Открытый урок по изо: "Тыва угулза хээлернин тускай хевирлери" /на родном "тувинском" языке/
план-конспект занятия по изобразительному искусству (изо, 5 класс) на тему

Кандыг- даа чоннар эдилеп чоруур эт-севин, аяк-савазын кандыг-ла бир угулза хээлер-биле каастап ап чорааннар.Тыва угулза ,хээлер -тыва чоннун национал уран-чуулунун, ылангыя чурулга, каасталга уран-чуулунун онзагай бир хевири, чардынмас кезээ. Тыва кижи торээн бойдузунун чайгаар буткен угулза,хээ дег чараш чурумалынын аразында чурттап чоруур. Уе дуптен бээр тываларнын бурунгулары болур торел аймактар салгалдан-салгалче боттарынын ажыл-амыдыралынын каасталга-уран чуулунун болгаш ус дарган кылыгларынын кайгамчыктыг солун истерин артырып чораан. Тыва чоннун каасталга уран-чурулгазынын,ус-дарган ажылдарынын угулза хевирлери кончун нарын, ол чанчылдарнын тывылган назыны бурунгу кылдыр санаттынып турар. 

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл ugulza_heeler_5klass.docx51.04 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципалдыг бюджеттиг ниити билиг ооредилге чери

  Шуй  ортумак  школазы  

                                                              кичээлди тургускан : чурук башкызы

                                                                                                    Хертек А-Х.В

                  2014ч

http://valesa.ucoz.ru/kraski_rs.jpg                       Шуй  2014ч

Кичээлдин темазы: «Тыва угулза хээлернин тускай хевирлери»

Кичээлдин хевири: Чаа тема

Кичээлдин эртемнер-биле харылзаазы: Тоогу-биле,ыры-биле, долгандыр турар хурээлел-биле.

Кичээлдин дерилгези:

башкыга херек чуулдер:Кичээлдин планы, коргузуг материалдары, ТСО  кичээлдин слайдылап  коргускени, ыры-хогжум биле.

Оореникчилерге: акварель будуктар, бийир , суг кудар савалар, тряпка, будук холуур (палитра), альбом, балааш.

Кичээлдин сорулгазы:

  1. Ооредилге сорулгазы:

Тыва чоннун угулза хээлери-биле таныжары.Уругларга тыва чоннун шаандан тура салгалдан-салгалче артырып кааны солун хевирлери угулза хээлерни таыйлбырлаары.

  1. Кижизидилге сорулгазы:

Уругларнын иштикки культуразын бедидери, уругларнын амыдыралче эстетиктиг, аян шинчилиг коружун кижизидери.

     3. Сайзырадырынын сорулгазы:

Уругларны долгандыр турар чараш чуулче коружун байыдары, чуруттунар херекселдернин дузазы-биле угаан-медерелин, салаалар баштарын сайзырадыры.

Кичээлдин тургузуу.

  1. Организастыг кезээ-3 мин.
  2. Чаа теманын тайылбыры– 10 мин.
  3. Сула шимчээшкин – 2 мин
  4. Практиктиг кезээ– 20 мин
  5. Кичээлдин тончу кезээ– 5 мин

Кичээдин чорудуу.

1.Организастыг кезээ.

Кичээлдин дерилгези: слайды коргузер ТСО проектор, башкынын бодунун чураан коргузуг чуруктары,  чуруктар, кичээлдин темазы, уругларнын кичээлге белеткели.

Мендилежилге

Экии уруглар!  Олуруп алынар!

 Шупту  альбомнарынар  ажыткаш бо хунгу ай хунун темазын бижиир.

 Кичээнгейлиг олуруп алгаш, шупту менче дыннанарам уруглар?

2.Тема биле таныжылга

-Уруглар силер чуруурунга ынак силер бе? (Уругларнын харыызы).

Слайд 2

Тема: "Тыва угулза, хээлернин тускай хевирлери"

Бо хунгу теманы номчуп корунерем?- Кандыг состер бар- дыр уруглар?

- Бо чаа состенин дугайында ооренир бис!  

Кандыг- даа чоннар эдилеп чоруур эт-севин, аяк-савазын кандыг-ла бир угулза хээлер-биле каастап ап чорааннар.Тыва угулза ,хээлер -тыва чоннун национал уран-чуулунун, ылангыя чурулга, каасталга уран-чуулунун онзагай бир хевири, чардынмас кезээ. Тыва кижи торээн бойдузунун чайгаар буткен угулза,хээ дег чараш чурумалынын аразында чурттап чоруур. Уе дуптен бээр тываларнын бурунгулары болур торел аймактар салгалдан-салгалче боттарынын ажыл-амыдыралынын каасталга-уран чуулунун болгаш ус дарган кылыгларынын кайгамчыктыг солун истерин артырып чораан. Тыва чоннун каасталга уран-чурулгазынын,ус-дарган ажылдарынын угулза хевирлери кончун нарын, ол чанчылдарнын тывылган назыны бурунгу кылдыр санаттынып турар. Эн эки куусеттинген  хээ-угулза каасталгаларын дужуруп чурууру безин берге бооп турар. Ону шыйып деннеп, сантиметрлеп тургаш чуруур.

(слайд3) сорулгазы

"Хээ" дээрге чуу деп сос чувел уруглар?

 "Хээ" деп сос, дорбелчин база тогерик хевирде чураан уран-каасталганы ынча дээр. (Слайд4)

(Слайд 5)Хээлернин хевирлери. Тогерик, дорбелчин хевирлиг хээлер

(слайд 6,7) Хээнин тогерик ,дорбелчин хевирлери.

 (Слайд8)

 "Угулза"дээрге   нарын аай-дедир, ундурук-киирик хой -янзы чараш шыйыгларны ажыглап тургаш чураан уран-каасталга хевири

(Слайд9,10)

 Угулзаларнын хевирлери

(Слайд 11,12)

оске чоннарнын каасталга угулзалары

(Слайд 13,14)

Чурукту корунерем уруглар? Чуну коргускен- дир? Ог иштинде кандыг эт-херекселдер таныыр- дыр силер уруглар ?(аптараа, тыва орун,сыртык,сандай оон-даа оске...)

Чамдык таварылгаларда  янзы-буру эт-херексел, эдилелдерге кылган угулза-хээлер,чугле каасталга болбайн, харын-даа чудуг-йорээл-биле тудуш холбаалыг чорааны тодараттынып турар. Чамдыкта угулза хээлернин шыйыглары багай кара куштерни коргудуп, чайладыптар.

Тыва огнун угулза каасталгалары. Ог иштинин угулза хээлери. Тывага кээп турган баштайгы аян-чорукчуларнын  демдеглелинден коорге , тыва огнун иштинден оларнын бир дугаар караанга  илдиккен чуул чуу деп бодаар силер уруглар? (уруглар тывар)

- Угулза хээлиг "аптаралар"   каастап- даараан  орун кырында тыва сыртык  бооп  турар.

Бойдуста угулза хээлер

Тыва кижи  долгандыр турар боудус хурээлелден, арга-арыг, агым суундан, ан-менден, азыраан малындан безин хээлерни дозевилеп тып ап чорааны чугаажок. Бойдуста шак ындыг боду буткен эн каас, эн чараш хээ чеди чузун челээш ол. Улус чоннун ырлап келгени мындыг ырызы бар:

Хажыызындан харап кээрге,

хана хээлиг Самагалдай

уран -кыстар даараан ышкаш,

угулза дег Хандагайты...- деп ырлажы бергени-даа ужурлуг.

Бо ырыда кандыг состер кирген -дир уруглар? ооренген темавыска хамаарыштыр тывар. (уругларнын харыызы,тайылбыры)

 Физминутка /ырылар тыптырар/

Ырлажыптар бис бе

Аяс дээрде сылдыстарны                  Кайгамчыктыг чараш айым

кодан хойга домейледим                   хажызынче менче кор

кадарчызы чырык айда                      сыыладып чеде бергеш

ак чайт хоюн кадаргансыг                 сылдыс хоюн кадарайын.

(Слайд 15)

Бот ажыл.

Чурукту боттары чуруур.Чурукту тургузары , оннээри,

Башкы  (когээржик, тыва аяк хевирлерин  улеп бээр)

Когээржик, тыва аяк хевири.Уруглар чараш оннерни ажыглап тургаш каастап чуруп кириптерлер.

(Слайд16) Уруглар чуруп тур.

Чурукту чуруп тургаш  эн кол чуул хээни болгаш угулзаны шын ажыглап  киирип тургаш чуруур.

(Слайд 17)

Кым чуруун  доозупкан, доска мурнунче унуп келир. Демдектерин уруглар биле кады салыр.

Кичээлдин тончу кезээ.

1.Бо кичээлде кандыг тема оорендивис уруглар?

2. " Хээ" дээрге кандыг хевирлиг болурул?

3. "угулза" деп чул?

4. Хээ биле угулзанын ылгалы ?

Бажынга онаалга (слайд18)

Хээлер болгаш угулзаларны киирип тургаш тыва эт-херекселдерден чуруп

эккээр.

Уругларнын чураан ажылдарынга бичии делгелге корулде.

Кичээл солун болду бе уруглар?

Кичээнгейлиг коргенинер дээш, четтирдим уруглар!

           


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Разработка открытого урока по теме: «Географическая оболочка» Урок-открытие

Что такое географическая оболочка? ГО – это взаимосвязь и взаимодействие всех оболочек Земли -  всех сфер Земли.Какие это сферы?Постановка проблемы1.     Ученику дается г...

Открытый урок по алгебре в 7 классе «А» тема: «Уравнения с одной переменной». Открытый урок по алгебре в 7 классе «А» тема: «Уравнения с одной переменной».

Открытый урок по алгебре в 7 классе «А»тема: «Уравнения с одной переменной».презентация по данной теме...

Открытый урок (мастер-класс) по русскому языку, проведённый на Фестивале инновационных идей в региональном образовании «Педагогические открытия 21 века» по теме Урок – исследование. «Предлог». (7 класс)

Тема: Предлог. (Закрепление знаний)Цель урока а) учебная: систематизировать и обогатить знания учащихся о предлоге, на основе заданий-исследований предупредить возможные ошибки в употреблении предлого...

Открытый урок по географии "Транспорт Республики Тыва"

Цели и задачи урока:1.Дать представление о роли транспорта в развитии хозяйства республики.2. Выявить какие существуют виды транспорта.3. Дать характеристику всем видам транспорта4.Какие факторы спосо...

Технологическая карта к открытому уроку по биологии в 8 классе по теме "Строение сердца" разработала учитель высшей категории МБОУ Гимназии № 5 города Кызыла Республики Тыва Сендажы Чойган Валерьевна

Технологическая карта к открытому уроку по биологии  в 10   классе  по теме "Строение сердца " разработала учитель высшей категории МБОУ Гимназии № 5 города Кызыла Респуб...