Кичээл планы "Кылыг созунун уткалыг кезектери"
план-конспект урока (6 класс)

Кичээлдин этаптары

Башкынын ажыл- чорудулгазы

ϴѳреникчиниң

ажыл- чорудулгазы

Сорулгаларынга дүүштүр башкының уругларга онаалгалары

Предметтиг түңнелдер

ϴѳредилгенин бугу талалыг ажыл-чорудулгазы (УУД)

Организастыг кезээ

Сорулгазы: Уругларның кичээлге ажылдаар тура-соруун бедидер, олурар чериниң таарымчалыг байдалын тургузар.

Башкы уругларның кичээлге беленин манап алгаш, мендилежир.

-Амыр-менди, чиик чаагай бе, уруглар!

Уруглар кичээлге белектенип алган, туруп кээр. Башкының мендизинге харыылаар

Онаалга хыналдазы

Уругларның онаалгазын башкы ажылдар уезинде хынаптарын тайылбырлаар.

Бажынга бердинген онаалгазын чугаалап, тайылбырлаар

Үлегер домакты деңге номчааш, утказын тайылбырлаар

Демниг сааскан теве тудуп чиир

-Шупту мону  деңге номчуптаалыңар, уруглар?

-Чуну номчудувус?

-Чунуң дугайында чугаалап турар-дыр?

-Эр-хейлер!

Демниг сааскан теве тудуп чиир

Улустун аас чогаалының хевири улегер домактың утказын медереп билири, кижизидери

Найыралдыг, демниг, бот-боттарынга дузалажып чоруурун медереп билири.

Актуализация

знаний

Вызов

-Уруглар, бажывыс мээзин ажылдадып  алыры-биле  «Кым чуну кылып турарыл?» деп солун оюндан ойнаптаалынарам.

- Бо кым-дыр, уруглар, чуну канчаар кижил?

-Кандыг кылдыныгларны күүседирил?

-Силер кым болуксаар-дыр силер?

  Э мчи - …, башкы - …, чурукчу - …, , садыгжы - …, ….

- Кандыг чугаа кезээнин состерин ададынар?

- Кичээлдин темазын тыптынарам.

- Богун кичээлге бистерге кандыг сорулгалар салдынар-дыр?

 Башкы предметтиг чуруктар коргузерге, чуну кылып турар? деп айтырыгга харыыларны бээр.

Янзы-бүрү мергежилдин кижилериниң чуруктарын

кѳргузер.

Катаптаашкын

Чурук-биле ажыл

(болуктерге ажыл)

 1.Кым азы чүү?

2.Чүнү канчап турарлар-дыр?

3.Кандыг кылдыныглар күүседип турар-дыр, уруглар?

4.Чүү деп айтырыгларга харыылаарыл?

5.Ук айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээн чүү дээрил?

6.Чаа харыылаан айтырыгларывыска хамаарыштыр кандыг түңнел ундуруп болур бис?

Түңел: Кандыг-бир чүвениң кылдыныын кылыг сѳзү илередип чоруур деп туңнелди үндүрер.

Чурукта чүнүң дугайында чугаалап турарын кичээнгейлиг кѳруп, кыска чугааны тургускаш, кылдыныгларның утказын тайылбырлаар.

Самбырада ийи аңгы сюжеттиг чурукту азып каан. Чүнү канчаар? Канчап тур?деп

айтырыгларга харыылаттынар сѳстерни тып тайылбырлаар, темалыг бѳлүүн тодарадып чугаалаар.

Уруглар бѳлуктеп ажылдаар, бот-боттарын деткижип, сумележип билирин кѳргүзер.

Бир эжи чурукту тудуп алырга,ѳскези чуруктуң утказын чугаалаар,айтырыгларга тода, шын харыыларны бээр.Ѳске эштери кичээнгейлиг дыңнап, частырыг кылыр болза эдерлер.

Кѳруп бодап сайгарар, хостуг чугаалаар. бот-боттарын деткижер

Айтырыгны шын сайгарып, бодалын тода илередип ѳѳренири.

Чаа тема

Кыдырааштарыңар ажыткаш ай, хүнүн бижээш, чаа теманы бижиир.

Кылыг созунун уткалыг болуктери.

Уруглар ай-хунун бижип,кылыг сѳзүнун уткалыг кезектери  деп бижиирлер.

Логиктиг боданыышкынын сайзырадып, ѳѳренген билиглерин медерелдиг сактып, демдеглелди кылыр.

Кичээнгейлиг чорукка болгаш шын түңнелди кылып билиринге чаңчыктырар

Ном-биле ажыл.

-Номувустун 50 дугаар арынында дурумну номчуптаалынар, уруглар.

Уруглар дурумну номчуур, сайгарылгазын кылыр.

Уруглар дурумну номчуур, сайгарылгазын кылыр.

Бот-боттарын дыннажып, шын унелелди кылып билири, шын эвес чуулду эдер, унелээр.

Таблица-биле ажыл

-Самбырада таблицаны номчуур

Самбырада таблицаны номчуур, чижектер бээр.

Башкы уругларга состер коргузерге, уруглар таблицаны долдурар.

Уруглар бот-боттарынын ажылын хынааш, демдектерни салыр.

Бот-боттарын дыннажып, шын унелелди кылып билири, шын эвес чуулду эдер, унелээр

Сула шимчээшкин

Демир-үжүүңерни салгаш, бичии туруп, мага-ботту дыштандырып,

шүлүктү аянныг номчувушаан, сула шимчээшкиннерни кылыр.

Мага-ботту дыштандырып,

Аяар туруп шимчээлиңер,

Бажывысты аай-дедир,

Холдарывыс ѳрү-куду 1-2,

Оожум аяар оруп алгаш, адыштарны авый –шавый, аай-дедир дүрбүгүлээш,

Кичээливис уламчылаал!

Башкы ѳѳреникчилерни-биле деңге кылыр.

Мага-ботту кандыг-даа ажылдар уезинде бичии дыштандырып чорууру чугулазын билиндирери

 Проект камгалалы «Кылдыныглар амыдыралывыста»

-Кылдыныглар чокта чурттап шыдаар бис бе?

Кылдыныглар амыдыралдын кол тургузукчузу, кылдыныглар чокта амыдырал шуудавас, чугле чувелерден буткен болур апаар.

-Кылдыныгнын синонимин тывынарам?

Түңнели бистиң амыдыралывыс кылдыныглардан бүткен деп шынзыдып боор бис, кылдыныгларны шупту кылып турар: дириг амытаннар, кижилер, бойдус, ыяш-даш.

1-ги бѳлүкке Мергежилге 124  бээр.

2-ги бѳлүкке номда    126 дугаар  мергежилгени бээр.

Мергежилгелерни  кичээнгейлиг номчааш, бердинген план ёзугаар проект тургузар азы боттарының чогаадыкчы чоруун ажыглап, ажылдарын камгалаар.

Кичээнгейлиг чорукка болгаш шын түңнелди кылып билиринге чаңчыктырар

ϴореникчинин бот-ажылы.

Тест «Кылыг созу»

1.Кылыг созу деп чул?

а)Кандыг? Чулуг? деп айтырыгларга харыылаттынар болгаш чувелернин он-чузунун коргузер чугаа кезээ.

б)Кым? Чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар болгаш чувелернин адын илередир чугаа кезээ.

в) Канчап тур? Канчанган? Канчаар? деп айтырыгларга харыылаттынар болгаш чувелернин кылдыныын илередир чугаа кезээ.

2.Кылыг состерин айтыр.

Бургег, аът, дииннээр, чураан, уялыг, тайга.

4. Кылыг созу домакка кандыг кежигун болурул?

Кол сос, соглекчи,ийиги чергенин кежигуну.

5. Шын харыыны тып.

А.Кылыг созу чугле уелерге оскерлир

Б.кылыг созу падежтерге оскерлир

В.Кылыг созу уелерге, арыннарга,санга оскерлир.

6. Домактын долу синтаксис-морфологтуг сайгарылгазын кылыр.

Балыкчылар улуг балык сыырткыыштап алган.

Ооренкчилерге  тест  улеп бээр.

ϴѳреникчилернин кичээлге киржилгезин хынаар, дыл-домаанын культуразынче кичээнгейни углаар. Кижизидилге ажылын чорудар, амыдырал-биле холбаар

Бот-боттарын дыннажып, шын унелелди кылып билири, шын эвес чуулду эдер, унелээр

-Россияда 2017 чыл чунуң чылы кылдыр чарлаттынганыл, уруглар?

-Экология деп чул?

-Экология дээрге бисти долгандыр турар бойдузувус, оран-сававыс. Аңаа шупту чуулдер хамааржыр: идик-хеп, аъш- чемивис. Амгы үеде амыдыралда бар-ла мергежилдер база экология-биле сырый харылзаалыын эскерип болур бис, уруглар.

Уруглар экологияга хамаарышкан чуруктарны кѳргеш, бодалдарын чугаалаар.

Бот-боттарын дыннажып, шын унелелди кылып билири, шын эвес чуулду эдер, унелээр

Чогаадыкчы онаалга.

Синквейнден тургузуп корунерем, уруглар.

Тема                              «Кылыг созу»

1.Кылыг созу

2. херек, чугула

3. илередир, билиндирер, коргузер.

4. Чувелернин кылдыныын илередир

5. Кылдыныг.

Оореникчилер болуктер аайы-биле синквейн тургузар.

Бердинген схема  ёзугаар чогаадыкчы чоруун ажыглап, ажылдарын камгалаар.

Бот-боттарын дыннажып, шын унелелди кылып билири, шын эвес чуулду эдер, унелээр

Туннел

Рефлексия

-Кичээливис мооң-биле адакталды, бо кичээлде чүнү билип алдывыс, уруглар?

Туннел:Кылыг сѳзү тускай болгаш чугула чугаа кезектериниң бирээзи-дир, бистиң амыдыралывыс чугле кылдыныглардан тургустунган, ажылдвас, шимчевес болзувусса аштаар, турээр бис. Ынчангаш чугле канчаар ужурлуг бис? Эки ѳѳренир, ажылдаар, бот-боттарывыска дузалажыр, демниг болур бис, Ынчангаш кичээливисти ол-ла кыйгывыс-биле доозуп, бажынга онаалганы  бижип алынар.

Идекпейлиг ажылдаан эштериңге үнелелди бээр, кичээлвис эгезинде салып алган кыйгывыска дүүштүр ажылдадывыс.

Демниг сааскан теве тудуп чиир

1.Мен бодаарымга…

2. Мындыг туннелге келдим…

3.Кыйгының утказын мынчаар билдим…

Эштеринин киржилгезинге демдек берип ѳѳрениринге чанчыктырар.ϴѳреникчилерге хостуг харыылаар арганы бээр. Уругларнын кичээл дургузунда ажылдаанынга башкызын деткээнинге четтиргенин илередир.

Кѳруп бодап сайгарар, хостуг чугаалаар. бот-боттарын деткижер

Айтырыгны шын сайгарып, бодалын тода илередип ѳѳренири

Бажынга онаалга

Кузээнин шилип алыр:

1. Мергежилге 133, 140

2. Кылыг созунун дугайында тоол чогаадыр.

3. Кылыг созунге кроссворд тургузар.

Уруглар онаалганы дневниктеринче киир бижиир.

Онаалганы уругларнын билиг шингээдип алганынын хире шаа-биле бээр. Онаалганы ангы-ангы хевирлерге берип болур.

Уругларны хырыысалгалыг болурун тайылбырлаар.Бот-тускайлан ажылдап ѳѳренирин дамчыдар.

Демдектерни салыры.

Уругларнын кичээл дургузунда ажылдаанынга, башкызын деткээнинге четтиргенин илередир.

Бодунуң кичээлдиң дургузунда ажылдаанын сайгарып, ѳскелер-биле деңнеп, бот унеледи бээринге чаңчыгар

ϴѳреникчилерге хостуг харыылаар арганы бээр.

Эштеринин киржилгезинге демдек берип ѳѳрениринге чанчыктырар.