Ок-биле адаар ажык уннерлиг состер, оларны шын бижиири
план-конспект урока (5 класс)

Башкының ажыл-чорудулгазының сорулгазы

Өөредиглиг:  ѳк-биле адаар ажык үннерлиг сѳстерни шын бижиирин уругларга тайылбырлап билиндирер, оларны шын адап, бижип ѳѳредир;

Сайзырадыр:  ѳк-биле адаар ажык үннерлиг сѳстерни  бижимел болгаш аас чугаага шын ажыглап билиринге чаңчыктырар, аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

Кижизидилгелиг: бѳлүктер-биле ажылдадып тургаш, хүндүлээчел, биче сеткилдиг болурунга кижизидер.

Кичээлдиң хевири

Чаа тема тайылбыры.

Чедип алыр түӊнелдер

1. Эртем талазы-биле (дыл):чаа билиглерни катаптаарда, уругларга ук кичээлге хамаарыштыр янзы-бүрү аргаларны ажыглап шиңгээттирер, темага хамаарыштыр кичээлге шиңгээдип алган билиглерин амыдырал-биле холбап ѳѳренир;

2. Метапредметтиг (эртемнер талазы-биле чедип алыр түӊнелдер): аас болгаш бижимел чугаага  ѳк-биле адаар ажык үннерлиг сѳстерни   шын чедимчелиг ажыглап билири, теманы уругларга билиндирерде, улустун аас чогаалын ажыглаары.

Коммуникативтиг: ажыл уезинде уругларны эжеш, бѳлүк, бот-тускайлаң ажылдап, харылзаа тудуп билир кылдыр чаңчыгары-биле карточкалар-биле ажылдаары; ажыл үезинде эжинге үнелел бээр.

Регулятивтиг: кичээлдиң сорулгазын салып билири, теманы боттары тывары, бодунга боду үнелел бээри

3. Бот-хуузунда чедип алыр түӊнелдер: өөренип турар темага хамаарыштыр уруглар боттарынын узел-бодалын тодарадып, бот сайзырадып, бот углап билирин чедип алыр.

Ажыглаар методтар, аргалар болгаш өөредилгениң хевири

1. Беседа;

2. Бот-тускайлаӊ болгаш бөлүктеп ажылдаары;

3. Тайылбыр методу.

Дерилгези

1. 5-ки класстың тыва дыл ному;

2. Презентация;

3. Карточкалар

Кол билиишкиннер

θк-биле адаар ажык үннерлиг сѳстер

Кичээлдиң кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөредир болгаш сайзырадыр кезектер. Мергежилгелер болгаш онаалгалар

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниң харылзаа чорударының хевири

Чедип алыр чаӊчылдар, билиглер, мергежилдер

Хынаарының хевири

1

2

3

4

5

6

1)Өөредилгениң

хевиринге туружу (мотивация).

Иштики сагыш-сеткил талазы-биле өөреникчини кичээлге белеткээри.

Азы темаже уругларны хаара тудуп алыры.

-Экии, уруглар! Олуруп алынар. Богунгу кичээливис онзагай кичээл юолур. Кичээливисте келген аалчыларывыс-биле мендилешкеш, бот-боттарывысче чазык хулумзургеш, эки уре-туннелдиг ажылдаарывысты кузеп калыылы.

Өөреникчи башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыӊнаар.Кичээлге белен болур.

Айтырыг-харыы

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Өөредилгеге хамаарылгазы эки болуру

2.Медереп билир түңнел.

Кандыг-даа чаа чүүлдү өөренип алыр деп сорулга тургустунуп келир.

3.Кылып чорудуп тургаш чедип алыр түңнел.

Боттары улаштыр ажылдаар деп сорулганы уруглар баш удур салып алыр.

Аас-биле ажыл.

2.Катаптаашкын. Херек кырында шенеп өөредири.

3.Кичээлдин темазын тып, сорулгаларын салыры

4. Чаа тема тайылбыры

5. Сула-шимчээшкин

Ооң мурнунда өөренген чүүлдерин катаптавышаан, амгы билиг-биле харылзаштырып, оларны чаа билигге ажыглаары.

- Ам кичээнгейиңерни самбыраже углаптыңар. Ында 4 домак бижээн.

1. Домактар-биле ажыл:

Эртем чокта, эртен база дүн.

θѳредилге, эртем, билиг – чырык оруум.

Күске эвес, күжүген аан, күске чедир хүнезин чыыр. Даңгаар эртен орунум эдип турумда, арга иштинден куштар эдип кээр.

- Уруглар, бердинген домактар иштинден ѳѳренген темаларывыска хамаарыштыр чүлер тып алдыңар? (антоним – дүн-хүн, синоним – ѳѳредилге, эртем, билиг, омоним, омограф –күске, эдип)

2. Карточкалар-биле ажыл (эжи-биле ажылдаар)

Бердинген сѳс каттыжыышкыннарының дорт уткалыын чангыс шыйыг-биле шыяр. /аал кожер-булуттар кожер, эжикти ажыдар-сеткилди ыры-биле ажыдар…/

-Эр-хейлер! Бѳгүнгү кичээливисте ѳѳренир темавысты тыптаалынарам. /слайдыда улегер домактын утказы-биле кижизидилге ажылы чорудар/

Кижи – чурттуг, куш – уялыг.

- Үлегер домактын утказын канчаар билип тур силер, тайылбырлар корунерем.

-Үлегер домакты кыдырааштарыңарга бижип алынар.

-Куш, кижи, чурт деп сѳстерде ажык үннер канчаар адаттынып турарыл?

- Шын-дыр, уруглар, ѳк-биле адаттынып турар ышкажыл, силер үннерниң адаттынарын эге класстарга ѳѳренген силер.

- Бѳгүнгү кичээлдиң темазын кым билип каапты? /сорулгаларын салыр/

1. Ном-биле ажыл.

Номда дүрүмнү уругларга дыңзыг кылдыр номчудар, (ар 61-63) 4 уругдан номчаан чүүлүнүң утказын айтырар.

Номда мергежилгелер кылдыртыр. (мерг. 115, 116)

2. Сѳстер оюну.

Башкы сѳстер адаарга, уруглар баштайгы ажык үннүң транскрипциязын бижиир.

Чурт, кижи, куш, Тыва, ада, баш.

 - Бижип алган үннеривис кандыг ажык үннер болду, уруглар?

 - Шын-дыр, бердинген ажык үннер шупту ѳк-биле адаар үннер-дир.

3. Таблица-биле ажыл.

θк-биле адаар ажык үннерниң үжүктеринге ъ (кадыг демдек) немеп бижиири:

Аът, эът, оът, каът, чаъс, дүъш, аъш-чем, чүък, чѳъп – 9 сос.

Оларнын иштинден укталган хевирлеринге ъ (кадыг демдек) биживес сѳстер:

Чѳъп, чаъс, чуък, дүъш, аъш-чем

Чѳптээр, частаар, чүктээр, дүштээр, аштаныр-чемненир (канчаар?)

Чѳптүг, частыг, чүктүг, дүштеки, аштыг-чемниг (кандыг?)

-Дыштанып, сула-шимчээшкинден кылыптаалынар.

Эртенги хүн херелинге,

Эштип ойнаар, кастарымны.

Чалгыннарын херивиткеш,

Чаштып ойнаар,кастарымны.

Самбыраны, презентацияны көөр, башкының тайылбырын кичээнгейлиг дыңнаар.

Үлегер домактын утказын тайылбырлаар, улегер домакты кыдырааштарга бижиир. Башкынын айтырыгларынга шын, чедимчелиг харыыны бээр.

Кичээлдиң темазын тып, сорулгаларын салыр.

Сөс-домаан сайзырадып, кол билиглерни шиңгээдип алыр, оларның аразында харылзаазын көөр.

Кичээнгейлиг дыңнаар, түңнел үндүрер

Туруп келгеш, херлип, шимчээшкиннерни эжинин соондан кылыр

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, өөреникчилер башкының айтырыгларынга харыы бээр болгаш чаа теманы кичээнгейлиг дыңнаар.

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, өөреникчилер башкының айтырыгларынга харыы бээр болгаш чаа теманы кичээнгейлиг дыңнаар.

1.Медереп билир түңнели: (познавательный) кандыг-ла бир чаа чүүлдү билип алыр деп сорулга тургустунуп кээри.

2.Кылып чорудуп тура чедип алыр түңнели: (регулятивтиг) бот-боттарының канчалдыр ажылдаарын баш удур боданып алыр.

3.Харылзажылга талазы-биле түңнели: (коммуникативтиг) бөлүү-биле ажылдап, бодалдар солчуру, кады ажылдап турар эштериниң илередип турар бодалынга каттыжып азы чөшпээрешпейн турарын бадыткап, үнелел бээри.

Аас-биле ажыл.

Бижимел ажылдаар

Аас-биле ажыл

6. Быжыглаашкын

1. Ыыттавас диктант

Слайдыларда чуруктарны кѳргүзерге, уруглар сѳстерни транскрипция иштинге бижиир.

Койгун, бижек, далган,аът чечек, дүлгүүр.

2. Тест-Биле ажыл

Карточкаларда сѳзүглеледе хѳй сектер орнунга чогуур черинге ъ (кадыг демдекти) киирип бижиир. Шын бижилгезин самбырада слайдыда харыыдан хынаар

(ѳѳреникчилер хынажыптарга, демдектерин кыдырааштарга салыр)

Логиктиг боданыышкынын сайзырадып, кол билиглерни шиңгээдип алыр,

Тест-биле ажылды кылгаш, харыыларын удур-дедир хынажыр.

Бот-тускайлаң болгаш эжи-биле ажылдаар

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түӊнелдер.

а)Бодунуӊ билиин чогуур деӊнелге четпейн турарын медереп билири.

б)Чаа билиглерни чедип алыр.

2.Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер.

а)Башкының тайылбырындан болгаш эштериниң харыыларындан херек медээни шиңгээдип ап, оларны чурум аайы-биле системажыдар.

б)Дыӊнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3.Таарыштырар түңнел.

а)Чугула херек кылып чорудар ажылдарны плааннаар.

б)Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түңнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Бижимел

ажылдаар.

7. Катаптаашкын болгаш чаа теманы системажыдары.

Янзы-бүрү күүсеткен мергежилгелерни, шиӊгээдип алган билиглерин түңнеп, системажыдары.

-Бөгүнгү кичээлден чаа чүнү билип алдыңар, уруглар?

- Бистиң амыдыралывыска  ѳк-биле адаар ажык үннерниң ужур-дузазы чүде деп бодаар силер??

- θк-биле адаар ажык үннерлиг сѳстер аразындан кандыг состерге ъ (кадыг демдекти) бижиирил? Оларнын иштинден кайыларынга, кажан ъ (кадыг демдекти) биживейн баарыл?

Башкының салган айтырыгларынга харыылаар болгаш бодунуң бодалын илередип чугаалаар.

Шупту ажылдаар.

Аас-биле ажыл.

8.Түӊнел (рефлексия)

-Кичээл силерге солун болду бе, уруглар?

-Кичээлдин сорулгаларын чедип алганывысты дараазында рефлексия саазындан коор бис:

1. Шуптузун билип алдым, оске кижиге тайылбырлап шыдаар мен.

2. Бодум шуптузун билдим, ынчалза-даа оске кижиге тайылбырлап шыдавас мен.

3.Долу билиг чедип алырынга, ам-даа катаптаары негеттинип тур.

4. Чуу-даа билип шыдавадым.

 - Кижи бурузу бодун кичээлге кайы хире ажылдаанын унелеп, алгоритм ёзугаар демдектерден салгаш, дужаар.

Онаалга: 

1. Чогаадыг «Кышкы арга»
2. Арын 63 мергежилге 117

Демдектер салыр

- Кичээл дээш четтирдим.

Бодунуң туружун бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалаары.

Бодунун ажылын үнелээр

Онаалганы дневниктерге бижиир, демдектерин салдыртыр

Шупту ажылдаар

1.Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер. Эштериниң харыызын дыӊнап тургаш, бодунуң билииниң чедер четпестерин тодарадыр. Таарыштырар түңнел. Бергедээшкиннерни тодарадып, частырыгларын эдип, бодунуң ажылынга үнелел бээр.. Анализ, синтез болгаш бөлүктээшкин аргалары-биле ажылды чорудары, катаптап, түңнелдеп үндүрер.

Аас-биле ажыл.

Бижимел ажылдаар