Темæ: «Иронадæмы психологи Хъаныхъуаты Иналы этнографион очерк «Иронхъæуы».
план-конспект урока (9 класс)

Урочынысантæ

Тексты мидисæмбарынылбакусын,æрдзурынуацмысыбындурылиронадæмы ног социалонцардыфæзындтыл, аивдзурынæмæкæсынылахуыркæнынскъоладзауты

Урочыхуыз

Бафидаркæнын ног æрмæг

Урочыахуырадонфæстиуджытæ

Предметон:сæйрагхъайтартæнхарактеристикæдæттын ,анализ кæнынзонын

Метапредметон:уацмысыперсонажтыархайдæнæмæныхасæнаргъкæнын;  хи хъуыдытæрастдзурын, хатдзæгтæкæнын.

Удгоймагон:æрдзурынадæймаджыæппæрццагæмææвæрццагминиуджытыл; иронæгъдæуттыл.

Ахуырыметодтææмæформæтæ

Иртасæн-абарсты метод, индивидуалон, къордгайкуыст.

Æххуысгæнæгфæрæзтæ

компьютер, интерактивонфæйнæг, презентаци, чингуытæ.

Урочысæйрагэтаптææмæструктурæ

Ахуыргæнæджыархайдымидис

Скъоладзауыархайдымидис

Универсалонахуырадонархайд (УАА)

Мотиваци.

(ахуыргæнæгдæтты ног темæбамбарынæнæххуысчиуахæмæрмæг.)

- Уæ бонтæ хорз, сывæллæттæ.

- Уæ бонтæ хорз, нæ зынаргъ уазджытæ æмæ фарн уæ хæдзæртты.

---Чистыацыадæм? Цысæмисиудзинадæй?

(ФæйнæгылХъаныхъуатыИналы, МамсыратыТемырболатыæмæСанатыУарийыкъамтæ)

---Кæмис Брут?

(фæйнæгылЦæгатИрыстоныкартæ)

---Куыдуæмкæсы, абонцæуылдзурдзыстæм?

Салам дæттынц.

-ХъаныхъуатыИнал, МамсыратыТемырболатæмæСанатыУари.

-Бруты райгуырдысты.

ЦæгатИрыстоныкартæйыæвдисынцхъæу Брут.

-Брутыл

Регулятивон

(ахуырадоннысанæвæрын),  

Актуализаци

(зæрдылæрлæууынкæнынрацыдæрмæгæйдарддæрыкуыстæнцыхъæуы, уыцызонындзинæдтæ)

---КæмравдыстаИналйæрайгуырæнхъæуы?

---Уацмысыæвзарыныразмæуалæркæсæмиуæй-иудзырдтынысаниуæгмæ:

Этнос – историонæгъдауæйчисæвзæрдис, адæймæгтыахæмфидариугонд – адæмыхатт, наци.

Этнографи – историонзонадыкъабаз, ахуыркæныдунейыадæмтыравзæрд, се՚рцард алы рæтты, сæкультурæ, се՚хсæнадонцардуаджыхицæндзинæдтæ.

Очерк –литературон жанр, йæсæйрагминиуæг у, цардыкæнææхсæнадыцвæрдæрфæзындтыаивадонæрфыст.

  ---Цыхуызыфыст у «Иронхъæуы»?

---Цы у боныг?

---Эпиграфæнрайстон Виктор Гюгойыныхæстæ, цæуылдзурæгсты, уыймынуæхæдæгзæгъдзыстутурочыкæрон.

-Йæэтнографион очерк «Иронхъæуы»

-Боныджы

-Æрвылбонцаутæкæмфæфыссынц.

Зонадон:

(рацыдæрмæгзæрдылæрлæууынкæнын)

Коммуникативон: (хи хъуыдытææргомкæнын)

Ног æрмæгылкуыст, текстылæнцойгæнгæйæ.

Цæлхдуртæаиуварскæнынылкуыст.

---Цардымидисфыссæгйæуацмысыкæйфæлгæнцтыруаджыравдыста?

---ЦæмæйтыхсыМосеæмæцы у йæрагондæрбæллиц? ЧиныджыссарутМосейыныхæстææмæсæбакæсут.

---Цавæрхатдзæгисскæнæнацыныхæстæй?

---ЦавæрцæстæнгасисХæтæхцыхъомæраздæрыцардмæ, ног цардмæ? ЧиныджыссарутХæтæхцыхъойыныхæстææмæсæбакæсут.

---Цавæр у фыссæджыхатдзæг?

---Иналцырддзæстфыссæгуыд. Ææадæмыцардыæмæпсихологийыцыивддзинæдтææрцыд, уыдонмæлæмбынæг каст æмæсææвзæрста. Уыдонæйиууыдраздæрыбалцмондагбарæг, джигиты ног тип. Цымæкæй кой кæнын?

---Фыссæгйæхæдæгамоны, зæгъгæ, Данел  у фæсреформæйыиронфæсивæдыхарактерон тип. ССарутмачиныджыДанелыафыст.

---ЦымаДанелыхуызæттæабонне՚хсæнис?

---Цавæрцардкæнынахуыостыахæмтæ?

---Куыдсæиссхонæн?

---Куыдиссемæтохгæнæн?

---ЦавæрахастуæмфæзындДанелмæ?

- МосеæмæХæтæхцыхъойыю

-ЧыныджкæсынцМосейыныхæстæ.

- Ацыныхæстæйбæрæг у кандМосейыхъуыдынæ, фæлæ авторы зонд æмæбæллиц: адæмырухсмæрацæуынхъæуы, скъолайыхъуыддагсифтонгхъæуы, науæдталынг, æанахуыргондадæмæнрухсфидæнникуыуыдзæн.

-Чиныджыкæсынц.

- Куыстмææрæвналынхъæуы, фыдæлтыбалцытæныууадзынхъæуы, цардаразинаг у ног дуджы ног уавæртæмгæсгæ.

- Данелы

ЧиныджкæсынцДанелыафыст.

Скъоладзаутæдзурынцсæхъуыдытæ.

Зонадон:

(хи ныхасрастрацаразынзонын; хъæугæинформацитексттыссарынæмæрадзурынзонын, ног зонындзинæдæрайсын)

Коммуникативон: (хи хъуыдытææргомкæнын)

Удгоймагон:

(æмбарынахуыркæныныахадындзинад; куыстцардыфæрæзкæй у)

Ног зонындзинæдтæфидаркæнын.

---Акусæмкъордты. Раттæмхарактеристикæ хи ныхæстæйуацмысмыперсонажтæн.

Фыццагкъорд – Мосейæн,

дыккаг – Хæтæхцыхъойæн,

æртыккаг–Данелæн.

Цалдæр минуты хъуыдыкæнынц, стæйдзуаппдæттынц. Группæтæкæрæдзийыдзуæппытæнаргъкæнынц.

Зонадон:

(зонын, цыæрмæгылбакуыстой, уымæйзонындзинæдтæравдисын)

Коммуникативон: (хи хъуыдытææргомкæнын, къордтыархайынарæхсын,иумæйагуынаффæмææрцæуыниумæйагхъуыддагаразгæйæ; искæйкуыстаргъкæнынзонын)

Удгоймагон:

(адæймаджыæвæрццагæмææппæрццагминиуджæтæзонын)

Рефлекси.

Æрмæгбафидаркæнынылкуыст.

--- СкæнæмдиамантХæтæхцыхъоæмæДанелыфæлгæнцтæй

(Диамант–(дывæргондсинквейн) 7 рæнхъæйкондæмдзæвгæ. Алы рæнхъыдæрисбæрæгныхасыхайыбæрæгнымæйдзырды.)

Диамант ХæтæхцыхъоæмæДанел

1.Хæтæхцыхъо

2.Куырыхон, зондджын

3.Фæсмон кæны, сагъæскæны, амоны

4.Фыдæлты балцытæныууадзынхъæуы, цардаразинаг у ног царды ног уавæртæмгæсгæ.

5.Нæ кусы, нæтыхсы, цæлкæны

6.Æввонгхор, «ног джигит»

7.Данел

Зонадон: (архæйдтытæзæрдыллæууынкæнын)

Коммуникативон: (хи хъуыдытææргомкæнын)

Удгоймагон:

(адæймаджыæвæрццагæмææппæрццагминиуджытææвзарын)

Хатдзæгтæскæнын.

---Цырайстатуæхицæнæмæцыахæсдзыстутуемæацыурокæй?

 ---Урочырайдайæныцы эпиграф бакастыстæм, уымæраздæхæм, æмæзæгъут, цызæгъынмæхъавыдиВ.Гюго?

---Кæронбæттæнымæфæндыбакæсынацырæнхъытæ:

«Дæхиуылдыæппыныдзухдæр кус,

Дæудылмаауæрд, лæггадкæнынфæраз:

Цæстуарзонæйфæцæр, дæмадмæхъус,

Цæмæйфæсмонгондмафæуайдзыллæйы раз».

Скъоладзаутæдзурынцсæхъуыдытæ.

Коммуникативон:(хи хъуыдытæбæлвырднæнын )

Регулятивон: (æнтыстытæбæлвырдкæнын; ахуырадонархайдыкъухыцыбафтыд, уыйбæрæгкæнын)

Хæдзармæкуыст

Фысгæкуыст. Уацмысысæйрагперсонажтыхарактеристикæтæ.

Бæрæгкæнынцсæхимæхæслæвæрд.