, әҙәби  әҫәрҙең йөкмәткеһен аңлауҙың төп аспекты. Әҙәби һәм публицистик темаларға иншалар.)                                                                               5.Уҡыусыларҙың үҙ аллы һәм проектлау эшмәкәрлегенә етәкселек итеү

Уҡыу предметына дөйөм характеристика

Шәрипҡол ауылы муниципаль ҡаҙна урта дөйөм белем биреү мәктәбенең V класс уҡыусылары өсөн эш программаһы "Төп дөйөм белем биреү буйынса башҡорт мәктәптәре өсөн башҡорт әҙәбиәте буйынса  өлгө программалар / төҙ:М.Б.Юлмөхәмәтов. - Өфө:Китап, 2011.(Икенсе быуын стандарттары)./ нигеҙләнеп төҙөлдө.

V класта әҙәбиәт үҙ аллы фән булып өйрәнелә башлай.  Дәреслектәге әҫәрҙәрҙең күбеһе календарь-тематик принципҡа таянып бирелә.   Дәреслектәге әҫәрҙәр түбәндәге     тематик төркөмдәрҙә биреләләр:  

V класс өсөн "Башҡорт әҙәбиәте" дәреслегендә әҙәбиәт теорияһынан  тасуирлау, сағыштырыу, синоним һәм омонимдар, антонимдар, хикәйәләр, әкиәттәр, мәҡәлдәр, йомаҡтар, халыҡ йырҙары, эпитет, шиғри телмәр һәм проза телмәре, хикәйәләү, характеристика тураһында төшөнсә бирелә. Әҙәбиәт теорияһы буйынса булған был тәүге төшөнсәләр өйрәнелә торған конкрет әҫәрҙәргә таянып аңлатыла.    

Эш программаһында һәр класта уҡыусыларҙың   яҙма телмәрен үҫтереү өсөн, кластан тыш уҡыу дәрестәре өсөн сәғәттәр бүленде.      

Белем биреү процесында ҡулланылған технологиялар: уҡыу эшмәкәрлегенә өйрәтеүсе  уҡытыу технологияһы , шулай уҡ проблемалы уҡытыу, информацион-коммуникацион, эҙләнеү күнекмәләрен үҫтереү, баланың һаулығын һаҡлау технологиялары

 Белем биреү  процесын ойоштороу формаһы:класс-дәрес системаһы 

 Белем биреү методтары(алымдары): ижади уҡыу методы,тикшеренеү методы, репродуктив (күсермә) метод, проблемалы уҡытыу һ.б.

 Дәрестәр режимы. V   класта  дәрестәр  мәктәптең дәрестәр теҙмәһенә ярашлы үткәрелә.

V   класта   "Башҡорт әҙәбиәте" фәне башҡа фәндәр менән предмет-ара бәйләнештә өйрәнелә. Әҙәбиәтте икенсе сәнғәт төрҙәре менән бәйләп ҡарау әҙәбиәттең живопись, графика, архитектура, музыка менән дөйөм урындарын билдәләргә, бәйләнеш булдырырға мөмкинселек бирә.  Әҙәби әҫәрҙәрҙе тәрәнерәк аңлауҙа тарих, рус әҙәбиәте , башҡорт теле фәндәре лә булышлыҡ итә.

Башҡорт әҙәбиәте фәне  "Филология" белем биреү өлкәһенә ҡарай.

Башҡортостан Республикаһының башҡорт телендә уҡытылған дөйөм белем биреүсе мәктәптәр өсөн йыллыҡ уҡыу планы әҙәбиәтте түбәндәгесә уҡытыуҙы күҙ уңында тота:  V класта - 70 сәғәт, аҙнаһына - 2 сәғәт,

Был сәғәттәр региональ компонент сәғәттәре иҫәбенән алынды.

"Башҡорт әҙәбиәте" фәнен өйрәнеү һөҙөмтәһендә уҡыусы белергә тейеш:                                                                                                                        1.Шәхси сифаттар:

1.Үҙ милләтен, Ватанын, тыуған яғын яратыу;

2.Этник һәм милли сығышын таныу:

-үҙаллылыҡҡа, белем алыуға етди һәм яуаплы ҡарау;

-мәктәп һәм мәктәп йыһаздарына , уҡыу әсбаптарына һаҡсыл ҡарау;

-һаулыҡты нығытырға һәм һаҡларға;

-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға;

3.Ғаилә һәм йәмғиәт ҡиммәттәрен ихтирам итеү, үҙ аллы эшләү һәм үҙ эштәренә яуап        бирергә әҙер булыу.

4.Ҡыҙыҡһыныусан, әүҙем булыу һәм  донъяны танып белергә ынтылыу.

5.Динамик үҙгәреүсән һәм үҫтерешле донъяла үҙенең социаль ролен аңлау.

6.Әхлаҡ, социаль ғәҙеллек һәм ирек хаҡындағы ҡараштар нигеҙендә үҙ аллы үҫешкә         һәләтле булыу.

7.Һәр саҡ этник тойғолар, ихтирамлылыҡ һәм эмоциональ- әхлаҡ һәм икенсе кешеләрҙең тойғоларын уртаҡлаша алыу.

8.Өлкәндәр һәм тиңдәштәре менән төрлө социаль хәлдәрҙ аҡыллы хеҙмәттәшлектең кәрәклеген аңлау һәм бәхәсле хәлдәрҙән сыға белеү.

9.Сәләмәт булыу һәм төрлө шарттарҙан хәүефһеҙ сығыу ҡағиҙәләрен үтәү.

Метапредмет һәләттәре:

Уҡыу эшмәкәрлегенең универсаль алымдарын үҙләштереү ( танып белеү, регулятив һәм         коммуникатив).

1.Уҡыу күнекмәләре нигеҙҙәрен белеү, үҙенең эшмәкәрлеген ойошторорға һәләтле булыу.

2.Үҙенең уҡыу эшмәкәрлегенең нигеҙҙәрен проектлау, баһаларға һәләтле булыу, уңышҡа өлгәшеүҙең эффектив юлдарын билдәләй белеү;

-уҡыу процессына яуаплы ҡарашлы булыу, маҡсат ҡуя. эште планлаштыра , уҡыу мәсьәләләрен сисә белеү;

-әҙәбиәт буйынса теге йәки был яҙыусы һәмхудожестволы әҫәр буйынса  

кәрәкле мәғлүмәт туплау, әҙерләнеү эше алып барырға,уның буйынса презентация эшләй белеү;

-билдәле кимәлдә башҡорт теленең лексик-фразеологик минимумын үҙләштереү һәм телмәрҙә ҡуллана белеү.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               3.Үҙенең йәш мөмкинлектәренән сығып компьютер грамоталылығына эйә булыу, кәрәкле мәғлүмәт йыйыу, анализлау,                                         эшкәртеү маҡсатында Интернетҡа сыға белеү, тексты баҫыу,                 уны төҙәтә һәм техник эшкәртә белеү.

4.Аңлы уҡыу күнекмәләрен үҙләштереү, төрлө стиль һәм жанрҙағы текстарҙы үҙ аллы уҡый белеү, текстың төп фекерен                                         билдәләү, йөкмәткеһен еткерә алыу, уның буйынса                         һорауҙарға яуап биреү.

5.Сағыштырыу, анализ, синтез, дөйөмләштереү кеүек логик эшмәкәрлеккә эйә булыу, оҡшаш сифаттары буйынса классификациялау, сәбәп-                эҙемтә бәйләнештәрен һәм                                 оҡшашлыҡты булдырыу.

 6.Әңгәмәсенең фекерен тыңларға һәләтле булыу, тикшерелгән предметҡа ҡарата үҙенең нигеҙле ҡарашын әйтә белеү.

7.Объекттар һәм процестар мөнәсәбәтен сағылдырған бәйләнештәрҙең база, предмет, метапредмет төшөнсәләренә эйә булыу.

Предмет һәләттәре:

1.Телде милли үҙаң нигеҙе булараҡ аңлау.

2.Башҡорт теле Башҡортостандың, рус теле Рәсә Федерацияһының дәүләт һәм аралашыу теле булараҡ мәғәнәһен аңлау

3.Дөйөм мәҙәниәт күрһәткесе. кешенең гражданлыҡ позицияһы булараҡ норматив телмәр    һәм яҙма рус телен белеү

4.Телмәр этикетына, аралашыуҙа төрлө тасуири тел сараларына эйә булыу.

5.Әҙәбиәтте милләт һәм халыҡ-ара мәҙәниәттең күрһәткесе булараҡ аңлау

6.Уҡыуҙың төрлө төрҙәрен файҙаланыу: танышыу,өйрәнеү,һайлап,эҙләп, аңлы рәүештә ҡабул итеү һәм текстарҙың йөкмәткеһен аңлап, геройҙарҙың эшенә, ҡылығына әхлаҡи баһа биреү

7.Танып белеү,ғәмәли һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн телмәр берәмектәре менән файҙалана белеү

8.Уҡыу компонентына, үҫешкән телмәр оҫталығына эйә булыу, йәғни ҡысҡырып уҡыу һәм үҙ аллы уҡыу техникаһына анализдың элементар алымдарын, элементар әҙәбиәт төшөнсәләр менән художестволы, фәнни-популяр һәм уҡыу текстарын үҙгәрттеп ҡора белеү

9. Уҡыу өсөн үҙ аллы әҙәбиәт һайлап ала белеү, өҫтәлмә мәғлүмәт алыу өсөн мәғлүмәт сығанаҡтары менән файҙаланыу

10.Һөйләмгә тулы синтаксик анализ: интонация буйынса һөйләм төрөн билдәләү, баш һәм эйәрсән киҫәктәрен табыу, һөйләмде мәғәнәһе яғынан бәйле һүҙбәйләнештәргә тарҡата белеү

11.70-80 һүҙлек текст буйынса изложение яҙыу, инша ижад итеү, тирә-яҡтағы күренештәрҙе һүрәтләп,хәл-ваҡиғаларҙы эҙмә-эҙ бәйән итеп, текст төҙөп яҙа белеү.                                                                                                                                              

.

Башҡорт әҙәбиәте буйынса уҡыу-методик комплекты

5 класс

1. Башҡорт әҙәбиәте: Дөйөм белем биреү мәктәбенең 5-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия/Авт.-төҙ.: М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Ҡазыева.-Өфө:Китап, 2012.

2. Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы: Дөйөм белем биреү мәктәбенең 5-се класс уҡыусылары өсөн /Авт.-төҙ.М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Ҡазыева.-Өфө:Китап, 2012.

3. Юлмөхәмәтов М.Б., Иҙелбаев М.Х."Башҡорт әҙәбиәте" дәреслек-хрестоматияһына методик ҡулланма.Дөйөм белем биреү учреждениеларының 5-се класы өсөн.-Өфө:Китап, 2013

4. Юлмөхәмәтов М.Б."Башҡорт әҙәбиәте" буйынса контроль-баһалау материалдары.Дөйөм белем биреү учреждениеларының  5 - се класы өсөн.

5.Юлмөхәмәтов М.Б."Башҡорт әҙәбиәте"дәреслегенә эш дәфтәре. Дөйөм белем биреү учреждениеларының  5 - се класы өсөн.-Өфө: Китап, 2013. 

5 класс                                                                                                                                                                                                                                  1.Р.Ниғмәти."Хәйерле юл һеҙгә!" шиғырынан "Мәктәпкә" бүлеге.                                                                                                                              2.Р.Ғарипов."Туған тел" шиғыры                                                                                                                                                                                 3.Б.Бикбай."Туған тел" шиғыры.                                                                                                                                                                                           4.Мәҡәлдәр, йомаҡтар, йырҙар (уҡыусы һайлауы буйынса).                                                                                                                                                    5.Салауат Юлаев."Ҡайтып киләм".                                                                                                                                                                                   6.А.Игебаев."Яңы  йылға  аҡ теләктәр" ("Башҡорт әҙәбитенән уҡыу китабы")                                                                                                                7.Рәшит Ниғмәти."Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар" (өҙөк).                                                                                                                                               8.Зөлфиә  Ханнанова."Мин бәхетле - әсәйем бар..." ("Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы")                                                                                              9.Рәшит Назаров."Яҙ килә".("Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы")                                                                                                                                       10.Рәшит Ниғмәти."Еңеүселәргә дан!"                                                                                                                                                                                         11.Кәтибә   Кинйәбулатова."Барыһы тыуған еремдә"(өҙөк).                                                                                                

Аңлатма яҙыу

Башҡорт әҙәбиәтенән эш программаһы Башҡортостан Республикаһы муниципаль район Ҡырмыҫҡалы районы Шәрипҡол ауылы муниципаль ҡаҙна урта дөйөм белем биреү мәктәбенең 11 класс уҡыусылары өсөн төҙөлдө.

Әҙәбиәт-база уҡыу предметы.

Үҙенсәлектәре.Әҙәбиәт- ысынбарлыҡты художестволы танып белеү дәреслеге, юғары уй-тойғолар, эстетик зауыҡ тәрбиәләү сараһы.      

Әҙәбиәт һүҙ образы сәнғәте булараҡ - тормошто танып белеүҙең, донъяның художество моделен аңлауҙың үҙенсәлекле алымы. Ул тормошто художестволы образдар аша сағылдыра, тормош күренештәрен , ваҡиғаларҙы эмоциональ буяуҙарҙа һүрәтләй, шуға күрә ул кешенең аңына, интеллектына ғына түгел, бәлки уның эстетик тойғоһона ла тәьҫир яһай. Әҙәбиәтте уҡытыу , фән буйынса белем биреү кешенең тойғоһона йоғонто яһау юлы менән алып барыла.Әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү процесында тәрбиә биреү йәш кешенең әхлаҡ йөҙөн формалаштыра,тормошҡа әүҙем мөнәсәбәт тәрбиәләй.                                                                                                                              Әҙәбиәт уҡытыу алдында торған белем һәм тәрбиә биреү, донъяға фәнни ҡараш формалаштырыу һәм телмәр үҫтереү бурыстары, шул рәүешле,художестволы әҙәбиәттең үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу нигеҙендә тормошҡа ашырыла.

   Уҡыусыларҙы әҙәби әҫәр менән таныштырыу нигеҙендә уларҙы замандың рухи тормошона яҡынайтыу, әҙәбиәт, сәнғәткә нығыраҡ йәлеп итеү, шуның менән дөйөм мәҙәни кимәлдәрен күтәреү бурыстары хәл ителә. Әҙәби әҫәрҙәрҙе уҡып өйрәнеү нигеҙендә уҡыусыларға эмоциональ - эстетик йоғонто яһау, әҙәбиәт тарихы, теорияһынан белем биреү аша эстетик зауыҡ, нәфис әҙәбиәткә мөхәббәт тәрбиәләү, донъяға фәнни ҡараш формалаштырыу, фекерләү һәләтлеген, телмәр үҫтереү бурыстары тормошҡа ашырыла.                                                                                                                                   Әҙәбиәтте өйрәнеү коммуникатив - эшмәкәрлекле принципҡа нигеҙләнеп ойошторола.

                Әҙәбиәт фәне "Филология" белем биреү өлкәһенә ҡарай.    

 11 класта уҡытылған әҙәбиәт фәне башҡорт әҙәбиәте тарихынан, иң күренекле яҙыусылар ижадынан системалы белем бирергә , халҡыбыҙҙың әҙәби-рухи хазиналарын эҙмә-эҙлекле күҙ алдына баҫтырырға һәм уҡыусыны юғары интеллектлы, матур зауыҡлы кеше итеп тәрбиәләргә булышлыҡ итә. әҙәбиәт 11 класта  әҙәбиәт тарихы курсы рәүешендә хронологик тәртиптә өйрәнелә.                                                                                                      

Уҡыусыларҙы нәфис әҙәбиәт өлгөләре менән таныштырыу нигеҙендә уларҙы замандың рухи тормошона яҡынайтыу, әҙәбиәт, сәнғәткә  ылыҡтырыу юлы менән дөйөм мәҙәни кимәлен күтәреү бурысы хәл ителә. Әҙәбиәт фәнен өйрәнеүҙең төп маҡсаттары булып түбәндәгеләр тора:

-донъяға гуманистик ҡарашы, милли үҙаңы һәм дөйөм Рәсәй гражданлығы үҙаңы , патриотизм тойғоһона эйә булған, рухи үҫешкән шәхес формалаштырыу;

-интеллектуаль һәм ижади һәләтлеген үҫтереү;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе уҡыу һәм анализлау, һүҙ сәнғәтенең образлы фекерләүгә нигеҙләнеүен, художестволы форма һәм йөкмәтке берлеген, сәнғәттең тормош менән бәйле, тарихи булыуын аңлауы;

- художестволы тексты уҡыу, комментарий биреү, анализлау күнекмәләрен этап менән эҙмә - эҙлекле формалаштырыу;

- художестволы текста йәки башҡа теләһә ниндәй телмәрҙә һалынған мәғәнәләрҙе аңлау алгоритмдарына эйә булыу, үҙеңдең тексыңды төҙөү, уҡылған әҫәр тураһында шәхси баһаңды һәм фекереңде еткерә белеү:

- дөйөм уҡыу күнекмәләренә һәм универсаль уҡыу эшмәкәрлегенә  эйә булыу (эшмәкәрлектең маҡсатын билдәләү, уны камиллаштырыу, библиографик эҙләнеүҙәрҙе тормошҡа ашырыу, төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәттәрҙе табыу һәм уны эшкәртеү, интернет менән файҙаланыу һ.б.)

Был программаның үтәлеү ваҡыты.

11 класс уҡыусыларына   тәғәйенләнгән эш программаһы 1 йылға иҫәпләнгән.  

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар.

Уҡыусылар түбәндәгеләрҙе белергә тейеш:

1.Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең авторын, исемен, мәғәнәһен.

2. Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең төп темаһын, композицион үҙенсәлектәрен.

3.Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең ваҡиғаһын(сюжетын) һәм геройҙарын(геройҙар һәм ваҡиғаларҙың үҙ – ара бәйләнешен).

4.Әҫәрҙең художестволы образы, темаһы, идеяһы. Сюжеты,композицияһы. Рифма хаҡындағы төшөнсәләрҙең билдәләре.

5.Драматик  һәм лиро – эпик әҫәрҙәрҙең характерлы үҙенсәлектәре.

6.Программа тарафынан ятлау өсөн  тәҡдим ителгән әҫәрҙәрҙең текстары.

 Уҡыусылар белергә тейеш талаптар:

-өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең исемен һәм авторын белеү

-әҫәрҙәрҙәге ваҡиғаларҙы(Сюжетты, геройҙарҙы, геройҙар менән ваҡиғаларҙың үҙ-ара бәйләнешен) аңлау

-әҫәрҙең композицияһын аңлата белеү

-юмор, сатира, строфа, метафора, гипербола, даими эпитет төшөнсәләренең төп билдәләрен белеү

-ятлау өсөн тәҡдим ителгән әҫәрҙәр тексын белеү

-өйрәнелгән әҫәрҙең эпизодтарын айырып күрһәтә белеү

-әҫәрҙәге ваҡиғалар араһындағы ваҡыт һәм сәбәп -һөҙөмтә бәйләнешен билдәләй белеү

-яҙыусы ижад иткән картиналарҙы күҙ алдына баҫтырыу

-әҫәрҙә ҡатнашыусыларҙы характерлауҙа мөһим урын тотҡан эпизодтарҙы айырып күрһәтеү

-өйрәнелгән әҫәрҙә сюжет элеметтарының (Экспозиция, төйөнләнеү, ваҡиғалар үҫеше, кульминация, сиселеү) идея-художество урынын билдәләү

-телдең һүрәтләү сараларының контекстағы идея-художество урынын билдәләү

-уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау нигеҙендә әҫәрҙең геройын характерлау

-авторҙың мөнәсәбәтен асыҡлау маҡсатында өйрәнелгән әҫәрҙең ике геройын үҙ-ара сағыштырыу

-эпик һәм лирик әҫәрҙәрҙе айыра белеү

-эпик әҫәргә йәки уның өҙөгөнә төрлө характерҙағы план төҙөү

-телдән йәки яҙма сығыш яһау өсөн план төҙөү

-үҙ аллы уҡылған әҙәби сәнғәт әҫәрҙәренә яҙма йәки телдән баһалама бирә белеү

-һорауҙарға тулы яуап һәм геройҙарға харктеристика биреү

-өйрәнелгән әҫәр буйынса телдән йәки яҙма фекерләү характерындағы инша яҙыу

-

"Башҡортостан уҡытыусыһы"    2004, № 5

Һөҙөмтәләрҙе баһалауҙың төп инструментарийҙары:

1.Иншалар, башҡа төр яҙма эштәр.

2.Төрлө жанрҙағы әҫәрҙәрҙе анализлау.

3.Уҡыусының һөйләү телмәре.

4. Текстарҙы тасуири уҡыу һәм ятлауҙар.

5. Тест.

6.Уҡыу тиҙлеген тикшереү.

кеше итеп тәрбиәләргә бурыслы.Әҙәбиәт 11  класта  әҙәбиәт тарихы курсы рәүешендә хронологик тәртиптә өйрәнелә. 11класта Бөйөк Ватан һуғышынан һуңғы йылдарҙан алып бөгөнгө көндәргәсә хәҙерге әҙәбиәт, хәҙерге күренекле әҙиптәребеҙ ижадын өйрәнеүҙе үҙ эсенә ала.

Общая характеристика учебного процесса

Әҙәбиәт дәресе -  белем һәм тәрбиә биреү сығанағы, әҙәби күренештәргә ҡарата тарихилыҡ, фәннилек принциптарын тормошҡа ашырырға булышлыҡ итеүсе, уҡыусыларҙың интеллектуаль, эмоциональ,   ... сифаттарын үҫтереүгә, уларҙың тормошҡа ҡарашын формалаштырыуға йүнәлтелгән дәрес ул.   Дәрес төрҙәре:

-әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү дәрестәре: инеш дәрес,әҫәрҙе уҡыу һәм анализлау дәрестәре,йомғаҡлау дәрестәре;

-әҙәбиәт теорияһын өйрәнеүгә арналған дәрестәр: обзор темаларҙы өйрәнеү, яҙыусының тормош юлын һәм ижадын өйрәнеү, әҙәби-теоретик төшөнсәләрҙе өйрәнеү, әҙәби-тәнҡит мәҡәләләрен өйрәнеү;

-уҡыусыларҙың телмәрен үҫтереүсе дәрестәр:яҙма телмәрҙең төрлө төрҙәре, иншалар;

-кластан тыш уҡыу дәрестәре.

Эш алымдары уҡыусыларҙың ижади фекерләүен, активлығын үҫтереүгә булышлыҡ итергә тейеш.

Эш алымдары:

-уҡытыусы биреме буйынса текст өҫтөндә үҙ аллы эшләү;

-әңгәмә үткәреү;

-

Белем биреү, уҡытыу-тәрбиә эшен аҡыл-аң эшмәкәрлеген эҙмә-эҙлекле формалаштырыу концепцияһына нигеҙләнеп төҙөү яҡшы һөҙөмтәләр бирә.Аҡыл эшмәкәрлеген эҙмә-эҙлекле формалаштырыу түбәндәге этаптарҙан тора:

-эшмәкәрлеккә этәргес биреүсе мотив тыуҙырыу;

-системалы эшмәкәрлектең йөкмәткеһен, йүнәлешен билдәләү; эшмәкәрлекте бойомға ашырыу, матди кәүҙәләнешен күреү һәм ғәмәли эштәр башҡарыу;

-башҡарылған эштәрҙе, эшмәкәрлек һөҙөмтәләрен барлау, эш системаһын үҙең контролләү һәм баһалау;

Аҡыл эшмәкәрлеге теоретик белем биреү, белем алыуҙы фәнни материалға нигеҙләнеп ҡороу ғына түгел, ул мәҙәни аралашыуға, кеше психологияһын иҫәпкә алып ҡоролған мөнәсәбәткә нигеҙләнгән эшмәкәрлек.

Аңлатма яҙыу

Әҙәбиәт һүҙ образы сәнғәте булараҡ - тормошто танып белеүҙең, донъяның художество моделен аңлауҙың үҙенсәлекле алымы.Әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү процесында тәрбиә биреү йәш кешенең әхлаҡ йөҙөн формалаштыра,тормошҡа әүҙем мөнәсәбәт тәрбиәләй.

Әҙәбиәт уҡытыу алдында торған белем һәм тәрбиә биреү, донъяға фәнни ҡараш формалаштырыу һәм телмәр үҫтереү бурыстары, шул рәүешле,художестволы әҙәбиәттең үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу нигеҙендә тормошҡа ашырыла.

   Уҡыусыларҙы әҙәби әҫәр менән таныштырыу нигеҙендә уларҙы замандың рухи тормошона яҡынайтыу, әҙәбиәт, сәнғәткә нығыраҡ йәлеп итеү, шуның менән дөйөм мәҙәни кимәлдәрен күтәреү бурыстары хәл ителә. Әҙәбиәтте өйрәнеү коммуникатив - эшмәкәрлекле принципҡа нигеҙләнеп ойошторола.                                                                                                                          Әҙәбиәт фәнен өйрәнеүҙең төп маҡсаттары булып түбәндәгеләр тора:

-донъяға гуманистик ҡарашы, милли үҙаңы һәм дөйөм Рәсәй гражданлығы үҙаңы , патриотизм тойғоһона эйәбулған, рухи үҫешкән шәхес формалаштырыу;

-интеллектуаль һәм ижади һәләтлеген үҫтереү;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе уҡыу һәм анализлау, һүҙ сәнғәтенең образлы фекерләүгә нигеҙләнеүен, художестволы форма һәм йөкмәтке берлеген, сәнғәттең тормош менән бәйле, тарихи булыуын аңлауы;

- художестволы тексты уҡыу, комментарий биреү, анализлау күнекмәләрен этап менән эҙмә - эҙлекле формалаштырыу;

- художестволы текста йәки башҡа теләһә ниндәй телмәрҙә һалынған мәғәнәләрҙе аңлау алгоритмдарына эйә булыу, үҙеңдең тексыңды төҙөү, уҡылған әҫәр тураһында шәхси баһаңды һәм фекереңде еткерә белеү:

- дөйөм уҡыу күнекмәләренә һәм универсаль уҡыу эшмәкәрлегенә  эйә булыу (эшмәкәрлектең маҡсатын билдәләү, уны камиллаштырыу, библиографик эҙләнеүҙәрҙе тормошҡа ашырыу, төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәттәрҙе табыу һәм уны эшкәртеү, интернет менән файҙаланыу һ.б.)

5-6-сы кластарҙа әҙәби әҫәрҙәрҙе урынлаштырыуҙа тематик, 7-8-се кластарҙа тарихи - хронологик принцип, халыҡ ижадын өйрәнеүҙә жанрҙар принцибы ҡабул ителде.

5-6-сы кластарҙа әҙәбиәтте өйрәнеүҙе тематик принципҡа ҡороуҙа төрлө тема, төрлө жанрҙарға ҡараған әҫәрҙәр һайлап алынды.

 7-8-се кластарҙа халыҡ ижадын һәм әҙәбиәтте жанрҙарға бүлеп, тарихи-хронологик принципта өйрәнеү уҡыусыларға әҫәрҙәрҙе үҙ-ара сағыштырып, уларҙың йөкмәткеләрен конкрет тарихи ваҡиғалар менән бәйләнештә төшөндөрөү яғынан уңайлы булыуы иҫәпкә алынды.

5-8-се кластарҙа әҙәби әҫәрҙәрҙе өйрәнеү менән бер рәттән әҙәбиәт ғилеме буйынса ла мәғлүмәттәр бирелә.

9-11-се кластарҙа әҙәбиәт тарихы өйрәнелә.

Дөйөм белем биреү буйынса Федераль дәүләт стандарттарының бер йүнәлешендә коммуникатив сараларҙы үҫтереү бурысы ҡуйыла.ошоға ярашлы,әҙәбиәт дәрестәрендә яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереүгә иғтибар көсәйтелә.Уҡысыларҙың яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереүгә  бәйләп, әҙәби текстарҙы тасуири һөйләү күнегеүҙәре үткәрелә.

Әҙәбиәт фәнен өйрәнеүҙең һөҙөмтәләре.

Шәхси һөҙөмтәләре:

-шәхестең рухи-әхлаҡ сифаттарын камиллаштырыу,

- танып белеү һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн төрлө мәғлүмәт сығанаҡтарын файҙаланыу(һүҙлектәр, энциклопедиялар, интернет һ.б.)

Метапредмет һөҙөмтәләре:

-проблемаларҙы аңлай белеү, гипотеза ҡуйыу, материалдарҙы структураға һалыу, үҙ позицияһын иҫбатлау өсөн аргументтар һайлау, телдән һәм яҙма текстарҙасәбәп-эҙемтә бәйләнештәрен билдәләү, һығымталарҙы формалаштырыу;

-эшмәкәрлекте үҙ аллы ойоштороу оҫталығы, уны баһалау, ҡыҙыҡһыныу сфераһын билдәләү;

-төрлө мәғлүмәт сығанаҡтары менән эшләү күнекмәһенә эйә булыу, уны табыу, анализлау, үҙ эшмәкәрлегеңде файҙаланыу.

Фән һөҙөмтәләре:

1)танып белеү сфераһында:

-башҡорт халыҡ ижадында һәм башҡа халыҡтарҙың фольклорында, боронғо әҙәбиәт вәкилдәренең , башҡорт яҙыусыларының әҫәрҙәрендә күтәрелгән төп проблемаларҙы аңлау;

-художестволы әҫәрҙең яҙылыу дәүере менән бәйләнешен аңлау, унда сағылған ваҡыт, әхлаҡ сифаттары һәм уларҙың бөгөнгө көн яңырыуын асыҡлау;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлай белеү, теге йәки был әҫәрҙең ниндәй жанр төрөнә ҡарауын билдәләү, темаһын, идеяһын, әхлаҡ пафосын аңлау, уның геройҙарына характеристика биреү, бер йәки бер нисә әҫәрҙең геройҙарын сағыштырып ҡарау;

-әҫәрҙең сюжетын, композицияһын, тасуири һүрәтләү сараларын билдәләү; әҫәрҙең идея-художество йөкмәткеһен асыуҙа уларҙың ролен аңлау;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлағанда элементар әҙәби терминдар менән эш итә белеү;

2) ҡиммәт-ориентация сфераһында:

-башҡорт әҙәбиәте һәм мәҙәниәтенең рухи-әхлаҡи ҡиммәттәре менән таныштырыу, уларҙы башҡа халыҡтарҙың рухи-әхлаҡи ҡиммәттәре менән сағыштырыу;

-башҡорт әҙәбиәте әҫәрҙәренә ҡарата уҡыусыларҙың үҙ ҡарашын булдырыу һәм уларҙы баһалау;

-өйрәнелгән әҙәби әҫәрҙәргә үҙ интерпретацияһын булдырыу;

-автор позицияһын аңлау, уға ҡарата үҙ ҡарашын булдырыу:

3) коммуникатив сферала:

- төрлө жанрҙарҙа яҙылған әҙәби әҫәрҙәрҙе аңлы итеп уҡыу һәм уларҙың йөкмәткеһен адекват ҡабул итеү;

-проза әҫәрҙәрен йәки уларҙың өлөштәрен текста ҡулланылған башҡорт теленең тасуири һүрәтләү сараларын һәм цитаталар ҡулланып һөйләй белеү;

-тыңланған йәки уҡылған текст буйынса һорауҙарға яуап бирә белеү, телдән төрлө текстағы монологтелмәр төҙөү, диалог алып барыу оҫталығына эйә булыу;

-өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең тематикаһы, проблематикаһы менән бәйле изложение. инша яҙыу, класта һәм өйҙә ижади эштәр, әҙәби һәм дөйөм мәҙәниәт темаларына рефераттар яҙыу;

4)эстетик сферала:

-һүҙ сәнғәте булараҡ әҙәбиәттең образлылыҡ тәбиғәтен аңлау;

-әҙәби әҫәрҙәрҙе эстетик ҡабул итеү, эстетик зауыҡ формалаштырыу;

-башҡорт һүҙҙәренең эстетик функцияһын, әҙәби әҫәрҙәрҙә художестволы образдар тыуҙырыуҙа тасуири һүрәтләү сараларының ролен аңлау.

Башҡортостан Республикаһының башҡорт телендә уҡытылған дөйөм белем биреүсе мәктәптәр өсөн йыллыҡ өлгө уҡыу планы әҙәбиәтте 350 сәғәт күләмендә уҡытыуҙы күҙ уңында тота: 5-се класта -70 сәғәт, 5-се класта -70 сәғәт,6-сы класта -70 сәғәт, 7-се класта -70 сәғәт, 8-се класта -70 сәғәт, 9-сы класта -70 сәғәт.

Программаүҙенсәлектәренеңхарактеристикаһы:

Эш программаһы түбәндәге документтарҙы иҫәпкә алып төҙөлдө:

1. “Мәғариф тураһында” Рәсәй Федерацияһының Законы (“Закон об образовании Российской Федерации”  )

2. “Мәғариф тураһында ” Башҡортостан Республикаһы Законы.

– милли мәктәптәрҙә белем алыу теле (телдәре)

– Мәғарифтың дәүләт стандарттары

–уҡыу-уҡытыу программалары

– Мәғариф учреждениеһының вәкәләттәре һәм яуаплылығы.

-эш программаһы төп дөйөм белем биреү буйынса икенсе быуын Федераль дәүләт стандарттары  

3. Төп дөйөм белем  биреү эстәлегенең мәжбүри минимумы (БР Мәғариф министрлығы).

4.Башҡортостан  Республикаһы  Мәғариф Министрлығының "V – XI синыфтар өсөн башҡорт әҙәбиәтенән программаһы ". Өфө , 2003.

Төп дөйөм белем биреү буйынса башҡорт мәктәптәре өсөн башҡорт әҙәбиәте  буйынса өлгө программалар/төҙ.:М.Б.Юлмөхәмәтов.-Өфө: Китап, 2011.- 80 бит.-(Икенсе быуын стандарттары).

5.  Дәреслек - хрестоматия:М.Х.Иҙелбаев, М.Б. Юлмөхәмәтов, Ә.М. Сөләймәнов, З.И. Яйҡарова. Өфө – «Китап»,  2011.

Уҡыу йылы аҙағында планлаштырылған һөҙөмтәләр

1.Шәхси сифаттар:

1.Үҙ милләтен, ватанын, тыуған яғын яратыу;

2.Этник һәм милли сығышын таныу:

-үҙаллылыҡҡа, белем алыуға етди һәм яуаплы ҡарау;

-мәктәп һәм мәктәп йыһаздарына , уҡыу әсбаптарына һаҡсыл ҡарау;

-һаулыҡты нығытырға һәм һаҡларға;

-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға;

3.Ғаилә һәм йәмғиәт ҡиммәттәрен ихтирам итеү, үҙ аллы эшләү һәм үҙ эштәренә яуап бирергә әҙер булыу.

4.Ҡыҙыҡһыныусан, әүҙем булыу һәм  донъяны танып белергә ынтылыу.

5.Динамик үҙгәреүсән һәм үҫтерешле донъяла үҙенең социаль ролен аңлау.

6.Әхлаҡ, социаль ғәҙеллек һәм ирек хаҡындағы ҡараштар нигеҙендә үҙ аллы үҫешкә һәләтле булыу.

7.Һәр саҡ этник тойғолар, ихтирамлылыҡ һәм эмоциональ- әхлаҡ һәм икенсе кешеләрҙең тойғоларын уртаҡлаша алыу.

8.Өлкәндәр һәм тиңдәштәре менән төрлө социаль хәлдәрҙ аҡыллы хеҙмәттәшлектең кәрәклеген аңлау һәм бәхәсле хәлдәрҙән сыға белеү.

9.Сәләмәт булыу һәм төрлө шарттарҙан хәүефһеҙ сығыу ҡағиҙәләрен үтәү.

Метапредмет һәләттәре:

Уҡыу эшмәкәрлегенең универсаль алымдарын үҙләштереү( танып белеү, регулятив һәм коммуникатив).

1.Уҡыу күнекмәләре нигеҙҙәрен белеү, үҙенең эшмәкәрлеген ойошторорға һәләтле булыу.

2.үҙенең уҡыу эшмәкәрлегенең нигеҙҙәрен проектлау, баһаларға һәләтле булыу, уңышҡа өлгәшеүҙең эффектив юлдарын билдәләй белеү;

-уҡыу процессына яуаплы ҡарашлы булыу, маҡсат ҡуя. эште планлаштыра , уҡыу мәсьәләлрен сисә белеү;

-әҙәбиәт буйынса теге йәки был яҙыусы һәмхудожестволы әҫәр буйынса  

кәрәкле мәғлүмәт туплау, әҙерләнеү эше алып барырға,уның буйынса презентация эшләй белеү;

-билдәле кимәлдә башҡорт теленең лексик-фразеологик минимумын үҙләштереү һәм телмәрҙә ҡуллана белеү.

3.Үҙенең йәш мөмкинлектәренән сығып компьютер грамоталылығына эйә булыу, кәрәкле мәғлүмәт йыйыу, анализлау, эшкәртеү маҡсатында Интернетҡа сыға белеү, тексты баҫыу, уны төҙәтә һәм техник эшкәртә белеү.

4.Аңлы уҡыу күнекмәләрен үҙләштереү, төрлө стиль һәм жанрҙағы текстарҙы үҙ аллы уҡый белеү, текстың төп фекерен билдәләү, йөкмәткеһен еткерә алыу, уның буйынса һорауҙарға яуап биреү.

5.Сағыштырыу, анализ, синтез, дөйөмләштереү кеүек логик эшмәкәрлеккә эйә булыу, оҡшаш сифаттары буйынса классификациялау, сәбәп-эҙемтә бәйләнештәрен һәм оҡшашлыҡты булдырыу.

 6.Әңгәмәсенең фекерен тыңларға һәләтле булыу, тикшерелгән предметҡа ҡарата үҙенең нигеҙле ҡарашын әйтә белеү7.Объекттар һәм процестар мөнәсәбәтен сағылдырған бәйләнештәрҙең база, предмет, метапредмет төшөнсәләренә эйә булыу.

Предмет һәләттәре:

1.Телде милли үҙаң нигеҙе булараҡ аңлау.

2.Башҡорт теле Башҡортостандың, рус теле Рәсә Федерацияһының дәүләт һәм аралашыу теле булараҡ мәғәнәһен аңлау

3.Дөйөм мәҙәниәт күрһәткесе. кешенең гражданлыҡ позицияһы булараҡ норматив телмәр                         һәм яҙма рус телен белеү

4.Телмәр этикетына, аралашыуҙа төрлө тасуири тел сараларына эйә булыу.

5.Әҙәбиәтте милләт һәм халыҡ-ара мәҙәниәттең күрһәткесе булараҡ аңлау

6.Уҡыуҙың төрлө төрҙәрен файҙаланыу: танышыу,өйрәнеү,һайлап,эҙләп, аңлы рәүештә ҡабул итеү һәм текстарҙың йөкмәткеһен аңлап, геройҙарҙың эшенә, ҡылығына әхлаҡи баһа биреү

7.Танып белеү,ғәмәли һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн телмәр берәмектәре менән файҙалана белеү

8.Уҡыу компонентына, үҫешкән телмәр оҫталығына эйә булыу, йәғни ҡысҡырып уҡыу һәм үҙ аллы уҡыу техникаһына анализдың элементар алымдарын, элементар әҙәбиәт төшөнсәләр менән художестволы, фәнни-популяр һәм уҡыу текстарын үҙгәрттеп ҡора белеү

9. Уҡыу өсөн үҙ аллы әҙәбиәт һайлап ала белеү, өҫтәлмә мәғлүмәт алыу өсөн мәғлүмәт сығанаҡтары менән файҙаланыу

10.Һөйләмгә тулы синтаксик анализ: интонация буйынса һөйләм төрөн билдәләү, баш һәм эйәрсән киҫәктәрен табыу, һөйләмде мәғәнәһе яғынан бәйле һүҙбәйләнештәргә тарҡата белеү

11.70-80 һүҙлек текст буйынса изложение яҙыу, инша ижад итеү, тирә-яҡтағы күренештәрҙе һүрәтләп,хәл-ваҡиғаларҙы эҙмә-эҙ бәйән итеп, текст төҙөп яҙа белеү.

12.Уҡыусылар белергә тейеш талаптар:

-өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең исемен һәм авторын белеү

-әҫәрҙәрҙәге ваҡиғаларҙы(Сюжетты, геройҙарҙы, геройҙар менән ваҡиғаларҙың үҙ-ара бәйләнешен) аңлау

-әҫәрҙең композицияһын аңлата белеү

-юмор, сатира, строфа, метафора, гипербола, даими эпитет төшөнсәләренең төп билдәләрен белеү

-ятлау өсөн тәҡдим ителгән әҫәрҙәр тексые белеү

-өйрәнелгән әҫәрҙең эпизодтарын айырып күрһәтә белеү

-әҫәрҙәге ваҡиғалар араһындағы ваҡыт һәм сәбәп -һөҙөмтә бәйләнешен билдәләй белеү

-яҙыусы ижад иткән картиналарҙы күҙ алдына баҫтырыу

-әҫәрҙә ҡатнашыусыларҙы характерлауҙа мөһим урын тотҡан эпизодтарҙы айырып күрһәтеү

-өйрәнелгән әҫәрҙә сюжет элеметтарының (Экспозиция, төйөнләнеү, ваҡиғалар үҫеше, кульминация, сиселеү) идея-художество урынын билдәләү

-телдең һүрәтләү сараларының контекстағы идея-художество урынын билдәләү

-уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау нигеҙендә әҫәрҙең геройын характерлау

-авторҙың мөнәсәбәтен асыҡлау маҡсатында өйрәнелгән әҫәрҙең ике геройын үҙ-ара сағыштырыу

-эпик һәм лирик әҫәрҙәрҙе айыра белеү

-эпик әҫәргә йәки уның өҙөгөнә төрлө характерҙағы план төҙөү

-телдән йәки яҙма сығыш яһау өсөн план төҙөү

-үҙ аллы уҡылған әҙәби сәнғәт әҫәрҙәренә яҙма йәки телдән баһалама бирә белеү

-һорауҙарға тулы яуап һәм геройҙарға харктеристика биреү

-өйрәнелгән әҫәр буйынса телдән йәки яҙма фекерләү характерындағы инша яҙыу

-художестволы әҫәрҙәрҙе тасуири уҡыу

-эпик әҫәрҙәрҙе йәки уларҙың өҙөктәрен яҙма рәүештә тулы итеп йәки һайлап, ҡыҫҡартып һөйләп биреү (изложение төҙөү)

-эпик, лирик, лиро-эпик һәм драматик әҫәрҙәрҙе айыра белеү

Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштереү

-уҡыу процесына яуаплы ҡарау,маҡсат ҡуя, эште планлаштыра, уҡыу мәсьәләләрен сисә белеү

-теге йәки был тема буйынса кәрәкле мәғлүмәт туплау, эҙләнеү эше алып барыу, куның буйынса презентация эшләй белеү

-мәҙәниәтле аралашыу оҫталығына, телмәр этикетына эйә булыу, үҙ фекерен яҡлағанда, уй-тойғоларын аңларға тырышыу, эҙмә-эҙ бәйән итеү, әңгәмәсенең уй-тойғоларын аңларға тырышыу, уның менән иҫәпләшә һәм уртаҡ фекергә килә белеү

-билдәле кимәлдә башҡорт теленең лексик-фразеологик минимумын үҙләштееү һәм телмәрҙә ҡуллана белеү.

Система  оценки достижений обучающихся  по литературе.

Башҡорт әҙәбиәте буйынса уҡыусыларҙың белемен баһалау критерийҙары

 Уҡыу тиҙлеген тикшереү

(1 минутҡа уҡылған һүҙҙәр һанынан сығып баһалау)

 Тасуири уҡыу һәм ятлауҙар өсөн

 Көндәлек яуаптарға баһалар.

 Әҙәби иншаларҙы баһалау

Әҙәби иншалар күләме

Иншаларҙы баһалау

Тестарҙы баһалау

БР  Мәғариф министрлығы  тәҡдим итә.

"Башҡортостан уҡытыусыһы"    2004, № 5

Аңлатма яҙыу.

5 класс өсөн башҡорт әҙәбиәтенән  эш программаһы.

  Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған “Төп дөйөм белем биреү буйынса башҡорт мәктәптәре  өсөн башҡорт әҙәбиәте буйынса өлгө программалар"  нигеҙендә төҙөлдө. Программаны төҙөүселәр: М.Б.Юлмөхәмәтов. - Өфө : Китап, 2011.

Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Башҡортостан Республикаһы Ҡырмыҫҡалы районы Шәрипҡол муниципаль ҡаҙна  дөйөм белем биреү мәктәбенең уҡыу планына ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.                                                                                                                                                                                                                Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:                                                                                                                                             1.”Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында” законы.                                                     2.Рәсәй Федерацияһының “Мәғариф тураһында”законы.                                                         3.”Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында” законы                4.Башҡортостан Республикаһының “Мәғариф тураһында”законы.                            5.Башҡортостан Республикаһының Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.                       Программа кимәле:базис   

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Календарь - тематик планлаштырыу

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар.

Уҡыусылар түбәндәгеләрҙе белергә тейеш:

1.Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең исемен, авторын белеү.

2. Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең төп темаһын, композицион үҙенсәлектәрен.

3.Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең ваҡиғаһын(сюжетын) һәм геройҙарын(геройҙар һәм ваҡиғаларҙың үҙ – ара бәйләнешен).

4.Өйрәнелгән әҫәрҙең эпизодтарын айырып күрһәтә белеү.

5. Эпик, лирик, һәм драматик әҫәрҙәрҙе айыра белеү.

6. Программа тарафынан ятлау өсөн  тәҡдим ителгән әҫәрҙәрҙең текстары.

7. Уҡыу өсөн үҙ аллы әҙәбиәт һайлап ала белеү.

8. Текст төҙөп яҙа белеү.

9. Әҙәби текстарҙың йөкмәткеһен аңлап, геройҙарҙың эшенә, ҡылығына әхлаҡи баһа биреү.

Уҡыусылар түбәндәге күнекмәләргә эйә булырға тейештәр:

1.Яҙыусы һүрәтләгән художестволы картиналарҙы уй менән күҙ алдына баҫтырыу.

2.Художестволы әҫәрҙәрҙе , фәнни һәм публицистика әҫәрҙәрҙән айыра белеү.

34.Контекст эсендә һүрәтләү сараларының идея-художество урынын билдәләү.

5.Уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау ярҙамында геройға характеристика биреү.

6. Художестволы әҫәрҙәрҙе тасуири уҡыу.

7. Эпик әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен тулы йәки ҡыҫҡартып һөйләп биреү.

8. Һорауҙарға тулы яуап биреү.

9. Әҫәр геройҙарына характеристика биреү.

10. Эпик әҫәргә йәки уның өҙөгөнә план төҙөү.

11. Өйрәнелгән әҫәр буйынса инша яҙыу.

12. Өҫтәлмә мәғлүмәт алыу өсөн мәғлүмәт сығанаҡтары менән файҙалана белеү

Башҡорт  әҙәбиәте буйынса уҡыу-уҡытыу методик комплекты.

Төп әҙәбиәт

1.Төп дөйөм белем биреү буйынса өлгө программалар.Башҡорт әҙәбиәте /төҙ.:М.Б.Юлмөхәмәтов. - Өфө: Китап, 2011.

 2.Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәбенең 5 - се класс уҡыусылары өсөн дәреслек - хрестоматия / Авт. -төҙ.М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов. З.И.Яйҡарова. -Өфө: Китап, 2011.

3.Башҡорт әҙәбиәтенән уҡыу китабы: Дөйөм белем биреү мәктәбенең 5 - се класс уҡыусылары өсөн дәреслек - хрестоматия / Авт. -төҙ.М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов. З.И.Яйҡарова. - Өфө: Китап, 2011.

4.Ғафаров Б.Б.Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. Өфө: Китап, 2008.

Өҫтәлмә әҙәбиәт