"Ринчин Номтоев -буряад арадайнгаа шэдитэн"
план-конспект урока (6 класс)

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Кусотинская средняя общеобразовательная школа»

Муниципальна бюджетнэ юрэнхы һуралсалай эмхи зургаан

“Хүсөөтын дунда юрэнхы һуралсалай һургуули”

671354  Республика Бурятия Мухоршибирский район улус Кусотыул.Ленина, 1б

тел.: 8 30143 25387  эл.почта:kusotsosh@bk.ru сайт школы: http://kusot.buryatschool.ru/

Ринчин Номтоев «Аршаанай дуһал”

Хэшээлэй сэдэб: “ Ринчин Номтоев – буряад арадайнгаа шэдитэн”

1 хэшээл.

Зохёогшо: Маншеева Баирма Григорьевна,                                                                     буряад хэлэ ба уран зохёолой багша

Хэшээлэй сэдэб: “ Ринчин Номтоев – буряад арадайнгаа шэдитэн” Хэшээлэй зорилго:

Һургалгын: һурагшадые Ринчин Номтоевай үргэн ба баян намтартай танилсуулха, “Аршаанай дуһал ” гэһэн зохёолойнь удха, һургаал, байгуулгынь түхэл маягые ойлгуулга.

Хүгжөөлгын: Һурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ, уран уншалга хүгжɵɵхэ.

Хүмүүжүүлгын: Ринчин Номтоевай намтар дээрэ үндэһэлэн, һурагшадтай хүмүүжүүлгын ажал ябуулха. Энэ наһан соогоо түрэл арадтаа, эжы абадаа туһатай, найдалтай хүн болохо ёһотойбди гээшые ойлгуулха.

Хэшээлэй хэрэгсэл: Справочна литература,мультимедийнэ проектор, слайднууд..

Хэшээлэй янза: Шэнэ һуралсалай материал үзүүлэлгын болон хадуужа абалгын хэшээл..

Хэшээлэй түхэл:  лекци-визуализаци

Хэшээлэй ябаса:

Багшын оролто үгэ.

Элитэ уран зохёолшо, монгол хэлэ шудалһан эрдэмтэ лама, һургуулиин багша, оршуулагша. Бага наһандаа 6-7 жэлэй туршада Дээдэ-Yдэ хотын ород һургуулида һуража, багша Тимофей Федоровто ном заалгаа һэн. Сүлөөтэ экономическа обществын гэшүүн Дандаров болон Агын Сүүгэл дасаниие анхан байгуулагша, тэрэнэй түрүүшын шэрээтээр томилогдоһон Лубсан-Дондоб гэгшэд энэ хүбүүе зүүн зүгэй хэлэнүүдтэ һургаһан байна. Тэрэнэй энэдхэг, түбэд, монгол, манжуур хэлэ бэшэгүүдые тон һайнаар мэдэхэ байһан тухай академик Ц. Дамдинсурэн бэшэһэн юм.

Багша: Хэн тухай эдэ үгэнүүд бэ? Өөрынгөө харюуе баримтатай болгогты (һурагшадай харюунууд)

Багша: Нээрээшье, эдэ үгэнүүд Ринчин Номтоев тухай. Буряад арадаа эрдэм һургаалтай болгоохын түлөө ехэ ажал хэһэн, Буддын шажанай һургаал заабаринуудые арадтаа ойлгуулжа, саашаанхи һанал бодолынь сэбэр арюун, харгы байдалынь хүнгэн байхын түлөө тэмсэһэн хүн.

1-дэхи слайд

Һонирхол түрүүлхэ шата:

Багша. Бэлиг ехэтэ уран зохёолшо, монгол хэлэ шудалһан эрдэмтэ лама, һургуулиин багша, оршуулагша Ринчин Номтоевай намтар ба зохёохы замай хуудаһа һэхэн хараябди.

2-дохи слайд

Шэнэ материал ойлгуулга

3-дахи слайд дээрэ опорно үгэнүүдые харуулалга. Багша эдэ үгэнүүдэй хүсөөр  лекци уншана

Бэхижүүлгэ

4-дэхи слайд дээрэ багша таблицын схемэ үгэнэ. Багшын уншаһан лекциин удхаар һурагшад энэ таблица дүүргэхэ.

5-дахи слайд  

Энэ слайд соо багша “Аршаанай дуһал” гэһэн шастирай тематикын онсо шэнжэ ойлгуулжа, зохёол уншахадаа, доро үгтөөтэй шэнжэлхэ асуудалнуудта анхаралаа хандуулха гээшые заажа үгэхэ. Хоёрдохи хэшээлдэ классаа дүрбэн бүлэг хубаажа шэнжэлгын ажал ябуулжа болохо

Хэшээлэй тобшолол.

Багшын үгэ: Манай буряад арад  талаан бэлиг ехэтэй, мэдээжэ эрдэмтэдээр, уран зохёолшодоор элбэг. Эдэ булта түрэл арадайнгаа ажабайдалай хүгжэлтэдэ, эрдэм бэлигтэ, соёл болбосоролдо өөдынгөө саг сагта ехэ нүлөө оруулһан. Харин Ринчин Номтоевай намтар өөрынгөө үедэ шэдитэн мэтээр түрэл арадайнгаа хатуу шэрүүн байдалыехүнгэрүүлхын түлөө оролдоо. Энэ талаан ехэтэй хүнэй бүтээһэн хүдэлмэринүүд манай арадай шэдитэ зүйлнүүд гээшэ.

 Энэ хэшээл таанадта юугээрээ һонирхолтой байгааб?                                        Ямар юумэ хадуужа абаабта?                                                                       Ринчин Номтоевай намтар юугээрээ танай дура татажа шадааб?                        Танай һанахада, Ринчин Номтоев ямар юумээр нэрээ мүнхэлүүлжэ шадааб ?

Гэрэй даабари: «Аршаанай дуһал» гэһэн шастир уншаха. Дээрэ үгтэһэн асуудалнуудта анхаралаа хандуулха.

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Кусотинская средняя общеобразовательная школа»

Муниципальна бюджетнэ юрэнхы һуралсалай эмхи зургаан

“Хүсөөтын дунда юрэнхы һуралсалай һургуули”

671354  Республика Бурятия Мухоршибирский район улус Кусотыул.Ленина, 1б

тел.: 8 30143 25387  эл.почта:kusotsosh@bk.ru сайт школы: http://kusot.buryatschool.ru/

Ринчин Номтоев «Аршаанай дуһал”

Хэшээлэй сэдэб: “ Ринчин Номтоев – буряад арадайнгаа шэдитэн”

2 хэшээл.

Зохёогшо: Маншеева Баирма Григорьевна,                                                                     буряад хэлэ ба уран зохёолой багша

Хэшээлэй сэдэб: “Аршаанай дуһал-шэдитэ зүйл мэтэ»

Хэшээлэй зорилго:

Һургалгын: “Аршаанай дуһал” гэһэн шастирые уншажа, һургаал заабаринай гүнзэгы удхые, зохёолой түхэл маягые, үгэнүүдэй тайлбари ойлгуулжа үгэхэ; текстын анализ хэхэ шадабарииень хурсадхаха;

Хүгжөөлгын: Элдэб янзын даабаринуудай хүсөөр һурагшадай ухаан бодолые гүйлгэжэ, анхарал, һүбэлгэн түргэнөөр харюу олоод хэлэжэ шадаха аргые хурсадхаха, аман хэлэлгые хүгжөөхэ;

Хүмүүжүүлгын: “Аршаанай дуһал”  гэһэн шастирай һургаал заабаринуудые һурагша бүхэндэ дамжуулха,  Эхэ орондоо, нүхэдтɵɵ, үнэн ябалга hурагшанарта хүмүүжүүлхэ.

Хэшээлэй хэрэгсэл:

Хэшээлэй янза: Мэдэсэ хэрэглэлгын болон дадал бүрилдэлгын хэшээл.

Хэшээлэй түхэл: Хэшээл-шэнжэлгэ нааданай шанартай.

Хэшээлэй ябаса:

1 Эмхидхэлэй үе.

• Мэндэшэлгэ;
• Үгы байһан һурагшадые элирүүлгэ;
• Анхарал эмхидхэлгэ;    

2  Гэрэй даабари шалгалга.

Һурагшад “Аршаанай дуһал” гэһэн шастирые уншаад ерэхэ байгаа.

Багшын үгэ:

Мүнөөдэр хэшээлдээ бидэ бэлигтэй ехэ эрдэмтэнэй Ринчин Номтоевай “Аршаанай дуһал” гэһэн шастиртай дэлгэрэнгыгээр танилсажа, һургаал заабаринуудайнь гүнзэгы удхые шэнжэлшэ, уран зохёолшо тус зохёолоороо, бидэ уншагшадта, ямар юумэ ойлгуулха һанаа гээшэб гэжэ элирүүлжэ, ухаан бодолдо шэнгээхэ гэжэ оролдохобди.

Гэртээ таанад тус зохёол уншахадаа, дүрбэн шэнжэлхэ асуудалда анхаралаа хандуулха аргатай байгаат. Мүнөө хэшээлдээ бидэ шэнжэлгын ажал ябуулжа, энэ асуудалнуудта зүб харюу үгэхэ гэжэ оролдохобди.

(Багша һурагшадаа дүрбэн бүлэг хубаажа һуулгана. Хэшээлэй түсэбтэй танилсуулна.)

Хэшээлэй түсэб:

1. Лексическэ хүдэлмэри;
2. 1 даабари “Түргэн харюу”
3. 2 даабари “Таагыт маниие”
4. 3 даабари “Арадай абдарһаа”
5. 4 даабари “Ухаанай мүшхэлгэ”
6. Лексическэ хүдэлмэри. (ойлгогдоогүй үгэнүүдэй удха тайлбарилха)

Нэгэдэхи даабари: “Түргэн харюу”

(Энэ даабари үнгэргэхэдөө, һурагшад хэр зэргэ зохёолойнгоо удха мэдэнэб гээшые багша шалгана )

1. Ямар үльгэр соо хулганануудай эбтэй эетэй байһан тухай хэлэгдэнэб?
2. Уран зохёолшо ямар үльгэр соо хүнэй хомхой хобдог зан харуулнаб?
3. Ямар үльгэр соо гурбан амитадай туһа хүргэһэн тухай хэлэгдэнэб?
4. Уран зохёолшо ямар амитад тухай һайнаар бэшэнэб? Ямар амитадые бурханай амитад гэхээр бэ?

Хоёрдохи даабари : “Таагыт маниие”

( Энэ даабари соо багша карточканууд дээрэ, нэгэ талада һургаал заабаринууде харуулна, нүгөө таладань үльгэрнүүдэй нэрэнүүдые. Һурагшад зүбөөр тааруулха ёһотой.  Слайд дээрэ зүб харюунуудаар шалгана.Тиихэдээ багша хэр зэргэ һурагшад үльгэр соо үгтөөтэй һургаал заабаринуудые ойлгоноб гээшые шалгана.)

Физминутка. “Үзэгүүдэй аадар”

( һурагшад нэгэ нэгээр гүйдэлөөр гаража, самбарта һэлгэгдэһэн үзэгүүдээр үльгэрэй нэрэ суглуулна. Жэшээнь: “Муура багша”

Гурбадахи даабари: “Арадай абдарһаа”

( тус даабари соо һурагшад  үльгэрнүүдэй удхада тааруу оньһон үгэнүүдые шэлэнэ, харюугаа батална.)

Жэшээнь: Тааруу оньһон үгэнүүд.

. «Мууһаа муу, һайнһаа һайн», «Эрхим баян-эрдэм, дунда баян-үри хүүгэд, адаг баян-адуу мал», “Горхо хараагүй аад, гуталаа бү тайла” г. м.

Дүрбэдэхи даабари: “Ухаанай мүшхэлгэ”

Багша:  Энэ даабари дүүргэхэдээ, бидэ урда хэшээлдээ хандаһан асуудалнуудаа шэнжэлжэ баталхабди. Таанад мүнөө бүлэг бүхэн өөһэдынгөө һанамжа асуудал бүхэнөөр хэлэжэ туршагты.

“

Хэшээлэй тобшолол.

Багшын үгэ: Ринчин Номтоевай “Аршаанай дуһал” гэһэн шастир соохи үльгэрнүүд багашуулдашье ба томошуулдашье зорюулһан гэжэ һанагдана, юундэб гэхэдэ, багашуул энэ үльгэрнүүд соо үгтөөтэй һургаал заабаринуудай хүсөөр һайнаар хүмүүжэхэ, саашанхи ябадалаа зүбөөр шэлэжэ шадаха. Харин тиихэдэ томошуул өөрынгөө байдалаа, харгыгаа шүүмжэлжэ, алдуугаа заһажа, саашанхи ажабайдалдаа,  харгы замдаа алдуу эндүүгүйгөөр байха гэжэ оролдохо баатай болоно.

Энэ үльгэрнүүдэй һургаал заабаринууд ямаршье үедэ хүнэй ажабайдалтай, абари зантай хабаатай . Тиимэһээ хэзээдээшье хододоо шэнжэлхэ асуудал байха.

Уран зохёолшо тус үльгэрнүүд соогоо үргэн, баян намтарайнгаа дүй дүршэл, ухаан бодолойнгоо, сэдьхэл зүрхэнэйнгөө, урма зоригойнгоо хүсэлые нэбтэрүүлжэ, аршаан мэтэ сэбэр арюун, мүнхэ байха энэ зохёол бүтээжэ, буряад арадайнгаа хүнгэн байдалай болон жаргалай түлөө оролдоһон байна. Тиимэһээ “Аршаанай дуһал  - шэдитэ зүйл мэтэ” гэжэ һанажа, саашадаа дамжуулжа ябахамнай шухала бшуу.

Рефлексия.

• Энэ хэшээл соо өөһэдтөө ямар шэнэ юумэ хадуужа абаабта?
• Тус хэшээл юугээрээ һонирхолтой байгааб?

Сэгнэлтэ

Гэрэй даабари: Бүлэг бүхэн творческо даабаринуудые дүүргэжэ, проект хамгаалха.

1 бүлэг: Ринчин Номтоевай намтараар презентаци бэлдэжэ хамгаална.

2 бүлэг: “Аршаанай дуһал –шэдитэ зүйл” гэһэн сэдэбтэй букледүүдые бэлдэжэ хамгаална.

3 бүлэг: Үльгэрнүүдэй удхаар багахан зүжэг табижа харуулна.  

4 бүлэг: Үльгжрнүүдэй удхаар зурагуудые зуража хамгаална.

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Кусотинская средняя общеобразовательная школа»

Муниципальна бюджетнэ юрэнхы һуралсалай эмхи зургаан

“Хүсөөтын дунда юрэнхы һуралсалай һургуули”

671354  Республика Бурятия Мухоршибирский район улус Кусотыул.Ленина, 1б

тел.: 8 30143 25387  эл.почта:kusotsosh@bk.ru сайт школы: http://kusot.buryatschool.ru/

Ринчин Номтоев «Аршаанай дуһал”

Хэшээлэй сэдэб: “ Ринчин Номтоев – буряад арадайнгаа шэдитэн”

3 хэшээл.

Зохёогшо: Маншеева Баирма Григорьевна,                                                                     буряад хэлэ ба уран зохёолой багша

Хэшээлэй сэдэб: “Хамтадаа бидэ юунһээшье сухарихагүйбди”                     (Ринчин Номтоевай “Аршаанай дуһал” гэһэн шастираар творческо мастерской)

Хэшээлэй зорилго:

Һургалгын: Ринчин Номтоевай намтар болон зохёолой удха проектнэ хүдэлмэриин хүсөөр ойлгуулха; һурагшадай мэдэсэ шадабари шалгаха;

Хүгжөөлгын: Һурагшанарые шэнжэлгын ажалай дүршэлтэй болгохо,

 аман хэлэлгэ, уран уншалга, тайзан дээрэ байжа шадаха шадабари, зуража шадаха дадалые хүгжɵɵхэ.

Хүмүүжүүлгын: Үетэн нүхэдөөрөө эбтэй эетэй, туһатай ябаха, алдуугаа ойлгожо,һайн хэрэгүүдээр бэеэ магтуулжа байха шухала гэжэ ойлгуулан, һурагшанарые хүмүүжүүлхэ;  

Хэшээлэй хэрэгсэл: Мультимедийнэ проектор, слайднууд, букледүүд, зурагуудай выставка, зүжэгэй декораци.

Хэшээлэй янза: Эрдэм мэдэсэ гуримшуулгын хэшээл..

Хэшээлэй түхэл:  hурагшанарай творческо проект хамгаалгын хэшээл.

Хэшээлэй ябаса:

I.Эмхидхэлгын үе. Багшын оролто үгэ.

• Мэндэшэлгэ;
• Үгы байһан һурагшадые элирүүлгэ;
• Анхарал эмхидхэлгэ

II.Бүлэгүүдэй проект хамгаалалга:

1 бүлэг: Ринчин Номтоевай намтараар презентаци бэлдэжэ хамгаална.

2 бүлэг: “Аршаанай дуһал –шэдитэ зүйл” гэһэн сэдэбтэй букледүүдые бэлдэжэ хамгаална.

3 бүлэг: Үльгэрнүүдэй удхаар багахан зүжэг табижа харуулна.  

4 бүлэг: Үльгэрнүүдэй удхаар зурагуудые зуража хамгаална.

-Проект  бүхэнэй хамгаалагын удаа зүбшэн хэлсэлгэ үнгэрнэ.

Багшын тобшолол:

Сэглэлтэ.

Гэрэй даабари. “Ринчин Номтоевай “Аршаанай дуһал” гэһэн шастир юугээрээ минии дура татааб” гэһэн темэдэ найруулга бэшэхэ.