Башкортостан
презентация к уроку (7 класс) по теме

Тема: Мостай Кәрим. «Башҡортостан». Исем.

Маҡсат: 1) тыуған төйәккә һөйөү тәрбиәләү; 2) «Исем» темаһын ҡабатлау һәм һөйләү телмәрендә дөрөҫ ҡулланыу.

1. Ойоштороу мәле.
2. Артикуляцион күнегеү.

Дәресте Башҡортостан тураһында шиғыр юлдарын уҡыу менән башларға мөмкин. Мәҫәлән:

Башҡортостан - ҡурай иле,                       Башкортостан – родина курая

Башҡортостан - Урал ере,                         Башкортостан – земля Урала

Башҡортостан - ҡумыҙ теле,                     Башкортостан –язык кубыза

Башҡортостан - ҡымыҙ сере.                    Башкортостан –секрет кумыса.

(Ә. Үтәбай )

3. һүҙлек диктант.

Башҡортостан,  халыҡ, милләт, тыуған ер, Ағиҙел йылғаһы, Урал Тауы, Салауат Юлаев һәйкәле, ҡурай, ҡурайсы, бейеү, халыҡ йыры, Өфө.

4.Дәрестең темаһы, маҡсаты билдәләнә.

һүҙлек диктанттан һуң, М. Кәримдең (портреты) М. Кәримдең биографияһын ҡабатлау.

Мустай Карим (полное имя Мустафа Сафич Каримов)

Родился 20 октября 1919 года в деревне Кляшево (ныне Чишминского района Башкортостана) в крестьянской семье. В 1941 году окончил БашкГПИ, факультет языка и литературы. С первых дней Великой Отечественной войны и до побед Мустай Карим был на фронте — служил начальником связи.

Весь жизненный и творческий путь Мустая Карима озарен одной большой любовью. Душа этой удивительной любви – Башкортостан.

Жить и творить, вдохновляясь радостями и потрясениями своего времени, - это качество становится сущностью его творчества. С ощущением глубокой ответственности перед народом и современниками начался творческий путь Мустая Карима.

       Маяк для поэта – человек. Свое назначение поэт видит в том, чтобы вселить в сердце отчаявшегося надежду, вытеснить сомнение, высушить слезы на глазах, оживить угасающее светлое чувство. Для Мустая Карима народ не абстрактное понятие, он начинается с отдельного человека, с живой личности. Личность в его стихах поднимается до высот обобщения народного духа. Мустай Карим воплотил в себе величие и скромность, гордость и терпение народа. Он может быть суровым, как воин, и нежным, как влюбленный.

      Велика заслуга Мустая Карима в поэтическом изображении исторической судьбы народа в прошлом и настоящем, в донесении ее до своего читателя, до братских народов, до зарубежных стран. Подобно тому, как наш великий Урал соединяет две части света, в творчестве Мустая Карима поэтическое искусство башкирского народа накрепко связалось с культурными сокровищницами Запада и Востока, с лучшими традициями мировой культуры.

      Творчество Мустая Карима покорило современников своей жизнеутверждающей направленностью, глубиной мысли, оригинальностью образов и неповторимой поэтичностью. В его произведениях жизнь изображается во всей сложности ее различных пластов, проникает в глубины истории и сегодняшнего дня. Мустай Карим – мастер, чье творчество стало великолепной поэтической школой. И трудно представить себе в нашей литературе современного поэта, прозаика , драматурга, литературоведа, не прошедшего эту школу. Поэтическая школа Мустая Карима, поднявшего искусство слова на высокую ступень, обогатившего духовную сокровищницу народа, требует от вступающего на литературный путь особой ответственности и готовности к нелегким испытаниям.

 ПАМЯТЬ

Именем Мустая Карима назван Национальный молодёжный театр Республики Башкортостан (Уфа) и улица в Уфе.

гимназия №158 имени Мустая Карима.

5. Уҡыусыларҙы уҡыла торған текстағы яңы һүҙҙәрҙе күҙәтергә өйрәтеү һәм уларҙа был һүҙҙәрҙең мәғәнәһен белеү теләге уятыу. Күҙлек эше текстың йөкмәткеһе менән танышыр алдынан үткәрелә, был үҙ сиратында йөкмәткене ҡабул итеүҙе бер ни тиклем еңеләйтәсәк. Күҙлек өҫтөндә эш күп төрлө. Уҡытыусы һүҙлек эшен кластың мөмкинселектәрен, әҙерлеген иҫтә тотоп башҡара. Күҙлек менән эшләгәндә түбәндәге алымдарҙы ҡулланырға мөмкин:

1. текстағы яңы һүҙҙәрҙең мәғәнәләренә аңлатма биреү, һүҙҙәрҙе таҡтаға яҙыу, дөрөҫ итеп әйтеү һәм әйттереү;
2. һүҙҙәрҙе иллюстрациялау (предметтарҙың үҙҙәрен йәки һүрәтен күрһәтеү);
3. яңы һүҙҙәрҙең мәғәнәләрен уҡыусыға билдәле булған синоним һүҙҙәр менән алмаштырып уҡыу;
4. һүҙҙәрҙе антонимдар ярҙамында аңлатыу;
5. үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе башҡорт телендә аңлатыу;
6. һүҙҙәрҙе рус теленә тәржемә итеү;
7. һүҙҙәр менән һүҙбәйләнеш, һөйләмдәр төҙөү.

Тәҡдим ителгән текста әлегә тиклем билдәле булмаған дан тотоу һүҙе ғорурланыу, хазиналар (байлыҡ) һүҙҙәре ярҙамында асыҡлана. Яңы һүҙҙәр һүҙлек дәфтәренә яҙыла.

Текст өҫтөндә эш:

1. беренсе ҡат яҡшы уҡыған уҡыусынан уҡытыла;
2. икенсе ҡат уҡыусыларға үҙ аллы уҡыу тәҡдим ителә, тағы ла бер нисә һүҙ аңлашылмағаны асыҡланырға мөмкин, ундай һүҙҙәргә аңлатма биреп кителә;
3. сылбырлы уҡыу (буксирлы уҡыу, абзацлап уҡыу һ. б.), шунда уҡ тәржемә итеү;
4. текст буйынса һорауҙарға яуап биреү:

а)        Урал тауҙарын картанан табып күрһәтегеҙ. Беҙ уның ҡайһы өлөшөндә йәшәйбеҙ?

б)Башҡортостан нимә менән дан тота (славится)?

в)        Урал исемен әйтеү менән нимә күҙ алдына баҫа?

г)        Унда ниндәй хазиналар бар?

ғ) М. Кәримдең ниндәй әҫәрҙәрен уҡығанығыҙ бар?

д)        Һеҙ йәшәгән төбәктә ниндәй күл-йылғалар, тау-ҡаялар, байлыҡтар, иҫтәлекле урындар бар?

5. текстың йөкмәткеһен үҙләштереү өсөн һорауҙар:

а)        тәбиғәт нисек һүрәтләнгән? Әйтелгәндәргә һеҙ нимәләр өҫтәп әйтер инегеҙ?

б)        Башҡортостандың байлығы тураһында яҙған урынды уҡып күрһәтегеҙ.

в)        грамматика буйынса эш. (Текст буйынса эш барышында һәр ваҡыт программа талаптарынан сығып, грамматик тема ҡабатлана, нығытыла.)

1. текстан яңғыҙлыҡ исемдәрҙе табығыҙ, яҙылышын аңлатығыҙ. Алфавит буйынса яҙығыҙ.
2. текстан «ниндәй» һүҙҙәренә яуап булып килгән һүҙҙәрҙе табып яҙырға. ...һарай, ...-ҡаялар, ...урмандар, ...шишмәләр, ...аҡландар, ...Ағиҙел, ...Ҡариҙел.
3. автор Башҡортостан тәбиғәтенең матурлығын күҙ алдына килтереү өсөн ниндәй һүрәтләү саралары ҡулланған?

Алтын һарайға оҡшаған бейек ҡаялар, һикереп аҡҡан шишмәләр, Ағиҙелебеҙ, Ҡариҙелебеҙ киң далаларға ашыға, Урал йөрәге. (Килтерелгән миҫалдарға аңлатма биреү кәрәк буласаҡ.)

6. артабан текстың йөкмәткеһен үҙләштереү йәһәтенән, тексты өлөштәргә бүлеп һөйләтеү;
7. тексты тулы килеш һөйләү;
8. һеҙ, уҡыусылар, Башҡортостан Республикаһы тураһында нимәләр яҙыр инегеҙ? (Иң мөһиме: уҡыусыларҙа үҙ Башҡортостанына ҡарата һөйөү, ғорурлыҡ тойғоһо уятыу.)

Дәрескә өҫтәлмә материал итеп, «Тәбиғәтте һаҡлайыҡ» тигән баш аҫтында эштәр тәҡдим итеү. Бының өсөн уҡыусыларға һүрәттәр таратып бирелә. 1-се һүрәт: шишмәне таҙартыу; 2-се һүрәт: сыйырсыҡ оялары яһау; 3-сө һүрәт: ағас ултыртыу (ниндәй һүрәттәр таратыу уҡытыусы ҡарамағында). Һүрәттәрҙе иғтибар менән ҡарағандан һуң, уҡыусылар һүрәтләнгән күренештәргә үҙ фекерҙәрен белдерә.

Шулай уҡ өҫтәлмә материал итеп, Башҡортостан тураһында шиғырҙар, рәссамдар картиналарын индерергә мөмкин.

Тема: Башҡорт халыҡ йыры «Урал». Яңгыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр.

Маҡсат: 1) башҡорт халыҡ йыры «Урал» менән таныштырыу;

2. тыуған төйәккә һөйөү тәрбиәләү; 3) яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәрҙең дөрөҫ яҙылышын нығытыу.

Дәрес барышы.

1. Башҡортостан, Урал тураһында әңгәмә.

Урал тигән дәү ҡарағай,

Оло солоҡ - Башҡортостан —

Мәңге йәшәр төйәгебеҙ,

Тарих беҙгә шулай ҡушҡан,

Яҙмыш үҙе шулай ҡушҡан.

(Р. Ҡол-Дәулэт )

2. Башҡорт халыҡ йыры «Урал» тексы өҫтөндә эш. «Урал» йырын тыңлау.
3. Грамматик тема: «Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр». Ҡағиҙә дәреслектә бирелә. 34-37-се күнегеүҙәр өҫтөндә эш.

Тема: Рәми Ғарипов. «Урал йөрәге». Яңгыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр.

Маҡсат: 1) тема буйынса һөйләү күнекмәләрен артабан арттырыу; 2) яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәрҙең дөрөҫ яҙылышын ҡабатлау.

Дәрес барышы.

1. «Урал» темаһын дауам итеү.

Киңә баҡһам, күңелем күтәренке,

Киләсәгем шат та, тыныс та;

Сөнки беләм:

Иңдәрендә илдең

Урал тигән һынмаҫ ҡылыс бар.

(Р. Бикбаев )

2. Рәми Ғариповтың тормош юлы һәм ижады менән танышыу. «Урал йөрәге» шиғыры өҫтөндә эш.
3. Грамматик теманы ғәмәлдә нығытыу өсөн 38, 39-сы күнегеүҙәр башҡарыла.
4. Өҫтәлмә күнегеү: яңғыҙлыҡ исемдәрҙе табыу