Рабочая программа внеурочной деятельности «Аажы-чаң культуразы» 5 класс.
рабочая программа (5 класс)

Муниципальное бюджетное образовательное учреждение

«Средняя общеобразовательная школа с. Барлык Барун-Хемчикского кожууна Республики Тыва»

_____________________________________________________________________________

668043, Республика Тыва, Барун-Хемчикский кожуун, с. Барлык, ул. Октябрьская д. 26

 «Утверждаю»

                Директор МБОУ СОШ

           с. Барлык _______________

                                      Кандит-оол Ш.К.

     от «___»__________20___г.

Рабочая программа внеурочной деятельности

«Аажы-чаң культуразы»

5 кл.

Составитель: учитель тувинского языка и литературы

Сечек Айланмаа Борбак-ооловна

Барлык - 2015 г.

Тайылбыр бижик

5-ки класстың өөреникчилеринге таарыштыр бижээн «Аажы-чаң культуразын өөредириниң» программазын Аасамаа Ийна Тоомасовнаның «Бодун канчаар ап чоруурул» (1990) деп номга үндезилеп тургускан.

Ук программаның сорулгалары:

1. Өөреникчилерни аажы-чаң культуразының кол дүрүмнеринге өөредир.

2. Бистиң амыдыралывыста бар чамдык четпестерже кичээнгейни угландырар.

3. Чамдык чүүлдер мырыңай бөдүүн ышкаш сагындырар, ынчалзажок ол бөдүүн чүүлдерге хөй-хөй өөреникчилер ам-даа өөренири чугула дээрзин амыдыралга херек кырында бадыткап тургаш билиндирер.

4. Өөреникчилерни чончу билиглерни, хоругларны, ёзулалдарны болгаш чаңчылдарны билир, сагыыр, сайзырадыр, нептередир кылдыр өөредир.

5. Өөреникчилерни чөптүг сеткилге, арын-нүүрлүг, топтуг-томаанныг, хүндүлээчел шынарларга кижизидер.

6. Өөреникчилерни ал-бодунга, өг-бүлезинге, төрелдеринге, эш-өөрүнге, төрээн черинге, ада-чуртунга сагыш-сеткили-биле чоок болурунга чаңчыктырар.

7. Сагыш-сеткилдиң болгаш даштыкы аажы-чаңның ужурларын (этикет) өг-бүлезинге, хөй-ниити черинге (өске аалдарга, кудумчуга, театрга, транспортка, садыгга, столоваяга, кафеге, ресторанга, кинога, музейге, библиотекага, школага дээш оон-даа ыңай) албан сагыыр кылдыр чаңчыктырар.

8. Өөреникчилерниң өске кижилерге, чоок эжинге, ада-иезинге, башкызынга, бодундан улуг-биче улуска хамаарылгазын кончуг эптиг көргүзерин чедип алыр.

9. Чугаа-домактың, хеп-сынның ужурларын, чаңчылдарын ыяк сагыырынче углаар.

 Шактар 5-ки класстың теория кичээлдеринге - 28, практиктиг кичээлдерге – 7.

«Бодун канчаар ап чоруурул» деп ном, бирээде, амыдырал-биле сырый холбаалыг болган магадылалында, ийиде, чамдык билиглер барык уттундурган чүүлдерге хамаарышкан болганда, бердинген материалдарга чогаадыкчы, шинчилекчи хамаарылгалыг болуру чугула.    

Өөреникчилер-биле ажылдаарының хевирлери:

 - беседа-кичээлдер (диалог, монолог);

 - чаңгыстап, бөлүктеп, аңгы-аңгы хар-назынныг бөлүктер-биле кичээлдер;

 - чогаадыкчы ажылдыг улустар-биле ужуражылгалар;

 - музейлерже экскурсиялар;

 - янзы-бүрү мөөрейлерге киржилге;

 - оюннар өөренири, сайзанактап ойнаары;

 - кичээл-концерттер, викториналар;

 - эки, чараш чаңчылдар чыыры.

Ажылдаарының методтары: теорияга өөредири, практиктиг кичээлдер, сөс-биле өөредири, көргүзүп тургаш өөредири, чогаадыкчы хамаарылгалыг номчулга, дилеп тыварыныӊ, шинчилел, дыӊнадыг.

Кижизидериниң аргалары: шаңнап-мактаары, чөпшээрежип-деткиири, киирилде беседа, хостуг беседа, айтырыглар эдертир беседа, маргылдаалыг беседа, түӊнел беседа, аянныг номчулга, чурук чуруур, шиӊгээдип сактып алыр, утказын эдерти чугааладыр, үзүндүнү шээжиледир.

Кичээлди эрттирерде көргүзер чүүлдер: ТСО, ИКТ, интерактивтиг самбыра.

5 класска аажы-чаң культуразы деп эртемниӊ утказы болгаш тургузуу:

Бирги эге. Аажы-чаң культуразы болгаш кижи. Аажы-чаң дүрүмнери дүүн болгаш бөгүн. Характерниң чамдык онзагай талалары. Характерниң эки талалары. Характерниң четпес талалары. Бот-кижизидилге. Эстетиктиг кижизидилге.

Ийиги эге. Аажы-чаңның аяны.

Yшкү эге. Чугаа культуразы болгаш беседа. Чугааның аяны.

Дөрткү эге. Мендилежири болгаш таныштырары. Мендилежири. Таныштырары.

Бешки эге. Хөй-ниити черлеринге аажы-чаң чуруму. Кады ажылдап турарларның аразында хамаарылгазы. Албан черинге. Телефон дугайы. Садыгга. Кафеге, столоваяга, ресторанга. Театрга, кинога, лекцияга. Делгелгеге, музейге, библиотекага. Танцы кежээзинге. Таакпылаашкын дугайы.

Алдыгы эге. Кудумчуга, хөй-ниитиниң транспортунга, орукка болгаш ажык агаарга аажы-чаң чуруму. Кудумчуга. Трамвайга, автобуска, демир-орукка болгаш таксиге кирери болгаш үнери. Чорук чораанда. Аалчылар бажыңынга, дыштанылга бажыңынга, санаторияга. Туристеп чоруурда. Походтар болгаш бойдуска хамаарылга.

Чедиги эге. Бажыңга чурум-сагылга болгаш амыдыралдың культуразы. Бажыңга сагылга-чурум. Амыдыралдың культуразы.

5-ки классты доозуп тургаш, өөреникчилерниң шиңгээдип алыр кол билиглери болгаш мергежилдери:

- Аажы-чаңныӊ культуразыныӊ дүрүмнерин, чамдык онзагай талаларын, эки болгаш четпес талаларын, бот-кижизидилгени, эстетиктиг кижизидилгени, ажы-чаңның аянын, хөй-ниити черлеринге: кудумчуга, транспортка, трамвайга, автобуска, демир-орукка болгаш таксиге, орукка болгаш ажык агаарга, чорук чораанда, аалчылар бажыңынга, дыштанылга бажыңынга, санаторияга, туристеп чоруурда, походтар болгаш бойдуска хамаарылгазыныӊ аажы-чаң чурумун долузу-биле шиӊгээдип алырлар.

- Мендилежирин болгаш таныштырарын, кады ажылдап турарларның аразында хамаарылгазын, албан черинге, телефон дугайын, садыгга, кафеге, столоваяга, ресторанга, театрга, кинога, лекцияга, делгелгеге, музейге, библиотекага, танцы кежээзинге боттарын канчаар алдынарын бүгү талазы-биле чижек таварылгалар дузазы-биле билип аптарлар.

            - Бажыңга чурум-сагылганы болгаш амыдыралдың культуразын ханы уткалыг, делгемчиди угаап бодап билир апаарлар.

И.Т. Аасамаа. Бодун канчаар ап чоруурул. 5 класс. Кызыл - 1990.

Ажыглаар литература даңзызы:

1. Аасамаа И.Т. Бодун канчаар ап чоруурул. – Кызыл, 1990.
2. Биче-оол М.Д. Тыва чугаа культуразы. - Кызыл, 2010.
3. Монгуш К-Л.Б. Тыва чаңчыл . - Кызыл, 2010.
4. Монгуш К-Л.Б. Тыва чоннуң бурунгу ужурлары. - Кызыл, 1994.