программы
рабочая программа

Опубликовано 27.11.2025 - 16:55 - Тугашева Чейнеш Алматовна

программы по алтайской литературе (5-9 классы)

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл fgos_programma_altay_liter_5-9_kl_2025.docx105.5 КБ

Предварительный просмотр:

 

 

                                                            Россия Федерациянын просвещениезинин Министерствозы.

                                                            Алтай Республиканын ӳредӳ ле билим Министерствозы.

                                                                  Ӳредӳлик тöзöлмö МО «Кош-Агаш аймак»

                        Муниципал казна текши ӳредӳлик тöзöлмö «Кыдат Тебекованын адыла адалган Белтирдин орто текши ÿредÿлÿ школы»

 

Алтай тил ле литературанын                                              УВР аайынча директордын                                       Школдын директорынын

ÿредÿчилеринин ӱредӱлик таскамал                                  ордынчызы jöптöгöн.                                                  приказыла чокымдалган.

бӧлӯгинин jуунында кöрÿлген.                                          Директордын ордынчызы:                                         Школдын директоры:

Баштапкы номерлÿ протокол                                                   ___________/Очурдяпова Э Б./                                     _________/Молтушева Д.С./

Куран айдын 29 кÿни 2025 jыл.                                                 Куран айдын 30 кÿни 2025 jыл.                                   145 № приказ 30. 08. 2025 jыл.

 ЎТБ-ныҥ башкараачызы

_____________Тугашева Ч.А./

 

 

 

                                                                                         АЛТАЙ ЛИТЕРАТУРАЛА

                                                                                   5-9 КЛАССТАРДА 

 

                                                                                         ИШТЕЕР ПРОГРАММА.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                      Jаны Белтир jурт. 2025 jыл.

  Алтай литературала программанын учуры.

  Алтай литератураны школдо ÿренери концепциянын некелтези, «Орто ÿредÿлÿ школдордо алтай тилле ÿредеринин кеми (стандарты)» аайынча, ÿренчик кажы ла предметти, ол тоодо алтай тилди, литератураны ÿренип, билгирин быжулаары ла теренжиде ÿренери болуп jат. Тематический план бу некелтелерди чике бÿдÿрер амадула тургузылган.

  Алтай литератураны ÿренгени тилле jаба барып jат, ол ÿренчиктиҥ билгир болорын таскадат, текши кöрÿмин ле öзÿмин бийиктедет. Литератураны ÿренгени – öскö дö предметтерди jазап ÿренерине јӧмӧлтӧ болуп, текши бийик jедимге jетирет. Алтай тил ле литература – эки предмет бир ле филологический курс болот, ненин учун дезе, литература тил jогынан öзöр аргазы jок.

                Алтай литературанын Программазында кандый литература тузаланары, ÿренчиктер нени билип алары ла неге jединетени кажы ла тема-бöлÿктин кийнинде берилген, бу некелтелер кееркедим-эстетикалык, литературоведческий ле коммуникативно речевой принциптерле тургузылган.

  Кееркедим-эстетикалык принципле кажы ла класста кийдирилген кееркедим тексттер ÿренчиктердин jажына келиштире берилген. Берилген тексттерди балдар jаныс ла кычырарга jилбилÿ ле солун эмес, а ол чӱмдемелдер - тилдин байлыгы деп билип, улус ортодо колбуларды, айландыра телекейди, jарашты ондоорына, öдÿп jаткан jÿрÿмге бойынын кöрÿм-шÿÿлтезин тургузарына болужат деп ÿредери болот.

  Литературоведческий принцип аайынча, литературный чÿмдемелге анализ эткенде, баштапкы jерге кееркемел сÿр – кеберди тургузар, ненин учун дезе автор ол ажыра бойынын бодоштыра санаа-шÿÿлтезин, сананганын, кÿÿнин ле шÿÿлтелерин айдат. .

 Коммуникативно – речевой принциптин учуры – ол jаныс ла кöнÿ кычырып ла куучындап билери эмес, онойдо ок ÿренчик башка-башка курч сурактар тургузып, олорды ачып, тегин ле колболу пландар тургузып, кыска ла толо анализ эдип ле кычырган чÿмдемелине бойынын сана - кÿÿнин, кöрÿм – шÿÿлтезин чыгара айдып, баалап билернине ÿредет.

Ÿренчиктердин ÿренетен бичигине албатынын байлык оос чÿмдемелдерин ÿренери, тöрöл бичиичилердин чÿмдемелдери ле карындаш албатынын литературалык чÿмдемелдери кирген. Бастыра чÿмдемелдер жанрово-тематический бöлÿктерге бöлинип берилген.

 Jаан ла орто класстарда ӱренчиктер литературанын сӱр-кеберлерин, олордын эткен-бӱдӱрген иштерин ылгап,олор учун «оорып», олордон тем алып, бойлоры ӧдӱп jаткан jӱрӱмнин туружаачылары болуп барат.

  Айдарда, литература кычыраачыны бир канча амадуларга ууландырат:

- кееркедим – чӱмделге ле познавательный jайалтазын ачар, бийик кӱӱн-тапка jединдирер, сӧстин байлыгына, cӱрлӱзине эстетикалык кӱӱнин ачар; куучын-эрмектин бастыра кебериле тузаланып билерин бийик кемине jетирери, орток куучын ӧткӱрип билерине, чокым jарт кычырарына ла куучындап, импровизировать эдерине ӱредер;

- кычырар кӱӱнин тыныдып элбедер ле танынан бойы бедиренип, кӱӱнзеп кычырып турарына таскадар;

- jакшы ла jаманды ылгаштырып билерине, чындык ла уйат дегенин чын ондоорына таскадары; Россиянын кӧп калыктарынын культуразын тооп jӱрерине таскадары болот.

  Алтай бичиичилердин чÿмдемелдерин ÿредип тура кандый бир прозалык чÿмдемелди эмезе ÿлгерди чокым кычырып, ылгап келер, эске ÿренер эмезе бедрениш иш эдер ле ÿредÿчи бойы онон до ӧскӧ эп-аргаларды ширтеп кöрÿп, тузаланып, талдап берер. Анчада ла чÿмдемелдердин бир 10-12-зин ÿредÿчинин бергениле эмезе ÿренчик бойы талдап эске ÿренерин пландаар

  Кажы ла класстын программазы анылу ууламjыла тургузылган. Темдектеп алза, 5 класста кижинин jÿрÿминде ле сагыш-öзÿминде фольклор ло литературанын учуры керегинде эрмек-куучын öдÿп jат; 6 класста литературада jÿрÿмди сÿр-кебер ажыра кöргÿскени учурлу;

 7 класта кижинин сÿр-кебери jуралганына аjару эдилет; 8 класста дезе, литература-кееркемелдин бир бÿдÿми болуп турганын темдектеер.

  Чÿмдемелдерди класстар сайын ÿлегени тегиндÿ эмес. Кычырып тура, ÿренчиктер литературанын теориязыла таныжып jат. Jе бир чÿмдемелге тайанганы бÿдÿмjилÿ эмес учун, оны ээчиде танынан кычыратан ла ылгайтан чÿмдемел база адалган. Класстан класска кееркедим тексттер учурыла уурладылган, jе чÿмдемелдер ортодо колбу jаан бузулбаган.

  Jаан класстарда литератураны текши шиндеп, jарлу бичиичилердин чÿмделге jолын толо ÿренер. Мынайда темдектелгенинде кажы бир чÿмдемелди теренжиде ылгаары база учурлу. Бичиичинин чÿмделгезин литературанын тöс бÿдÿмдери ле жанрлары аайынча кöрöр: лириказы, прозазы, драматургиязы ла кöчÿрмелери деп.

  Фольклорло танышканы-ол элден озо тöрöл тилдин jаражын сезери, сÿр-кеберлердин байлыгыла оморкооры, чÿмдемелде jажынган шÿÿлтени ондооры. Литературалык чÿмдемелде дезе кееркедим шÿÿлте айдылат. Чÿмдемелди jаныс ла ондоп алар эмес, ол аайынча бойынын шÿÿлтезин ачык-jарык айдары, jарашты кöгÿсле сезип, сезимjини теренжидери ле байыдары учурлу.

  Литературанын урогында Кижи ле Сöс тöс аjаруда болгонын чокымдап, текстти ширтеп, кееркедим сöстин ийдезине, сÿр-кеберлердин jажыдына, ойгорлык шÿÿлтенин учурына анылу аjару эдер.

  5-8 класстарда ӱренчиктер кӧп сабазында кычырып ла кычырынып, текстле иштеп, чумдемелдин учуры аайынча танынан куучын тургузып jат. Тӧс аjаруны ӱнле анылап кычырарына, эске ӱренерине, чӱмдемелдин тургузылганына ла эрмек-куучыннын турган аайына эдер. Анчада ла эки кижинин куучындашканын, геройдын танынан айдынганын, онын кунукканын ла сӱӱнгенин унле анылап коргузери учурлу.

  9-11 класстарда кычырган чӱмдемелдер аайынча шӱӱп кӧргӧдий сурак тургузып, блааш-тартышту куучын ӧткӱрип, уренчиктерди танынан шууп, сананар ла иштенер эдип тазыктырар. Анчада ла ӱренчиктердин чӱмделге ле кӧчӱрме ижи ууламjылаар.

  Ўренер бичиктерде калыктын кӧрӱм-шӱӱлтезине,jандаган jанына, туукизине ле когус байлыгына анылу аjару эдилет. Онын учун программаларга кееркедим ле бийик кеминде чӱмделген ле текшикижилик сурактар тургузылган чумдемелдер кирген. Торол литератураны ӧскӧ калыктардын литературазыла тӱндештире ӱренгени тузалу ла jедимдӱ.

  Тӧрӧл литератураны теренжиде ӱренеринде ӱренчиктердин кычырганын аjаруга алып, кажы ла тема аайынча jемей jетирӱ берип, ӱренчикти шиндемел ишке ууламjылаар: бичиичинин чӱмдемелин шинжучилер шиндегенин билип алала, шинделбеген сурактарды jартап аларга ченежер. Ўренчиктер танынан бедиренип, солун jетирӱлер эдерден айабас. Оско калыктардын литературазын тундештире берер арга бар.

  Белтирдин орто ÿредÿлÿ школынын ÿредÿ планы аайынча алтай литература 5-9 класстарда кажызына ла бир неделе 2 частан, jыл туркунына бастыра 70 час берилген. Программа кажы ла класста ӱренчиктеринин билгирине келиштире тургузылган. Олордын jажы, ӱредӱге кӱӱнзеген кӱӱни ле эмдиги öйдин некелтелери аjаруга алынган. Ӱренчиктердин билгири орто кеминде, сӱреен коомой балдар jок деп темдектейдим.

  Федерал базис план аайынча алтай литературала 5 класска (неделеде 2 частан) ӱренерине 70 час берилет. Программа ОВЗ (ЗПР) 5класстын ӱренчигине келиштире тургузылган.

5 класска (неделеде 2 частан) ӱренерине 68 час берилет.

6 класска (неделеде 2 частан) ӱренерине 68 час берилет. 7 класска (неделеде 2 частан) ӱренерине 68 час берилет.

8 класска (неделеде 2 частан) ӱренерине 68 час берилет. 9 класска (неделеде 2 частан) ӱренерине 68 час берилет.

 Алтай литературала ÿредеринин амадузы:

– Ўренчиктерди чÿмдемелдин учурында салынган кöгÿс энчиле таныштырып, кееркедим ле чÿмделге jайалталарын ачып,

 тöрöл тилиле кöнÿ куучындап, чÿмдеп, айдынып билер ле тöрöл литература байлыгыла оморкоп jÿрер кижи таскадары. 

  Бÿдÿретен задачалары:

- чÿмдемелдерди кычырганда бойынын кӧгӱс кÿÿн -санаазын, кÿÿн - табын чыгара айдарына, сöстин jаражын, байлыгын ачып, öскö улусла куучындажып билерине, чокым jарт кычырарына, кычырганын куучындап билерине таскадары,

- танынан кычырарына темиктирери ле кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедер;

  Предметти ӱренериниҥ турулталары

 

 

Ӱренчиктиҥ бойыныҥ

  ӧзӱминде турулталары: (личностный): 

  предметные

метапредметные

Бойын башкарынар текши ӱредӱ (регулятивные)

Билгир алар текши ӱредӱ (познавательные)

Коммуникатив учурлу текши ӱредӱ (коммуникативные)

  Ўрен-чик ӱренер

1.Ÿренчиктин кöгÿс санаазын байыдары ла эстетикалык кöрÿмин элбедери;

2.Алтай калыгынын литературазын,, тӱӱкизин, культуразын билери, алтай бичиичилерле оморкооры; 3.Ÿренчиктин тöрöлине чындык кÿÿнин таскадары,

4. эрмек-куучынын jарандырар кÿÿн- тапту болор;

5.кижи кÿÿнин ӧскӱрип байыдар, jакшы ла jаманды, «кара» ла «акты» ылгаарына ÿредер

1.Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын карузын чын табып, берилген материалды чокым ондооры;

2. Бойынын алдына ӱредӱ амаду тургузып, ого ϳединер аргаларды темдектеери

1.Алтай литературанын чӱмдемелдерин билери;

2. Кижинин jÿрÿминде тöрöл литературанын таскамал учуры керегинде билери;

3.Кееркемел чӱмдемелдерди

Ылгаарында литературалык ондомолдорды билери

 

1.Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ колбулу куучынла чыгара айдып ла бичип турары.

 2. Чӱмдемелдер аайынча бойынын кӧрӱмин айдары, ϳартап билери, автордын кӱӱнин ондооры.

3.Бой-бойын угуп билери, ӧмӧликте иштеерине темигери.

 

1Эрмек – куучыныҥ бастыра

 бӱдӱмдериле тузаланып билер:

 - кычырарынын бÿдÿмдериле тузаланып

 билер;

2. Алтай литератураныҥ урогында алган

 билгирин ӧскӧ уроктордо,

 јӱрӱминде тузаланып билери.

3. сöстин jаражын, байлыгын ачып, öскö

улусла куучындажып билерине, чокым –

 jарт кычырып, кычырганын куучындап

билерине таскадары, танынан кычыра-

рына темиктирери ле кычыраачынын

 кӧгӱс – байлыгын элбедери;

 Ўрен-чиктин ӱренер

арга-лары

 1.Јаны билгирлер аларына белен, ϳилбиркек ӱренчик таскадары;

2.Сöзлигинин кеми jеткил, кÿÿн-санаазын jайым, jарт айдар аргалу болорына таскаары

 1.Бичиктерле танынан иштеп, ылгап, текши шӱӱп билери;

2.Бӱдӱрген ишке чокым темдек тургузып, бойынын аргаларын билери.

 - Чӱмдемелдерди ылгап, тӱндештирӱ иш ӧткӱрери;

 - Сӧзликтерле, ϳартамал бичиктерле иштеп билери;

-Бойынын ижин баалап, шиндеп билери.

Куучындаары: уккан(кычырган) текстти куучындаары, план, тезистер тургузып билери; бойынын санаазын толо, ϳарт айдып эмезе бичип билери;

Аудирование(Угуп аайлаары):

- Чӱмдемелдерди чын аайлаары; эп-аргаларын, тилин, жанрларын ылгаштырары;

Кычырары: кӧнӱ кычырары; жанры, мары башка тексттерди   

- Башка-башка аргалардан: газет-

 журналдардан, телекӧрӱлтенеҥ

  кӧрӱп, ÿредÿлÿ компакт-дисктерден,

бичиктен, Интернеттеҥ кычырып,

керектÿ јетирӱлерди таап билер;

- Кажы ла урокто эмезе кандый ла

 ишти баштаарынаҥ озо амаду

тургузарына ӱренер ле таскаар

 (обучение к целепологанию), ол

 Ишти јетире бӱдӱрбегенче амадуны

 санаазында тударына таскаары. .

 

Ӱредӱ предметтин ондайы.

  Ÿренер бичикке литературалык чÿмделгенин бастыра ла кебери кирген: фольклор, jебрен тÿрк литература, алтай ла öскö калыктын литературазынын чÿмдемелдери. Бöлÿктерге алтай калыктын оос ло литературанын «алтын» фондынан алынган чÿмдемелдери кирген. Jаан jерде алтай бичиичилердин чÿмдемелдери турат.

 Калыктын чÿмдÿ сöзинен

Табышкактар. Кеп сöстöр. Чöрчöктöр. «Алтын-Кажык». «Сынару». Калыктын кокыр ÿлгеринен «Салкын jалкуга мактанганы». Кай чöрчöктöр. Н.У.Улагашев «Öскÿс – уул».. Калыктын кожоны. Кеп куучын. Кай чӧрчӧк. Фольклор ло кееркедим литератураныҥ колбузы «Тÿÿкилик кожон», Мырат –Бий. Шуну кергинде кожондор. Кан –Алтай. Алтай баатыр Канзанын олjодогы комыдалы. Тӱӱкиле колбулу комыдалду кожондор. Кай чӧрчӧктӧр «Когутей», «Алтын -Тууjы», «Маадай –Кара»

. Оос поэзияны jууганы ла шиндегени: jууп ла шиндеп башатаганы (В.В.Радлов, В.И.Вербицкий, Г.Н.Потанин, И.Я.Никифоров, Г. Токмашов, Г.И.Чорос-Гуркин; А.В.Анохин; П.В.Кучияк, А.Л.Коптелов, Н.А.Баскаков, Л.П.Потанин, Н.П.Дыренкова ла о.ӧ; С.С.Суразаков, Т.С.Тюхтенев). атту-чуулу кайчылар, чӧрчӧкчилер ле кожончылар, олордын салымы ла чӱмдемелдери.

Алкыштар. Алтайды алкаганы, Кам jанын jандаганынан. Ак - Буркан jанын jандаганынан. Чага байрамнын алкыштары. Jылгайак байрамнын алкыштары. Сооjындар, чӧрчӧктӧр, кеп- куучындар. Jер-телекей бӱткени. Jер – тенистин телкеми. Jер ле кижинин бӱткени. Кудайдын берген ажы. Капчык. Талан-келен ле тейлеген. Бӧкӧнӧк. Ийнек ле ан. Уй ла атты jылга алганы. Jайаачынын jаргызы. Кара-Кула. Тапталган. Алакан ла онын уулдары. Эки карындаш.Сӧгӱш кожондор. Адыбас ла Кӱчӱк чечеркешкени. Шоодылганду кожондор. Тойдын кожондоры. Сӱӱш керегинде кожондор. Фольклордын кичӱ бӱдӱмдӱ жанрлары. Табышкактар. Кеп сӧстӧр. Диалект тилдердин фольклоры.

                         Jебрен тÿрк литературанан

 «Тÿрк элдиҥ јадын-јӱрӱми». VI – VIII чактарда таш бичиктер. Билге –Каганнын jуучыл jолы керегинде сӧс. «Тонйукук керегинде», А.О.Адаров «Тонйукуктын санаалары» (ÿзÿк). Кӱл-Тегинге учурлалган кереес таш. Кӱл-Тегинге эзем кереес. Jаан бичик. Тонӱкукке эзем кереес. Белге бичик. Монолдордын байлу кеп –куучыны.

Алтай орус шинжӱчилердин ле бичиичилердин кӧргӧниле

 В.В.Радлов. «Из Сибири». Н.М.Ядринцев «В дальних странствиях». В. Я.Шишков. «Чуйда болгон керектер» деп куучындарынан.

 

Алтай литературанан

 М.В.Чевалков «Сыгырган ла jалку бака», «Алтайдын андары». Чӧбӧлкӧптӱн jӱрӱми. Утка ла ӱредӱ сӧстӧр. «Кырачы была анчы» Г.И.Чорос – Гуркин «Кара кӧл», «Алтай». «Алтай ла Кадын», «Кызына». М.В.Мундус –Эдоков «Jаҥы ӧй», «Jайгы энир». «Эр», «Элик», «Маргаан».; П.В.Чагат –Строев. «Кӱӱктиҥ ӱни», «Ойгор-Баатыр»; П.В.Кучияктын jÿрÿминен «Адыjок», «Öскÿс – уул», «Темир ат», «Кадын» ; Ч.И.Енчинов. «Аргымак», «Ай канату шонкорым», «Ай-Тана».; А.Ф.Саруева. «Серӱӱн аралда», «Туулар чечектеринин кожоны», . «Алтын – Кӧлим» «Тозуулда».; И. В. Шодоев «Ирбизек», « Кызаланду jылдар», «Качук» ; К.Ч.Тӧлӧсӧв «Таныбаган», «Эненин кару балдары», «Тамчы», «Кубал баскан от јанында санаалар»,«Кайда ол jол?» А.О.Адаров «Кичинек jурукчы», «Кара суу», «Комыс», «Гуркиннин jуруктарын кӧрӱп тура», «Тонйукук». «Сӱӱмји меге кӱн берген». Л.В.Кокышев «Алтай тилиме», «Дикарка». «Эски гардеробтыҥ ичинде», «Культуразы јок немелер», «Туулардан келген балдар», «Аргымак», «Jерлик гладиолус». В.Т.Самык «Тӧрӧлиме јаҥар», «Алтайдын ла кижиликтин уулы», «Таадаларыска кереес сӧс». «Кышкы аркада», Тӧрӧл jеримнин jаражын аjыктап.; «Менин најыларым»; Э.М.Палкин «Сары киштейт», «Алтай». «Кару jерим», «Аржан», «Ээчий –деечий турадыс», «Кый темдек», « Амыр». Ш.П.Шатинов «Эрјине»,. «Кайчы», « Jол, сакылта, эне»., «Мен - таш кезер» ; Б.Я.Бедюров «Эр-Адучак», «Бис ончобыс карындаш», «Себи – Бажынын jанары», «Там ла там jуртымнаҥ ырап», « Таш кезер», «Мындый кейди мен». Н.Б.Бельчекова «От ло Карганак»; А.Я.Ередеев «Энезиниҥ јайлузында», «Солоны». «Ээрлӱ ат», «Текийт ӧбӧгӧн», «Ажудагы балыктар».; J.Б.Каинчин «Кызычак ла куранак», «Ай эски тӱн». «Кайчы», «Кӧстӧриме туулар кӧрӱнзин», «Кӧзибисте Кӧк – Кайа», «Баш ла болзын» . Ч.А.Чунижеков «Тӱлкӱнек ле Сыгырган», «Мундузак». С.С.Суразаков. «Кайчы», «Кöндöй мылтык», «Чаҥкыр эҥирде», «Аргымак». Б.У.Укачин«Ак уй мӧӧрӧйт», «Öлтÿрген болзом тороны», «Тӧрӧлим», «Тайганыҥ јаҥы»,«Эжерликтер ле экчеликтер», «Сок јаҥыс уулы». Б.К.Суркашев. «Эненин эрке сӧстӧри», «Алтайда энир», « Базырыктагы баатырдын сӱнези». С.К.Манитов «Элик», «Јӱрӱмниҥ тыны». J.Т. Бедюров. «Кату jуунын jерине», «Кунуккан нöкöрлöргö кожоным». Бабрашев В.В. «База ла как куру келдим, эне». Ј.Маскина «Тӧрӧл симфония»,«Јайлуда» «Кӱски Алтайым», «Кулады», «Кӧгӧл мӱркӱт уйазы». Сартакова С.М. «Тилим», « Таныжалы», « Ӧскӧ тил - ӧскӧ салым». И. Штыгашев. «Ӱредӱге киргени», « Путешествие алтайца в Киев, Москву и ее окрестности» .

Ӧскӧ калыктардын литературазынан

 И.А.Крылов. «Куу, чортон ло рак». С.Тока. «Араттын сӧзи». В.Шукшин «Бӧрӱлер». М. Джалиль. «Jайым ла бар болзо чы». «Кушкаш». С.Т. «Араттыҥ сӧзи». Ч.Т.Айтматов «Ак кереп». Экзюпери А. «Кичӱ –бий». Ч.Айтматов. «Ак кереп», «Солдаттыҥ уулы»; А.Даржай. Ӱлгерлер. И. Есенберлин. Чӧлдӧрдин jайымы учун. Б.Брехт «Кышкы куучын»; Лу Синь «Чаазыннаҥ эткен јылан»; И.Ефремов. «Туулардын ээлеринин кӧли».

   Предметтин ондайы. 5 класс

№ 

Бӧлӱктер

Час-тар

 Ондайы

 Ўредӱнин пландалган турулталары

1.

Кире сöс. 

1 час.

  Кижинин jÿрÿминде ле салымында литературанын ла фольклордын учуры. Кееркедим сöстин учуры

 

Личностные: Алтай калыгынын литературазын, тӱӱкизин билери,

Предметные: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара

 айдары .

Метапредметные: Кееркедим сöстин учурын ондооры

2.

  Калыктын чÿмдÿ сöзи.

16

час

  Алтай албатынын оос чÿмделгези.Табышкак,онын тематиказы, кееркедим бÿдÿми, эп-аргалары. Кеп сöстöр. (учуры, анылу темдектери, бÿткен бÿдÿми, кееркедим эп-аргалары. Чöрчöктöр керегинде. «Алтын-Кажык» -куулгазынду чöрчöк.(А.Г.Калкин) Jакшы ла jаман дегени чöрчöктин jолдыктарында. Эпитет. «Сынару»-албатынын чöрчöги. Сынару ла jенелери. Тöс геройлордын кылыгын шиндеери.М.Бедушев «Сынару». Пьесанын ла чöрчöктин сюжеди. Драманын эп-аргалары. Геройлордын сÿр-кеберлери. Кай чöрчöктöр. Н. У.Улагашев «Ӧскÿс-Уул», онын геройлоры. Ак ла кара сагыш .Кай чöрчöктö калыктын кÿÿн-санаазы, амадузы кöргÿзилгени. Гипербола. Калыктын кокыр ÿлгери. «Салкын jалкуга мактанганы».

Личностные: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми

элбеп таскаары; кижи кÿÿнин ӧскӱрип байыдар, jакшы ла

 jаманды, «кара» ла «акты» ылгаарына ÿредер;

Предметные: Кижинин jÿрÿминде тöрöл калыгынын

фольклорыла таныжып, онын таскамал учуры керегинде

билери;

Метапредметные: ӧскӧ калыктардын фольклорын кычырып,

 колбу тудары.

3

 Тÿрк литература

1 час

 Jебрен тÿрк литература. VI-VIII чактарда ташта бичилген чÿмдемелдер болгон деп jетирÿ. Таш бичимелдер керегинде. Кичÿ ле Јаан бичик.

Л: Jебрен бичимелдерди ӱренип, калыгынын тӱӱкизиле ϳилбиркеери. 

 П: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара айдып билери.

 М: чокым - jарт кычырып, кычырганын куучындап билерине таскаары

4

  Алтай лите-ратурадан

37

М. В. Чевалков «Сыгырган ла jалку Бака». Басня. Баснянын учуры, тöс шÿÿлтези. М.В.Чевалков-кöчÿреечи. Г. И. Ч-Гуркин-jурукчы ла чÿмдеечи. «Кара - кöл» - куучын кептÿ ÿлгер.М.В.Мундус-Эдоков «Элик», «Ан öйи», «Айу». Кыска куучындардын jурамал кееркедими. Jурамал лирика. П.А.Чагат-Строев «Кÿÿктин ÿни». Ўлгердеги сÿр-кеберлер. П. В.Кучияктын jÿрÿминен.«Адыjок». Алтай албатынын озогы jадын-jÿрÿмин автордын чындык jураганы. Тöс геройдын ар-бÿткенди, ан-куштарды сÿÿгени. Куучындаганы, jартап бичигени ле диалог повестьте. Автобиография. Ч.И.Енчинов. А.Ф.Саруева «Серÿÿн аралда» И.В.Шодоев « Ирбизек». Чÿмдемелдин сюжединде калыктын кеп-куучындары. Ирбизектин сÿр-кебери.Литературалык алып. К.Ч. Тöлöсов «Таныбаган». Куучында Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйиндеги

Личностные:.Алтай калыгынын литературазын,

тӱӱкизин, культуразын билери, алтай бичиичилерле

 оморкооры ,тилин байыдары.

 Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын карузын

чын табып, берилген материалды чокым ондооры;

Метапредметные: Сöстин jаражын, байлыгын ачып, öскö

 улусла куучындажып билерине, чокым - jарт кычырып, кычырганын куучындап билерине таскадары, танынан кычырарына темиктирери ле

 кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери;

 

  

 

  jадын-jÿрÿмди кöргÿскени. Уулчактын ижемjизи, амадулары. А.О.Адаров «Кичинек jурукчы».Ÿлгердин учуры. Бойыкычырары: Л.В.Кокышев «Уулчак», «Алтай тилиме». Ÿлгердин учуры, тöс шÿÿлтези, кееркедими. П.Т.Самык «Тöрöлиме jанар». Тöрöли ле калыгы бирлик.Э.М.Палкин «Сары киштейт». Ш.П.Шатинов «Эрjине». Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйинде балдардын jÿрÿмин кöргÿскени. Повестьте геройлордын сÿр-кеберлери. Уур-кÿчтерди турумкай öткöни. Б.Бедюров «Эр-Адучак баатыр». Н.Б.Бельчекова «От ло карганак». Jандаган jандарды ÿйеден ÿйеге улалтары. А.Я.Ередеев «Кÿлÿмjи». Литературалык чöрчöк. Чÿмдемелдин темазы, сюжеди, ÿредÿ учуры. К.Ч.Тöлöсов «Тамчы». Балдар öлöн ижинде. Эбире телекейдин jаражын ачканы. Кайкал ла сÿÿнчинин терени. Ар-бÿткеннин jурамалы.П.Самык «Менин наjыларым». Кижи ле телекейдин колбузы А.Я.Ередеев «Энезинин jайлузында». Эркеш ле Мергеннин иштенкейи. Эненин учуры куучында. J.Б. Каинчин «Кызычак ла кураанак». Кызычактын малзак кÿÿн – табы. Баланын телекейи автордын бичигениле.

 Алтай литератураныҥ урогында алган билгирин ӧскӧ

уроктордо, јӱрӱминде тузаланып билери.

 

5

  Öскö литература

6 час 

  И.А.Крылов «Куу, Чортон ло Рак». Б.Брех «Кышкы куучын». Куштарды кышкыда кичеери.Ч.Т.Айтматов «Солдаттын уулы». Сакылтанын терени ле бÿдÿмjинин ийдези. С.Сахавет. «Бозого ажыра телекей». Энези ле уулчактын колбузы. Лу Синь. «Чаазыннан эткен jылан». Текшикижилик сурактарга баштанганы.

Личностные: Öскö калыктардын литературазыла, культуразыла

 таныштырары, ϳилбиркедери. 

Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын карузын чын табып, берилген материалды чокым ондооры;

Метапредметные: танынан кычырарына темиктирери ле

 кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери

6

 

 

 

Кычырыш кеми

1 час

 

  Кычырыштын кемин кöрöри. 

Личностные: тӧрӧл тилинин байлыгын, кеенин сезери, кӱӱнзеп

ӱренерине ууламϳылаары. 

Предметные: Чокым-ϳарт ла ондоп кычырарын темиктирери .

Метапредметный: кӧп бичиктер кычырарына ууламϳылаары. 

7

  катап кöрöри.

2ч

Литературалык теория. Ÿренген чӱмдемелдер.

Личностные: Ÿренчиктин кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

Предметные: Билгирин ченеери, быжулаары.

Метапредметные: ӧскӧ предметтерле колбу тудары, билгирин

 тузаланып билерине таскадары.

8

Тил темик-тирер

5 час

Сочинение, чӱмдеер иштер…

Л: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

 П: оос ло бичиир эрмек-куучынын байыдары, чын бичиирине ӱренери.

 М: Сочинение бичип, бойынын кӱӱн-санаазын чыгара айдарына ла

 шӱӱнип иштеерине темиктирери.

 

№

                  Алтай литературала 5 класска темаларлу план.

Уроктын темазы

  Частар

Öдӧтӧн ӧйи

планла

факт

1

Кире сöс. Кижинин jÿрÿминде ле салымында литературанын ла фольклордын учуры. Кееркедим сöстин учуры

1

 

 

2.

Калыктын чÿмдÿ сöзи. Табышкактар, онын тематиказы, кееркедим бÿдÿми, эп-аргалары

1

 

 

3.

  Кеп-сöстöр, онын бÿдÿми, кееркедим эп-аргалары.

1

 

 

4.

Чöрчöктöр керегинде.. А.Г.Калкин «Алтын- Кажык» - куулгазынду чöрчöк.

1

 

 

5.

«Алтын-Кажык». Jакшы ла jаман дегени чöрчöктин jолдыктарында. Эпитет.

1

 

 

6.

«Сынару»- алтай албатынын чöрчöги.

1

 

 

7.

Сынару ла jенелери. Тöс сÿр- кеберлердин кылыгы.

1

 

 

8.

Чöрчöктин тöс учуры, тили.

1

 

 

9.

М.Бедушев «Сынару». Чöрчöкти пьесага салганы.

1

 

 

10

Драманын эп-аргалары. Пьесанын ла чöрчöктин сюжеди.

1

 

 

11.

Алтай литературала jылдын бажында ÿренген чÿмдемелдер аайынча билгирин ченеери.

1

 

 

12

Сочинениеге белетенери. Сочинение «Сынарудый болор кÿÿним бар».

1

 

 

13

Сочинениеге белетенери. Сочинение «Сынарудый болор кÿÿним бар».

1

14.

 Калыктын кокыр ÿлгери. «Салкын jалкуга мактанганы»

 1

 

 

15.

Кай чöрчöктöр. Н.У.Улагашев. «Ӧскÿс –Уул»

1

 

 

16

Öскÿс –Уул ла Алтын Туулай. Маргаан.

1

 

 

17

Саныскан бай. Ак ла кара сагыш.

1

 

 

18

Кай чöрчöктö калыктын кÿÿни, амадузы кöргÿзилгени. Гипербола.

1

 

 

19-20

Сочинениеге белетенери. Сочинение «Öскÿс- Уул» деп кай чöрчöктöн меге jараган герой.

2

 

 

 21.

 Jебрен тÿрк литература. Таш бичимелдер керегинде. Кичÿ ле Јаан бичик. VI-VIII чактар.

1

 

 

22

Алтай литературадан… М.В.Чевалков «Сыгырган ла jалку Бака». Басня.

1

 

 

23

Баснянын учуры ла тöс шÿÿлтези.

1

 

 

24

М.В.Чевалков-кöчÿреечи. И.А.Крылов «Куу, Чортон ло Рак».

1

 

 

25

Г.И.Чорос-Гуркин «Кара - кöл»- куучын кептÿ ÿлгер.

1

 

 

26.

М.В.Мундус-Эдоков «Элик», «Ан öйи», «Айу». Кыска куучындардын jурамал кееркедими.

1

 

 

27.

П.А.Чагат-Строев «Кÿÿктин ÿни». Ўлгердеги сÿр-кеберлер.

1

 

 

28.

П.В.Кучияктын jÿрÿминен… «Адыjок»- автобиографиялык повесть.

1

 

 

29.

Алтай албатынын озогы jадын-jÿрÿмин чындык jураганы.

1

 

 

30.

Тöс геройдын ар-бÿткенди ле ан - кушты сÿÿгени.

1

 

 

31.

Jартап бичигени ле диалог повестьте. Автобиография.

1

 

 

32

Сочинениеге белетенери. Сочинение «Повестьте озогы кÿч jÿрÿм»

1

 

 

33

Сочинениеге белетенери. Сочинение «Повестьте озогы кÿч jÿрÿм»

1

 34.

Ч.И.Енчинов. «Аргымак».

1

 

 

35.

А.Ф.Саруева «Серÿÿн аралда»

1

 

 

36

И.В. Шодоев « Ирбизек». («Jаскы сÿÿнчилер ле кородош»)

1

 

 

37

Чÿмдемелдин сюжединде калыктын кеп-куучындары. «Табы jок кемзиниш»,

1

 

 

38

Ирбизектин сÿр-кебери. «Маргаанду кÿрештер»

1

 

 

39

Литературалык алып.

1

 

 

40

Б. Брехт «Кышкы куучын». Куштарды кышкыда кичеери.

1

 

 

41

К.Ч. Тöлöсов «Таныбаган»

1

 

 

42

 Куучында Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйиндеги jадын-jÿрÿмди кöргÿскени.

1

 

 

43

Куучында уулчактын ижемjизи ле амадулары.

1

 

 

44

Ч.Т.Айтматов «Солдаттын уулы».

1

 

 

45.

Сакылтанын терени ле бÿдÿмjинин ийдези.

1

 

 

46

А.О. Адаров «Кичинек jурукчы». Ÿлгердин учуры. Бойы кычырары: Л.В. Кокышев «Уулчак»

1

 

 

47

Л.В. Кокышев «Алтай тилиме»

1

 

 

48

П.Т.Самык «Тöрöлиме jанар».Тöрöли ле калыгы бирлик.

1

 

 

49

Палкин «Сары киштейт».

1

 

 

50

Ш.П.Шатинов «Эрjине». Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйинде балдардын jÿрÿмин кöргÿскени.

1

 

 

51

Повестьте геройлордын сÿр-кеберлери. Кылык – тöс герой.

1

 

 

52

Уур-кÿчтерди турумкай öткöни.

1

 

 

53

Б.Бедюров «Эр-Адучак баатыр»

1

 

 

54

Н.Б.Бельчекова «От ло карганак». Jандаган jандарды ÿйеден ÿйеге улалтары.

1

 

 

55

А.Я.Ередеев «Кÿлÿмjи». Литературалык чöрчöк.

1

 

 

56

Чÿмдемелдин темазы, сюжеди, ÿредÿ учуры.

1

 

 

57

  К.Ч.Тöлöсов «Тамчы».Балдар öлöн ижинде.

1

 

 

58

Эбире телекейдин jаражын ачканы. Кайкал ла сÿÿнчинин терени. Ар-бÿткеннин jурамалы.

1

 

 

59

П.Самык «Менин наjыларым». Кижи ле телекейдин колбузы

1

 

 

60

А.Я.Ередеев «Энезинин jайлузында»

1

 

 

61

Эркеш ле Мергеннин иштенкейи. Эненин учуры куучында.

1

 

 

62

Сочинение: Энелерге болужып jÿрели»

1

 

 

63

J.Б. Каинчин «Кызычак ла кураанак»

1

 

 

64

Кызычактын малзак кÿÿн – табы.

1

 

 

65

Баланын телекейи автордын бичигениле.

1

 

 

66

С.Сахавет. «Бозого ажыра телекей». Энези ле уулчактын колбузы.

1

 

 

67

Лу Синь. «Чаазыннан эткен jылан». Текшикижилик сурактарга баштанганы.

1

 

 

68

Кычырыштын кемин кöрöри. Ÿренгенин катап кöрöри

1

 

 

 

Предметтин ондайы. 6 класс

№ 

Бӧлӱ-ктер

Час-тар

 Ондайы

 Ўредӱнин пландалган турулталары

1.

  Кире

  сöс. 

1 час.

  Литература јÿрÿмди сÿр-кебер ажыра кöргÿзет

 

 Л: Литературанын учурын билери,

П: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара айдары .

 М: Кееркедим сöстин учурын ондооры

2.

  Калык сöзи.

16

час

 Оос фольклор. Алкыш сӧс. Алкыштардын учуры. Ар- бӱткенди, агаш-ташту Алтайды алкаган сӧстӧр. Сооjын, онын бÿдÿмдери. «Jердин бÿткени». Сооjындардын учуры. «Бортык тынду кижи», «Мечин» Кеп куучын, онын бöлÿктери, кееркедим эп-аргалары. Кеп-куучыннын тематиказы ла бÿдÿми. «Каспа», «Тодоштор, «Иркиттер». Легенда куучындар. «Алмыс эмегенге айылдаганы». Кай чӧрчӧк. «Кöгÿтей». Jокту Кöгÿтей ле Кумдус-Уул. Геройлордын кылык-јаны. Кускун-Кара баатыр, онын jол-jоругы. Кай чöрчöктö јоктулар ла байлар ортодо тартыжу.

Личностные: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс

 кöрÿми элбеп таскаары; кижи кÿÿнин ӧскӱрип байыдар,

 jакшы ла jаманды, «кара» ла «акты» ылгаарына ÿредер;

Предметные: Кижинин jÿрÿминде тöрöл калыгынын

 фольклорыла таныжып, онын таскамал учуры керегинде билери;

Метапредметные: ӧскӧ калыктардын фольклорын

 кычырып, колбу тудары.

3

  тÿрк

2 час 

 Jебрен тÿрк литература. Билге -Каганнын jуучыл jолы керегинде сӧс. А.Тыбыкова «Тÿрк энчилик бичик-биликтин

јажыдын тапканы.»

 

Л: Jебрен бичимелдерди ӱренип, калыгынын тӱӱкизиле ϳилбиркеери. 

 П: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара айдып билери.

 М: чокым - jарт кычырып, кычырганын куучындап билерине

 таскаары

4

  Алтай литературадан… 

 

 

43

час

 М.В.Чевалков. «Чöбöлкöптин jÿрÿми». Автобиографиялык чÿмдемел. Чындык керектер кöргÿзилгени. Г.И.Чорос-Гуркин «Алтай ла Кадын». Jурукчы ла бичиичи. Романтизм. Г.И.Гуркиннин амадулары. Ар-бÿткеннин јурамалы (пейзаж). XX чактын 20-30 jылдарында алтай литературанын öзÿми. М.В.Мундус – Эдоков. «Jайгы энир». «Каракуланын jаргызы» Баснянын учуры. П.В.Кучияк. «Ўч кыс». Драма. Пьесада тöс конфликт. Jакшы ла jаман пьесанын сюжединде.С.С.Суразаков. «Кайчы» Канакуштын сÿр-кебери.И.В.Шодоев «Баштапкы алтамдар».«Межелик» «Коркышту jыл».Jуу баланын кöзиле. Гражданский jуу öйи чÿмдемелде. И.Кочеев «Митяш» Балдардын сууга туйуктанганы. Анылу айалгада кажы ла геройдын кылык-jаны. Наjылык, килемjи, болуш деп ондомолдордын учуры. Повестьтин тöс учуры, композициязы, тили. А.Ф.Саруева «Туулар чечектеринин кожоны». Алтайын мактап кожондогоны. Лирикалык геройдын сезими. А.О.Адаров «Кара суу». Аржан суунын ийдези, кижи ле ар - бÿткен. Э.М.Палкин. «Алтай». Лирический геройдын ар-бÿткенле оморкогоны. Л.В.Кокышев. «Туулардан келген балдар». Уулчактардын ÿредÿзи. Повестьтин тöс шÿÿлтези

Личностные:.Алтай калыгынын литературазын,

тӱӱкизин, культуразын билери, алтай бичиичилерле

оморкооры, тилин байыдары.

 Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын

 карузын чын табып, берилген материалды чокым

 ондооры;

Метапредметные: Сöстин jаражын, байлыгын ачып,

 öскö улусла куучындажып билерине, чокым – jарт

 кычырып, кычырганын куучындап билерине таскадары, танынан кычырарына темиктирери ле кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери;

 

 

 

  Jуунын кату öйи. Б.У.Укачин. «Ак уй мӧӧрӧйт». Jуунын jылдарын эске алганы. Эненин кебери. Автордын тузаланган эп-аргалары. А.Я.Ередеев. «Солоны». Пейзаж, онын учуры. В.Т.Самыков. «Таадаларыска кереес сӧс». Кижи бойынын угы керегинде, калыгынын тÿÿкизин билери. К.Ч.Тӧлӧсӧв «Эненин кару балдары». Ар-бÿткеннин кеен jаражы ла байлыгы. Куучыннын кееркедим эп-аргаларынын учуры. С.К.Манитов «Элик». Кижи ле ар- бÿткен. Н.Бельчекова «Тайгыл» Ийттин сÿр-кебери. Ийт ле онын ээзи. Б.Я.Бедюров. «Мындый кейди мен». Поэттин ÿлгерлежинин анылузы. Б.К.Суркашев. «Эненин эрке сӧстӧри». Лирикалык геройдын санаалары, сезимдери. Энезин тооп каруузыганы. J. Б.Каинчин «Ай эски тӱн». Момыйдын сÿр-кебери. Кижи бойынын бурузын алынганы. К.Ч.Толосов «Бистин jурт jиит кижинин козиле». Jуунын кийнинде улустын jадын-jÿрÿми. А.М.Самунов «Тилинди, балам, ундыба». Тилинин учуры. П.Т.Самык «Адамнын колдоры». Тууjыда адазы ажыра иштин темазы ачылганы.

 Алтай литератураныҥ урогында алган билгирин

ӧскӧ уроктордо, јӱрӱминде тузаланып билери.

 

5

  Öскö литер

2 час 

 Ӧскӧ калыктардын литературазынан -2 час

М.Пришвин «Кардын алдында куштар». Анчынын сÿр-кебери, санаалары. Ар-бÿткеннин айалгазы. Жамбын Дашдондог «Менин адам». Ўйелер колбузы деп тема ачылганы. Ўлгердин кееркедим эп-аргаларынын учуры.

Личностные: Öскö калыктардын литературазыла, культуразыла

 таныштырары, ϳилбиркедери.

Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын карузын чын

табып, берилген материалды чокым ондооры;

Метапредметные: танынан кычырарына темиктирери ле

кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери

6

 

 

 

Кычыр кеми

1 час

 

  Кычырыштын кемин кöрöри. 

Личностные: тӧрӧл тилинин байлыгын, кеенин сезери, кӱӱнзеп

ӱренерине ууламϳылаары. 

Предметные: Чокым-ϳарт ла ондоп кычырарын темиктирери .

Метапредметный: кӧп бичиктер кычырарына ууламϳылаары. 

7

катап кöр

1ч

Литературалык теория. Ÿренген чӱмдемелдер.

Личностные: Ÿренчиктин кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

Предметные: Билгирин ченеери, быжулаары.

Метапредметные: ӧскӧ предметтерле колбу тудары, билгирин

тузаланып билерине таскадары.

8

Тил темигери

6 час

Сочинение, чӱмдеер иштер…

Л: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

 П: оос ло бичиир эрмек-куучынын байыдары, чын бичиирине

ӱренери.

 М: Сочинение бичип, бойынын кӱӱн-санаазын чыгара айдарына

ла шӱӱнип иштеерине темиктирери.

 

 

  Алтай литературала 6 класска темаларлу план.

№

ТЕМАЛАР 6 класс

Частар

1

Кире сöс. Литература јÿрÿмди сÿр-кебер ажыра кöргÿзет.

1

2

Албатынын оос чÿмделгези. Оос фольклор. Алкыштар,олордын учуры.

1

3

Алкыштар эмдиги öйдö.

1

4

Сооjын, онын бÿдÿмдери. «Jердин бÿткени».

1

5

 Сооjындардын учуры. «Бортык тынду кижи», «Мечин»

1

6

Кеп куучын, онын бöлÿктери, кееркедим эп-аргалары.

1

7

Кеп-куучыннын тематиказы ла бÿдÿми. «Каспа», «Тодоштор, «Иркиттер.»

1

8

Легенда куучындар. «Алмыс эмегенге айылдаганы»»

1

9

 Кай чöрчöктöр. «Кöгÿтей».

1

10

Jокту Кöгÿтей ле Кумдус-Уул. Геройлордын кылык-јаны.

1

11

Кускун-Кара баатыр, онын jол-jоругы.

1

12

Кай чöрчöктö јоктулар ла байлар ортодо тартыжу.

1

13

«Кöгÿтей».деп кай чöрчöкти кычырып…

1

14-15

Сочинение: «Чöрчöктöн меге јараган герой»

2

 16

 Jебрен тÿрк литература. Билге-каганга учурлаган кереес.

 1

17

 Бойы кычырары .А.Тыбыкова «Тÿрк энчилик бичик-биликтин јажыдын тапканы.»

1

18

Алтай литература.М.В.Чевалков «Чöбöлкöптин jÿрÿми» Автобиографиялык чÿмдемел.

1

19

Чындык керектер кöргÿзилгени.

1

20

Г.И.Чорос-Гуркин «Алтай ла Кадын». Jурукчы ла бичиичи. Романтизм.

1

21

Г.И.Гуркиннин амадулары. Ар-бÿткеннин јурамалы (пейзаж)

1

22

  XX чактын 20-30 jылдарында алтай литературанын öзÿми.

1

23

 М.В.Мундус-Эдоков «Jайгы энир» 

1

24

М.В.Мундус-Эдоков «Каракуланын jаргызы»

1

25

Баснянын учуры.

1

26

П.В.Кучияк «ÿч кыс». Драма.

1

27

Пьесада тöс конфликт. Jакшы ла jаман пьесанын сюжединде.

1

28

Пьесаны толо ылгаары. Драма деп ондомол.

1

29

С.С.Суразаков «Кайчы»

1

30

Канакуштын сÿр-кебери.

1

31

И.В.Шодоев «Баштапкы алтамдар». «Межелик»

1

32

 «Коркышту jыл».Jуу баланын кöзиле.

1

33

 Гражданский jуу öйи чÿмдемелде.

1

34

Сочинение: «Гражданский jуу öйи «Баштапкы алтамдар» деп чÿмдемелде»

1

35

И.Кочеев «Митяш»

1

36

Балдардын сууга туйуктанганы.

1

37

Анылу айалгада кажы ла геройдын кылык-jаны.

1

38

Наjылык, килемjи, болуш деп ондомолдордын учуры.

1

39

Повестьтин тöс учуры, композициязы, тили.

1

40

М.Пришвин «Кардын алдында куштар»

1

41

А.Ф.Саруева «Туулар чечектеринин кожоны»

1

42

А.О.Адаров «Кара суу»

1

43

Э.М.Палкин «Алтай», Уйгаштыру ла кÿÿлт.

1

44

Л.В.Кокышев «Туулардан келген балдар» («Карабаш каруулда», «Балдардын манырлап јургени»)

1

45

«Jуу токтогон», «Уйку јок тÿн».Карабаш ла Койло.

1

46

Уулчактардын ÿредÿзи.

1

47

Повестьтин тöс шÿÿлтези. Jуунын кату öйи.

1

48

Сочинение «Jуу öйинин балдары»

1

49

Сочинение «Jуу öйинин балдары»

1

50

Б,У,Укачин «Ак уй мööрöйт»

1

51

П.Т.Самык «Таадаларыска кереес сöс.»

1

52

А.Я.Ередеев «Солоны», Бойы кычырары:Б.Бурмалов «Jааштын кийнинде».Пейзаж.

1

53

К.Ч.Тöлöсов «Эненин кару балдары»

1

54

Ар-бÿткеннин кеен jаражы ла байлыгы. Куучыннын кееркедим эп-аргаларынын учуры.

1

55

С,К.Манитов «Элик». Кижи ле ар- бÿткен.

1

56

Н.Бельчекова «Тайгыл»

1

57

Ийттин сÿр-кебери. Ийт ле онын ээзи.

1

58

Сочинение: « Ар-бÿткенди чеберлейли.»

1

59

Б.Я.Бедюров «Мындый кейди мен...»

1

 60

J.Б.Каинчин «Ай эски тÿн». Уулчактын тÿндеги jоругы.

1

61

Момыйдын сÿр-кебери. Кижи бойынын бурузын алынганы.

1

62

К.Ч.Толосов «Бистин jурт jиит кижинин козиле»

1

63

Б.К.Суркашев «Эненин эрке сöстöри», Б,У,Укачин «Орус энеге», Л.В.Кокышев «Кубинский эне». Энелик керегинде сöс.

1

64

А.М.Самунов «Тилинди, балам, ундыба»

1

65

П.Т.Самык «Адамнын колдоры».

1

66

Жамбын Дашдондог «Менин адам»

1

 67

Кычырыштын кемин кöрöри.

1

68

Литературалык теорияны катап кöрöри. Ўренгенин катап кöрöри

1

 

№ 

Бӧлӱктер

Час-тар

Предметтин ондайы 7 класс

 Ондайы

Ўредӱнин пландалган турулталары

1

  Кире

  сöс. 

1 час

  Кееркедим литературада Кижинин сÿр-кебери кöргÿзилгени. Тӱӱкилик ле биографияла колбулу ϳетирӱлер.

 

 Л: Литературанын учурын билери,

П: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара айдары .

 М: Кееркедим сöстин учурын ондооры

2

 Калыктын чÿмдÿ

  сöзи.

8

час

Кожон. Кожоннын курмелгези, кееркедер эп-аргалары, сур-кеберлери, учуры ла табылганы.Теориядан: Параллелизм - кожоннын анылу темдеги.Тӱӱкилик кожон. «Кан-Алтай». Алтайдын сӱр-кебери. Кожондо тӱӱкилик айалга.Кай чорчок. Ш.Шунеков «Алтын - Туујы» -кай чорчок. Кай чорчоктин тöс шÿÿлтези, кееркедими, унле анылап кычырары.Гипербола - кай чорчоктин анылу эп-аргаларынын бирузи. Антитеза.

Личностные: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми

элбеп таскаары; кижи кÿÿнин ӧскӱрип байыдар, jакшы ла

 jаманды, «кара» ла «акты» ылгаарына ÿредер;

Предметные: Кижинин jÿрÿминде тöрöл калыгынын

 фольклорыла таныжып, онын таскамал учурын билери;

Метапредметные: ӧскӧ калыктардын фольклорын кычырып,

колбу тудары.

3

  Тÿрк лите

  ратура

2час

 Jебрен тÿрк литература. Тонйукук. Тонйукуктын јуучыл јолы. Ташта бичилгени, анылап кычырганы. Кереес таштан кöчÿрилгени.А.О.Адаров «Тонйукуктын санаалары».

Л: Jебрен бичимелдерди ӱренип, калыгынын тӱӱкизиле ϳилбиркеери. 

 П: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара айдып билери.

 М: чокым - jарт кычырып, кычырганын куучындап билерине таскаары

 

Алтай литера-турадан… 

 41

час

М.В.Чевалков «Кырачы была Анчы».Тууϳынын учуры.

М.В.Мундус-Эдоков. «Маргаан» .Тууjынын фольклор тöзöлгöзи.Г.И.Чорос-Гуркин«Алтай » Алтайдын jаражын ла онту сыгыдын кееркедим сöстин болужыла jураганы. Куучын кеберлу улгер.П.А.Чагат-Строев «Ойгор-Баатыр». Тууjыда кай чöрчöктин мары. Тууjыда тÿÿки керектер. Тууjынын тöс шÿÿлтези Автордын чечен тили, эптÿ ÿлгерлежи, корÿмjилу сур-кеберлери анылу болгоны. П.В.Кучияк «Öскÿс-Уул» деп повестьте кижинин ич-санаалаалары коргузилгени. Тос геройдын корум-шуултези оскони..Чÿмдемелдин композициязы, кееркедим эп-аргалары . J.Т.Бедюров «Кату jуунын jерине», «Кунуккан нöкöрлöргö кожоным». Улгерлерде Ада-Торол учун Улу jуунын айалгазын чын jураганы. Кунуккан кÿÿн-тапты jедимдÿ jетиргени. Автордын ÿлгерлежине аjару эдери. Ч.И.Енчинов «Ай канатту шонкорым» Jуу öйинде чÿмделген ÿлгер. Нöкöрине учурлалган сос.Ÿлгерди албатынын кожоныла тÿндештирери. Ич-санааны jедимдÿ jетиргени. Лирика деп ондомол. «Ай-Тана». Пьесада Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйиндеги jадын-jÿрÿмди кöргÿскени. И.В.Шодоев. «Качук» - автобиографиялык повесть. Ўй кижинин сÿр-кебери jуу öйинде. А.Ф.Саруева «Алтын-Кöлим» Лирикалык геройдын кÿÿн-санаалары. Ч.А.Чунижеков.«Мундузак» - повесть.

Личностные:.Алтай калыгынын литературазын,

тӱӱкизин, культуразын билери, алтай бичиичилерле

 оморкооры, тилин байыдары.

 Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын

карузын чын табып, берилген материалды чокым

 ондооры;

Метапредметные: Сöстин jаражын, байлыгын ачып,

öскö улусла куучындажып билерине, чокым - jарт

кычырып, кычырганын куучындап билерине таскадары,

 танынан кычырарына темиктирери ле кычыраачынын

 кӧгӱс – байлыгын элбедери;

Алтай литератураныҥ урогында алган билгирин ӧскӧ

 уроктордо, јӱрӱминде тузаланып билери.

4

 

 

 

 

Мундузактын кылыгы, амадулары. Автобиографиялык тöзöлгö. С.С.Суразаков «Кöндöй мылтык». Озогы jÿрÿм кöргÿзилгени. Тонокчылар Алтайды jуулаганы, албатыны чаксыратканы. Ак санаалу калык jайымы учун тартышканы. Л.В.Кокышев «Дикарка» .Jайымды, jÿрÿмди ле балдарын сÿÿген келиннин баатырлык сÿр-кебери. Куучыннын тöс-шÿÿлтези. « Эски гардеробтын ичинде». Айландыра jадын-jÿрÿм кокыр ажыра берилет. «Культуразы јок немелер». Сатира. А.О.Адаров «Jарыткыш сöс». Сöстин ийдези. «Сÿÿмjи меге кÿн берген». 

Б.У.Укачин «Öлтÿрген болзом тороны».Бичиичи бала тужын эзедет. Јуунын, тÿрени ле торонын јылдары. Балдар бойынын тынын корып алганы. Олордын чыдамкайы, jалтанбазы, турумкайы. « Тöрöлим». Бичиичинин бойыла болгон учуралдары ла санаалары Алтай кижинин тöрöлиле бек тудуш болгоны.. «Тайганын јаны» Ар-бÿткенди корыыры, чындык керектер ле автордын табынгыры. Кижинин ар-бÿткенге салтары.

  Ш.П.Шатинов «Алтай чöрчöк», J.Б.Каинчин «Кайчы». Куучыннын бичилген,тили, сюжеди. Шыраны ла тороны јенген ойгор сöс. Кайчынын јенил эмес салымы ла кайдын учуры. J.Маскина «Тöрöл симфония» «Јайлуда», «Кулады», «Кÿски Алтайым» Э.М.Палкин «Аржан». Ар-бÿткен ле ан-куштарды чеберлеери. Калыктын jандаган jанын улалтары. Аржан – алкыш-быйанду суу болгоны. А.Я.Ередеев «Ажудагы балыктар». Литературалык чöрчöктин тос шуултези. Ар- бÿткенди корыыры ла чеберлеери. Бичиичинин тузаланган эп-аргалары. Литературалык чöрчöк. П.Т.Самык «Алтайдын ла кижиликтин уулы»,.Б.Я.Бедюров «Бис ончобыс - карындаш». Мадак, уйгаштыру. J. Маскина «Тöрöл симфония», «Jайлуда», «Кÿски Алтайым» Jурамал куучындар.В.В.Бабрашев «База ла как куру келдим, эне». С.Сартакова «Тилим». Тилдин учуры.С.К.Манитов «Jÿрÿмнин тыны». Јейнектин сÿр-кебери. Jÿрÿмнин учуры.

 

5

  Öскö калыктар литера-туразы

10 час 

С.К.Тока «Араттын сöзи» Тыва калыктын jÿрÿми бичиичинин бойынын салымы ажыра .. Алтай ла тыва калыктардын озогы jÿрÿми. М.Джалиль «Jайым ла бар болзо чы», «Кушкаш». Олjодогы поэттин турумкайы.Ч.Т. Айтматов «Ак-кереп». Уулчактын чöрчöк кептÿ кöрÿмдери, ару санаалары ла иженчизи. Мÿÿстÿ эне-мыйгак. Чÿмдемелде фольклор тузаланары. Чöрчöк, онын учуры. Уулчак, Момун таадазы ла Орозкул. Jÿрÿмдеги каршулу керектер. Чÿмдемелдин курч сурактары ла идеязы.

А.Экзюпери «Кичÿ -бий».Философиялык чöрчöк.В.М.Шукшин «Бöрÿлер». Кижинин кылыгы куучыннын сюжединде.

Личностные: Öскö калыктардын литературазыла, культуразыла

 таныштырары, ϳилбиркедери.

Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын карузын чын табып,

 берилген материалды чокым ондооры;

Метапредметные: танынан кычырарына темиктирери ле

кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери

6

 

 

 

Кычырыштын кемин кöрöри

1 час

 

  Кычырыштын кемин кöрöри. 

Личностные: тӧрӧл тилинин байлыгын, кеенин сезери, кӱӱнзеп

ӱренерине ууламϳылаары. 

Предметные: Чокым-ϳарт ла ондоп кычырарын темиктирери .

Метапредметный: кӧп бичиктер кычырарына ууламϳылаары. 

7

Ÿренгенин кöрöри.

1ч

Литературалык теория. Ÿренген чӱмдемелдер.

Личностные: Ÿренчиктин кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

Предметные: Билгирин ченеери, быжулаары.

Метапредметные: ӧскӧ предметтерле колбу тудары, билгирин

тузаланып билерине таскадары.

8

Тил темиктирер

 

4 час

Сочинение, чӱмдеер иштер…

Л: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

 П: оос ло бичиир эрмек-куучынын байыдары, чын бичиирине

 ӱренери.

 М: Сочинение бичип, бойынын кӱӱн-санаазын чыгара айдарына

ла шӱӱнип иштеерине темиктирери.

 

№

ТЕМАЛАР 7 класс

Частар

1

Кире сöс. Кееркедим литературада Кижинин сÿр-кебери кöргÿзилгени.

1

2

Албатынын оос чÿмделгези. Кожон- албаты поэзиянын лирикалык жанры.

1

3

Кожоннын поэтический эп-аргалары.

1

4

Тÿÿкилик кожондор. «Кан-Алтай» керегинде..

1

5

Ш.Шунеков «Алтын - Туујы».

1

6

Öлöнчинин сÿр-кебери. Чöрчöктин сюжеди.

1

7

Алтын-Туујы, онын jуучыл jолы, ийдези.

1

8

«Алтын-Тууjынын» тöс шÿÿлтези тили, компози-циязы.

1

9

«Алтын-Тууjыны» бириктире кöрöри

1

10

Чÿмдемел «Алтын-Тууjы – баатыр кыс».

1

11

Jебрен тÿрк литература. Тонйукуктын јуучыл јолы. Кереес таштан кöчÿрилгени.

1

12

А.О.Адаров «Тонйукуктын санаалары».

1

13

Алтай литература.М.В.Чевалков «Кырачы была Анчы» - баштапкы алтай тууjы.

1

14

 Тууjынын ÿредÿ учуры.

1

15

М.В.Мундус-Эдоков «Маргаан» .Тууjынын фольклор тöзöлгöзи.

1

 16

 Г И.Ч-Гуркин «Алтай » Алтайдын jаражын ла онту сыгыдын кееркедим сöстин болужыла jураганы.

 1

17

П.А.Чагат-Строев «Ойгор-Баатыр». Тууjыда кай чöрчöктин мары.

1

18

Тууjыда тÿÿки керектер. Тууjынын тöс шÿÿлтези.

1

19

П.В.Кучияк «Öскÿс-Уул»

1

20

Öскÿс-Уул ла Элик-Баш. Байлардын каршулу керектери.

1

21

Чÿмдемелдин композициязы керегинде…

1

22

J.Т.Бедюров «Кату jуунын jерине», «Кунуккан нöкöрлöргö кожоным»

Ч.И.Енчинов «Шонкорым» Ич-санааны jедимдÿ jетиргени. Лирика деп ондомол.

1

23

Ч.И.Енчинов «Ай- Тана».

1

24

Пьесада Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйиндеги jадын-jÿрÿмди кöргÿскени.

1

25

И.В.Шодоев. «Качук» - автобиографиялык повесть. Ўй кижинин сÿр-кебери jуу öйинде.

1

26

А.Ф.Саруева «Алтын-Кöлим» Лирикалык геройдын кÿÿн-санаалары.

1

27

Ч.А.Чунижеков. «Мундузак» -повесть.

1

28

Мундузактын кылыгы, амадулары. Автобиографиялык тöзöлгö.

1

29

Öскö калыктардын литературзынан.С.К.Тока «Араттын сöзи»

1

30

Тыва калыктын jÿрÿми бичиичининбойынын салымы ажыра ..

1

31

Алтай ла тыва калыктардын озогы jÿрÿми.

1

32

С.С.Суразаков «Кöндöй мылтык»

1

33

  Озогы jÿрÿм. Jайым учун тартыжу. Куучында тÿÿкилик учурлу сурактар .

1

34

 Л.В.Кокышев «Дикарка»

1

35

Jайымды, jÿрÿмди ле балдарын сÿÿген келиннин баатырлык сÿр-кебери.

1

36

  Куучыннын тöс-шÿÿлтези.

1

37

Л.В.Кокышев « Эски гардеробтын ичинде». Айландыра jадын-jÿрÿм кокыр ажыра берилет.

1

38

Л.В.Кокышев «Культуразы јок немелер» С.Сартакова «Тилим» .

1

39

Сочинение: « Кижи кандый болор керек…»

1

40

А.О.Адаров «Jарыткыш сöс». Сöстин ийдези. «Сÿÿмjи меге кÿн берген».

1

41

Б.У.Укачин «Öлтÿрген болзом тороны».

1

42

Бичиичи бала тужын эзедет. Тÿрени ле торонын јылдары

1

43

Jуу öйи ле балдар. Чÿмдемелди бириктире кöрöри.

1

44

Б.У.Укачин « Тöрöлим». Бичиичинин бойыла болгон учуралдары ла санаалары.

1

45

Алтай кижинин тöрöлиле бек тудуш болгоны.

1

46

Б.У.Укачин «Тайганын јаны»

1

47

Ар-бÿткенди корыыры, чындык керектер ле автордын табынгыры. Кижинин ар-бÿткенге салтары.

1

48

Ш.П.Шатинов «Алтай чöрчöк»

1

49

J.Б.Каинчин « Кайчы». Куучыннын бичилген тили,сюжеди.

1

50

Шыраны ла тороны јенген ойгор сöс.

1

51

Кайчынын јенил эмес салымы ла кайдын учуры.

1

52

J.Маскина «Тöрöл симфония», «Јайлуда», «Кулады», «Кÿски Алтайым»

 1

53

Э.М.Палкин «Аржан», Чÿм -јандарысты улалталы.

1

54

А.Я.Ередеев «Ажудагы балыктар». Литературалык чöрчöк.

1

55

Сочинение: «Ар - бÿткенис артабазын»

1

56

  П.Т.Самык «Алтайдын ла кижиликтин уулы».Б.Я.Бедюров«Бис ончобыс - карындаш»

1

57

В.В. Бабрашев «База ла как куру келдим, эне»

1

58

  С.К.Манитов «J ÿрÿмнин тыны». Јейнектин сÿр-кебери.

1

59

М.Джалиль «Jайым ла бар болзо чы»,«Кушкаш». Олjодогы поэттин турумкайы.

1

 60

Сочинение: «Jуу качан да болбозын»

1

61

Ч.Т. Айтматов « Ак-кереп». Уулчактын чöрчöк кептÿ кöрÿмдери, ару санаалары ла иженчизи

1

62

Мÿÿстÿ эне-мыйгак. Чÿмдемелде фольклор тузаланары. Чöрчöк, онын учуры.

1

63

Уулчак ,Момун таадазы ла Орозкул. Jÿрÿмдеги каршулу керектер. Чÿмдемелдин курч сурактары ла идеязы

1

64

А.Экзюпери. «Кичÿ-бий» Философиялык чöрчöк.

1

65

В.М.Шукшин «Бöрÿлер»

1

66

Кижинин кылыгы куучыннын сюжединде.

1

 67

Кычырыштын кемин кöрöри.

1

68

ŸРЕНГЕНИН КАТАП КöРöРИ

1

 

 

№ 

Бӧлӱк

Час-тар

Предметтин ондайы. 8 класс

 Ондайы

Ўредӱнин пландалган турулталары

1.

Кире сöс. 

1 час.

  Литература- кееркемелдин бир бÿдÿми. Кееркемел ле билим литературанын башказы. Сÿр – кебердин учуры.

 

Личностные: литературанын учурын билери,

Предметные: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ чыгара айдары .

Метапредметные: Кееркедим сöстин учурын ондооры

2.

  Калык чÿмдÿ сöзи

7

час

  Кай чöрчöк – эпикалык чÿмдемел. Кай чöрчöктöрдин поэтический эп-аргалары Атту-чуулу алтай кайчылар. А.Г.Калкин «Маадай-Кара». Эрте феодал колбулар тужындагы эпос. Маадай-Каранын jадын-jÿрÿми, jурты, эл-jоны. Баатырлар ла öштÿлердин сÿр-кеберлери. Маадай-Каранын jол-jоругы, ийде-кÿчи. «Маадай-Каранын» тили, анылу поэтический эп-аргалары, композициязы. «Маадай-Кара"- героический эпос.

Личностные: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми

 элбеп таскаары; кижи кÿÿнин ӧскӱрип байыдар, jакшы ла jаманды, «кара» ла «акты» ылгаарына ÿредер;

Предметные: Кижинин jÿрÿминде тöрöл калыгынын

 фольклорыла таныжып, онын таскамал учуры керегинде билери;

Метапредметные: ӧскӧ калыктардын фольклорын кычырып,

колбу тудары.

 

 Алтай лите-рату-радан

 

И.В.Шодоев. «Кызаланду јылдар» - тÿÿкилик роман. Алтай албатынын олјочыларла тартыжузы. Алтайын корыган баатырлар, олордын салымы, ат-нерези, тöрöлчи кÿÿни, амадузы. Jуу-чактын öйи, ар-бÿткен, албаты. Романда кызаланду öй. Тÿÿкилик роман деп ондомол.С.С. Суразаков «Чанкыр энирде», Поэттин куулгазын санаалары. Алтайда чанкыр энирдин jуругы. Јурамал лириканын анылу темдектери ле автордын кÿÿн – табы. «Кышкы jолдо» Анылу айалгада jÿрек öкпööригени, кожон чÿмдегени. «Аргымак». Туујынын тöзöлгöзинде оос поэзия салынганы. Поэттин тузаланган эп-аргалары. Айдар - Тöрöлин сÿÿген уул.Туујынын тöс шÿÿлтези.Л.В.Кокышев «Аргымак». Ўлгерде алтайдын сÿр-кебери уйуктап jаткан баатырдый. Алтайыс ла албатыс бирлик. Аргымак ат – öйдин öдÿжин керелеген сÿр-темдек. Поэттин кöрÿми, тузаланган эп-аргалары. «Тайгыл керегинде баллада». Баллада деп жанрдын анылу темдектери. «Тумантык Аркыт».

Личностные:.Алтай калыгынын литературазын,

тӱӱкизин, культуразын билери, алтай бичиичилерле

оморкооры ,тилин байыдары.

 Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын

карузын чын табып, берилген материалды чокым

ондооры;

Метапредметные: Сöстин jаражын, байлыгын ачып,

öскö улусла куучындажып билерине, чокым – jарт

 кычырып, кычырганын куучындап билерине

таскадары, танынан кычырарына темиктирери

ле кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери;

3

 

  

 

 

49

час

Драмада гражданский јуу öйи. Биледеги ондошпостор. Адазы ла уулы ортодо колбулар ÿзÿлгени - öйдин салтары. Драма деп ондомол. «Jерлик гладиолус». Чечектин сÿр-кебери ажыра кижинин чыдалы, турумкайы, ийдези кöргÿзилгени. «Ундыбагар». Алтай ÿргÿлjик, эл-jоны улалар. Алтай тилдин ле культуранын öзÿми. Поэттин кереес сöзинин учуры. А.О. Адаров «Комыс». Алтай калыктын кÿÿлик ойноткызыла оморкогоны. Поэттин айлаткыш санаалары, амаду-кÿÿни. «Тонйукук». Туујыда јебрен öйлик кöргÿзилгени. Тонйукуктын ал-санаалары. Калыктын салымы јуралганы. «Гуркиннин јуруктарын кöрÿп тура». Јарлу jурукчы, ойгорчы ла чÿмдеечиге учурлалган ÿлгер. Г.Кондаков «Онын јуруктарында туулар тынгылайт». Э.М.Палкин «Ээчий-деечий турадыс», «Койчы». Койчынын ижи. «Амыр јобош бу тÿнде». «Амыр» Тууjыда лирикалык геройдын амадузы, санаалары, ада-энезиле колбузы, элиле бирлик болгоны. Б.У.Укачин «Эжерликтер ле экчеликтер». Олордын кееркедим учуры. «Сок jаныс уулы» Эмилдин Эдискиновичтин сÿр-кебери. Куучыннын курч сурактары.Ш.П.Шатинов «Jол,сакылта ла эне». Jол –эленчикке сагыштан чыкпас эзем. Ада-Тöрöл учун Улу jуунын jылыйтузы –эненин кöксинде. Сакылтанын терени ле учуры. Эненин чöкöбöзи, улу ижемjизи. «Мен таш кезер». Јебрен корымдарды корыыры. Ода «История алдымда». Автордын амаду-санаалары. Жанрдын анылу темдектери. Келер öй керегинде шÿÿлтелер. Сÿр- темдек деген ондомол. Токтоду (пауза) – ÿлгердин эп-аргазы. Б.К Суркашев «Пазырыктагы баатырдын сÿнези». Лирикалык геройдын ал-санаалары, кижи бойын бурулап, jарт эмес сурактарды jартаганы. «Алтайда энир». Поэттин куулгазын телекейиле таныжары. Кöскö кöрÿнер jурук jуралганы.К.Ельдепова «Пазырыкта сÿнелер». Алтайыстын корымдарын чеберлейли. Öткöнин чеберлеп, корулап jÿрери, келерлик öткöн öйдöн камаанду болгоны.К.Ч.Тöлöсöв «Кайда ол јол?» Jуунын шыралу јылдары. Уулчактын сÿр-кебери. Чÿмдемелдин сюжеди ле композициязы. Jантык–Курт - јилбиркек уулчак. «Кубал баскан от jанында санаалар». А.Я. Ередеев «Текийт öбöгöн». Каргандар ла јиит улус. Кижинин бу јÿрÿмдеги јери ле учуры. В.Т.Самыков «Тöрöл јеримнин јаражын ајыктап». Поэттин кöрÿми: öткöн, келер, тургуза öйлöр керегинде санаалар. Алтайыла, јÿрÿмле оморкогоны.«Тöрöлим». Поэттин тöрöлчи кÿÿни.

 

 

 

  

 

J.Б.Каинчин «Кöзибисте Кöк-Кайа». Автордын сÿр-кеберлеринин учуры. Ар-бÿткен ле јиит ÿйе. Чÿмдемелдин кееркедим кеми, тили, тургузылган аайы. «Баш ла болзын». Кижи ле орчылан бирлик колбуда. Куучыннын анылу темдектери. Чÿмдемелдин тили деп ондомол. «Кöстöриме туулар кöрÿнзин». Мызыл ла онын тöрöлине jÿткиген бийик кÿÿни. Репрессиянын öйи алтай литературада.Б.К.Бедюров «Себи бажынын јанары» Ўлгерде кижинин амадулары, öкпööригени, jаны jÿрÿмге ÿстÿккени. Лирикалык геройдын тöрöлчи кÿÿни. «Кезер таш» Öткöн чактарды эзеткени. Келер öйдин алдында кижи каруулу болгоны.J. Маскина «Кöгöл мÿркÿт уйазы». Куучында кеп-куучыннын учуры. Кижинин угы-тöзи анылу сÿр-кебер ажыра берилгени. Кижи ле кижилик.С.М.Сартакова «Таныжалы». Публицистикада поэттин тургускан курч сурактары. «Öскö тил- öскö салым». Лирикалык геройдын тöрöл тил керегинде шÿÿлтезинин учуры.

 Алтай литератураныҥ урогында алган билгирин

ӧскӧ уроктордо, јӱрӱминде тузаланып билери.

 

5

  ÖскОлитература

4 час 

 И. Такубоку «Ÿлгерлер» Jопон поэттин ÿлгерлери алтай тилге кöчÿрилгени. Алтай ла jопон ÿлгерлешти тÿндештиргени.А. Даржай «Коноочы». Коноочынын учуры ла јаандарыстын байлаган јандары. Алтай ла тыва поэттердин кöрÿм-шÿÿлтелери. Калыгынын јандарын тоорына таскадары. «Бис ончобыс-карындаштар».И. Гоголев «Айхал». Алтай ла саха калыктардын эзендежи, наjылыгы, тÿней темдектери. Jаандарды тооры. Акутагава Рюноскэ «Jöргöмöштин учугы». Канјут - ол кем? Кижинин бийик учуры. Алтай ла jопон калыктын кöрÿминде тÿней керектер.

Личностные: Öскö калыктардын литературазыла,

 культуразыла таныштырары, ϳилбиркедери. 

Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын

карузын чын табып, берилген материалды чокым ондооры;

Метапредметные: танынан кычырарына темиктирери

ле кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери

6

 

 

 

Кычырыш

1 час

 

  Кычырыштын кемин кöрöри. 

Личностные: тӧрӧл тилинин байлыгын, кеенин сезери,

 кӱӱнзеп ӱренерине ууламϳылаары. 

Предметные: Чокым-ϳарт ла ондоп кычырарын темиктирери .

Метапредметный: кӧп бичиктер кычырарына ууламϳылаары. 

7

катап кöр

1ч

Литературалык теория. Ÿренген чӱмдемелдер.

Личностные: Ÿренчиктин кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

Предметные: Билгирин ченеери, быжулаары.

Метапредметные: ӧскӧ предметтерле колбу тудары,

билгирин тузаланып билерине таскадары.

8

Тил темик

5 час

Сочинение, чӱмдеер иштер…

Л: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

 П: оос ло бичиир эрмек-куучынын байыдары, чын бичиирине

 ӱренери.

 М: Сочинение бичип, бойынын кӱӱн-санаазын чыгара

айдарына ла шӱӱнип иштеерине темиктирери.

 

№

   ЛИТЕРАТУРАЛА 8 класска ТЕМАЛАРЛУ ПЛАН

           ТЕМАЛАР

 Частар

ӦЙИ

 

 

1

Кире сöс. Литература–кееркемелдин бир бÿдÿми.

1

 

 

2

Калыктын чÿмдÿ сöзинен… Кай чöрчöк – эпикалык чÿмдемел.

1

 

 

3

Кай чöрчöктöрдин поэтический эп-аргалары.

1

 

 

4

 Атту-чуулу алтай кайчылар.

1

 

 

5

А.Г.Калкин «Маадай-Кара». Эрте феодал колбулар тужындагы эпос.

1

 

 

6

 Маадай-Каранын jадын-jÿрÿми, jурты, эл-jоны.

1

 

 

7

Баатырлар ла öштÿлердин сÿр-кеберлери. Маадай-Каранын jол-jоругы, ийде-кÿчи.

1

 

 

8

  «Маадай-Каранын» тили, анылу поэтический эп-аргалары, композициязы . 

1

 

 

9

 Сочинение: «Маадай-Кара"- героический эпос.

1

 

 

10

 Сочинение: «Маадай-Кара"- героический эпос.

1

11

Алтай литературадан… И.В.Шодоев. «Кызаланду јылдар» - тÿÿкилик роман.

1

 

 

12

Алтай албатынын олјочыларла тартыжузы.«Тарык», «Аргымак».

1

 

 

13

«Агару кан».Алтайын корыган баатырлар, олордын салымы.

1

 

 

14

Jуучыл баатырлардын, ÿй улустын тöрöлчи кÿÿни, санаазы, бийик амадузы.

1

 

 

15

Jуу-чактын öйи, ар-бÿткен, албаты.

1

 

 

16

Романды бириктире кöрöри

1

 

 

17

Чÿмдемел. «Кызаланду јылдар»- тÿÿкилик роман. Романда кызаланду öй

 1

 

 

18

РПРга белетенери

 1

 

 

19

 С.С. Суразаков «Чанкыр энирде».

1

 

 

20

С.С.Суразаков “Аргымак”

 1

 

 

21

Айдар- Тöрöлин сÿÿген уул. Туујынын тöс шÿÿлтези.

1

 

 

22

Л.В.Кокышев «Аргымак». Алтайыс ла албатыс бирлик.

1

 

 

23

Аргымак ат – öйдин öдÿжин керелеген сÿр-темдек.

1

 

 

24

Л.В.Кокышев «Jерлик гладиолус», «Ундыбагар»

 1

 

 

25

Л.В. Кокышев « Тумантык Аркыт». Драмада гражданский јуу öйи.

1

 

 

26

Биледеги ондошпостор. Адазы ла уулы ортодо колбулар ÿзÿлгени- öйдин салтары.

1

 

 

27

А.О. Адаров «Комыс». Комыс кайда ла јаныланат.

1

 

 

28

Поэттин айлаткыш санаалары, амаду - кÿÿни.

1

 

 

29

А.О.Адаров «Гуркиннин јуруктарын кöрÿп тура», Г.Кондаков «Онын јуруктарында туулар тынгылайт».

1

 

 

30

А.О.Адаров «Тонйукук». Туујыда јебрен öйлик кöргÿзилгени.

 1

 

 

31

Тонйукуктын ал-санаалары. Калыктын салымы јуралганы.

1

 

 

32

Э.М.Палкин «Ээчий-деечий турадыс», «Койчы». «Амыр јобош бу тÿнде»

1

 

 

33

Э.М.Палкин«Амыр». Туујыда геройдын амадулары ла санаалары.

1

 

 

34

 Акутагава Рюноскэ «Jöргöмöштин учугы». Канјут - ол кем?

1

 

 

35

Б.У.Укачин «Эжерликтер ле экчеликтер».

1

 

 

36

 Б.У.Укачин «Сок jаныс уулы»

1

 

 

37

Эмилдин Эдискиновичтин сÿр-кебери.

1

 

 

38

Куучыннын курч сурактары.

1

 

 

39

А.Даржай «Коноочы» Коноочынын учуры ла јаандарыстын байлаган јандары.

1

 

 

40

А.Даржай «Бис ончобыс-карындаштар».

1

 

 

41

 Ш.П.Шатинов «Jол,сакылта ла эне».

1

 

 

42

Ш.П.Шатинов «Мен таш кезер», ода «История алдымда» Б.Я.Бедюров «Кезер таш»

 1

 

 

43

Б.К Суркашев «Пазырыктагы баатырдын сÿнези», «Алтайда энир», 

1

 

 

44

К.Ельдепова «Пазырыкта сÿнелер». Алтайыстын корымдарын чеберлейли.

 1

 

 

45

К.Ч.Тöлöсöв «Кайда ол јол?» Jантык–Курт - јилбиркек уулчак.

1

 

 

46

Jуунын шыралу јылдары. Уулчактын сÿр-кебери.

1

 

 

47

Чÿмдемелдин сюжеди ле композициязы.

1

 

 

48

К.Ч. Тöлöсöв «Кубал баскан от jанында санаалар».

1

 

 

49

А.Я. Ередеев «Текийт öбöгöн». Каргандар ла јиит улус. Кижинин бу јÿрÿмдеги јери ле учуры.

1

 

 

50

В.Т.Самыков «Тöрöл јеримнин јаражын ајыктап»

1

 

 

51

J.Б.Каинчин «Кöзибисте Кöк- Кайа». Автордын сÿр-кеберлеринин учуры.

1

 

 

52

 Ар-бÿткен ле јиит ÿйе. Чÿмдемелдин кееркедим кеми, тили, тургузылган аайы.

 1

 

 

53

Куучыннын учурын катап сананып.

1

 

 

54

J.Б.Каинчин «Баш ла болзын». Кижи ле орчылан бирлик колбуда.

1

 

 

55

Куучыннын анылу темдектери.

1

 

 

56

J.Б.Каинчин «Кöстöриме туулар кöрÿнзин».

1

 

 

57

Мызыл ла онын тöрöлине jÿткиген бийик кÿÿни. 

1

 

 

58

Репрессиянын öйи алтай литературада.

1

 

 

59

Сочинение:«J.Б.Каинчиннин чÿмдемелдеринде эмдиги öйдин курч сурактары»

1

 

 

60

Б,К. Бедюров «Себи бажынын јанары»,«Там ла там тöрöл јеримнен ырап»

 1

 

 

61

J.Я.Маскина «Кöгöл мÿркÿт уйазы».

1

 

 

62

Jеткерден аргаданган улустын салымы. Байлу куштын учуры.

1

 

 

63

Повестьте кеп-куучыннын учуры.

1

 

 

64

С.М.Сартакова«Таныжалы». Публицистикада поэттин тургускан курч сурактары.

1

 

 

65

С.М.Сартакова«Öскö тил- öскö салым».

1

 

 

66

И. Гоголев «Айхал», И. Такубоку «Ÿлгерлер».

1

 

 

67

 Кычырарынын кемин шиндеери.

1

 

 

68

Ÿренген чÿмдемелдерди катап кöрöри.

1

 

 

 

№ 

Бӧлӱктер

Час-тар

 Предметтин ондайы. 9 класс

 Ондайы

Ўредӱнин пландалган турулталары

1

 Кире сöс. 

4 час.

  Алтайлар - тӱрк тилдӱ jондордын бирӱзи. Алтай XVIII чакта Кӱнгер каандыктын олjозында. Баштапкы алтай бичиктӧс лӧ алтай тилдин грамматиказы. Орус ла алтай калыктын наjылыгы. XX чактын башталганында алтай калыктын кӧрӱм – шӱӱлтези, jандаган jаны.

Личностные: алтай калыктын тӱӱкизин билери,

кӧрӱм – шӱӱлтезин, jандаган jанын тооры,

Предметные: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ чыгара

 айдары.

Метапредметные: Ӧскӧ предметтерле колбу тудуп,

 билгирин бийиктедери.

2

Калык-тын чÿмдÿ сöзи.

6

час

  Фольклор- калыктын байлык энчизи. Оос поэзияны jууганы ла шиндегени: jууп ла шиндеп баштаганы (В.В.Радлов, В.И.Вербицкий, Г.Н.Потанин; Г.Токмашов И.Я.Никифоров, Г.И.Чорос-Гуркин; А.В.Анохин; П.В.Кучияк, А.Л.Коптелов, Н.А.Баскаков, Л.П.Потанин, Н.П.Дыренкова ла о.ö; С.С.Суразаков, Т.С.Тюхтенев). Атту-чуулу кайчылар, чöрчöкчилер ле кожончылар, олордын салымы ла чeмдемелдери. Эмдиги ле келер öйдин шинжÿчилери. Сибирьдин калыктарынын оос поэзиязы./текши ширтÿ

«Ук-тöс» - алтай литературанын жанры. «Солтоннын уулдары». Тÿÿкилик учурлу керектер ле учуралдар… «Солтоннын уулдары» - спектакль.(Б.Бедюров, Н.Паштаков)

Личностные: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс

 кöрÿми элбеп таскаары; кижи кÿÿнин ӧскӱрип

байыдар, jакшы ла jаманды, «кара» ла «акты»

ылгаарына ÿредер;

Предметные: Кижинин jÿрÿминде тöрöл калыгынын

фольклорыла таныжып, онын таскамал учуры ла шинжӱ

 иштер керегинде билери;

Метапредметные: ӧскӧ калыктардын фольклорын

 кычырып, колбу тудары.

 

  Jебрен

 тӱрк ле

  тӱрк-монгол (ойрот)

  чӱмде-мелдер

14 час

Jебрен тӱрк чӱмдемелдер.Таш бичиктердин табылганы, шинделгени. «Чакы таштар» деп кеп-куучында кереес таштарды байлаган чÿм-jандар. Кÿл-Тегинге учурлалган кереес таш. Кӱл-Тегинге эзем кереес. Jаан бичик. Тонÿкукке эзем кереес. Белге бичик. Тÿрк-монол ӧйлӧрдин литературазы.«Öгÿс каан». Кеп-куучыннын тöс шÿÿлтези ле кееркедими. «Монолдордын эрjинелÿ кеп- куучыны». Кеп-куучында тÿÿкилик öйдин темдектелгени. Чингис-Кааннын угы-тöзи керегинде куучындар. Ойрот ӧйлӧрдин литературазы. Зая-Пандита – ойрот бичиктин тöзööчизи. Г.С.Лыткин «Ойроттордын XVI-XVII чактарда баатыр башчылары». «Байгабас баатыр», «Галдама-нойон» керегинде. 

Л: Jебрен бичимелдерди ӱренип, калыгынын тӱӱкизиле

 ϳилбиркеери. 

 П: Санаа-шӱӱлтезин кӧнӱ, эптӱ куучынла чыгара

 айдып билери.

 М: чокым - jарт кычырып, кычырганын куучындап

билерине таскаары

3

 Алтай литерату-ранын баштапкы чӱмде-мелдери

  

 

 

16 час

М.В. Чевалков. Jÿрÿми ле просветительский ижи. «Чöбöлкöптÿн jÿрÿми». Повестьтин бичилген тÿÿкизи. Алтай калыктын jадын-jÿрÿми повестьте. Повестьтин бичилген тили, кеми ле эп-аргалары. Ÿредÿ ле уткаа сöстöри. Баштапкы алтай баснописец ле тууjычы. «Кырачы была анчы» - баштапкы алтай тууjы. И.М.Штыгашев. Jÿрÿми ле ижи, чÿмдемелдери. «Ÿредÿге киргени», «Путешествие алтайца в Киев, Москву и ее окрестности». Jол-jорыктагы бичимелдин анылузы. Г.И.Чорос-Гуркин. Салымы ла чÿмдемелдери. «Алтай». «Алтай ла Кадын». Алтай кижинин ич-телекейин, кöрÿмин чындык jетиргени. «Кызына бичиген самаранан». Алтайдын сÿр-кебери. И.Ефремов. «Туулардын ээлеринин кӧли»

 Личностные:.Алтай калык, онын тӱӱкизи,

культуразы билери, алтай бичиичилерле

оморкооры,тилин байыдары.

 Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген

сурактын карузын чын табып, берилген

материалды чокым ондооры;

Метапредметные: Сöстин jаражын,

байлыгын ачып, öскö улусла куучындажып

 билерине, чокым - jарт кычырып,

кычырганын куучындап билерине таскадары,

 танынан кычырарына темиктирери ле

кычыраачынын кӧгӱс – байлыгын элбедери;

Алтай литератураныҥ урогында алган

билгирин ӧскӧ уроктордо, јӱрӱминде

тузаланып билери.

 

  Алтай ӧскӧ укту шинжӱчи, бичиичи улустын

кӧргӧниле 

9 час

В.В.Радлов «Алтайла jорыктаганы», «Из Сибири». Алтай чÿм-jан, калыктын кÿÿн-санаазы, кылык-jаны. В.Я.Шишков. «Чуйда болгон керектер» деп куучындарынан. Jорыкчы ла бичиичи. Алтайлардын озогы jÿрÿми бичиичинин кöрÿжиле.

 Личностные: Öскö укту бичиичилердин бистин

калык керегинде бичигениле таныштырары,

Предметные: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын

 карузын чын табып, берилген материалды чокым

ондооры; 

Метапредметные: танынан кычырарына темиктирери

ле кӧгӱс –байлыгын элбедери

5

 Öскö калыктар литера-туразы

4 час 

 «Игорь-кнес ле черÿзи керегинде сöс» (К.Кошевтин кöчÿрижи)

Л:Јебрен орус калыктын литературазыла таныштырары;

П: Чӱмдемелде кӧдӱрилген сурактын карузын чын

 табып, берилген материалды чокым ондооры; 

М:Калыктардын тӱӱкизи керегинде кычырарына

 ууламϳылаары. 

6

 

 

 

Кычырыш-тын кемин кöрöри

1 час

 

  Кычырыштын кемин кöрöри. 

Личностные: Тӧрӧл тилинин байлыгын, кеенин сезери, кӱӱнзеп ӱренерине ууламϳылаары. 

Предметные: Чокым-ϳарт ла ондоп кычырарын

темиктирери .

Метапредметный: кӧп бичиктер кычырарына

ууламϳылаары. 

7

Ÿренгенин катап кöрöри.

1ч

Литературалык теория. Ÿренген чӱмдемелдер.

Личностные: Ÿренчиктин кöгÿс кöрÿми элбеп таскаары;

Предметные: Билгирин ченеери, быжулаары.

Метапредметные: ӧскӧ предметтерле колбу тудары,

билгирин тузаланып билерине таскадары.

8

Тил темик-тирери

6 час

Сочинение, чӱмдеер иштер…

Л: Ÿренчиктин jайалталары ла кöгÿс кöрÿми элбеп

таскаары;

 П: оос ло бичиир эрмек-куучынын байыдары, чын

 бичиирине ӱренери.

 М: Сочинение бичип, бойынын кӱӱн-санаазын чыгара

 айдарына ла шӱӱнип иштеерине темиктирери.

 

№

      ЛИТЕРАТУРАЛА 9 класска ТЕМАЛАРЛУ ПЛАН.

                                      Темалар

Частар

Ӧдӧтӧн öйи

 

факт

1

Кире сöс. Алтайлар – тÿрк тилдÿ јондордын бирÿзи. Алтайлардын јебрен тÿÿкизинен.

1

 

 

2

Алтай ла Россия. Бириккенинин јакшызы ла јаманы.

1

 

 

3

Баштапкы алтай школдор, бичиктер.

1

 

 

4

«Кабай болгон Алтайыс» («Албатыннын тÿÿкизин бил»)

1

 

 

5

Сочинение бичиирге белетенери. Сочинение: «Алтайым ла албатым керегинде санаа…»

1

 

 

6

1

7

Алтай калыктын чÿмдÿ сöзи. Фольклор - калыктын байлык энчизи.

1

 

 

8

 Оос поэзияны јууганы ла шиндегени. /революциядан озогы öй/ ( XIXчактын шинжÿчилери)

1

 

 

9

Шинжÿчилердин иштериле таныжу. (В.В.Радлов , Г.Н.Потанин, В.И.Вербицкий)

 1

 

 

10

XX чактын 30-40 јылдарында фольклорды јууган ла шиндеген шинжÿчилер. (А.В.Анохин, П.В.Кучияк, С.С.Суразаков, )

1

 

 

11

Шинжÿчилердин иштериле таныжу.(А.В.Анохин, А.Г.Данилин, )

1

 

 

12

Эмдиги ле келер öйдин шинжÿчилери. Сибирьдин калыктарынын оос поэзиязы./текши ширтÿ/

1

 

 

13

Jебрен тӱрк чӱмдемелдер. Таш бичиктердин табылганы, шинделгени.

1

 

 

14

«Чакы таштар» деп кеп-куучында кереес таштарды байлаган чÿм-jандар.

1

 

 

15

Кӱл-Тегинге учурлалган кереес таш. Кӱл-Тегинге Кичÿ эзем кереес.

1

 

 

16

Кӱл-Тегинге Jаан эзем кереес.

1

 

 

17

  Тонйукукка эзем кереес.

1

 

 

18

«Белге бичик».

1

 

 

19

Öскö калыктардын литературазынан «Игорь-кнес ле черÿзи керегинде сöс»

1

 

 

20

Тÿрк-монол ӧйлӧрдин литературазы. «Öгÿс каан». Кеп-куучыннын тöс шÿÿлтези ле кееркедими.

1

 

 

21

 «Монолдордын эрjинелÿ кеп- куучыны».

1

 

 

22

Кеп-куучында тÿÿкилик öйдин темдектелгени.

1

 

 

23

Чингис-Кааннын угы-тöзи керегинде куучындар.

1

 

 

24

Ойрот ӧйлӧрдин литературазы. 

1

 

 

25

Зая-Пандита – ойрот бичиктин тöзööчизи.

1

 

 

26

Г.С.Лыткин «Ойроттордын XVI-XVII чактарда баатыр башчылары»

1

 

 

27

«Байгабас баатыр», «Галдама-нойон»

1

 

 

28

« Ук-тöс» -алтай литературанын жанры. «Солтоннын уулдары» Тÿÿкилик учурлу керектер ле учуралдар..

1

 

 

29

«Солтоннын уулдары»-спектакль .(Б.Бедюров, Н.Паштаков)

1

 

 

30

Алтай литературанан..М.В. Чевалковтын jÿрÿми ле ижи.

1

 

 

31

М.В. Чевалковтын просветительский ижи. Ÿредÿ ле уткаа сöстöри.

1

 

 

32

М.В. Чевалковтын- баштапкы алтай баснописец, тууjычы. «Кырачы была анчы» -баштапкы алтай тууjы.

1

 

 

33

М.В. Чевалков «Чöбöлкöптÿн jÿрÿми». Повестьтин бичилген тÿÿкизи.

1

 

 

34

Алтай калыктын jадын-jÿрÿми повестьте.

1

 

 

35

 Повестьтин бичилген тили , кеми ле эп-аргалары.

1

 

 

36

Сочинение: «Чöбöлкöптÿн jÿрÿми» деп повестьте алтай калыктын jадын-jÿрÿми.

1

 

 

37

Сочинение: «Чöбöлкöптÿн jÿрÿми» деп повестьте алтай калыктын jадын-jÿрÿми.

1

38

  И. Штыгашевтин jÿрÿми ле чÿмдемелдери. « Ӱредӱге киргени».

1

 

 

39

  И. Штыгашев. «Путешествие алтайца в Киев, Москву и ее окрестности».

1

 

 

40

Jол-jорыктагы бичимелдин анылузы.

1

 

 

41

 Г.И.Чорос-Гуркиннин салымы ла чÿмдемелдери.

1

 

 

42

Г.И.Чорос-Гуркин «Алтай». Алтай кижинин ич-телекейин, кöрÿмин чындык jетиргени.

1

 

 

43

Г.И.Чорос-Гуркин «Алтай ла Кадын».

1

 

 

44

«Кызына бичиген самаранан»

1

 

 

45

И.Ефремов «Туулардын ээлеринин кӧли»

1

 

 

46

  Сочинение: « Г.И.Чорос-Гуркиннин чÿмдемелдеринде Алтайдын сÿр-кебери».

1

 

 

47

Алтайыс öскö укту бичиичилердин чÿмдемелдеринде… В.В.Радлов « Алтайла jорыктаганы»

1

 

 

48

В.В.Радлов «Из Сибири».

 1

 

 

49

Шинжÿчинин алтайлар керегинде кÿÿн-санаазы.

1

 

 

50

«Из Сибири». Озогы ла эмдиги öй.

1

 

 

51

  Н.М.Ядринцев. «В дальних странствиях».

1

 

 

52

Алтай чÿм-jан, калыктын кÿÿн-санаазы, кылык-jаны.

1

 

 

53

Автордын ачык айдыныжы

1

 

 

54

 В. Я.Шишков. «Чуйда болгон керектер» деп куучындарынан.

1

 

 

55

Jорыкчы ла бичиичи. Алтайлардын озогы jÿрÿми бичиичинин кöрÿжиле.

1

 

 

56

XX-чи чактын 20-чи jылдарында эл-jондык ла литературалык айалга.

1

 

 

57

Н.А.Каланаков «Jаны jÿрÿм»

1

 

 

58

Пьесадагы удурлажу.

1

 

 

59

  М.В.Мундус-Эдоков, онын jÿрÿми, чÿмдемелдери.

1

 

 

60

Jурамал лирика. Поэттин кееркедим телекейинин анылузы

1

 

 

61

М.В.Мундус-Эдоковтын куучындары ла баснялары.

1

 

 

62

М.В.Мундус-Эдоков- баштапкы алтай драматург. «Jене».

1

 

 

63

М.В.Мундус-Эдоков. «Озогызы ла эмдигизи». Пьесанын тöс темазы, учуры

1

 

 

64

М.В.Мундус-Эдоков. «Озогызы ла эмдигизи». Пьесада тöс геройлордын сÿр-кеберлери.

1

 

 

65

М.В.Мундус-Эдоковтын чÿмдемелдерин бириктире кöрöри.

1

 

 

66

Сочинение: М.В.Мундус-Эдоковтын ады ундылбас.

1

 

 

67

Кычырыштын кемин кöрöри.

1

 

 

68

Ÿренгенин катап кöрöри. Литературанын теориязын катап кöрöри.

1

 

 

«Алтай литература» деп курс аайынча ӱредӱ предметтин турулталары.

Jыл туркунына неге ÿренип алары.

  Ÿренчиктер нени билер учурлу:

  - чÿмдемелдердин адын ла авторын;

  - чÿмдемелде не керегинде айдылганын ла тöс геройлорын;

  - калыктын оос поэзиязынын жанрларын;

  - литературалык герой, эпитет, тÿндештирÿ, гипербола, олицетворение деген ондомолдордын анылу темдектерин;

  - эпикалык чÿмдемелдин эпизодын эмезе бир канча эпизодторды толо, кыскарта, талдап, оосло эмезе бичип айдарын;

  - jаан эмес эпикалык чÿмдемелге план тургузарын;

  - литературалык герой керегинде куучын тургузарын;

  - оос поэзиянын чÿмдемелдеги учурын, литературалык чöрчöк дегенин ылгаштырарын.

 Ÿренчиктер неге таскаар:

  - тексттен эпитеттер, тÿндештирÿлер ле олицетворение табарына;

  - таныш эмес тексттерди чокым, jарт ÿнле анылап тÿрген кычырарына.

  Текши некелтелер.

  Орто класстарда ÿренчиктер ÿредÿчинин болужыла нени кычырар ла неге ÿренер:

  -Оос поэзиядан алынган чÿмдемелдерди (кеп ле укаа сöстöр, табышкак, алкыш ла кожон, модор сöс лö кеп куучындар, сооjындар, чöрчöктöр, кай чöрчöктöр лö о. ö.);

  -Jебрен таш бичимелдер керегинде jетирÿлерди;

  -Бичиичилердин чÿмдемелдерин, ол тоодо öскö калыктардын литературазын (класстар сайын кычыратан ла ÿренетен чÿмдемелдер ондомолдын учында берилген).

 1. Нени билип алар ла неге таскадары:

-литературала колбулу текши ондомолдорды (эпитет, олицетворение, тÿндештирÿ, сÿр-кеберлер);

-чÿмдемелдин бÿдÿмиле колбулу ондомолдорды (тема, тöс шÿÿлте, тургузылганы, геройлор ло учуралдардын колбузын);

-чÿмдемелдин кееркедим кемин ле ÿлгердин анылу темдектерин (мадак, уйгаштыру, jолдык кÿÿлт ле о. ö.);

-чÿмдемелдин тÿÿкилик керектерле колбулу болгонын, онын темазын ла анда тургузылган сурагын, анайда ок автордын jÿрÿмиле колбулу.

2. Кычырары ла чÿмдеери jанынан ÿренчиктер нени билер учурлу:

-ÿренген чÿмдемелдин кажы бир ÿзÿги геройдын кылык- jаныла, чÿмдемелдин тöс шÿÿлтезиле колбулу болгонын;

-тöс геройдын кылык- jанын jартап, онын текши ле танынан учурын ылгаштырарын;

- башка-башка чÿмдемелдин эмезе геройлорды тÿндештирип билери;

- танынан кычырган эмезе урокто ÿренген чÿмдемелдин бÿдÿмин, жанрын ылгаштырар;

- бичикле тузаланып, сöзликле, jемей литературала иштеп билер;

-ÿнле анылап кычырарына темигер;

-башка-башка бÿдÿмдÿ сочинение бичиирине белен болор, бойынын кÿÿнин jетирер.

Алтай литературала ӱредӱ-методикалык комплекттердин тисмези.

 (Тузаланып турган программалар ла бичиктер):

- Алтай литературала иштеер программалар, 5-9 класстар, Н.М.Киндикова, Е.Д.Чандыева, У.Н.Текенова. Горно-Алтайск,2012 jыл.

--Алтай литературанын программалары (5-11класстар), Горно-Алтайск,2005jыл.

- «Алтай литература», 5 класс, М.А.Демчинова, Э.М.Кокпоева, Н.К. Табылгинова, Горно-Алтайск 2013,

--«Алтай литература» , 6 класс. М.П.Чочкина, Е.Д Чандыева. Горно-Алтайск, 2012 jыл

-« Алтай литература» , 7 класс.Самыкова Ф.Т., Содоноков Н.А. Горно-Алтайск, 2013 jыл.

- «Алтай литература» , 8 класс, Н.М.Киндикова, У.Н.Текенова Горно-Алтайск, 2014 jыл

- «Алтай литература», 9 класс (хрестоматия). Т.М.Садалова, Г.М.Садалова. Горно-Алтайск, 2014 jыл.

- «Алтай литература», 9 класс (ӱренер бичик). Т.М.Садалова, Горно-Алтайск, 2005 jыл.

- «Алтай литература», 9 класс (ӱренер бичик). Т.М.Садалова, Г.М.Садалова. Горно-Алтайск, 2016 jыл

--«Алтай литература», Н.М.Киндикова, Горно-Алтайск, 1998 jыл.

--«Алтай литературанын методиказы», Н.М.Киндикова, Горно-Алтайск, 2004 jыл

-«Алтай литератураны ӱредерине болушту ууламϳылар 5 класс», М.А.Демчинова, Э.М.Кокпоева, Горно-Алтайск, 2014 jыл

-«Алтай табышкактар» К.Э Укачина Горно-Алтайск 2003,

--«Алтай тилди ле литератураны школдо ӱренери», Горно-Алтайск, 2007 jыл

--«Алтай тилди ле литератураны ӱредеринде интерактив эп-сӱмелерди тузаланары», Г.Е.Ядагаева, Л.Б.Сарлаева, Горно-Алтайск, 2014 jыл

--«Алтай тил ле литературанын урокторында текши ӱредӱ эдилгелерди темиктирери», Е.Д.Чандыева, А.С.Шокшыланова, Горно-Алтайск, 2012 jыл

--«Алтай тил ле литературанын ӱредӱчилеринин ченемел иштери», Горно-Алтайск, 2011 jыл

-«Алтай фольклор», С.С.Суразаков, Алтын-Туу, Горно-Алтайск, 2015 jыл

-«Вопросы алтайского литературоведения и фольклористики», Горно-Алтайск, 2009 jыл

--«Кош-Агаш аймактын алтай тилдин ле литературанын ӱредӱчилеринин ченемел иштери», Горно-Алтайск, 2011 jыл

- «Кÿмÿш тамчылар», 5 класс, танынан кычырар бичик, М.А.Толбина, С.Ш. Катынова. Горно-Алтайск, 2001 jыл

-«Лирикалык чӱмдемелдерди ылгаары», Т.К.Шутина, Горно-Алтайск, 2008 jыл

-«Литература билимнин сӧзлиги», Горно-Алтайск, 2005 jыл

-«Мультимедиялык эп-аргалар ажыра кееркедим чӱмдемелдерди ӱренери ле ылгаары», Горно-Алтайск, 2011 jыл

 -«Писатели Горного-Алтая», Горно-Алтайск, 1988 jыл

- «Филология ла педагогиканын сурактары», Ӱч-Сӱмер, Горно-Алтайск, 2004 jыл

-«Алтай литератураны ӱредерине болушту ууламϳылар 5 класс», М.А.Демчинова, Э.М.Кокпоева, Горно-Алтайск, 2014 jыл

- 6 класстын «Алтай литература» деп бичик-хрестоматиязына методический ууламjылар. Горно-Алтайск, 2015 jыл

- 7 класстын «Алтай литература» деп бичик-хрестоматиязына методический ууламjылар. Горно-Алтайск, 2015 jыл

- 8 класстын «Алтай литература» деп бичик-хрестоматиязына методический ууламjылар. Горно-Алтайск, 2015 jыл

-«Алтай литератураны ӱредерине болушту ууламϳылар 8 класс», Н.М.Киндикова, У.Н.Текенова, Горно-Алтайск, 2015 jыл

 -«Кÿмÿш тамчылар» 5 класс, М.А.Толбина С.Ш. Катынова, Горно-Алтайск, 2001 jыл

- «Алтын чакы» 6 класс, Чочкина М.П.,Мундукина Ю.А. Горно-Алтайск, 2006 jыл

- «Тӧрӧл ϳер» 8 класс Н.М.Киндикова Горно-Алтайск,

  Ÿренчиктин куучындап айткан каруузына салынган некелтелер ле тургузатан темдектер (оценкалар).

  Алтай тилле ÿренчиктердин айдып ϳандырган каруузы учун тургузатан темдектин текши некелтелери орус национальный школдын некелтелериле, тöс учурында, база тӱней. Je алтай национальный школдо ÿренчиктер эки (ÿч те) тил ÿренип турганын ajapyra алза, ол некелтелер эбеш бийиктеер керек: ÿренчиктердин ÿренип турган тилдери олордын тил керегинде билгирин элбедип jaт, ол тилдерди тÿндеп, кажызынын ла туней ле анылу учуралдарын ылгаштырып билер. Онык учун темдектердин некелтелеринде оны база ajapyra алган.

  Ÿренчиктин куучындап айткан каруузын баалап кöрöр тушта, башкарынатан некелтелер: каруузы толо ло чын болоры, кбгуске алынып ла ондоп айдары, куучын-эрмегинин культуразы ϳеткилинче бийик болоры.

  НЕКЕЛТЕЛЕРГЕ ТУРГУЗЫЛАР ТЕМДЕКТЕР (ОЦЕНКАЛАР)

«5» темдек тургузылар:

  • ÿренген материалды толо айдып, ээжилерди чын japтan берзе;
  •  материалды (суракты) ондоп турганын кöргÿзип, бойынын шÿÿлтезин japтan, ээжилерди керекту темдектерле керелеп билерин кöргÿссе (jÿк ле ÿренер бичикте берилген темдектерле эмес, бойы таап тургузып айткан темдектерле);
  • тöрöл тилинин анылу кебер-бÿдÿмин jaкшы билип турганын ла öскö тилдерден нези башка болгонын кöргÿссе;
  • материалды ээчий-деечийинче japтan, литературный тилдин кемин буспай куучындаза.

«4» темдек тургузылар:

  • ÿренчик каруузын «5» темдектин некелтелерине келижер, je 1—2 jacтыра эделе, бойы тÿзединзе; ээчий-деечийинче айдарында ла куучын-эрмегинде 1—2 ϳедикпес болзо.

  «З» темдек тургузылар:

  • ÿренчик теманын тöс учурын ондоп турганын кöргÿссе, je каруузы толо эмес ээжилерде jастыралар этсе;
  • бойыны шÿÿлтелерин jеткилинче толо бойынын темдектериле керелеп болбозо;
  • ээчий-деечийин бузуп айтса, куучын-эрмегинде jacтыpaлap болзо;
  • тöрöл тилинин анылу учуралдарын кöргÿзип болбой турза.

  «2» темдек тургузылар:

  • ÿренип турган материалдын кöп jaнын билбегенин кöргÿссе, ээжилердин учурын бузып турган jacтыpaлap эдип, бойынын темдектериле japтan болбозо;
  • ээчий-деечийин бузып, куучын-эрмегинде jacтыpaлap болзо.

Лист коррекции

Дата

Класс

Содержание

Причины

Подпись

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Рабочая программа по русскому языку для 5 класса по программе Р.Н.Бунеева (Образовательная программа "Школа-2100"

Рабочая программа составлена на основе федерального компонента государственного стандарта основного общего образования, программы для 5 класса Р.Н.Бунеева, Е.В.Бунеевой, Л.Ю.Комиссаровой, И.В.Текучево...

Рабочая программа по литературе для 6 класса (по программе В. Коровиной) Рабочая программа по литературе для 10 класса (по программе ]В. Коровиной)

Рабочая программа содержит пояснительную записку, тематическое планирование., описание планируемых результатов, форм и методов, которые использую на уроках. Даётся необходимый список литературы...

рабочие программы по физической культуре на основе Примерной программы и авторской программы «Комплексная программа физического воспитания учащихся 1–11 классов» В. И. Ляха, А. А. Зданевича. (М.: Просвещение, 2011).

Рабочие программы по физической культуре на основе Примерной программы и авторской программы «Комплексная программа физического воспитания учащихся 1–11 классов» В. И. Ляха, А. А. Зданевича. (М.: Прос...

Рабочая программа по литературе для 11 класса разработана на основе Примерной программы основного общего образования по литературе, соответствующей Федеральному компоненту государственного образовательного стандарта и авторской программы. Программа по лит

Рабочая программа по литературе для 11 класса разработана на основе Примерной программы основного общего образования по литературе, соответствующей Федеральному компоненту государственного образовател...

Рабочая учебная программа по химии 8 – 9 класс третья ступень образования срок реализации программы: 2 года Составлена на основе примерной программы для общеобразовательных учреждений Министерства образования. Издательство Дрофа,М.2001г. программы под р

Рабочая учебная программапо химии 8 – 9 класстретья ступень образованиясрок реализации программы: 2 года  Составлена на основе примерной программы для общеобразовательных учреждений Министер...

Программа по физической культуре разработана на основе примерной программы ФГОС основной школы и программы по физической культуры В.И.Ляха "Копмлексная программа по физическому воспитанию для 1-4 класса

Данная учебная программа предназначена для обучающихмя 1-4 класс....

Программа «Увлекательное рукоделие для малышей» - это дополнительная образовательная программа социально – педагогической направленности. Программа является структурной частью комплексной образовательной программы Школы раннего общего и технического разв

Актуальность программы обуПедагогическая целесообразность. Программа «Увлекательное рукоделие для малышей» позволяет расширить опыт трудовой деятельности, т.к. знакомит детей с новым...