Доклад "Роль родителей и тувинских национальных традиций в становлении здоровой семьи"
методическая разработка на тему

Суге-Маадыр Дензинмаа Кутузовна

Кадык байдалдыг ɵг-буленин тургустунарынга ада-иенин болгаш тыва езу-чанчылдарнын ролю.

          Тыва ог-буле кижизидилгенин кол озээ – ук чоннун кижи дугайында ооредии. Шаандагы тывалар кижизидилге деп состу ховар ажыглаар турган. Олар колдуунда уругну чагып, сургап тургаш, кижи кылыр дээр турган. Оон туннелинде «Дыынмасты чаныыр, дыннавасты чагыыр» деп улегер состун унген дозу-даа ол.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл Доклад747.3 КБ

Предварительный просмотр:

Роль родителей и тувинских национальных традиций в становлении здоровой семьи.

Кадык байдалдыг ɵг-буленин тургустунарынга ада-иенин болгаш тыва езу-чанчылдарнын ролю.

            Тыва ог-буле кижизидилгенин кол озээ – ук чоннун кижи дугайында ооредии. Шаандагы тывалар кижизидилге деп состу ховар ажыглаар турган. Олар колдуунда уругну чагып, сургап тургаш, кижи кылыр дээр турган. Оон туннелинде «Дыынмасты чаныыр, дыннавасты чагыыр» деп улегер состун унген дозу-даа ол. Алыс кижизидилгенин утказы- огге уругну амыдыралчы билиглерге, ажылга ооредири, езу-чурумга чанчыктырары. Ол билиглерни чедип алырынга ада-иенин  улегер чижээ чугула черни ээлээр турган, амгы-даа уеде ол бирги черге турар ужурлуг, амыдырал ону негеп турар болгаш «Ада-ие кандыг болдур, ажы-толу база ындыг болур» деп  уран состерге  мен  бодум хуумда буруну-биле чопшээрежир мен.Бурунгу тывалар кижини, ылангыя ие кижини, хундулээр болгаш чаш уругну бурган дижир чораан. Ынчангаш ажы-толун кижилерге экииргек, дузааргак, хундулээчел кылдыр чанчыктырары албан турган. Ие кижиге чудуп, могеери база твап чанчыл. Чуге дээрге ол чырык черге толду чаяар. Аа суду-биле эмзирип, доруктур азырап,угаан киир сургап, ажыл-ишке ооредип каар кол кижи.Ынчангаш аныяк оскенге ие кижини хундулеп,ону камнаар кылдыр ооредири- ог-буленин ыдыктыг хулээлгези.

           Ог-буле бурузу ажы-толун толептиг аажы- чанныг, эки кылдыр кижизидер кузелдиг. Чижелээрге ,уруун кежээ, шынчы квлдыр, чиижен, карбан, улуургак болбас деп ооредир.

           Соолгу уеде аныяк ог-булелер ажы-толун европа чурттарынын  кижизидилгезинге ундезилеп кижизидеринче угландырып турар чижектерни коор чордум. Ол уенин аайы-биле чурттары эки болбайн, ынчалза-даа бодунун ундезин ужур- чанчылдарын утпас болза деп бодаар мен.Уоугну хоржок, ынчанмас деп чувеге ооредири – кончуг эки чанчыл деп бодаар мен. Бодумнун  уругларымы-даа, оореникчилеримни-даа ынчаар кижизидип чоруур мен. Шаандан тура тыва чон кижи сеткили хомудатпас деп чораан, чуге дээрге кижи сеткили хомудадырга, бир кижинин дугайында багай бодаарга, ол хомудалдар,бодалдар бодунун бажын эргиир (азы бодунга дедир келир дээр.»

          Огбелернин ооредиинде кол черни тыва езулалдар ээлеп  чораан. Оларны тыва улустун албан сагып чораан болгаш ам-даа сагып чоруур чуруму дээрин утпас болза эки. Тыва чонда дыка эки чанчылдар хой, оларнын бирээзи соок чепсек биле  (ок, бижек-биле)  кижиге кыжанмас,чуге дээрге кижиге кыжаныг олум оштаар, оске кижи хеви кетпес, кижи эди химирелдиг каргыжы чедер. (Бо чанчылдарны сагып чоруур аныяк ада-иелер бары оорунчуг . Чижек: Мээн оореникчилеримнин ада-иелеринде коруп чор мен.)

          Тываларнын сагыш-сеткил культуразы дыка бедик ,ажы-толге ынаа, эвилен- ээлдээ, херек апарганда бодунун,оскенин дивес,денге ажаар- карактажыры,  хай деп ужур-дурумге ооредирин  Тывага кээп турган аян-чорукчулар, эртемденнер, шинчилекчилер боттарынын демдеглелдеринде артырып,тоогуде кииргенин  билир бис. Олар  тыва чоннун оскус артып калган ажы-толун кагбайн, коруп карактаарын, бодунуу-биле домей чассыдарын, ажыл-ищке ооредирин кайгамчык ховар, кижи сагыжынга турбаан (феномен) чуве-дир деп демдеглээннер. Ада-иенин, торелдернин, огбелернин суртаал-ооредиинин уругларга салдары тускай сроулгалыг, уг-шиглиг турганы илден. Тыва ог-буле ажы-толду ажыл-иштин аргаларынга ооредип, куш-ажылга чанчыктырып, эки аажы- чанныг кылдыр кижизидип , уругларнын сос-домаан, угаан-медерелин сайзырадып,хун буруде амыдыралга херек билиглерге, чараш чуулдерни эскереринге кижизидип, дорт чугаалаар, элдээртир,хоруур аргаларны ажыглап тургаш,  уругнун угаан-медерелин, чурумун эдип чазап, быжыг тура-соруктуг кылдыр кижизидип чораан.

           Амыдыралдын  кол утказы кижинин ажыл-ишке хандыкшылдыы, бердингени дээрзин ада-ие боттарынын улегер-чижээ-биле бузуредип чораан. Кадарчы-даа, башкы-даа, эртемден-даа. тудугжу-даа кижи чалгаа бооп болбас.Ажыл бурузу солун-даа, чалгааранчыг-даа, белен-даа, берге-даа болуп болур. Ынчалза-даа солун ажылды эки, берге ажылды багай кылыр чылдагаан турбас. Шупту ажылдарны эки кылыр ужурлуг. Оон туннелинде «Хол дашты-биле ажыл кылбас» деп мерген сос кончуг улуг ооредиг. Ада-ие улустун нити  сорулгазы  домей, уруг-дарыын езулуг кижилер кылдыр остуреринче угланган, ынчалза-даа ада болгаш ие кижилернин тус-туста кууседир хулээлгелери,ажыглаар арга-мергежилдери турар.

          Тыва улустун уктуг кижи угун салбас,уктуг идик чылыын салбас дээн улегер домаан кижизидилгеге удуртулга болдуруп чораан. Уктуг чуве тыптыр, достуг чуве озуп сайзыраар. Ынчангаш ада-иези ажыл-ижин, мергежилин, сонуургалын уругларга дамчыдып бээр сорулгалыг. Ада-иезинин, огбелеринин улегерин эдерери, адазынын ажылгырын, иезинин ус-шеверин дозээри чугула. Тыва ада-ие кадык байдалдыг ог-булени хевирлээринге болур- болбас деп билиишкиннерни ажыглап чорааны кончуг чугула. (Таблицаны тацылбырлаар.)

1.Хоптак чорук  орт-халап-биле домей. Ол кижини ядарадыр, бак уулгедиглерже ыдалап, айбылаар. Алыскак, ажырымчы сеткил оорлаарынга, самчыгдал- тотчелел кылырыынга,уптеп-куштээринге,кем-херек уулгедиринге чедирер деп чагып чораан. Ынчангаш «Улуг хырын башка халдаар» деп улустун чагыынын алыс утказы ханы. (Амгы уеде коррупция, взятка алыры.)

2.Чалгаа болбас. Чалгаа чорук дуп чок далайга домей. Чалгаа кижи кажан-даа оорушку, аас-кежик билбес болур. Чалгаа чорук кижинин угаан-бодалын ядарадыр, мозу-будужун урээр, куш-шыдалын, тура-соруун суларадыр.(БОМЖ кижилнр бар апарган,тыва кижи кажан-даа ындыг чорбаан.) Дараазында улегер домактар :

 «Удуп-удуп оттуп келген, улуг аяк куруг болган».      

 «Чалгаа кижи бажым дээр,

  Чазый кижи суксадым дээр.»

3.Ажынчак, кылыктыг, каржы болбазынга кижизидип чораан. Бо бак аажыларны узер буганын мыйыстары, ыттын диштери дег айыылдыг болгаш хоралыг деп билиндирип чораан. Алгыш-кырыштын, шош-содаанын-даа эгези олардан ооскуур, эп-найыралдын, акы-дунмалышкы-даа чорукту олар бузар. Ажынчак кижи эш-оор тыппас, ал-бодунга, торгул-торелинге халалыг.(кады ажылдап турар коллективинге-даа). Мындыг чагыглар оон-даа хой: адааргак болба, адыыргак болба, турамык болба,дужаалзырак болба дээш …

         Чижек: Тыванын баштайгы балериназы Ажыкмаа-Рушева Н.Д. бугу назынында Тывадан дашкаар чурттап-амыдырап чораанын билир бис.Наталья Дойдаловна бичи турда-ла авазы чок апаарга кырган_авзынга оскен. Ол кырган-авазынын чагып чораан чанчылдарын,чагыг состерин ам бо хунге дээр сагып чоруурун мен магадаар мен.Мен кырган-авмнын улегеринге оскен мен деп ол чугаалап орар. Оон бажынынга чеде бергеш, келген аалчыларынга бир-ле дугаарында оон  суттуг_сарыг шайы албан турарын магадаар сен, шыва шайын баштай кудар, хонек аксын (эмискиин) эжикче корундур тургуспас, шайынын устун албан чажар, мени кырган-авм ынчаар оореткен, ону мен чер-ле утпас,мынчага дээр сагып чоруур мен дээр.

          Чараш уруу Надюшазынын дугайында сактыышкыны дыка солун.Уруу бичи турда-ла кырган-авазынын чагыын чугаалап,чагып,сургап чораан состерин Наталья Дойдаловна уруунга дамчыдып ,чугаалаар чораан.

-Надюшазы  ат-сураглыг апаарга; «Ыыткыр ат-сурагдан чаш уруумнун бажы дескине бээр ийне. Амыр эвэс-ле-дир» деп боданып: «Бичии-даа бодун тогдунма, уруум, сен угаанныг кижи болгай сен. Угаанныг кижи кажан-даа адыыргавас, улуургавас, биче-сеткилдиг , хундулээчел болур чоор –деп уруумга бо-ла чагыыр чораан мен. Шынап-ла Надам торумелинден биче сеткилдиг, хундулээчел, топтуг, адыыргаар деп чувенин сомазы-даа чок болганынга Наталья Дойдаловна чоргаарланы. (оскен чери  Биче Баян-Колдун Уш кожээ деп чер .ам Сессерлиг).

C:\Users\User\Documents\My Scans\Ажыкмаа рушева.jpg

        Уругларнын шын мозу- будуштуг кижилер бооп хевирлеттинеринге тыва чогаалдарда бижиттинген, чоннун сагыш-сеткилинге болгаш угаан - бодалынга таарышкан, кижизиг ада-иелернин эки шынарларын илереткен чогаалдар тодаргайы-биле чугаалап турар. Кадык байдалдыг ог-булени тургузар, кижизиг кижини остурер сорулганы ада-иелер,улуг салгалдын улустары амыдыралга шиитпирлээрин оралдажып келген.

           Ооредилге программазында кирген чогаалдарны сайгарып коорге, ог-буле, чараш чанчылдар, уругларынга улегер - чижектиг адалар дугайында чогаалдар кончуг хой. Улустун аас чогаалынга ундезилеттинген ажыл-агыйга кызымаккай эвес, куш-ажылдын чурумун билбес кижилерни кыжыраан, кочулаан мерген бодалдары кижинин сагыш-сеткилинге дээштиг. Чижээ: «Эки кижинин одээнге ыяш чыдар, бак кижинин одээнге баг чыдар»; «кыжын кожер ядараар, чайын кожер байыыр»; «бак кижи коште иштенир» дээш оон-даа оске улегер домактар кижини бодандырыптар. Мал-маганны одарладып семиртири, кышка, соокка удур белеткелдин эгези, ынчангаш оъттуг сериин тайгаларже уе – шак- даа харамнанмайн кожери дээрге-ле чедимчелиг амыдыралдын ундезини, куш-ажылга кызымаа болгаш чуткулдуу, ажы-толун амыдыралга ооредири. Ону О.К.Сагаан-оолдун «Боранга таварышканым», М.Эргептин «Одугенде чайлаг» деп чогаалдарында эки коргускен. Бо чогаалдарда тыва чанчылдарны  тода коруп болур. Тыва кижи чаа черже кожуп чоруурда, бодунун оонун орнун, одээн арыг-силиг арттырар, богун чок болза ортедиптер, чок болза хооп кары – ол болза арыг-силиг, чурумнуг болурунга,бойдуска камныг, ынак , ону камгалаар чорукка- чангыс сос-биле чугаалаарга экологтуг кижизидилгеге ооредип чорааны ол. Бойдустун экологиязындан ангыда, кижини сагыш-сеткил, аажы-чан экологиязынга кижизидип чорааны. Кижинин багай чуулдерге таваржы бээри частырыглардан хамааржыр деп  ада кижилер уругларынга ургулчу сагындырып чораан. Чижээ: «суг бажы чудетпес», «одаг  орну баспас», « кижи сеткили хомудатпас», «ог эжиинге ааттынмас», «эжикке сандайланып олурбас» дээш оон-даа хой мерген угаадыгларны уругларынга билиндирип, ону сагыырын чедип ап чораан. Эн ылангыя ада кижи оолдарын кончуг чараш чуулдерге ооредип чорааннар.Чижээ: ыяш кезерде тыва кижи албан оран- тандызынга  чалбарыыр,  аъш-чемин, ак шайын оран- тандызынга чажар, чугле оон  соонда езулал-сагылгаларын кылыр: «кезер дээш кеспедим, хереглээр дээш кестим, алыр дээш албадым, ажыглаар дээш алдым» дээн чижектиг чалбарыглары кончуг  ханы уткалыг болгаш кадык мозу-будушке ооредип чораан. Ада кижинин ажы-тол кижизидилгезинге салдары улуг. Тыва чоннун  ужурлар,езулалдарында чугле эр кижилер баар,киржир езулалдары бар. Ол «суг бажы дагыыры», « тел ыяш дагыыры», «оваа дагыыры», «тайга бажы дагыыры», «сан салыры» дээн  чанчылдарынга чугле эр кижилер киржири дээрге-ле, эр кижинин сулдези бедик, торе баштаар,чурт тудар, чуртун камгалаар, хундуткелдиг болур деп унелеп чорааны ол.

            К,К,Кудажынын «Тараа» деп чогаалында Суван ирейнин оолдарынга  улегери, оон ажылгыр, кежээ, амыдыралче чуткулдуу , оолдарынга ынаа,оларны мозулуг кижилер кылдыр кижизидип кааны езулуг  улегер бооп   чорууру магаданчыг. Сулдем улуг оглу Араптанны: «Оран-делегейде ара-албаты хайнып турар апарган шаг-дыр,оглум. Чуну бодап ор сен? Анаа бодап орарга  хей-ле уе эртер»-дээш оглун амыдыралды билип кээри-биле чорудар, Араптан адазынын аайы-биле делегейже коружун угландырып, «аъттыг кижи чер коор, адалыг оол чон таныыр»дээни ышкаш чорупкаш, хосталганын шимчээшкининге киржип, бодунга, чонунга эки амыдыралды, аас-кежикти тып алыр. Уругларны тараа, сут токпес кылдыр кижизидер, эн ылангыя ак чемни, тараны ыдыктыг деп санап , ону медереп билиринге уругларны чанчыктырып келген. Шаанда тывалар база-ла эвээш-биче тараазын аажок камнаар,ажаар турган, чангыс-даа тараа  бажын черге кагбас дээш, хоорзуннарны мажактаар чораан. Улуг-даа кижилер, уруглар-даа черже тараа  токту  бээрге, ону шуптузун чыып, болуп алыр турган. Бо  бугу  чанчылдарнын алыс утказы - куш-ажылды, ону кылып турар кижилерни  хундулээринче угланган.   «Дойдан тодар, малгаштан байыыр» дээрге,   куш-ажылдын куштуун, довуракты, черни суггарар,бок-чашпандан аштаар, анаа ынак болур болза, чугле ынчан чаагай тарааны остуруп ап болур деп билиндирип, ол бугу ажылдарга бичи ажы-толун киириштирип чораан. Суваннын оолдары боттары караа-биле коруп,  холу-биле тудуп,  кылып чорааннар, ынчангаш олар куш-ажылды унелеп билир, Тарак-оол мурнакчы ажылчын, ССРЭ-нин Дээди Совединин  депутады болу берген.  А ачазы ону корбээни хомуданчыг, ындыг-даа болза кандыг-даа ада-иелернин амыдыралы,  назы-хары тончулуг, кызыгаарлыг-даа болза, адазын- оглу, иезин-кызы салгап, кижинин угу-тоогузу кызыгаар чок монге, ада-иезинин амыдырал- чуртталгазын, ажыл-ижин, аажы-чанын уруг-дарыы уламчылаар, ада-иезинин угу-тоогузун  ол хевээр дозеп, ат-алдарын эдилеп чурттаары оларнын хулээлгези. «Шаг шаа-биле турбас, чавылдак когу-биле турбас»,  «кижи озер,кидис шойлур» , «ада корбээнин оглу коор,ие корбээнин кызы коор», «ада-ие кандыг болдур, ажы-толу ындыг болур» деп  мерген угаадыглары топтуг-томаанныг, шынчы арын-нуурлуг кижилерни доруктуруп остуреринге чоннун чечен-мерген аас -чогаалы, чагыг- сумези, чанчылдары-езулалдары, ада-иелернин хууда улегери  кол черни ээлээр.

        Тыва чон  кандыг-даа уелерде ажы-толун толептиг, эвилен-ээлдек , чер-чуртунга , бойдузунга хумагалыг, езу-чанчылдарны сагып чоруурунга оореткен. Хоочун кадарчы Лопсанчап-даа (Бичии кадарчы), Дуржулгалыг анчы Чарык-Чаак-даа, Суван ирейнин-даа аныяк кижилерге  берген билии халас барбаан.Сувн ирейнин ажы-толу кара чажындан куш-ажылчы, тура-соруктуг, мозулуг кижилер кылдыр кижизиттинген, чонунга хундуткелдиг кижилер болганнар, Дукар уш дугаар хайыр манааш,колхозтун бир лимидин куусеткени бо, алдарлыг малчын Лопсанчаптын дузалакчы кадарчызы он дорт харлыг Дарыжык малга ынак, харысаалгалыг, орлан-шоваа кижи болган.

            Ог-булеге ажы-толду канчаар  ооредиринин дугайында айтырыглар чангыс эвес чус-чус чылдарнын иштинде кижилернин сагыш-сеткилин дувуредип , шинчилеп келген айтырыг.Тывада ат-сураглыг, алдаржаан торел- болуктер,  ада-иелерни хойну адап болур.Чижекке устунде чугаалааным Н.Д.Ажыкмаа-Рушеванын ог-булезин, Назынынын аныяк чылдарында, он беш харлыг тургаш-ла, Даа кожууннун ноян чинзезин кадапкан Буян-Бадыргынын улегери амгы уенин кижилеринге улуг ооредиг деп бодаар мен. «Бистин сарыг- шажын номналында кижи торелгеттен эп-найыралдыг чурттаар, кижиге багай чаннаар хамаан чок, сиген бажы сый баспас чурумнуг улус бис»- деп, Колчакка ужуражыышкын уезинде Буян-Бадыргы чугаалаан. Ол боду дыгып каан дег мон мага-боттуг,улуг шыырак кижи турган, кончуг биче сеткилдиг, торелзирек, торелдеринге дузалыг, оларнын амыдыралын кезээде хайгаарап- карактап чораан, кымнын амыдыралынга дуза херегин ол эскерип, карактажып чоруур турган.  Кандыг-даа кижинин ада-торелинин ук-тоогузун истеп коор болза, солун болгаш тоогулуг кижилер коступ кээр. Чангыс хемден, чангыс сумудан, чангыс торел-боруктен эвээш эвес толептиг кижилер  унген болур. Чангыс ог-буледен  унгеш,чонунга ажыктыг ажыл-херекти будурген  алышкылар, угбашкылар база бар болур. Чижек кылдыр Шойгу Сергей Кужугетовичнин ог-булезин ап болур. Адазы Кужугет Сереевич, оон кады торээн кыс дунмазы Вера Сереевна Чылбак- башкы, «Ужуглел» номун тургускан авторларнын бирээзи, Россия Федерациязынын алдарлыг башкызы деп бедик аттын эдилекчизи, дунмазы Калин-оол Сереевич Кужугет геология-минерология эртемнеринин кандидады.  Сергей Кужугетовичинин авазы Александра Яковлевна Тыванын кодээ ажыл-агыйын сайзырадырынга  улуун киирген, Тыванын  кодээ ажыл-агый  яамызынын кол экономизи тургаш пенсияже унген. Оларнын уруглары Лариса Кужугетовна, Ирина Кужугетовна кайызы-даа эмчинин буянныг мергежилин шилип алган, дээди эртемниг эмчилер. Сергей Кужугетовичнин дугайында ачазы мынча деп чугаалаар чораан. «Сережа бугу оолдар-биле бир домей байдалга оскен, Кызылдын бир дугаар школазын дооскан, Красноярскинин политтехниктиг институдунга ооренип киргеш, дээди эртемниг тудуг инженеринин мергежилин чедип алган. Сергей школага ооренип тургаш, чайгы дыштанылгалар келирге, профессор А,Д,Грачынын удуртулгазы-биле оон экспедициязынга ажылдап чайлаар турду. Оглум Сергей Россия Федерациязынын Чазаанын кежигуну, Хамааты камгалалынын , онза байдалдар болгаш айыыл –халаптын уржуктарын чайладыр яамыны удуртуп, сайыт эрге дужаалдыг, Генерал-Лейтенант шериг эргелиг апаар деп дужумге безин кирбейн турган. Оглумнун депшип ажылдап чоруурунга,оон чедиишкиннеринге ада-иези чоргаарланып чоруур бис. Ажыл-албаны чай чок чеже-даа берге болза, Торээн Тывазынга, Кызылынга чедип кээр. Ада-иезинин бажынынга каш хонгаш, дыка-ла эки дыштандым дээр оглум чуве.  Тывазынга, торээн чуртунга, чонунга кандыг хамаарылгалыын амыдыралдан коруп чору бис». Ачазынын чугаазындан-даа,  «Урянхай Тыва дептер» деп номунун эгэ созун бижээни «Моей малой Родине и ее людям посвящается» дээнинге кижи чоргаарланмас арга чок. Шойгу С,К-нин мындыг чедиишкиннери болгаш кижизидилгези дээрге-ле ада-иезинин улегери. (Чуруктар. Тайылбыр. Ынакшылга кижизиттингени бо чуруктардан коску).

C:\Users\User\Documents\My Scans\шойгу шуут бичии.jpg C:\Users\User\Documents\My Scans\шойгу бичии.jpg

C:\Users\User\Documents\My Scans\Шойгу.jpg

 Улусчу педагогиканын салдары, ролю уругларны  чоннун уран- чуулунге, спортчу оюннарынга чанчыктырып чораан, ылангыя уругларнын онзагай сонуургалдарын, арга_шинээн, алызында барып талантыларын эгезинден-не эскерип, сайзырадырынгачоннун кижизидикчи салдары, ада_иелернин улегер_чижээ улуг ужур-дузалыг дээрзин бадыткап болур чижектер эвээш эвес, В.Б.Оскал-оолдун салым-чаяны цирк уран -  чуулунге илерээн: ол чажындан-на эрес-кашпагай ,аваангыр-тудунгур кижи.  Ол бичиизинден тура-ла чарыш аъды мунар, эмдик аът ооредир, хая-даш кырлаар, анай-хураган дозар, Оскал-оол артистин, Оскал-оолдарнын сураан дыннаваан кижи Тывада хамаанчок, делегейде ховар дизе- хоорем эвес. Совет цирк уран чуулун 50 ажыг чылдар дургузунда даштыкы, иштики чоннарга коргузуп, чораан кижини кым хундулевес, анаа чоргаарланмас боор, оон адын адаптарга-ла,  долу корукчулерлиг цирк ареназы каракка коступ келир. Оскал-оолдарнын  ады-сураа бугу-делегейде билдингир. Ол Тыванын салым-чаянныг оолдарынын бирээзи. «Салым-чаян дээрге  бир кижинин оскелерден ылгалыр бот-тускай шынары болур»-деп, сураглыг психолог Б.В. Теплов бижээн. Ол хой ажы-толдуг ог-булеге торуттунген (он ажы-толдуг). Ол он харлыг турда авазы чок апарган. Цирк школазын дооскан соонда  ССРЭ-нин Куруне циригинге, соолунде  Совет Эвилелинин улустун артизи, РСФСР-нин алдарлыг артизи деп бедик аттын эдилекчизи деп бедик аттын эдилекчизинин ажы-толунге улегери, оларнын торээн чуртунга ынакшылы онзагай, Владимир Базыр-оолович бодунун уйнуктарын Тыва чуртунга ынак болурунга кижизидип каан, ол уйнуктарын догерезин тыва аттар- биле адап, бодунун тыва угу-тоогузун чидирбезин дээш, чуртунга боттарынын улуг-хуузун киирип чорууру, боттарынын улегери Оскал-оолдарнын бо уеге чедир чонга бараалгадып чоруур уран талантызы оларнын ада-иезинин улегери.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Сценарий семейной гостиной "Традиции здоровй семьи"

Цель: сформировать у обучающихся потребность в здоровом образе жизни.Задачи: помочь ученикам осознать важность разумного отношения к своему здоровью; способствовать укреплению здоровья детей; развиват...

День тувинских национальных игр

В традиционном тувинском обществе было очень много детских игр. Есть игры, способствующие развитию речи, воображения, памяти, интеллекта, физических данных: силы, выносливости....

Курсовая работа на тему "Принципы составления англо-тувинского словаря по теме «Моя школа» для начальных классов в тувинской национальной школе"

Курсовая работа на тему "Принципы составления англо-тувинского словаря по теме «Моя школа» для начальных классов в тувинской национальной школе"...

"Роль семьи в сохранении родного языка и национальных традиций"

История показывает, что пренебрежение родным языком приводит к угасанию национальной культуры, молодежь теряет свое национальное своеобразие, превращаясь в безликую группу. Поэтому важно выра...

Статья Национальные традиции здоровья в нашем регионе

Стаья посвещена описанию национального состава и традиций сохранения и укрепления здоровья в Нижегородской области...

Мастер – класс «Приобщение школьников к здоровому образу жизни через игры «Тевек». (тувинская национальная игра)

Мастер – класс«Приобщение школьников  к здоровому образу жизни через  игры «Тевек».(тувинская национальная игра)...