Дорт чугаа. Тыва дыл, 5 класс.
учебно-методический материал (5 класс)

Чаа-Хɵл кожууннуң
Булун-Терек ортумак школазы

Дорт чугаа

(5-ки класс)

Белеткээн:

Сенди Айслу Чапаевна

Темазы: § 26 Дорт чугаа

Сорулгазы:1) дорт чугаа дугайында билигни уругларга бээр; 2) дорт чугаалыг домактарга бижик демдээн шын салырынга ɵɵредир;30 уругларны угаангыр-сагынгыр болгаш кызымак чорукка кижизидер.

Кичээлдиң планы:

I.Организастыг кезээ

II.Онаалга хыналдазы

III.Катаптаашкын

“Кылыр иштин деги херек”

А) Кɵрүп-бижиир диктант

IV. Чаа тема

“Эртемнин дозу ырак”

А) дурум-биле ажыл

Б) схема-биле ажыл.

В) Сула шимчээшкин

Y . Быжыглаашкын

“Демниг сааскан теве тудуп чиир”

А) Мергежилге 147

Б) Дидактиктиг оюн “Кым  мурнаарыл?”

В) Мергежилге 150

Г) Айтырыгларга харыы

YI.Түңнел. Онаалга бээри.  Демдектер салыры. Кичээлге үнелел бээри.

Кичээлдин кыйгырыы:

Өртектигниң дээдизи

Өөредилге, эртем болур.

Биче чаштан эгелээштиң

Билигдиве чүткүүр херек.

(В.Эренчин)

Кичээлдиң чорудуу:

I.Организастыг кезээ

II.Онаалга хыналдазы

III.Катаптаашкын

А) Кɵрүп-бижиир диктант

1) Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар.

2.Сеткилдиң бичези херек,

Эртемниң улуу херек.

IV. Чаа тема

Чаа теманы шиңгээдириниң планы:

Дорт чугаа деп чул?

-Дорт чугаалыг домактар кандыг кезектерден тургустунарыл?

-Авторнуң сɵзү деп чүл?

-Бижикке авторнуң сөзүн канчаар аңгылаарыл?

Дорт чугаалыг домакка авторнуң сɵзүнүң туружу кандыгыл?

А) дурум-биле ажыл

Кандыг-бир кижиниӊ чугаазын өскертилге чок дамчыдарын дорт чугаа дээр. Дорт чугаа колдуунда ону дамчыткан авторнуң сɵстери-биле кады чоруур.

Домак иштинге дорт чугааны кавычкалар-биле аңгылаар болгаш улуг үжүк-биле эгелеп бижиир.

Б) схема-биле ажыл.

1) Авторнуӊ сɵзү: «Дорт чугаа»

 С.Маршак мынча дээн: «Ном- силерниӊ  ɵңнүүңер болгаш башкыӊар».

2) «Дорт чугаа» - Авторнуң сөзү. 

«Ном- силерниӊ  ɵңнүүңер болгаш башкыӊар» -деп, С.Маршак чугаалаан.

3) Авторнуң сөзү: «Дорт чугаа»- Авторнуң сөзү.

С.Маршак : «Ном- силерниӊ  ɵңнүүңер болгаш башкыӊар»-деп чугаалаан.

Сула шимчээшкин

Бижик бижээн холдарывыс

Бичии када дышьанзыннар.

1,2,3, 1,2, 3.

Аът ышкаш маңнаал,

Арылар дег ужаал,

Балык ышкаш эштиил,

Пагалар дег шураал.

Аткаар-ишкээр эглип алгаш,

Ажылывыс уламчылаал.

Y . Быжыглаашкын

А) Мергежилге 147

1.Авторнуң сөзү: «Дорт чугаа».

2,4 «Дорт чугаа»  -авторнуң сөзү.

3.«Дорт чугаа -Авторнуң сөзү- Дорт чугаа».

Дидактиктиг оюн «Кым мурнаарыл?»

Бердинген кылыг сөстерин болгаш чурукту ажыглавышаан,дорт чугаалыг домактар чогаадыр.

Чижээ: сүмелээн, чугаалаан, чагып-сургап тур, магадаан, чарашсынган, айтырган, кыйгырган.

В) Мергежилге 150

1-ги бɵлүк:   Авторнуӊсөзү: “Дорт чугаа” .

2-ги бɵлүк: Авторнуңсɵзү:  «Дорт чугаа»-авторнуӊ сөзү .

Айтырыгларга харыылап, кроссворд тургузар

1.Домак иштинге дорт чугааны кандыг бижик демдээ-биле аңгылаарыл?

2.Авторнуң сɵзү дорт чугааның мурнунга чорда ,кандыг бижик демдээ салырыл?

3.Дорт чугааның сɵɵлүнде авторнуң сөзүнүң мурнунга чуну салырыл? Түңнел.

YI.Түңнел.

А)Бажыңга онаалга.

  Б) Кичээлге үнелел бээри.

А) Кичээлде чаа билиглерни эки шиңгээдип алдым.Кичээл солун болду.

Б) Кичээлде чаа билиглерни чедир билип албадым. Немей ажылдаар болзумза эки-дир.

В) Кичээлге башкының тайылбыры билдинмес болду.