Уран гуурhан
творческая работа учащихся

Базарова Ханда Эрдэмовна

17.10.2002 он.

Хаяг: 671938, Республика Бурятия, Закаменский район, улус Мыла, ул. Советская

Мэлын дунда һургуули, 8 класс, литературна нэгэдэл  «Мэлэ»

Хүтэлбэрилэгшэ – Дамбаева Дарима Цырендоржиевна

Бадмажаб нагасадаа

(Бальжанов Бадмажаб  

Цыденовичэй дурасхаалда)

Мэлэ нютагтаа тоонтотой

Минии нагаса Бадмажаб

Балшар залуу наһанһаань

Бэеэ һорихо дуратай һэн.

Шамбай томо бэетэй,

Сэбэр урин миһэрэлтэй,

Шог зугаада дуратай,

Сэсэн мэргэн үгэтэй һэн.

Хүн зондоо хүндэтэй,

Багшын нангин мэргэжэлтэй,

Һургуули ударидаха тушаалтай

Ябаал һэн даа үнидэ.

Эрын гурбан нааданай

Һур һарбалга һэргээжэ,

Суутай Мэргэн Шагжын

Yри һадаһадта дамжуулаа.

Yшɵɵл олон хэрэг ажалаа

Дүүргэжэ үрдеэгүй.

Багшын һургаал шабинартань

Yлэхэл бэзэ хэтэ мүнхэдэ.

Жалсанова Долсона Оюн-Баировна

03.03.1999 он

Хаяг: 671938, Республика Бурятия, Закаменский район, улус Мыла, ул. Молодежная, 5

Мэлын дунда һургуули, 8 класс, литературна нэгэдэл  «Мэлэ»

Хүтэлбэрилэгшэ – Дамбаева Дарима Цырендоржиевна

  Инаг нүхэртɵɵ

Нюдэнэйш зɵɵлэн урихан хараса,

Уралайш дулаан амисхал

Сэнгүү һүниин сэнгэлэндэ

Сэдьхэл соогоо хадагалаа һэм.

Намарай гуниг үдэшэнүүдтэ

Шамайгаа дурсан хүлеэнэб.

Yбэлэй хүйтэн һүнинүүдтэ

Шэмшэрэн зүрхэм үгылнэ.

Хабарай дулаан сэлгеэндэ

Ханилан хоюулаа сэнгэел.

Алтан наранай элшэ доро

Амарагни ушараял.

Yбһэнэй хоншуу үнэр

Yүрэй сайхын эртэхэнэ,

Yглɵɵнэй шүүдэр оймоһоор,

Yбһɵɵ сабшахаяа яаран,

Yлгэн талаар гэшхэлхэш.

Шүүдэрэй хатахалаар,

Шүүһэтэй ногоогоо тараахаш.

Шэмэтэй гээшэнь ногоомнай гэжэ

Шуран түргэнɵɵр ажаллахаш.

Yдэрэй ааяма халуунда

Yдхэн сайгаа шанажа,

Yлдэһэн гэдэһээ дундаруулхаш.

Зугаагаа дэлгэн амархаш.

Тэнгэритэеэ урилдан,

Һэлихэш, тармахаш.

Шэрүүн хүбхэгэр үбһэеэ

Сааша наашань шэдэхэш.

Одоо ажалаа дүүргэжэ,

Үбһэн дээрээ хэбтэхэш.

Онсо хоншуу үнэрыень

Yлүү ехээр һайхашаахаш.

Бэешни амарха,

Хүсэ шадал нэмэхэ.

Баһал үглɵɵгүүр үбһэндɵɵ

Хүхын дуугаар бодохош.

Тɵɵбии таабай хоёройм буян

Арба зургаан үни жэлнүүд

Yнгэрбэл даа одоо гэжэ.

Аадар бороон мэтэ би

Yзүүлбэб таанадаа таабай тɵɵбии.

Арюухан талын горхон мэтэ,

Зунай мүнхэ сэсэг шэнги

Зүрхэн соом хододоо байгты,

Аршалан намайгаа ябагты.

Эжы абын дулаан зүрхɵɵр

Энэ хэмдэ хүргɵɵлта.

Тоонто гуламтамни хаанаб гэбэл

Танай дулаан гэртэ гэхэлби.

Хүнгэн солбон ябадалтай,

Хүхюун согтой зугаатай,

Урин сэлмэг шарайтай

Yлдэхэлта зүрхэн соом.

Эрдэмтэй эрдэни үгыетнай,

Нангин һургаалыетнай,

Хадуун абаха заяатайб,

Ашыетнай бусааха хубитайб!

Жигжитова Эльнара Очировна

01.04.2003 он.

Хаяг: 671938, Республика Бурятия, Закаменский район, улус Мыла, ул. Комсомольская

Мэлын дунда һургуули, 8 класс, литературна нэгэдэл  «Мэлэ»

Хүтэлбэрилэгшэ – Дамбаева Дарима Цырендоржиевна

         Хабар

Хүйтэн үбэл үнгэржэ,

Хабар манда айлшалба.

Халуун наран шаража,

Хуһа модод ногоорбо.

Холын ороной шубуудһаа

Хараасгай манда түрүүлбэ.

Уһа горхон хайлажа,

Ургы сэсэг һалбарба.

           Yбэл

Алтан намар үнгэржэ,

Түрүүшын саһан адхарба.

Һалхи шуурга асаржа,

Сагаан Yбгэн айлшалба.

Yхибүүд шаргаа гаргажа,

Yндэр добоһоо һолжорно.

Сонхо дээрэм хүйтэн жабар

Угалзануудаа гаргана.

        Эхир хүбүүд

Yни намдаа хүлеэгдэһэн

Аба эжын хоёр жаргал

Хоёр хɵɵрхэн хүбүүд

Дэлхэй дээрэ түрэбэл даа.

Хоюулаа адли нюдэтэй,

Хоюулаа адли хамартай,

Хаб хара үһэтэй

Хорон адли эхир юм.

Эгээл томониинь Данилл,

Эгээл номгониинь Кирилл.

Нэгэ адли ургана,

Нэгэ адли бэежэнэ.

Модон

Модон бархирна

Гашуун утаанhаа,

Мүшэрыень дүргэhэн

Галай дүлэнhөө.

Модон баярлана

Хүнэй дуунhаа,

Магнайень дайраhан

Хүйтэн уhанhаа.

Модон амидарна

Хүбэн саhанhаа,

Май соо адхарhан

Хабарай бороонhоо.

Тоонто нютагтаа бусалга

Түрэл нютагhаан холо

Гуламтынгаа дулаае сэгнэхэш.

Түби дэлхэй дээр эгээл сэнтээе

Гансал ойлгон мэдэрхэш.

Үглөөгүүр эртэ бододогоо,

Эжыгээ дахадагаа hананаб.

Үнжэгэн элдин таладаа

Эдир наhамни үнгэрөө.

Амтан үдхэн hүмбэй

Садатараа уудаг бэлэйб.

Алтан наранай элшэтэй

Сэлгеэн таладаа жаргадаг бэлэйб.

Арюун сэбэр хангал агаар,

Аршаанай нангин дуhал-

Энэл даа минии тоонто,

Эхинэй эхин, хэтын жаргал.

Бусабаб шамдаа, үлгымни,

Баабай эжынгээ энгэртэ,

Тоонтодоо, гуламтадаа,

Таладаа, эдир наhандаа.

Үглөөгүүр

Хүхын донгодоонһоо эртэхэнэ,

Мананай үшөө дэгдээгүйдэ

Хүгшэн эжытэеэ үнеэнүүдээ

Мартангүй һаалсаха дуратайлби.

Эртэ бодоходоо үлүү үдэр

Ажамидарһан шэнги байха.

Эжыдээ туһалжа, магтуулхаш,

Ажалаа түргэн дууһахаш.

Хахад үдэр соо тала дайдаар,

Ой тайгаар, уһанай эрьедэ

Хамаг байгаали шэнжэлэн,

Бодомжолон, сэнгэн наадахаш.

Харин унтажал байгаа һаа,

Юу хэжэ үрдихэбши?

Хамаг наһаншни зүүдэн соо

Удхагүйгөөр үнгэршэхэ бшуу?

Хокку  

Жёлтый лист упал

На мамины ладони.

Осень наступила..

Время мчится вдаль

Никто не угонится.

Никогда, жаль..

Грустно, печально

Но, всё же улыбаюсь.

Всё-таки тоска…

Снега-кружева

Летят в глухой тишине.

Время застыло…

Смотрю в окошко

Вижу берёзу одну.

Она тоскует…

Мать нежно глядит

На спящего ребёнка.

Наша жизнь вечна…

Волна бушует,

Гонимая ветрами.

Но вмиг утихла…

В капельках дождя

Нежность, теплота, ласка.

Очищение души.

Осенний листок

Гордо летит на ветру.

Слезы стекают.

Расставанья миг

Как будто бесконечен.

Время лечит все.

Летние звезды

Молчат в ночной темноте.

В молчанье их крик.

Слышу тишину.

В ней печаль, одиночество.

Я бегу к солнцу…

Танки.

Бабочка летит

Свободная, легкая.

А я сижу здесь.

Вот я полечу за ней

Когда время настанет…

Роса на траве

Чистейшая, как алмаз.

Земля продрожит

Она капнет на землю

Как будто и не была.

Осень. Солнышко.

Светло, весело вокруг.

Родные места

Дают теплоту и свет

В душе спокойно, легко…

Путь человека

Лишь миг в жизни Вселенной,

Минута – жизнь звезд,

Час – жизнь Земли и планет.

Сколько же лет Вселенной?

Мчится на ветру

Скакун в степи широкой.

К заветной мечте

Пока солнце не взошло.

Последний луч уходит.

Морин хуур в степи

Протягивает мотив

О смысле жизни.

Жаворонки поют с ним

Ведь в песне наша душа.

Снег на ресницах

Тает и течёт слезой

Холодной как лёд.

Снег растопил обиду

Своей нежной красотой.

Огонь в очаге

Горит ярким пламенем

Дари тепло, жизнь.

Дым тянется к небесам.

Всё взаимосвязано.

Одна улыбка

Искренняя, от души

Растопит гнев, злость,

Обиды забудутся.

Всего одна улыбка…

Шагжиева Юмжана

Эрбээхэй

Эрбэгэрхэн эрбээхэй

Энеэбхилэн ниидэнэ.

Сэсэгүүд дээгүүр

Сэнгэн наадана.

Нямняа сэсэг дээрэ

Нэнгэжэ һууба ха.

Гэнтэ дэгдэн дээшээ

Газар дайдые шэнжэлнэ.

Мэхээр

Манай Буда таабай 

Мэхээртэ ехэ дуратай.

Зундаа сугтаа хоюулан

Зугаалдан ошохо дуратайбди.

Урагшаа тэгүүлэн яараһаар,

Урилдан бидэ гэшхэлнэбди.

Хулганайн уута хараха даа,

Хүрзөөр аалихан малтанабди.

Жаахан нэгэ мүнһэеэ

Дүүргэжэ шаданагүйб.

Жэгтэй түргэнөөр таабаймни

Дүүргэжэрхибэл оройдоо!

Үбэл

Үбэлэй саг һайхан даа.

Мэлэ нютагай тала дайда

Мүнгэн саһаар хушагдаба,

Үхибүүд ехэ баяртай!

Зүүн добоһоо һолжорно,

Хурдан шаргаар урилдана.

Хамагһаа урда хүсэһөөр

Зоригтой Гарма доошоо ороно.

Руслан

Ринчин төөбии зүүн тээһээ

Ринчин-Бадмындаа ерээ.

Руслан гэдэг дүүмни

Ручкээр бэрхээр бэшээ.

Руслан хүбүүн Бальжуутай

Ринчин төөбиидөө дуратай.

Мүнгэ ехээр зүгнэжэ,

Мүнһөөр дүүрэн хэбэ.

Пенсиингээ ерэхэдэ,

Пүнсэгэрхэн Русландаа

Сагаан саарһатай шоколад

«Сагаан Далиһаа» асараа.

Баяртайхан Русламнай

Бальжуутайгаа хубаалдан,

Амаа ехээр таншаажа,

Амтатайгаар эдинэ.

Дараева Сэсэг

На берегу Байкала

Сидела я как-то на берегу Байкала,

Меря его бесконечные горизонты.

Ласкалась дуновеньем его ветра,

Не могла оторваться от красоты.

От холода ли иль от смеха

Вода начинала дрожать.

А над ней плыли облака,

Махая лохматыми руками.

Между пальцев, словно капли

Сыпался тёплый песок.

Блестящие байкальские камни

Встречали приливы волн.

Но это были лишь мои мечты,

Ожившие в туманных снах.

Когда-нибудь я знаю, верю

Обязательно я буду там…

Моё сердце разбилось на тысячи кусочков

На ресницах тушь из тысячи колючек.

Я буду терпеть, пока не умру

До тех пор пока в рай божий не войду.

***

Прекрасное утро

Птицы поют.

Всё как обычно.

Но в это утро

Моего дня рожденья

Немного одиноко.

Хочется чудес,

Смеха в кругу друзей

И чтоб песни звучали…  

***

Как прекрасно словно сон!

Словно блики солнца

На капельках дождя…

Мелькнула искра в сердце.

Никто и никогда такой красоты

И в жизни не увидит.

Это синий цветок весны

Растёт вдали, никто и не заметит.

На самой вершине горы

И в зной и в холода

В своем гордом одиночестве

Ждёт, чтоб кто-то подобрал.

Без тебя

Без тебя как удар холодным ветром в спину,

Без тебя  как воткнутый в сердце нож.

Без тебя моя жизнь пуста, ничтожна

Я живу лишь потому, что ты живёшь.

Без тебя словно всё исчезло

Без тебя я сама не своя.

Для тебя я никто и ничто.

Ну, а ты для меня в этой жизни всё.

Звезда  

Однажды в лунную ночь

С неба упала яркая звезда.

Как будто прямо на меня

Но угасла где-то недалеко.

Сердце стучит без умолку

Как будто на скорости лечу я.

По щекам бегут слезинки

Оттого, что звезда не моя.

Комета  

Хотя и ты меня не любишь,

Но я люблю тебя.

Ты любви комету лепишь,

А ведь комета – это я.

Ты красив, умён, прекрасен

Словно залив и прилив воды.

А я твоя незаметная тень.

Хранящая твои сладкие сны.

Снежинка

Снежинка падает с неба

Прямо на ладони мои.

От тепла растаяла в миг

И отраженье моё видится в ней.

Каплей снежинка упала с ладони

И замёрзла на холодной земле.

В этих кристаллах открывается мир,

Мир волшебства и сказок.

Я – гостья

Тихо на небе плывут облака

В море бушуют волны без конца.

Я слышу взмахи крыльев птиц,

Словно ветер без границ.

Я едина с этой природой,

Я частичка планеты Земля.

Я не вечна как эти деревья.

Я – гостья, но кажется порой

Человек вечен, пока живет душа

Как корни деревьев, если не срубить.

Также как и сам человек никогда

Не потеряет душу, не сгубит…

Бальжанова Алтына

Түрүүшын ургы

Дулаахан хабарай аминhаа

Добын хормой тойрожо,

Хүхэрэн гоёон hалбарнал

Хабарай түрүүшын ургынууд.

Ханхинан донгодоод хүхынүүд

Хажуудам ниидэн жэнгирнэ.

Барим болохо сэсэгүүдые

Баглаа болгон суглуулнаб.

Бага балшар наhандам

Буряад хэлэнтэй танилсуулhан

Түрэл хэлэнэйнгээ багшада

Түрүүшын ургы барихам.

             Модон

Модон бархирна

Гашуун утаанhаа,

Мүшэрыень дүргэhэн

Галай дүлэнhөө.

Модон баярлана

Хүнэй дуунhаа,

Магнайень дайраhан

Хүйтэн уhанhаа.

Модон амидарна

Хүбэн саhанhаа,

Май соо адхарhан

Хабарай бороонhоо.

        Хокку

Желтый лист упал

На мамины ладони.

Осень наступила…

Время мчится вдаль

Никто не угонится.

Никогда, как жаль…

Снега – кружева

Летят в глухой тишине.

Время застыло…

Мать нежно глядит

На спящего ребенка.

Наша жизнь вечна.

       Дараева Сэсэг

          Я – гостья

Тихо на небе плывут облака

В море бушуют волны без конца.

Я слышу взмахи крыльев птиц.

Словно ветер без границ.

Я едина с этой природой,

Я частичка планеты Земля.

Я не вечна как эти деревья,

Я – гостья, но кажется порой

Человек вечен, пока живет душа

Как корни деревьев, если не срубить.

Также как и сам человек никогда

Не потеряет душу, не сгубит…

            Снежинка

Снежинка падает с неба

Прямо на ладони мои.

От тепла растаяла в миг

И отраженье мое видится в ней.

Каплей снежинка упала с ладони

И замерзла на холодной земле.

В этих кристаллах открывается мир,

Мир волшебства и сказок.

 На берегу Байкала

Сидела я как-то на берегу Байкала

Меря его бесконечные горизонты.

Ласкалась дуновением его ветра,

Не могла оторваться от красоты.

От холода ли иль от смеха

Вода начинала дрожать.

А над ней плыли облака,

Махая лохматыми руками.

Между пальцев, словно капли

Сыпался теплый песок.

Блестящие байкальские камни

Встречали приливы волн.

                   Звезда

Однажды в лунную ночь

С неба упала яркая звезда.

Как будто прямо на меня

Но угасла где-то недалеко.

Сердце стучит без умолку

Как будто на скорости лечу я.

По щекам бегут слезинки

Оттого, что звезда не моя.

Шагжиева Юмжана

            Руслан

Ринчин төөбии зүүн тээhээ

Ринчин-Бадмындаа ерээ.

Руслан гэдэг дүүмни

Ручкээр бэрхээр бэшээ.

Руслан хүбүүн Бальжуутай

Ринчин төөбиидөө дуратай.

Мүнгэ ехээр зүгнэжэ,

Мүнэhөөр дүүрэ хэбэ.

Пенсиингээ ерэхэдэ,

Пүнсэгэрхэн Русландаа

Сагаан саарhатай шоколад

«Сагаан Далиhаа» асараа.

Баяртайхан Русламнай

Бальжуутайгаа хубаалдан,

Амаа ехээр таншаажа,

Амтатайгаар эдинэ.

Эрбээхэй

Эрбэгэрхэн эрбээхэй

Энеэбхилэн ниидэнэ.

Сэсэгүүд дээгүүр

Сэнгэн наадана.

Нямняа сэсэг дээрэ

Нэнгэжэ һууба ха.

Гэнтэ дэгдэн дээшээ

Газар дайдые шэнжэлнэ.

Мэхээр

Манай Буда таабай

Мэхээртэ ехэ дуратай.

Зундаа сугтаа хоюулан

Зугаалдан ошохо дуратайбди.

Урагшаа тэгүүлэн яараһаар,

Урилдан бидэ гэшхэлнэбди.

Хулганайн уута харахадаа,

Хүрзөөр аалихан малтанабди.

2001 онһоо манай Мэлын һургуулида буряад хэлэнэй ба литературын багша Гомбоев Баяр Будаевичын хүтэлбэри доро «Мэлэ» гэһэн литературна бүлгэм ажаллажа эхилээ һэн. Энэ бүлгэм соо бэлигтэй бэрхэ һурагшад түрүүшынхиеэ гуурһа барижа, шүлэг онтохо зохёожо эхилээ. Тэдэнэй тоодо, Бальжанова Алтына, Дараева Сэсэг, Дамбаева Ринчима, Цыдыпова Дарима, Жалсанова Долсона, Базарова Аяна, гуурһаяа хурсадхажа, олон мүрысθθнүүдтэ хаабадажа, эрхимүүдэй тоодо ороһон юм.

Мүнθθ шэнэ нэрэнүүд бии боложо байна: Хандуева Аяна, Жигжитова Эльнара, Базарова Нимасу. Эдэ үхибүүдтэ хүсэл зоригые, амжалтануудые хүсэе!

Хандуева Аяна Михайловна

22.03.2002 он.

Хаяг: 671938, Республика Бурятия, Закаменский район, улус Мыла, ул. Школьная, 35

Мэлын дунда һургуули, 8 класс, литературна нэгэдэл  «Мэлэ»

Хүтэлбэрилэгшэ – Дамбаева Дарима Цырендоржиевна

          Эжымни

Сэлмэг һайхан нюдэтэй,

Улаан зɵɵлэн уралтай,

Урин сагаан һанаатай,

Сэсэн гансал эжымни.

Эгээл намдаа гамтай,

Алишье сагта туһатай,

Аажам намдуу зантай,

Энхэ мүнхэ эжымни.

        Һургуулимни

Yдэр бүри үглɵɵгүүр эртэ

Һургуулидаа яаранаб.

Yдэр һүнигүй номоо үзэжэ,

Һургаал ехэтэй болоноб.

Һургуулидаа нүхэдтэйб,

Сэсэн һайхан багшанартайб,

Һаатангүй ябаа һаа,

Эрхим һурагша болохоб!

      Yбэл

Намар дүүрэжэ,

Yбэл ерэбэ.

Саһан орожо,

Хүйтэржэ эхилбэ.

Хони малнууд

Далдаа оробо.

Гэр бүхэндэ

Утаа гаргаба.

Мэлэ нютагтам

Yбэл ута.

Хабар ерэхэнь,

Yшɵɵл үды.

Эжы

Эжы, эжыхэн… Ямаргүнзэгы удхатай нангин дулаан зөөлэн үгэ гээшэб! Дэлхэй дээрэ мүндэлжэ гарахадаа, эгээл түрүүн эжынгээ урихан нюдэдые харааб, хонгёохон дууень шагнахадаа таняаб. Эхэhээл хамаг юумэн эхитэй. Эхэ хэлэн, эхэ нютаг…

Арбаадхан наhан соом намайгаа энхэржэ, эрхэлүүлжэ, бүхы hанаа сэдьхэлээ намдаа табижа ябадаг. Миниингээ амгалан ажабайдалай түлөө бүхы бурхад заяашадта зальбаржа мүргэдэг эгээл сэнтэй хүн гээшэ.

Буряад литература соо эжын дүрэ харуулhан уран зох        ёолнууд олон. Ч.-Р. Намжиловай «Эхын зүрхэн» гэhэн поэмэ соо, Ч. Цыдендамбаевай «Геройн эхэ» гэhэн шүлэг соо эхын дүрэ ямар гоёор харуулагдана гээшэб.

Чимит-Рэгзэн Намжилов «Эхын зүрхэн» зохёолоо Владимир Ильич Ленинэй эхэ Мария Александровна Ульяновагай гэгээн гэрэлтэ дурасхаалд азорюулаа hэн. Поэмэ соо В. И. Ленинэй аха Александр Ульяновай хаанта засагта эсэргүү хэрэгтэ эдэбхитэй хабаадалсаhанай түлөө гэмнэгдэжэ, түрмэдэ хаагдаад байха үедэнь эхын зүрхэндэ болоhон үзэгдэлнүүдhээ эхилээд, саашадаа болохоёо байhан революциин хүсэ харуулна. Зургаан үхибүүдэй эхэ Мария Александровна тон дару номгон зантай, сэхэ сэбэр, зөөлэн эхэнэр байhан. Тэрэүхибүүдээ зүбөөр хүмүүжүүлжэ шадаа. Мария Александровнагай наhанда хэршье олон бэрхэшээлнүүдэй тохёолдоошье hаа, гэдэргээ сухаряагүй, мүрөө алдаагүй, тэрэл түбшэн даруу, зоригтой шанга зандаа байдаг hэн гэжэ автор поэмэ соогоо харуулна.

Мүн Чимит Цыдендамбаевай «Геройн эхэ» шүлэг соо ори ганса хүбүүгээ дайнда гээhэн эхэ тухай уншанабди. Алуулhан тухайнь дуулахадаа, эхэ шангаар уйлаагүй, хашхараагүй, «удаан шэмээгүй hуугаа hэн». Эхын зүрхэн этигэжэ шадаагүй ха юм. «Мүнөө уйлаха саг бэшэ» гэжэ бэеэ шангаар бариhан эхэ хүбүүндээ бэлдэhэн тоhо, хубсаhа эжэл нүхэдтэнь эльгээхэеэ шиидэнэ. Хэдышье уйдхар тохёолдоо hаа, дайнай үеын сэдьхэл соогоо дэлхэйе багтааха эхэнүүдэй нэгэн мүн.

Иимэл даа , манай эжынэр. Эгээл зөөлэн эльгэ зүрхэтэй, энэрхы hайхан сэдьхэлтэй, алтан уран гартай, хододоо урихан хүхюун шарайтай, номгон даруухан зантай. Гэм зэмэтэйшье байгаа hаамнай, заатагүй гараа hарбайха.

Эжынэрнай – алтамнай, эрдэнимнай, hэшхэлнай, түшэгнай!