Открытие кабинета алтайского языка
занимательные факты

Алтай тилдин ле литературанын кыбынын ачылтазына.

Jакшылыкту кӳнле, кӳндӳлӳ ӳредӳчилер, айылчылар ла кару ӳренчиктер!

Эре-Чуйдын ичинде Белтир jуртта Кыдат Тебекованын адыла адалган орто текши ӳредӳлӳ школдо алтай тил ле литературанын кыбынын ачылтазы бӳгӳн.  Бу ачылтага келгендерди  акту кӳӳнистен изӳ уткып турубыс.

Элбек чöлдӱ Белтир jуртыс

эдегин ϳайып,

слерди уткыйт.

Алкыш сöстӳ алтай тилис

кыбын ачып,

слерди сакыйт.

Аймагыстын канча толугынаҥ,

канча булуҥынаҥ

канча суулар кечип,

канча туулар ажып,

каруулу ачылтага

кӱӱнзеп келгендерди

кöрӱмϳилӱ тöр бажына

кычырып турубыс.        

         (Инструментальный кружоктын балдарынын ойыны)

Алтайыстын кежиги болгон

Агару öзöктöр ортодо

Ада Белтир бу jеристе

Алтай тилистин jыргалы бӳгӳн.

Эре –Чуйдын эдеги болгон

Элбек чöлдин эм ичинде

Эне Белтир бу jуртыста

Эне тилистин байрамы бӳгӳн.

Бу кидим ле jастын бойында, кеен кандык айда,  jараш jаны jуртыста, билгирге jол ачкан ӳредӳ öргööзинде jӳрегиске jууктан jуук алтай тöрöл тилибистин ле алтай литературабыстын кыбынын ачылтазын jарлап турубыс.

  Гимн РФ, гимн РА.

Тил – улус ондожотон эп-арга деп,

Тил – сезимди, кӳӳн-санааны чыгара айдары деп,

Кажыбыс ла  терен учурын сезедис.

Кажыбыс ла туйказын учурын биледис.

Алтай тилибис керегинд есӳӳген бичиичибис  Лазарь Васильевич Кокышев мынайда айткан:  

    «Jер ӳстинде кандый да тилге ӳренип алзам, jе тӳней ле энемнин сӳдиле кожо эмген тöрöл тилимди мен ундып болбозым. Тöрöл тилим- ол албатымнын jебрен историязы, онын бӳгӳнги кӳни ле келетен öйи. Тöрöл тилин jаныс ла албатызынан айрылып калган, тазылы, угы-тöзи jок улус  ундып jат».

Тöрöл тилдин учуры керегинде jарлу алтай бичиичибис, Борис Укачинович Укачин, мынайда бичиген эди:

  «Тöрöл тил, тöрöл сöс –ол бистин эн jаан байлыгыс. Оны jылыйткан кийнинде, ойто табарга ла орныктырарга кӳч эрjине. Онын салымы бистен камаанду. Тил-ол öскö калыктарла колбу тудатан, наjылыкты ла jарашты кöргӳзетен кӳскӳ, кöс, кулак ла сезӳ – ончо бар ла айдынатан арга».

Кожон «Кезер таш» (Мандышканов Эрнест )

Тил jогынан jӳрӳм болбос –

Ĵӳрӳм jогынан тил де болбос.

           Б.Я. Бедюров «Алтай тилиме jанар»   (АткырТадыров)

Л.В.Кокышев «Алтай тилиме» ( Тымытов Дамир)

          «Тийинеш» деген балдардын турачагынын ойыны.  

                                                              (Кичинек болчомдордын ойыны)

Азыйдан бери алтай тилибис канду чактарды jенилӳ öткöн.

Кеендиги, сӳрлӳ jараш кебери онын jылыйбаган.

Азыйдан бери алтай  калыгыс канча кӳчтерди jалтанбай öткöн.

Калабы, кӳчтӳ jалбыш ийдези онын jылыйбаган.

Алтай тил – алтай калыгымнын тöрöл тили,

Алтай тил- алтай калыгымнын тыны, салымы.

Алтай тил – алтай кижинин санаа-кӳӳни,

Алтай тил- алтай кижинин ич-кöрӳми.

Айдарда, тилисти чеберлеп jӳрели!

Андый болзо, алтай тилис ундыбайлы!

Ондый болзо, кеен тилисти сӳӳйли, тоойлы!

Онын учурын канча чактарга баалап билели!

( Биjе: «Ок jаачылар»)

Байрамдык кӳнге учурлалган уткуулду сöсти:

- Кош-Агаш аймактын муниципал тöзöминин башчызына Серикжан Муратканович Кыдырбаевке бередис.

- Кош-Агаш аймак  муниципал тöзöмнин депутаттар совединин башкараачызына Санаш Александрович  Дидуновко берилет.

- Кош-Агаш аймак муниципал тöзöмнин баштапкы ордынчызына Евгений Вячеславович Тихоновко берилет.

- Эре –Чуйыс ичинде ага- jайзанга Сурунов Василий Арбыновичке берилет.  

Кожон                           (Мандышканова Ксения)

Уткуулду сöс берилет:

--Алтай республикабыстын  ла Кош-Агаш аймак  муниципал тöзöмнин культуразынын нерелу ишчилерине, Талкыбаева Любовь Ямановнага ла Динара Юрьевна Параевага берилет.  

- Кош-Агаш аймак  муниципал тöзöмнин ӳредӳлик башкартузынын методизи Галина Иостыновна Тенгерековага берилет.

-Jаны Белтир jурттын муниципал тöзöлмöзинин jаанына Арчын Леонидович

Тахановко берилет.

Кожон       (Саблаков Демид)

Ээчиде сöс Белтир jуртта Кыдат Тебекованын адыла адалган орто текши ӳредӳлӳ школдын директорына Jанар Советовна Молтушевага берилет.

Уткуулду сöс Кош-Агаш аймак ичинде алтай тил ле литературанын ӳредӳчилеринин методикалык биригӳзинин башкараачызына Анжела Олеговна Тахановага берилет.

   ( уулчактардын гитарала ойыны)

Аҥчы Михайлович Самунов:«Тилинди, балам, ундыба»

Ас та болзо алтай калыгыҥ

Ару кöксиҥде кару ла карам.

Тыныҥа, каныҥа  шиҥип калган

Тилинди качан да ундыба, балам.

Бу jаҥы чактын эжигин ачала,

Бузулбас текши кӳрле алта.

Ак-jарыкка ак сӳт чачала,

Ак башту тууларыҥ алка.

Алтай кижинин алдыла баспай ,

Айлана базып,кийниле öт сен.

Ару jеринди быjарзыдып каспай ,

Агажын киче бӳрленип öссин .

Алтай jериҥе, алтай тилиҥе

Алтынныҥ баазы турбас та, балам .

Алтайдыҥ ээзи-эне келинге

Алкыжыҥ айдып, бажырып jӳр, балам.

Ару да болзо, тартышта артаган

Арга jок jӳрӳмим jӳрӳп салгам.

Билдирбес болуп, кызамда арткан

Бистердин jолысты кайкаба, балам.

Канча ла бийик санаалу болзоҥ,

Алтайын сеге тӳҥей ле карам.

Кандый ла улу тилдерди ондозоҥ,

Алтай тилиҥ ундыба, балам.

Кожон  «Баатырлар»   (школдын коллективы)

Айылчыларды уткыыры.

Элезин кумакту Эре-Чуйыста

Элди-ϳонды эмди уткыйдыс.

Эрϳине кежиктӱ Эре –Чуйыста

Эмди слердеҥ эзен сурайдыс.

Јакшылар ба, кӱндӱлӱ айылчылар!

Јылу jастын келгениле!

Эзендер бе, кару улустар!

Эжигин ачкан байрамысла !

Айылдап келген айылчыларыс,

Айрак–сӳдисле уткыйдыс.

Амадугар бÿтсин деп,

Ару кӳӳнистен алкайдыс.

Ак малыстын сӳдинен

Амзап ичеер, айылчылар.

Актан тамган аш амтанду

Айткансöзис ол алкышту.

Эре –Чуйдын салкыны

Эркелеп слерди сыймазын.

Арчын jыттуАлтайыс

Араайын слерди алказын.

Элбек чöлдин эзини

Эру тыныжын сыйлазын.

Jаны Белтир jуртыбыс

Jаны ырысты сыйлазын.

Лента кезери.

Топшуур ойнооры. (Абулов Александр)

Айдан айга

        аймак ичинде

               алтай тилис

                            оргоози ачылат.

Jурттан jуртка

          Jеезелер ортодо

                 Jебрен тилис

                           Jажыды ачылат.

 Алтай тилис магы улалзын.

Алтай тилду балдарыс коптозин.

Эрмек-куучыныс эпту угулзын.

Эрке тилис учуры тынызын.

Алтай тилдин кыптары эжиги

Алтай баланын корумин байытсын.

Торол тилдин кыптары эжиги

Торол тилинин байлыгын коргуссин.

Эрjине болгон Эре-Чуй jеристе

Эне тилис кыптары коптозин.

Элим jуртаган бу Белтир jуртыста

Эрке–эру куучыныс курмелзин.

Эне Кабай Белтир jуртыста

Эне тилис кимирти торгулзын.

Эрке балдар тилин билзин.

Эрке-эрке куунибис угулзын.

Эжик ачылып, кыпка киргенде ле

Элбек jолдор jажыды ачылзын.

Бозого алтап, бери киргенде ле

Билгир jажыды биске чагылзын.

Jерин сууген,

Jонын тоогон,

Jурумди сууген

Jииттерис коптозин.

Торолин сууген,

Байын туткан,

Тилин сууген

Балдарыс коптозин!

Келер ойдо jурумис улалзын

Калыгыс jуруми там онжизин.

Кару тилис байлыгыс болзын.

Канча ойлорго jолыс баштазын.

Кыптар ачылып, алтай тилибис

Кажыла кун суунчи сыйлазын.

Кеендик ачылып, алтай тилибис

Кажы ла билеге ырыс экелзин.

Эн учурлу ла кодуринилу ой jууктап келди.

Алтай тил ле литературанын кыбынын ачылтазынын лентазын кессин деп кундулу ле тоомjылу айылчыларыбысты кычырадыс.

  - Кош-Агаш аймактын муниципал тозоминин башчызын Серикжан Муратканович Кыдырбаевти кычырадыс.

-  Кош-Агаш аймак  муниципал тозомнин депутаттар совединин башкараачызын Санаш Александрович  Дидуновты кычырадыс.

Кош-Агаш аймак  муниципал тозомнин уредулик башкартузынын методизи Галина ИостыновнаТенгерекованы кычырадыс.

Белтир jуртта Кыдат Тебекованын адыла адалган орто текши уредулу школдын 11 класстын уренчигин,   алтай литературала аймак кеминде одуп турган олимпиаданын, «Тийинеш»  интеллектуал ойыннын jылда нjылга эрчимду туружаачызын,  Абулова Айсюнешти кычырадыс.