О.К.Саган-оол “Эжишкилер”. 5 класс
план-конспект урока (5 класс)

О.К.Саган-оол “Эжишкилер”. (5 класс)

Кичээлдиң хевири: өөреникчилерниң билиин болгаш ону чөптүг ажыглап билирин катаптаар кичээл

Кичээлдиң янзызы: викторина

Кичээлдиң сорулгалары:

1.өөредиглиг: чечен чугааның тема, идеязын сайгарар, маадырларының овур-хевирин деңнеп сайгарар,

2.сайзырадыр:ниити билиин бедидер, харылзаалыг чугаазын сайзырадыр,

3.кижизидилгелиг:эптиг-демниг, найыралдыг чорукка кижизидер, тыва болгаш орус үлегер домактарга сонуургалын оттурар.

Дерилгези: аудиоплеер, мультимедийлиг проектор, интерактивтиг самбыра, презентация, аңгы-аңгы өңнерлиг төгериктер.

Өске эртемнер-биле харылзаазы: тыва дыл, тыва болгаш орус улустуң аас чогаалы, психология, төөгү, улусчу педагогика.

Өөредилгениң методтары база аргалары: хайгааралдар болгаш деңнелгелер аргазы, дилеп тып болгаш шинчилеп өөредир технология, медээ-харылзажылга технологиязы, оюннар ажыглаар технология, проблемалыг технология, сайзырадып өөредирин иң технологиязы, үн бижидилгезин чогаал кичээлдеринге ажыглаарының аргазы, кадыкшыл камнаарының технологиязы.

1.Мөөңнежип ажылдап кирериниң-организастыг кезээ.

*Мендилежири болгаш өөреникчилерниң сагыш-сеткилинге таарымчалыг хөөннү киирери.

-Амыргын-на бе, уруглар, оолдар, амыргын-на бе?

-Амыргын-на, амыргын!

-Сагыш-сеткиливис хөглүг-омак, чиик-чаагай-ла бе?

-Хөглүг-омак, чиик-чаагай-ла!

-Ындыг болза бот-боттарывысче көржүпкеш, хүлүмзүржүп мендилежиптээлиңерем!

-Эр-хейлер, ам олуруптуңар че!

2.Катаптаашкын.

*Викторина “Дүрген сактып харыылаңар!”

-Эрткен кичээлде кым деп чогаалчының чүү деп чогаалын номчудувус? (Олег Карламович Саган-оолдуң “Эжишкилер” деп чечен чугаазын номчаан бис)

-Чечен чугаада болуушкуннар кайы төөгүлүг үеде болуп турарыл?(шаандагы Тывада)

-Шаандагы Тывага кандыг 2 аңгы, бөлүктер турганыл? (байлар болгаш ядыылар)

-Байлар канчаар чурттап турганыл, а ядыылар канчаар чурттап турганыл? (байлар тодуг-догаа, хөй мал-маганныг, улуг-улуг өглерлиг, шупту ажылдарын кылдыртыр хөлечиктерлиг. А ядыы чон аштап-түреп, байларның шупту ажылдарын кылып, оларга хөлечиктеп чораан...)

-Чечен чугаада чүнүң дугайында чугаалап турарыл азы  темазы  чүл? (шаандагы Тывага бичии хөлечик уругларның берге амыдыралы).

-Чечен чугаада кандыг кол бодал азы  идея  илереттингенил? (эжишкилерниң найыралы)

-Ол кол бодалды чүү деп тыва үлегер домак-биле түңнеп болур силер? (...Эштигде күштүг, эптигде демниг)

-Ынчангаш бо үлегер домакты кичээливис кыйгызы кылдыр ап аалыңарам!

Слайд №1 .- “Кичээлдиң кыйгызы”

*Самбырага ай, хүннү, кичээлдиң темазын  өөреникчилерге бижиттирер!

-Кыйгывысты тып алдывыс, а бөгүн кичээливиске чүнү канчаар ужурлуг-дур бис?

Слайд №2 -“Кичээлдиң сорулгалары”.

3.Быжыглаашкын.

1)Одуруглар аразынга чарыш-оюн “Тывыңарам! Кымның чугаазы-дыр?” (үн бижидилгезинден чугааларны дыңнааш, чогаал маадырларының

аттарын тывар)

-Дараазында кылыр ажылывыс нарын, берге, ынчангаш бичии када дыштаныптаалынарам!

*Физминутка.

-Кижиниң  мөзүлүг талаларын  илереткен демдек аттары адаарымга – адыштарыңар часкаар силер, а  мөзү чок  талаларын адаарымга – буттарыңар тепсээр силер!

-Хүндүлээчел, шынчы, дидим, кежээ, экииргек, дузааргак.

-Каржы, мегечи, кортук, чалгаа, харам, адааргак.

2)Эжеш олурар аайы-биле чогаал маадырларынга деңнелге характеристика тургузары (Төмүр биле Маадырга)

Слайд №3 -“Деңнелге  характеристика”.

*Сөстер-биле ажыл.  

1)Характеристика – хөй уткалыг сөс; тайылбыр, үнелээшкин.  

2)Албан-дужаал – күүседип турар хүлээлгези, ажылы.

3) Ажык чугаа “Найырал деп чүл ол?”

Сөс-биле ажыл.  Найырал-аразында доктаамал харылзаалыг, бот-боттарын билчир, бот-боттарынга бүзүрелдиг, ниити сонуургалдарлыг болур чорук.

-...Ынчангаш  бо эжишкилерниң найыралын канчаар үнелээр-дир силер? (быжыг, эптиг-демниг...)

4)Түңнел.

Оюн “Ийе-чок” (башкының салган айтырыгларынга “Ийе-Чок” деп харыылааш, “Чүге” деп айтырыгга шынзыдып-бадыткап харыылаар)

-Найыралга улуг-биче, хар-назын турар бе? Чүге?

-Найыралга аймак-сөөк деп ылгал турар бе? Чүге?

-Дириг амытаннар аразынга найырал турар бе? Чүге?

-Чурттар аразынга найырал турар бе? Чүге?

5)”Дөмейлээш, бодангаш  тып!” (Тыва үлегер домактарның утказынга чоок, дөмей орус үлегер домактар тывар)

Слайд №4

5.Рефлексия (өөреникчилерниң бот-үнелели).

-Кичээливис солун болду бе? Чүнү билип алдыңар?

-Ындыг болза стол кырында чыдар өңнүг төгериктерниң кайы-бирээзин шилип алгаш өрү көдүрүптүңерем!

6.Демдек салыры.

7.Онаалга бээри.

1)Чечен чугааның дылының уран-чеченин сайгарар.

2)”Мээң эжим” деп чогаадыг-бадыткал бижииринге белеткенир.