Саха тылын уонна литературатын уруоктара. Учууталга көмө матырыйаал
презентация к уроку (6 класс)
Саха тылын уонна литературатын уруоктара 3,5,6,7 кылаастарга
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 Уол оҕону иитии үтүө үгэстэрэ | 1.21 МБ |
| Якутский обрядный чорон и их значение | 2.49 МБ |
| Саха тыла 5 кылаас | 48.01 КБ |
| Саха тыла 3 кылаас. Солбуйар аат | 88.58 КБ |
| Саха тыла 5 кылаас. Тыл көнө уонна көспүт суолтата | 805.88 КБ |
| Саха тыла 5 кылаас. Элбэх уонна биир суолталаах тыллар | 50.42 КБ |
| Саха тыла 6 кылаас. Да5ааһын аат | 181.76 КБ |
| Төрөөбүт литература 5 кылаас. Чабыр5ах | 1.02 МБ |
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Норуот бары айымньыта иитэр , уорэтэр суолталаах . Ол эрээри , олонхо эдэр ыччаты , уол о5ону иитиигэ туьата олус улахан , тугунан да кээмэйдэммэт . Билигин кэтээн кердеххе о5олорго олонхо ейдебулэ намыьах : уерэх , культура уонна иитии еттунэн . Онон мин бу теманы ырытарга холоннум . Улэ сыала соруга : - Уол о5ону урукку обугэлэрбит угэстэринэн иитэргэ дьулуьуу . - Фольклору кэнэ5эскэ ыччакка тириэрдэри ситиьии . Ону тэнэ киьи сирин-дойдутун таптыырыгар , кэрэ айыл5атын харыстыырыгар уорэтэр , иитэр , субэлиир . Уол о5о хорсун сурэхтээх , ыраас ойдоох санаалаах киьи буола улаатарыгар олонхону уорэтии олус оруннаах .
Уол о5о саха кэнэ5искитэ.
Уол о5о кун сирин көрөр бэлиэтэ .
Эр киһи сахатын итэ5элин уйэ саас тухары илдьэ сылдьыахтаах . Ө бугэтин угэһин тар5атыахтаах.
Эр киһи дьиэ кэргэнин иитэр-үөрэтэр аналлаах , б улар-талар ыйаахтаах .
Эр киһи чугас дьонун , таптыыр киһитин , куһа5ан тыынтан көмускуур суоллаах .
Эр киһи анала - дьиэ кэргэн . О5о төрөтөр , дьиэ туттар , уол о5ону улаатыннарар иэстээх .
Уол о5о туохтан да толлубат : К ини көмускуур , харыстыыр уонна куустээх , ө йдөөх буолуохтаах .
Суолтата : Уол о5о ө бугэтин угэһинэн олонхону уөрэтиэхтээх , кэнэ5эски ыччакка тар5атыахтаах. Дьэ оччо5о, дьиҥнээх саха уола буолар кыахтаах !
Кырдьыгы кыайыыта Тулуур , дьулуур Таптал Ытыктааһын Туруулаһыы Куус Кырдьык Чиэс Иитэр к үү стэр :
Бол5омто5ут иьин махтал !
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Цель нашей работы: Изучить суть обрядной орнаментации обрядного чорона на примере коллекции обрядных чоронов школьного музея Задача: 1. Узнать какие типы орнаментов используются при украшении обрядных чоронов 2. Изучить орнаменты обрядных чоронов коллекции школьного музея. 3. Сделать из подручных материалов (из соленого теста, пластилина, бисера) эскиз и якутский чорон . Актуальность нашей работы: В XXI веке изготавливают чороны из дерева, керамики, стекла, фарфора, серебра, золота. В старину якутские мастера изготавливали чороны своими руками, не используя станки, основным материалом было древесина березы. Но в наше время чороны стали изготавливать даже китайцы. Они при изготовлении якутского изделия, используют орнаменты, которые не использовались нашими предками. В связи тем, что якутская посуда изготовленная китайцами имеет широкий спрос. у В ближайшем будущем наше будущее поколение может забыть истоки своей культуры. Этим определена проблема нашей работы Методы исследования: В данном исследовании использованы сравнительный метод, метод историзма Объект исследования: Якутские чороны Предмет исследования: Орнаменты обрядных чоронов коллекции школьного краеведческого музея Новизна и практическая значимость исследования заключается в том, что: предпринята попытка исследования орнаментации якутский обрядовых чоронов , были привлечены ранее не использовавшиеся материалы, которые впервые введены в научный оборот. Практическая значимость исследования видится в том, что материалы исследования могут быть использованы при изучении истории Якутии, учителями истории и специалистами-историками.
Якутские чороны
Тойон айах чороон ; Кэриэн айах чороон ; Харыйа чороон ; Балхах чороон ; Дьорохой чороон ; Бырадаах чороон ; Бэлкэй чороон ; Названия якутских обрядных чоронов :
1). 7 – «Хабар5а ойуу »- будьте счастливой семьей ( ыал буолун !) 2). 6- «Илим хара5а» – берите благословления родных (бар дьоннут махталын ылан ) 3). 5-«Тоно5ос ойуу » - будьте хорошей семьей ( сис ыал буолан ) 4). 4- « Кэрдиис ойуу » будущее будет благославенным ( кэнэ5искигит кэскилэннин ) 5). – «Кут ойуу » берегите любовь ( тапталгытын харыстаан ) 6). – « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 7).- Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) Виды орнаментов обрядных чоронов Узор чорона читается снизу и мы прилагаем их н азначения:
Современный обрядный чорон сделанный из дерева
1. Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 2. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 1. Тараах ойуу 1. Кэриэн айах чорон 2. Кэриэн айах чороон
1 . Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 2. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 3. «Кут ойуу » берегите любовь ( тапталгытын харыстаан ) 1. «Кут ойуу » берегите любовь ( тапталгытын харыстаан ) 2. Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 3. Бырадаах чороон 4 . Дьорохой чороон
1. «Хабар5а ойуу »- будьте счастливой семьей ( ыал буолун !) 2. «Илим хара5а» – берите благословления родных (бар дьоннут махталын ылан ) 3. Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 1. « Кэрдиис ойуу » будущее будет благославенным ( кэнэ5искигит кэскилэннин ) 2. «Хабар5а ойуу »- будьте счастливой семьей ( ыал буолун !) 3. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 4. «Кут ойуу » берегите любовь ( тапталгытын харыстаан ) 5. Бэлкэй чороон 6. Кэриэн айах
1. «Илим хара5а» – берите благословления родных (бар дьоннут махталын ылан ) 2. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 1. « Кэрдиис ойуу » будущее будет благославенным ( кэнэ5искигит кэскилэннин ) 2. «Кут ойуу » берегите любовь ( тапталгытын харыстаан ) 3. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети) 7. Бырадаах чороон 8. Дьоро5ой чороон
1. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 2. Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 3. Хабар5а ойуу »- будьте счастливой семьей ( ыал буолун !) 1. « Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 2. Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 3. Хабар5а ойуу »- будьте счастливой семьей ( ыал буолун !) 9. Бырадаах чороон 10. Дьоро5ой чороон
1« Бытырыстаах быыс ойуу – ( родивщиеся дети получают благославения ) теретер о5о5ут телкелленнун 2Ус мас куруе – берегите свое будущее ( иитэр суеьугут куруелэннин ) 3.Хабар5а ойуу »- будьте счастливой семьей ( ыал буолун !) 11.Тойон айах чороон
Мы восхищаемся работами наших предков. Как я сказала имеется много разных видов чорона.( деревянные, керамические, фарфоровые итд ). Мы тоже решили сделать чорон из соленого теста, пластилина и украсить его бисером. Карта исследования: Решили сделать чорон своими руками. Мы решили сделать чорон своими руками из слоеного теста и пластилина. Состав: 1 кг муки 05 кг соли 0,5 л воды. 1.Из этого состава сделали тесто. Надо тщательно замесить тесто, после этого положить в холодильник на 1ч. До приступления к работе сперва из пластилина делаешь чорон , после этого прилипаешь тесто к пластилину. Стоит два дня в сухом месте, после этого покрасить гуашью. 2. чорон из пластилина. Нам понадобится пластилин 10 шт и бисер. Слепить из пластилина чорон и украсить бисером якутским узором. Это тоже оказывается нелегкая работа. Все делается с трудом и кропотливо. Мы покрасили только якутским цветом. ( коричневая, желтая, зеленая, белая, красная).
Опыт исследования
1. На обрядных чоронах используются семь видов орнаментов: «Хабар5а ойуу », «Илим хара5а», тоно5ос ойуу , кэрдиис ойуу , кут ойуу , бытырыстаах быыс ойуу , ус мас куруе ойуу . 2. В школьном музее хранится 11 обрядных чоронов . В этих чоронах используются 6 видов орнамента. Орнамент тоно5ос ойуу чоронах не изображалось 3. Сделав эскиз и чорон из подручных материлов мы выяснили, что изготовление чорона это очень трудная и кропотливая работа, но очень она интересна. Выводы
Спасибо за внимание!
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Биир эбэтэр майгыннаһар суолталаах тыллар синиэньим дэнэр. Синиэньим кэккэтигэр биир саҥа чааһа буолар тыллар эрэ киирэллэр. Холобур : Ырыган , хаты ҥыр, синньигэс.
Синиэньимнэр : Эһэ, тыатааҕы. Киис, саарба. Доҕор, атас, табаарыс. Күүт, көһүт, кэтэс, кэтээ. Хоруйдаа, эппиэттээ, хардар. Боппурос, ыйытыы. Эппиэт, хоруй.
Сорудах. Синиэньими ситэр. Сыл - Төбө – Дьон- Аймах- Туһалаах-
Синьиэними бул. Маҥан- хара, ыраас-кирдээх. Тайах - киһи өйөнөр тэрилэ Тайах – Тайҕа кыыла. Соһуй, долгуй. Элбэх үгүс.
Дьиэ5э үлэ стр 72 эрч 137
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Ханнык саҥа чаастары биһиги үөрэттибит ? Ааттаталаа .
Бүгүҥҥү барар тиэмабыт манна саһан сытар. Мин кэллим Эн кэллин Кини кэллэ Би һиги кэллибит Эһиги кэллигит Кинилэр кэллилэр
Солбуйар аат.
Өйдөөҥ ! Аат тылы солбуйар саҥа чааһа солбуйар аат дэнэр. Мин - бэйэҥ тускунан этэҕин. Ол 1 – кы сирэй . Эн – до5оргун утары к өрөн туран этэҕин. Ол аата 2-с сирэй . Кини – суох эбэтэр кэпсэтиигэ кыттыбат ки һи туһунан этэҕин. Ол аата 3 си рэй . Биһиги , эһиги , кинилэр бу тыллар элбэх ахсаан буолаллар . Бу солбуйар ааттар , сирэй солбуйар аат дэнэллэр .
Этиилэртэн сирэй солбуйар ааттары бул. Мин ойуурга бардым . Эн сарсын кэлээр . Би һиги куоракка бардыбыт. Кини чалбахха сууллан түстэ. Эһиги хаһан кэлэҕит ?. Би һиги ыксаатыбыт. Бу тыллартан сирэй солбуйар ааты бул. Суолдьут, масчыт, биһиги, сырылыыр, саас, эн, тыллар, салама, ыһыах, кэччэгэй, айманар, кыбыстар, мэһэйдиир, мин, хорсун, кини, атаах, бастыҥа, ытарҕа, тустар.
Дьиэҕэ үлэ: Сирэй солбуйар аатка 3 этиитэ толкуйдаа .
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Б эйэтин анал суотатыгар туттулларын – көнө суолта дэнэр. Холобур Саха сиригэр көмүһү хостууллар. Ийэм көмүс ытарҕалаах . Тыл анал суолтатын туохха эмэ тэҥнээн , көһөрөн, атын тыл оннугар туттулларын көспүт суолта дэнэр. Мин көмүс чыычааҕым . Көмүс күһүн тиийэн кэллэ.
Кытаанах киһи тыл санаа кэм
Тыл көнө уонна көспүт суолтатын быһаар. Солко от, күөх сүрэх, күн мичээрдээтэ, оҕо күллэ-үөрдэ, муора долгуна, олох долгуна, сырдык өй, уолбут, мохсоҕолбут кэллэ,үҥкүүлээн дьиэрэнкэйдээ, сырдык хос, чыычааҕым оҕото, күөх от.
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Элбэх уонна биир суолталаах тыллар .
Биир суолталаах тыллар Биир суолталаах тыллар : Бэйэтин эрэ суолтатыгар туттуллар тыллар . Холобур : К үн, хаар, алаас, чороон, мас, хоһоон. Бу тыллары биһиги элбэх суолтаҕа сатаан туттубаппыт
Элбэх суолталаах тыллар Тыл үксүгэр хас да суолталанар. Ол аата элбэх суолталаах буолар. Биһиги ол тылы хаста да оҥорон туттабыт. Холобур : Харах, атах Ки һи хараҕа Күөл хараҕа Кыыл хараҕа. - Мас атаҕа Остуол атаҕа Киһи атаҕа
Стр 56 эрчиллии 106 Бас : сылгы баһа, орон баһа, дьон баһа. Эминньэх : о5о эминньэ5э, сэбирдэх эминньэ5э Тумус : Чыычаах тумса , тыы тумса , дьиэ тумса . ( Элбэх суолталаах тыллар )
Биир уонна элбэх суолталаах тыллары туспа арааран суруй. Төбө, балык, көмүлүөк, айах, хаас, сирэй, киир, бар, дьиэ, тумус. Биир суолталаах тыллар: Балык , көмүлүөк. Элбэх суолталаах тыллар : Т өбө,айах, хаас, сирэй, киир, бар, дьиэ, тумус.
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Предмет бэлиэтин көрдөрөр – саҥа чаас.
Төрүт уонна үөскээбит даҕааһыннар. Даҕааһын аат этиигэ оруола .
Даҕааһын аат араастара - төрүт ( кыһыл, хара ) - үөскээбит (оҕо-мсох, кэй+иик, ойуу+лаах)
Стр 89 эрчиллии 164 Мин кылааспар саамай к үүстээх пин. Мин оҕом саамай күүстээх.
Мин о5ом олус куустээх . Мин кылааспар саамай куустээхпин . Эдьиийим кыра о5олоох. Мин о5олоохпун, эн дьиэлээххин .
Төрүт уонна үөскээбит даҕааһын ааттары булан туспа арааран суруй. Кыһыл, сылаас, кырачаан, ойуулаах, кэйиик, дьиэмсэх, сүүрүк, эмис, түргэн, сааскы, үлэлээх, хорсун, сэмэйдик, аһыытыҥы, алаастаах, ытырыык, оҕомсох, санаалаах, хара.
Даҕааһыннары булан этии чилиэнинэн ырыт. Биһиги эмиэ тулуурдаахпыт. Мин оҕом наһаа минньигэс. Ийэм миэнэ икки оҕолоох, мин биир оҕолоохпун. Ким доҕордоох, ол дьоллоох. Мин олус да дьоллоохпун.
1. Т өрүт даҕааһын аат диэн тугуй? 2. Үөскээбит даҕааһын аат диэн тугуй? 3. Да5ааһын аат ханнык кэмнэ этиигэ кэпсиирэ буоларый? 4. Да5ааһын аат этиигэ үксэ ханнык этии чилиэнэ буоларый ?
Дьиэҕэ үлэ:стр 92 Таблицаны у һул, сыһыарыы хайдах уларыйарын көр.
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Чабырҕах сүрүн анала норуот олоҕун сорох өттүн күлүү гынан көрдөрөөһүн.
Чабыр5ах- саха норуотун тылынан уус уран айымньытын саамай сытыы кердеех-нардаах сатирическай керунэ
«Азбука-чабыр5ахтар» -Нонна мунна ханнаный? -Нонна мунна манна. -Нонна санна ханнаный? -Нонна санна манна. -Нонна соно ханнаный? -Нонна соно манна. -Нонна бэйэтэ ханнаный? -Нонна бэйэтэ манна . О5олорго анаан Петр Тобуруокап Дьенку Сээн
бэргэн тылынан хоьуйар Олоххо баар олох, улэ кулук еттун итэ5эьи-быьа5аьы куьа5ан майгыны-сигилини
Хас биирдии чабыр5ах бэйэтэ туспа кэпсиир хоьуйар ис хоьоонноох тиэмэлээх
Бэргэн этэр санаата Чабыр5ах интэриэьи тардар еруттэрэ Субу хараххар кестер гына ойуулааьына Кере-керудьуеьэ Куллэрэрэ-уердэрэ Сытыы тыллара
Чабырҕах толоруутун истиҥ!
Тас киэбинэн хоьоонно маарынныыр субуруччу тургэнник, лабыгыраччы этэн толоруллар быыьыгар ырыалаах
Чабыр5ах киьини уердэр-кетутэр абардар, саатырдар ере кете5ер
Чабыр5а5ы сцена5а аа5ар киьи Куолаьын араастаан уларытар Соро5ор тургэтиир, соро5ор бытаарар Сорох тылын ырыанан толорор Учугэйдик туттан-хаптан аа5ар Сирэйин араастаан хамсатар-имсэтэр Тылларын чуолкайдык санарар
Киьи, майгы-сигили, туктэри быьыы туьунан чабырахтар
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Саха тылыгар уонна литературатыгар олимпиада соруда5а. 6 кылаас
6 кылааска саха тылыгар уонна литературатыгар олимпиада соруда5а...
Саха тылыгар уонна литературатыгар олимпиада соруда5а. 8 кылаас
Саха тылыгар уонна литературатыгар олимпиада соруда5а, 8 кылаас...
Саха тыла уонна литературата. 5 кылаас. Рабочая программа
Программа по якутскому языкуи литературе для 5 классов якутской школы. Рассчитана на 5 часов....
Методический семинар “Саха тылын уонна литературатын үөрэтиигэ бөлөҕүнэн үлэ суолтата”
ldquo;Саха тылын уонна литературатын үөрэтиигэ бөлөҕүнэн үлэ суолтата&rdquo...
Саха тылын уерэтии историятыттан.
Саха тылын уероэтии историята....
Саха тылын кунугэр аналлаах викторина
Саха тылын кунугэр аналлаах викторина...