Урок-концерт "Жэнэ Къырымызэ ищы1эныгъэ гъогу"
план-конспект урока на тему

Урок-концерт

«Жэнэ Къырымызэ

ищы1эныгъэ ык1и

итворчествэ гъогу»

                                                                         Пэнэжьыкъое муниципальнэ

                                                            гурыт еджап1эу №1

                                                                          адыгабзэмрэ литературэмрэ

як1элэегъаджэу  Нэныжъ З.З.

                                                                        иурок шъхьаихыгъэ иплан.

2012 илъэс

Темэр. Урок-концерт «Жэнэ Къырымызэ итворческэ гъогу»

Мурадыр: Жэнэ Къырымызэ адыгэ литературэм хэхъоныгъэ гъэнэфагъэхэр езгъэш1ыгъэ поэтэу зэрэщытыр къагурыгъэ1огъэныр; иусэхэу орэдышъо зыфаш1ыгъэхэм нэ1уасэ фэш1ыгъэнхэр.

Нэрылъэгъу-1эпы1эгъухэр:  тхылъ выставк, поэтым исурэт, плакатхэр. «Поэтэу Жанэ Къырымызэ  итворчествэ псынэ лъэкъуищэу зэдачъэу къыпщэхьу. Ахэр – орэдхэр, к1элэц1ык1ухэм апай стиххэр, сатирэмрэ, юморымрэ». «Ц1ыфыбэмэ сэ ш1у сарэлъэгъуи,

1офэу сш1эрэр аш1орэдэгъуи,

Мы дунэе мылъкум ыпэу къэсхьымэ,

Сыгу къысхэхъуагъэ фэдэу сэлъытэ».

«Тхылъыр тэ тигъогогъу,

Ц1ыфым и1эпы1эгъу

Гъунджэм фэдэкъабз,

Ш1эныгъэм и1унк1ыбз».

Урокым  ик1он.

1.К1элэегъаджэм игущы1. Гъэтхапэм и 7 1919-рэ илъэс къуаджэу Афыпсыпэ мэкъумэщыш1э унагъоу Хьаджэмосэрэ Сурэтхьанэрэ шъао къафэхъугъ. Фаусыгъэр Къырымыз. Къырымызэ ц1ык1узэ 1офш1эным есагъ: жъонак1омэ аде1эуи, пхъащэ к1оуи, нэмык1 мэкъумэщ ыш1эуи къыхэк1ыгъ.

Дэгъоу еджэщтыгъ. 1935-рэ илъэсым педтехникумэу Краснодар дэтым ч1эхьагъ.

1937-рэ илъэсым иапэрэ усэхэр къыдэк1ы.

К1элэц1ык1у усэхэр зи1э поэтхэм апэрэу ащыщыр Жэнэ Къырымыз ары. Иапэрэ тхылъхэр зыфэгъахьыгъэхэр к1элэц1ык1ухэр ары. Ублэп1э классхэм ахэм нэ1уасэ тащыфэхъугъ. Тыгу къэтэжъугъэк1ыжьых ахэр.

К1элэеджак1охэр.

1. «Сятэ шофер»

      Сятэ, шъош1а шофер 1аз,

      и1офыш1ап1э къыфэраз,

     Ядэ1уныр ащ ихабз,

     Имашинэ къэбзэ лъабз,

     Фарэу тетзэр зэпэлыд,

     Ибыу макъэ сыдым фэд.

     Имашинэ жъышъо тет,

     Ауми ренэу гъэгум тет

     Умыш1эмэ к1эу къыпш1ош1ы,

     Мыкъутахэу 1оф регъаш1э!

     Сятэ ренэу хьазырыпс,

     Нек1у зэра1оу, ар щымыс.

     Хьылъи, ц1ыфи бэу зэрещэ,

     1офыш1эным емызэщ.

     Зы машинэ сэри си1,

     Ау щык1агъэ бэу ащ и1

     Мотор шъыпкъи ащ имыт

     Фарэу тетым нэф къымыт

     Сятэ фэдэу зызгъэсэщт,

     Шофер 1азэу сыхъущт.

2. «Дэк1о-бзак1оу зызгъэсэщт».

Сянэ лъэшэу 1эпэ-1ас,

Дэны бзэным ар фэ1аз.

Сянэ фэдэу зысэгъас,

Арышъ сянэ къысфэраз.

Шэк1 бзыхьафыр ащ къысеты,

Бзыпхъэр шэк1ым тесэубытэ.

Си лэныстэ къэсэгъабзэ,

Сызыфаер къыхэсэбзы.

Дынри мары хьазырыпс,

1удан псыгъор мэстэ гъус

Мастэр сэштэ ар къэсэды,

Здыгъэ джанэр сыдым фэд

Хэт щыплъэми ар къек1ущт,

Дахэу дыгъэшъ игопэщт.

Машинэмк1э сыдэшъущт,

Ащ сянэ сынимгъэс,

Ащк1э лъэшэу къысфэмыс.

      - Джыри, - е1о уц1ык1у1у,

     Уищык1агъэр мэстэ ц1ык1у

     Зэ машинэк1э серэгъадэшъ.

     Сымыдэшъумэ ар ерэплъэлъ,-

     Шъыпкъэ сянэ сянэ нахь 1аз,

     Пстэуми а1о 1апэ-1ас

     Арышъ сэри сегугъущт,

     Сянэ фэдэу зызгъэсэщт.

3. Хэти и1оф гъэнэфагъэ.

   Хэбзэ дахэ илъ тэ тиунагъо,

   Хэти и1оф гъэнэфагъэ:

   Нахь 1оф къиныр еш1э сятэ –

   Гъэстыныпхъэр къытфекъутэ,

   Нанэ пстэуми тфэпщэрыхьэ,

   Ишхын ш1ыгъэ 1ум етк1ухьэ.

   Тэтэжъ пстэуми къытфэщафэ,

   Тызыфаем тырегъафэ

   Нэнэжъ чэтмэ 1ус ареты,

   Чэтэщыпчъэр къырегъэты.

   Сшыпхъу унэр зэ1ехыжьы,

   Гык1ыгъэхэр къыпехыжьы.

   Сфэлъэк1ыщтыр сэри сэш1э,

   Ар сэ пстэуми шъосэгъаш1э.

   Тихьэ ц1ык1у сэ сылъэплъэ,

   Чэщи мафи ар къыспаплъэ.

   Сэры-сэрэу п1эр сэш1ыжьы,

   Игъом сэк1ошъ сэгъолъыжьы.

К1элэегъаджэр. Жэнэ Къырымызэ ныбджэгъубэ и1агъ. Иныбджэгъухэр ылъытэщтыгъэх, ш1у ылъэгъущтыгъэх ык1и ахэм афагъэхьыгъэуи бэ усэу ытхыгъэр. Поэтым ыушэтыгъ ныбджэгъуныгъэм к1уач1эу и1эр заом имаш1о 1утэуи, заор аухи мамыр щы1ак1эм къызфегъэзэжьым ыпэ къифагъ ащ ныбджэгъу шъыпкъэхэри ныбджэгъуц1эр зи1э тхьагъэпц1ыхэри. Ау сыдигъок1и ежь ныбджэгъум фэшъыпкъагъ «Ош1эжьа, синыбджэгъужъ?» - к1эупч1э поэтыр.

К1элэеджак1ор.

«Ош1эжьа, синыбджэгъужъ?»

Ош1эжьа, синыбджэгъужъыр,

Зы 1улъхьэр т1оу зэдэдгощэу,

Тызэшы шъыпкъэх аш1ош1эу,

Сыдигъуи тызэмызэщэу,

Лъэхъанэу къызэпытчыгъэр?

Окопым тит1уи тыдэлъэу,

Фашистмэ тэ тапэ1улъэу

Къэралыгъор къэдгъэгъунагъ,

Л1ыгъэ 1аджи ори зепхьагъ.

Тэ тидзэ тызэрип1угъэу,

Инэу тына1э зэтетэу,

Щынагъом тэ тыщымыщтэу

Къин мак1эп зэдэтлъэгъугъэр,

Гъогу ц1ык1оп къызэпытчыгъэр

Жьабгъумк1э щылъэр къау1эу,

Сэмэгумк1э щылъыр къаук1эу

Зыщэты уахътэм п1огъагъэ,

Гущы1э пытэ пш1ыгъагъэ:

«Мы ч1ып1эм зэ терэк1ыжьи,

Къиныгъор тэрэ1отэжьи,

Ныбжьык1и ущыгъупшэнэп!

Ныбджэгъур, ухэсынынэп!»

К1элэегъаджэр. Бзылъфыгъэхэм ятемэ, анахьэу ным ехьыл1агъэм, поэтым итворчествэ ч1ып1эшхо щеубыты. Ным иш1улъэгъу зэгъунэнчъэр, бзылъфыгъэм, ным зэрафыщытыр хъулъфыгъэмк1э л1ыгъэ ык1и ц1ыфыгъэ шапхъэу бэри зэрэхъурэр ащ иусэм къаще1о.  Ежь Жэнэ Къырымызэ  ы1ощтыгъ: «Сян мыхъугъагъэмэ егъаш1эми сэ тхак1о сыхъущтгъагъэп. Еджэгъэшхоу щымытыгъэми пшысэ гъэш1эгъонбэ къысфи1уатэщтыгъэ». Ным ехьыл1агъэ усэм къытфеджэщт  к1элэеджак1оу.

К1элэеджак1ор.

Ныр

Ны! А гущы1эр гущы1э лъап1,

Фэбагъэу хэлъымк1э тыгъэм ыч1ап1

Ным инэплъэгъу тыкъегъэфаб

- А, сишъау, - ы1онышъ 1э къыпщифэн,

А, сипшъашъ, ы1онышъ къыоубзэн.

Къин амы1оу тянэмэ тап1угъ,

Ц1ыфы тыхъуным ахэр пылъыгъ,

Ц1ыфыгъэ дахэм тыфагъэсагъ.

Ныр дунаим зэ щыогъоты,

Игуфэбагъэ к1уач1э къыуеты.

Узып1угъэ ныр сыдым пэпш1ын.

Ным нахь пэблагъэ тыдэ къэк1ын!

Джары Родинэр ным зык1ыфэдэр,

Джарары ныр зык1анахь лъап1эр.

К1элэегъаджэр. Ц1ыф жъугъэмэ Жэнэ Къырымызэ анахьэу зэраш1эрэр ащ иусэхэмк1э орэдхэр композиторхэм зэраттхрэр ары. Жанэм усабэхэм Тхьабысымэм орэдышъо къафыхихыгъ.  Ахэр адыгэ шъолъырым ис ц1ыфхэм зэлъаш1эх. Ахэм ащыщ джы шъузэдэ1ущт орэдэу «Синан» зыфи1орэр.

К1элэеджак1охэм орэдыр къа1о.

К1элэегъаджэр. Ным ыуж итыр Родинэр ары. Родинэр къызщежьэрэр уич1ыгу, уикъуадж. Роэтым ш1у елъэгъу ахэр. Ныбжьык1эхэм иусэхэмк1э къагуригъа1о ш1оигъу ч1угум, уикъуаджэ, уихэку афэдэ зэрэщымы1эр. Ар дэгъоу щызэхэош1э усэу «Сикъоджэ к1ас» зыфи1орэм.

К1элэеджак1охэм орэдэу «Сикъоджэ к1ас» зыфи1орэр къа1о.

К1элэегъаджэр. Кавказым зэошхоу пачъыхьэм къыриш1ыл1эгъагъэм адыгабэ хымэ нэпкъым ридзыл1агъ. Ахэмэ ащыщ усэу «Ет1э 1эбжыб» зыфи1орэм къыщигъэлъэгъорэ л1ыжъыр. Ащ ш1у ылъэгъурэ чылэр фэмыхъоу ыбгынагъ, нэмык1 къэрал ифагъ. Зэхэфагъэми ышхыни зыщилъэни ащигъотыгъ, ау зы мафи зы сыхьати къек1угъэп къушъхьэхэр, иунэ ц1ык1оу псычъэр нэпкъым тетыгъэр, чъыгыхэу ежь ы1эк1э ыгъэт1ысхьагъэу къэнагъэхэр, пыим ыук1ыгъэ бзылъфыгъэхэр, сабыйхэр. Ахэр тэ щы1эми ынэгу к1этхэзэ игъаш1э къыхьыгъ. А1 анасын, ахэр зэ ылъэгъужьыгъэмэ!

К1элэеджак1ор усэм къеджэ.

К1элэегъаджэр.  Ц1ыфыныгъэм фэгъахьыгъэу бэ Къырымызэ Жанэ ытхыгъэр. Ц1ыфыр щэрэ1-дэгъоу, баеу, зэрэфаеу. Ау зыщимгъэгъупшэ хъущтыр мы дунаим зыфытетыр ары.

К1элэеджак1ор  усэу «Ц1ыфыр зык1ыщы1эр» зыфи1орэм къеджэ.

К1элэегъаджэр. Хэта л1ыгъэшхо зэзыхьагъэу апэрэ поэтэу Герой Советского Союза хъугъэр?

К1элэеджэак1ор. Андырхъое Хъусенрэ, Жэнэ Къырымызэрэ педучилищэм зэдеджагъэхэу щытыгъэх ык1и зэныбджэгъушхуагъэх. Заор къызежьэм т1ури фронтым к1уагъэх. Жанэр 1944-рэ илъэсым танкэу зэрысым топыщэр къытефи, ынэ лъэныкъо имытыжьэу чылэм къыгъэзэжьыгъ. Андырхъое Хъусен къуаджэу Дьяково щыхэк1одагъ. Ащ фэгъэхьыгъэу Жанэм ытхыгъэр бэ. Шъукъедэ1у «Андырхъое Хъусен иорэд» зыфи1орэм.

К1элэеджак1охэм орэдыр къа1о.

К1элэегъаджэр. Адыгэхэм ахэлъ шэн дахэхэм къатегущы1эу усэ бэ дэд ыусыгъэр Жэнэ Къырымызэ. Ахэм зэу ащыщ усэу «Тидышъэ коных» зыфи1орэр.

К1элэедажак1ор усэу «Тидышъэ коных» къеджэ.

К1элэегъаджэр. Пшъэшъэ гъэш1уагъэр зэриумысырэм фэдэу поэтым еумысы к1элэ шъхьахынэр. Ар дэгъоу къыщегъэлъагъо усэу «К1элэ дэй» зыфи1орэм.

К1элэеджак1охэм зыкъыдаш1ызэ орэдэу «К1элэ дэй» зыфи1орэр къа1о.

К1элэегъаджэр. Джы шъо я 5-рэ классым шъуис. Жанэм итворчествэ шъулъык1уатэ къэсми нахь игъэк1отыгъэу нэ1уасэ шъуфэхъущт. Къырымызэ игущы1эхэмк1э къэсыухы сш1оигъу мы урок-концертыр.

Ц1ыфыбэмэ сэ ш1у сарэлъэгъуи

1офэу сш1эрэр аш1орэдэгъуи,

Мы дунэе мылъкуи ыпэ къэсэштэ.

Синиз къысхэхъуагъэ фэдэу сэлъытэ.

Къызэрэсш1ош1ырэмк1э Жэнэ Къырымызэ зыфаер къыдэхъугъ. Ар адыгэ шъолъырым имызакъоу нэмык1 хэгъэгум исхэми щызэлъаш1э, ш1у алъэгъу.