Класс шагы «Найыралдыг ог-буле»
классный час (5 класс)

Иргит Кара-Хаак Алексеевна

Сорулгазы:Уругларны ог-булезинге ынак болурунга, бот-боттарын 

                    хундулежиринге кижизидер. Ада-иелерни болгаш уругларны   

                     мозу-шынарлыг болурунга кижизидер.

Дерилгези: Уругларнын ог-булезинин дугайында чураан чуруктары, бижээн     

                       чогаадыглары. Ог-булезинин тыртырган чуруктары.

 

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon nayyraldyg_og-bule_moorey._adalar_ieler_hununge.doc79.5 КБ
Файл nayyrldyg_og-bule.pptx189.56 КБ

Предварительный просмотр:

Дус-Даг ортумак ниити билиг школазы

Класс шагы:

«НАЙЫРАЛДЫГ ОГ - БУЛЕ»

5-ки класстын класс башкызы

Иргит К-Х. А.

Дус-Даг, 2018г.

Класс шагы «Найыралдыг ог-буле»

Сорулгазы:Уругларны ог-булезинге ынак болурунга, бот-боттарын  

                    хундулежиринге кижизидер. Ада-иелерни болгаш уругларны  

                     мозу-шынарлыг болурунга кижизидер.

Дерилгези: Уругларнын ог-булезинин дугайында чураан чуруктары, бижээн    

                       чогаадыглары. Ог-булезинин тыртырган чуруктары.

Класс шагынын чорудуу:

I. Организастыг кезээ:

Башкы:

- Экии хундулуг, ада-иелер, келген аалчылар! Богун бистин клазывыста Адалар болгаш Иелер хунуннеринин каттышкан ийи дакпыр байырлалын демдеглеп эрттирер ир бис. Силерге бистин байырлалывыска келгенинер дээш улуу-биле четтирдивис! 

Шак мындыг чараш, эргим, бистерге эн-не чоок кижилеривис ада-иелерин онзагай байырлалдарын таварыштыр силерге хогжумнуг байыр чедирерин чопшээреп корунер.

Ыры «Байыр тудаал»

Адаларым, иелерим, аалчыларым,

Авыралдыг оореникчи ажы-толум

Эки состун онза чылыын соннеп берейн

Экиивенер, эргимнерим, чараштарым!

Ада-ие силер-биле хунум чылыг

Ада-ие силер-биле оорушкулуг

Ада-ие силер-биле кузел чырык

Ада-ие силер-биле чоргаар-дыр бис.

Ажы-толду бодарадып кижизиткен

Аваларым, адаларым буянныг силер

Курайлап каан йорээливис эжей сунуп

Курлак чедир могейбишаан четтирдивис!!

Клазывыс шагы адалар болгаш иелер хунунге тураскааткан болганда баштай силерге байырлалдарнын дугайында таныштырып кыска дыннадыгдан кылыптарын чопшээренер.

  1. Адалар байырлалынын дугайында дыннадыг.

Бир-ле дугаар Тыва республиканын адалар форуму 2011 чылдын ноябрьнын 18-те эгелээн. Тыванын чазаа форумну мындыг кол сорулга-биле эрттирген: «Хой-ниитинин кичээнгейин ада кижилернин ажы-толун кижизидеринге болгаш ог-булезинге амыр-тайбын, чедимчелиг чуртталганы хандырар харыысалгаже угландырар, адаларнын сулдезин болгаш хей-аъдын улам бедидер, тыва чонунун ондур чаагай чанчылдарын утпайн сагыырын болгаш анаа камныг болурунче кыйгырар».  

        Тыва республиканын Дээди Хуралынын депутаттары 2012 чылдын ноябрь 15-тен эгелеп Адалар хунун демдеглеп байырлаарын доктааткан. Оон эгелээш чылдын-на Адалар хунун ноябрьнын уш дугаар неделязынын субботазында демдеглеп, байырлап турарывыс бо. Бо чылын Адалар хуну – Ноябрьнын 17(24).

  1. Иелер байырлалынын дугайында дыннадыг.

1997 чылдын чазын РФ куруне Думазы чаа байырлал дугайында федералдыг хоойлу-дурумну хулээп алган. Хой-ниитинин аразынга ие кижилернин рольюн бедидер, иелерни кезээде хундулээр бедик сагылга-чурумну куштелдирер, ажы-толун кижизидеринге болгаш ог-булезинге амыр-тайбын, чедимчелиг чуртталганы хандырар харыысалгаже угландырар, иелернин сулдезин улам бедидер, куруненин ондур чаагай чанчылдарын утпайн сагыырын болгаш анаа камныг болурунче кыйгырар».  Россия Федерациязынын Президентизинин1980 чылдын январь 30-де унген чарлыы езугаар Иелер хунун ноябрь айнын солгу улуг-хунунде чылдын-на демдеглээри айыттынган.

Ада кижи арат-чызаан баштап болур,

Ада кижи ада-чуртун камгалаар-даа,

Ада кижи албан-дужаал ээлээр-даа,

Ада кижи аал-кодан баштыны боор.

Ие кижи ажы-толдун чаяакчызы,

Ие кижи аас-кежик унер дозу,

Ие кижи чассыдып кээр эриг-баарлыг

Ие кижи амыдырал чырыткызы.

II. Байырлалдын чорудуу:

Эгезинде мен силерге тоол чугаалап берейн.

     Шаандакынын шаандазында  дээрге бо ышкаш  хой сылдыс чок турган. Айдын дунелерде чугле чангыс Сылдысты коруп болур турган. Оон чырыы чамдыкта дыка чырык, чамдыкта булуртун чырыыр турган. Бир-ле катап Ай Сылдыстан айтырган:

 - Сээн чырыырын чуге ангы-ангы чувел? Чамдыкта дыка эки чырыыр, чамдыкта булуртун чырыыр.

Сылдыс дыка ур боданып туруп-туруп, улуг тынгаш харыылаан:

 - Мен чааскаанзырааш, мээн чанымда сенээ домей Сылдыс чогундан булуртун чырыыр мен.

 - А кажан чырыырын эки апаарыл?

 - Кажан мен далажып турар чорумалдарны коргеш, оларнын кайнаар далажып бар чыдарын билип алыксааш, эки чырый бээр мен.

 - Чорумалдарнын кайнаар далажып бар чыдарын билип алдын бе?

 - Ийе. Олар чеже-даа аштап, суксап, донуп чорза-даа ог-булезинче, ада-иезинче, кадайынче, ажы-толунче далажып турар. Оларнын аас-кежиктиг карактарын коргеш бутпес чуулду будуруп болур. Ынчангаш оон бээр ог-булезинге аас-кежикти, оорушкуну эккеп чоруур ол чорумалдарга бугу-ле чырыымны бериксээр мен – ынча дээш Сылдыс ыыт чок апарган.

Ай Сылдысче коргеш айтырган:

 - Мээн бичии дузалакчым. Сен ог-булелиг, сенээ дузалажыр ог-булелиг болуксап тур сен бе?

 - Ол болур бе инчеш?

Ай чуу-даа ыытавайн холун ору кодуруптерге дээрге дыка хой сылдыстар тыптып келген. Олар бичии Сылдысче коруп алган: «Бистер кады бис, Бистер мында бис, Бис ам чангыс Ог-буле бис»- деп чугаалап турганнар

Башкы: Ынчангаш бистер ам-даа ог-буле дугайында эки билип алыксап тур бис.

Ынчаарга бистин ажы-толувус ог-буле дугайында шулуктер чугаалап бээр дир.

         

                       Башкы : Ог-булем ондур ыдык чоленгиижим

                                        Огбелернин салгал дамчаан ончузу-дур

                                      Ог-булем- олчейлиг чаш ыызы синген

                                      Оорушку, каткы-хогнун уязы-дыр.

                           Менди: Ажы-толу бистерни

                                        Амыр-дыш чок остурген

                                        Кээргенчиг авам сени

                                        Кезээ шагда хундулээр мен

                                        Азарганчыг хензиг мени

                                        Авам кужур остуруп каан

                                        Авыралдыг авайым сен

                                        ам-даа чус чыл чуртта-ла.

                           Дугар: Билир кылдыр эн-не баштай

                                        миннип келген уем ол боор

                                        Авам биле ачамны мен

                                        аажок таныыр апарган мен

                                        Авам биле ачам ышкаш

                                        авыралдыг улузум чок

                                        Озуп алгаш оларга мен

                                        оремни ыяап-ла толээр мен.

                        Чайрана: Ачам черле ажылгыр

                                         Авамга-даа, чонунга-даа

                                         Аажок-ла дузалыг

                                         Аажы-чаны кижизиг

                                         Ачам чер-ле будуштуг

                                         Ажы-толу бистерни

                                         Ажыл-ишке ооредир

                                         Аазаанын кууседир

     

                             Ай-Хаан: Кырган-авам карактары

                                              Кара-кара, борбак-борбак

                                              Кырган-авам аажы-чаны

                                              Кайгамчыктыг унелнлдиг

                                              Удур корген хулумзуруу

                                              кымдан артык ээлдек эргим

                                              Уйнуу мени остуруп каан

                                              Кырган-авам чугле сен сен.

                                 Айдаш: Кырган-ачам назыдаан бол

                                               Кылбас тутпас ажылы чок

                                              Дуржулгалыг кижи болгаш

                                              Дунмаларын чагып сургаар

                                              Улгаткан-даа уругларын

                                              Уучактап часыткылаар

                                              Ажы-толу бистерге

                                              Аажок ынак, кырган –ачам.

                              Чоргаар: Мээн акым ажылгыр

                                              Маска тутса шевер

                                              Балды тутса куштуг

                                              магалыг-ла кижи

                                              Ачы-дуза чедирер

                                              Акы-дунмаа ынак

                                              Аныяк чараш, эрзиг

                                              Авазынын чоргааралы.

                            Бай-Белек: Чангыс дунмам чанныг кижи

Чаптанчыг-даа, будуштуг-даа

Чалгаа диртип корбээн Кижи

                                                        Ынак дунмам – салымныг кыс

                                                Ырлап-даа боор, самнап-даа боор

                                                Ылап черле толептиг кыс

                                                Ынаныр мен, бузурээр мен.

Башкы:- Хундулуг, аалчылар! Силерге уругларнын шулуктери  таарышты бе? Бистер оон-даа хойну чугаалап болур бис. Ам дараазында ийи дакпыр байырлалдын моорейлиг кезээн эгелээр-дир бис.

Моорейге белеткенип алыры-биле баштай разминкадан эгелеп алыылынар. Силерде баштак айтырыглар барды-лаааа!

  1. Кижи чуге хая корнурул? (артында карак чок болгаш)
  2. Кым акшазы чок болганы-биле салын чулувезил? (серге)
  3. Ачазы оглу-биле, оглу ачазы-биле, кырган-ачазы уй        нуу биле. Каш кижинин дугайында чугаа чоруп турар-дыр? (3)
  4. Чернин ортузунда чуу барыл? (е)

III. Моорейлер.

Байырлалывыстын 3-ку кезээ моорейлерже кирер-дир бис. Кандыг-даа моорей-оюннар шииткекчилерлиг болур, ынчангаш силерге шииткекчилени таныштырарын чопшээреп корунер:

  1. ________________________________________________________________
  2. ________________________________________________________________
  3. ___________________________________________________________________
  1. ги моорей: Боттарын таныштырар.

Келген ог-булелер командаларга чарлып алыр. Олар боттарынын дугайында таныштырар (кандыг-даа хевирге болур). Ады, девизи, ырызы. Команданын капитанын шилип алыр.

2-ги моорей: «Чырык угаан»

  1. Херээжен тыва чогаалчылар болгаш шулукчулер аттарындан адап корунер? (Донгак Барыкаан, Екатерина Танова, Зоя Намзырай, Мария Кужугет, Сайлыкмаа Комбу, Лидия Ооржак, Эльза Ооржак, Сайлык Монгуш)
  2. Степан Агбаанович Сарыг-оолдун ава дугайында шулуунун ады? (Херээжен)
  3. Салчак Токанын «Араттын созу» деп роман трилогиязында бичи Тывыкынын авазынын ады? (Тас-Баштыг)
  4. Виктор Кок-оолдун «Хайыраан бот» деп классиктиг шиизинин кол маадырынын ады (Кара)

Бодалдар оюну.

- Делегейде уш дудуу:

  • Дээрнин баганазы чок
  • Чернин куру чок
  • Далай сугнун бышкызы чок

- Назыда уш ак:

  • Аныяанда дижи ак
  • Кыраанда бажы ак
  • Олурге соогу ак

- Ортемчейде уш дурген

  • Бодал
  • Чырык
  • Карак

- Ортемчейде уш дурген:

  • Унген хуннун хояазы
  • Дунеки дээрде сылдыс кара
  • Чаъс соонда челээш ону

3-ку моорей: «Толуннун эштерин таны».

1 командадан 2 ава киржиир. Аваларнын карактарын дуй шарааш 5-ки класстын оореникчилерин чыскаалдыргаш аваларга тыптырар. 1 оореникчини тыварга-ла 1 балл болур.

4-ку моорей: «Улегер домактарны уламчыла»

  1. Иелиг кыс шевер, … (адалыг оол ажылгыр)
  2. Торел дозу – ава, … (тогу дозу - дыл)
  3. Ава чорда авырал, … (ада чорда азырал)
  4. Ава турда аал долу, … (Ада турда кодан долу)
  5. Иелиг кыс шевер, … (адалыг оол ажылгыр)
  6. Ада созун ажырып болбас, … (ие созун ижип болбас)
  7. Ада тоогузу – алдын, … (ие тоогузу монгун)
  8. Булут аразында хун кара чылыг, … (улус аразында ие караа чымчак)
  9. Кыстыг ие кыя соглээр, … (оолдуг ие оя соглээр)
  10.  Ак чем хоолулуг, … (Ава созу унелиг)

5-ки моорей: «Холу чемзиг».

1-й рецепт:

5 яиц, 1 стакан сахара, 1 стакан муки, чайная ложка соли, чайная ложка соды

(тесто для бисквита)

2-й рецепт:

3 стакана молока, 2 стакана муки, 2 яйца, 25 г сливочного масла, 0,5 ч. ложки сахара, 0,5 ч. ложки соли, мясной фарш

(тесто для блинчиков, блинчики с мясом)

3-й рецепт:

50 гр. дрожжей, 1/2 ч.л. соли, 1 стакан молока, 2 ст. ложки сахара, 200 гр мягкого маргарина, 3.5 ст. муки, яблочное повидло

(дрожжевое тесто для пирогов, пирожков с яблоками)

4-й рецепт:

капуста квашенная, огурцы солёные, лук, морковь отварная, свёкла отварная, картофель отварной, зелёный горошек, подсолнечное масло.

(винегрет)

5-й рецепт:

яйцо варёное, лук репчатый, морковь отварная, свёкла отварная, картофель отварной, майонез, сельдь иваси.

(селёдка под шубой)

6-й рецепт:

майонез, лук, морковь отварная, яйцо варёное, картофель отварной, зелёный горошек, говядина отварная или колбаса докторская, огурцы маринованные, яблоко. (салат "Оливье")

IV. Туннел.

Ыры «Авай, ачай»

Азырганчыг хензиг менээ

Аян ырын ырлап чорааш

Аадып чайгап остуруп каан

Авыралдыг эргимнерим

Авай, авай алдын хунум

Ачай, ачай аяс дээрим

        Аазын эмген авайымга

Адым адаан ачайымга

Узун назы назылаарын

Уруглары кузедивис

Авай, авай алдын хунум

Ачай, ачай аяс дээрим

Тоду чараш аажы-чанныг

Торелзирек оорзурек

Аныяксыг, ажылгыр-даа

Авам, ачам дозексээр мен.

Авай, авай алдын хунум

Ачай, ачай аяс дээрим

Ада-иеге кузээшкиннер, сумелер.

-кажан-даа бот-боттарынарны хундулежип чорунар.

-бот-бодунарны «эде кижизидип алыр бис « деп семевенер

-оске улус аразынга кажан-даа шугумчулешпенер.

-ажыл-агыйынарны, ишти-хоннунерни ажыт-чажыт чокка чугаалажып чорунар

-амыдыралдан чугле эки чуулдерни сактынар

-бодунарнын болгаш чоок кижилеринернин кадыкшылын камнап чорунар

- Бо байырлалды доозуп тура ада-иелерге болгаш уругларга четтиргенивисти илередип тур бис. Ог-буленерге аас-кежикти, тайбынны кузеп, оорушку, найырал кезээ шагда ог-буленерге турар болзун деп йорээп каар-дыр мен.


Предварительный просмотр:


Подписи к слайдам:

Слайд 1

5-ки класстын ада-иелеринге класс шагы : « Найыралдыг ог-буле » Класс башкызы : Иргит К-Х.А. Дус-Даг ортумак ниити билиг школазы

Слайд 2

Адалар байырлалынын дугайында дыннадыг . Бир-ле дугаар Тыва республиканын адалар форуму 2011 чылдын ноябрьнын 18-те эгелээн . Тыванын чазаа форумну мындыг кол сорулга-биле эрттирген : « Хой-ниитинин кичээнгейин ада кижилернин ажы-толун кижизидеринге болгаш ог-булезинге амыр-тайбын , чедимчелиг чуртталганы хандырар харыысалгаже угландырар , адаларнын сулдезин болгаш хей-аъдын улам бедидер , тыва чонунун ондур чаагай чанчылдарын утпайн сагыырын болгаш анаа камныг болурунче кыйгырар ». Тыва республиканын Дээди Хуралынын депутаттары 2012 чылдын ноябрь 15-тен эгелеп Адалар хунун демдеглеп байырлаарын доктааткан . Оон эгелээш чылдын-на Адалар хунун ноябрьнын уш дугаар неделязынын субботазында демдеглеп , байырлап турарывыс бо .

Слайд 3

Иелер байырлалынын дугайында дыннадыг . 1997 чылдын чазын РФ куруне Думазы чаа байырлал дугайында федералдыг хоойлу-дурумну хулээп алган . Хой-ниитинин аразынга ие кижилернин рольюн бедидер , иелерни кезээде хундулээр бедик сагылга-чурумну куштелдирер , ажы-толун кижизидеринге болгаш ог-булезинге амыр-тайбын , чедимчелиг чуртталганы хандырар харыысалгаже угландырар , иелернин сулдезин улам бедидер , куруненин ондур чаагай чанчылдарын утпайн сагыырын болгаш анаа камныг болурунче кыйгырар ». Россия Федерациязынын Президентизинин1980 чылдын январь 30-де унген чарлыы езугаар Иелер хунун ноябрь айнын солгу улуг-хунунде чылдын-на демдеглээри айыттынган .

Слайд 4

Адаларым , иелерим , аалчыларым , Авыралдыг оореникчи ажы-толум Эки состун онза чылыын соннеп берейн Экиивенер , эргимнерим , чараштарым ! Ада-ие силер-биле хунум чылыг Ада-ие силер-биле оорушкулуг Ада-ие силер-биле кузел чырык Ада-ие силер-биле чоргаар-дыр бис. Ажы-толду бодарадып кижизиткен Аваларым , адаларым буянныг силер Курайлап каан йорээливис эжей сунуп Курлак чедир могейбишаан четтирдивис !!

Слайд 5

Ыры « Авай , ачай » Азырганчыг хензиг менээ Аян ырын ырлап чорааш Аадып чайгап остуруп каан Авыралдыг эргимнерим Авай , авай алдын хунум Ачай , ачай аяс дээрим Аазын эмген авайымга Адым адаан ачайымга Узун назы назылаарын Уруглары кузедивис Авай , авай алдын хунум Ачай , ачай аяс дээрим Тоду чараш аажы-чанныг Торелзирек оорзурек Аныяксыг , ажылгыр-даа Авам , ачам дозексээр мен. Авай , авай алдын хунум Ачай , ачай аяс дээрим

Слайд 6

Ада кижи арат-чызаан баштап болур , Ада кижи ада-чуртун камгалаар-даа , Ада кижи албан-дужаал ээлээр-даа , Ада кижи аал-кодан баштыны боор . Ие кижи ажы-толдун чаяакчызы , Ие кижи аас-кежик унер дозу, Ие кижи чассыдып кээр эриг-баарлыг Ие кижи амыдырал чырыткызы .

Слайд 7

Ада-иеге кузээшкиннер , сумелер . - кажан-даа бот-боттарынарны хундулежип чорунар . - бот-бодунарны « эде кижизидип алыр бис» деп семевенер - оске улус аразынга , ажы-толунер мурнунга кажан-даа шугумчулешпенер . - ог-буленерге ажыл-агыйынарны , ишти-хоннунерни болгаш ажы-толунер-иле ажыт-чажыт чокка чугаалажып чорунар - амыдыралдан чугле эки чуулдерни сактынар - бодунарнын болгаш чоок кижилеринернин кадыкшылын камнап чорунар


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Урок 10 класса, русскоязычная группа: Дус була белү серләре.

Презентация к уроку 10 класса : "Дус була белү серләре"....

Класс шагы. Хуулгаазын шол. Темазы"Январь 14- Ыдыктыг Валентин хуну»

"Январь 14-Ыдыктыг Валентин хуну»Ортумак болгаш улуг класстарга хуулгаазын шолчугеш хевиринге эрттирер класс шагынын презентациязы....

Класс шагы "В.Ч.Байлак-маадыр"

Байлак Вера Чулдумовна-тыва херээжен эки турачы, маадыр иеге тураскааткан класс шагы....

Ажык класс шагы: «Мээн ог-булем – мээн чоргааралым!»

Ажык класс шагы: «Мээн ог-булем – мээн чоргааралым!»...

Класс шагы:"Торээн чогаалдын сылдыстары (5 класс)

1. Төрээн чогаал кичээлинде өөреникчилерниӊ чедип алган билиглерин хынаары, делгемчидери.2. Уругларны сагынгыр-тывынгыр чорукка, мөзүлүг аажы-чаӊга хевирлээри.3. Аас, бижимел чугаа сайзырадылгазын чор...

Класс шагы:"Тыва дылым-торээн дылым"(6 класс)

Тыва дыл дугайында уругларнын билиин улам сайзырадып, торээн дылынга сонуургалды, хандыкшылды, хундуткелди оттуруп, оске дылдар-билехолувайн, тыва дылга арыг чугаалап, тыва ужук-бижикти хандыр ооренип...

Класс шагы "Орук шимчээшкининин дурумнери" (5 класс)

Класс шагы "Орук шимчээшкининин дурумнери" (5 класс)...