Разработка внеклассного мероприятия "Сагаалая, нухэд!"
методическая разработка по теме

Расширение знания учащихся о   празднике  Сагаалган и обычаях бурятского народа

 

  

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл buryaad_helen_8_klass.docx66.23 КБ
Microsoft Office document icon proekt_horovod_druzhby.doc106 КБ
Microsoft Office document icon vneklassnoe_meropriyatie.doc333 КБ

Предварительный просмотр:

 МУНИЦИАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

«ЭЛЫСУНСКАЯ ОСНОВНАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА»

УТВЕРЖДАЮ:_________С.С.Арамхиева

                                                                                                Директор МБОУ «ЭООШ»

                                                                                               «____»_________2011 г.

Рабочая программа

по бурятскому языку

8 класс

Количество часов: 68

        

Составитель:

Арамхиева С.С.,

учитель бурятского языка

МБОУ «ЭООШ»

        

                                                           с.Элысун

                                            2011-2012 учебный год

Рабочая программа

по курсу «Бурятский язык»

на 2011-2012 учебный год

Предмет: Бурятский язык, 8 класс

Учитель: Арамхиева С.С.

Программа, по которой ведется обучение:

             Рабочая программа курса «Бурятский язык» для 8 класса на 2011-2012 учебный год составлена на основе примерной программы Федерального компонента государственного образовательного стандарта основного общего образования по бурятскому языку, программы для основной школы «Буряад хэлэн» (8 класс).

Количество часов в неделю по программе:

      Бурятский язык – 2 ч.

Количество часов в неделю по учебному плану:

      Бурятский язык – 2 ч.

Количество часов в год: - 68 часов

Согласовано на заседании МО                                        Обсуждено и принято  на заседании

учителей гуманитарного цикла         метод. совета МБОУ «ЭООШ»

Протокол № ____                     Протокол №_______

от «_____»_____________2012 г.         От «____»_______________2012 г.

Руководитель МО___________         зам. директора по УВР:___________

ТАЙЛБАРИ  БЭШЭГ

       ТYрэлхи хэлэ Yзэлгэ хадаа оршон тойронхи ажабайдалые ойлгоходонь, мYн ород хэлэ болон бэшэшье предмедуудые Yзэхэ хэрэгтэнь ехэ туhа хYргэдэг. Гадна hурагшадые болбосоруулха, хYмYYжYлхэ хэрэгтэ туhалха арга боломжотой. Ушар тиимэhээ тYрэлхи хэлэнэй YYргые саашань улам дээшэлYYлхэ, энэ предмедэй заалгые, хэшээл бYхэнэй Yрэ дYнгые hайжаруулха шухала.

      Буряад  хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хYгжэлтые хараадаа абан, Россин эрдэм hуралсалай тYсэбые баримталан, мYнөө Yедэ хэрэглэгдэдэг программын Yндэhөөр «Буряад хэлэнэй» стандартда тааруулан                         VIII классай буряад хэлэнэй   программа табигдаба.

       VIII классай буряад хэлэнэй программа соо буряад хэшээлэй гол удха болон шухала шэглэлнYYд хараалагдана. Эдэ шэглэлнYYдэй тон шухалань хадаа hургалга хYмYжYYлгэ хоерые тYрэлхи хэлэнэй хэшээлнYYдтэ нягта холбоотойгоор эмхидхэхэ гэhэн эрилтэ болоно. hурагшадай материалаa ойлгон абалгые эдэбхитэй болгохо арга методYYдые хэрэглэхэ, хэлэ шудалан Yзэлгые hонирхолтой болгохо хэрэгтэй. hурагшадые хYдэлгэжэ, өөрын дYршэлтэй болгохо шухала: эндэ хамагай тYрYYн hургуулиин учебнигYYд ба элдэб словарьнууд хэрэглэдэхэ байна. МYн тиихэдэ hурагшадые эдэбхитэй болгохо хэрэгтэ техническэ элдэб хэрэгсэлнYYдые ашаглан хэрэглэхэ шухала.

Программын зорилгонууд:

         ТYрэлхи хэлэндэ, тэрэнэй YYргэдэ hурагшадай hонирхолые саг Yргэлжэ дээшэлYYлжэ, тон дуратайгаар хYмYYжYYлхэ шухала. Тиигэхын тула буряад хэлэнэй баялигые, тэрэнэй уран   аргануудые – зэргэсYYлгэ, эпитет, метафора гэхэ мэтые – хэшээлдээ хэрэглэхэ, тэдэниие hурагшадай хэлэлгэдэ хэрэглYYлжэ hургаха. Тиигэхэтэеэ хамта тYрэлхи хэлэ заахадаа, hурагшадта гYнзэгы, бата бэхи эрдэм болбосорол олгохо хэрэгтэй. Буряад хэлэ заахадаа, багша болбол теоретическэ асуудалнуудта тусхай анхарал хандуулха, hурагшадай теоретическэ мэдэсэнYYдые элдэб янзын шYYлбэри хэхэдээ элирYYлхэ.

           ТYрэлхи  хэлые литературатайнь, мYн баhа бэшэ предмедYYдтэй  нягта холбоотойгоор зааха хэрэгтэй, тиихэдээ литературын хэшээлдэ Yзэhэн уран зохеолой хэлэ, бэшэ предмедYYдэй олон ондоо ойлгосонуудые  буряад хэлэнэй хэшээлнYYдтэ Yргэнөөр хэрэглэхэ хэрэгтэй.

       ТYрэлхи хэлэнэй хэшээлдэ хэлэлгэ хYгжөөлгэ хадаа иимэнYYд гол шэглэлтэй:

литературна хэлэндэ hургалга;

hурагшадай Yгын нөөсые болон мэдYYлэл зэхеолгые баяжуулга;

холбоо хэлэлгэдэ hуралга;

уран гоеор уншалга да hургалга;

VIII классай буряад хэлэнэй программын бYридэл ба байгуулга:

  

 Дабталга

Холбоо YгэнYYд

МэдYYлэлнYYд

МэдYYлэлэй шухала гэшYYд

МэдYYлэлэй юрын гэшYYд

Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд

Хандалгатай, оролто YгэнYYдтэй, междометинYYдтэй мэдYYлэлнYYд

Тусгаарлагдаhан гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд

Обородуудтай мэдYYлэлнYYд

Сэхэ ба өөршэлэн хэлэлгэ

Дабталга

Холбоо хэлэлгэ хYгжөөлгэ

hуралсалай Yзэхэ  саг: долоон хоногто 2 час (жэлдэ 68 час)

VIII классай буряад хэлэнэй программа жэлэй 68 час (долоон хоногой 2 дахин) соо Yзэхөөр тYсэблэгдэнхэй. МYн тиихэдэ 4 шалгалтын ажал (диктант) ба практическа ажалнууд Yнгэргэгдэхөөр хараалагдана.

Промежуточна аттестациин формонууд:

       hуралсалай четверть бYриин ба hуралсалай жэлэй эсэстэ дYн гаргагдахын тула , шалгалтын диктант Yнгэргэгдэхэ еhотой.  МYн тиихэдэ раздел бYхэнэй hYYлээр элдэб практическа ажалнууд хараалагданхай.

 

Стандарт основного общего образования

по бурятскому языку и литературе


I.ТYрэлхи хэлэ заалгын зорилгонууд.

    hургуулиин шухала зорилгонь хадаа ургажа ябаа Yетэндэ эрдэм болбосоролой Yндэhэ hууриие гYнзэгыгоор ба бата бэхеэр Yгэхэ, тэдэниие практика дээрээ хэрэглэхэ дадалтай ба шадабаритай болгохо, материалистическэ Yзэлгэтэйгөөр хYмYYжYYлхэ гэhэн юм.

hурагшадай тYрэлхи хэлэ Yзэлгэ хадаа оршон тойронхи ажабайдалые ойлгоходонь, мYн ород хэлэ болон бэшэшье предмедYYдые Yзэхэ хэрэгтэнь ехэ туhа хYргэдэг.

Гадна hурагшадые болбосоруулха, хYмYYжYYлхэ хэрэгтэ туhалха арга боломжотой. Ушар тиимэhээ тYрэлхи хэлэнэй YYргые саашань улам дээшэлYYлхэ, энэ предмедэй заалгые, хэшээл бYхэнэй Yрэ дYнгые hайжаруулха шухала.

VIII классай буряад хэлэнэй программа соо буряад хэшээлэй гол удха болон шухала шэглэлнYYд хараалагдана.  Эдэ шэглэлнYYдэй тон шухалань хадаа hургалга хYмYYжYYлгэ хоерые тYрэлхи хэлэнэй хэшээлнYYдтэ нягта холбоотойгоор эмхидхэхэ гэhэн эрилтэ болоно.

ТYрэлхи хэлэндэ, тэрэнэй YYргэдэ hурагшадай hонирхолые саг Yргэлжэ дээшэлYYлжэ, тон дуратайгаар хYмYYжYYлхэ шухала. Тиигэхын тула буряад хэлэнэй баялигые, тэрэнэй уран аргануудые – зэргэсYYлгэ, эпитет, метафора гэхэ мэтые – хэшээлдээ хэрэглэхэ,тэдэниие hурагшадай хэлэлгэдэ хэрэглYYлжэ hургаха. Тиигэхэтэеэ хамта тYрэлхи хэлэ заахадаа, hурагшадта гYнзэгы, бата бэхи эрдэм болбосорол олгохо хэрэгтэй.

Буряад хэлэ заахадаа, багша болбол теоретическэ асуудалнуудта тусхай анхарал хандуулха: абяанай болон Yгын анализда, Yгын бYридэлдэ, хэлэлгын хубинуудта, мэдYYлэл соохи YгэнYYдэй холболгодо, мэдYYлэлэй байгуулгада, бэшэгэй дYримYYдтэ, сэглэлтын тэмдэгYYдтэ гэхэ мэтэ. hурагшадай теоретическэ мэдэсэнYYдые элдэб янзын шYYлбэри хэхэдэ э элирYYлхэ.

Багшын шухала зорилгонуудай нэгэниинь хадаа hурагшадые алдуугYйгоор, зYбөөр бэшYYлжэ hургаха болоно. Бэшэгэй дYримYYдые, сэглэлтын тэмдэгYYдые Yзэхэдөө, hурагшад зYбөөр ойлгоод, тэдэнээ алдуугYйгөөр хэрэглэжэ hураха еhотой.

ТYрэлхи хэлые литературатайнь нягта холбоотойгоор зааха хэрэгтэй. Тиихэдээ литературын хэшээлдэ Yзэhэн уран зохеолой хэлэ, найруулга, холбоо YгэнYYд, оньhон болон хошоо YгэнYYд, зэргэсYYлгэнууд, зохид мэдYYлэлнYYд, богонихон текстнYYд гэхэ мэтые буряад хэлэнэй хэшээлнYYдтэ Yргэнөөр хэрэглэхэ шухала.

ТYрэлхи хэлэ, литературын хэшээлнYYдтэ хэлэлгэ хYгжөөлгэдэ хараалагданхай. Тиимэhээ изложени болон сочинени бэшэлгэ, хөөрэжэ hургалга  гэхэ мэтэ хYдэлмэринYYд дYYргэгдэхэ еhотой.

Буряад хэлэ Yзэлгэ бэшэ предмедYYдые Yзэлгэтэй нягта холбоотой. Буряад хэлэн дээрэ тYшэглэн, ород хэлэнэй олон ойлгосонуудые hурагшадта ойлгуулжа, хоердохи хэлэндэнь hургаха зэргэтэй.

 II. Хэлэлгэ хYгжөөлгэ.

     Буряад хэлэнэй грамматика Yзэлгэ хадаа hурагшадай ухаан бодолые дээшэлYYлхэ, тэдэнэй хэлэлгэ хYгжөөхэ зорилготой. Энэ хYдэлмэри бYхы хэшээлнYYдтэ бэелYYлэгдэхэ еhотой.

     ТYрэлхи хэлэнэй хэшээлдэ хэлэлгэ хYгжөөлгэ хадаа иимэнууд гол шэглэлтэй байха, гэбэл:

Литературна хэлэндэ hургалга. Абяануудые, YгэнYYдые, мэдуулэлнYYдые зYбөөр нэрлэхэ, YгYYлхэ, интонацитайгаар хэлэхэ, уншаха болоно. МYн тиихэдэ, мэдYYлэл соо хэрэглэгдэhэн YгэнYYд hуури байраяа зYбөөр олоhон, удхынгаа талаар тон тааранги байха еhотой. Литературна хэлэндэ hурагшадые hургажа байхадаа, багша болбол тэдэнэй нютагай хэлэнэй алдуунуудые усадхажа байха зэргэтэй.

hурагшадай Yгын нөөсые болон мэдYYлэл зохеолгые баяжуулга. hурагшадай уншахада, бэшэгэй хYдэлмэринYYдые дYYргэхэдэнь, хYшэр удхатай YгэнYYдыень ойлгуулжа хэрэглYYлхэ шухала. Словарна хYдэлмэри хэхэдээ, hурагшад шэнэ Yгые ажаглаха, тэрэниие словарь соо бэдэржэ, удхыень зYбөөр хэрэглэжэ, мэдYYлэл зохеожо hураха уялгатай.

Холбоо хэлэлгэдэ hургалга. hурагшад болбол буряад хэлэнэй грамматика Yзэжэ байхадаа, упражнени дYYргэхэдээ, изложени болон сочинени бэшэхэдээ, YгэнYYдэй удхые, тэдэнэй холбоое зYбөөр хэрэглэжэ hураха еhотой. Тиихэдээ тэдэнэр изложенин гY, али сочиненин темые зYбөөр шYYмжэлхэ, гол удхыень зYбөөр ойлгохо, тYсэб зохеохо. Тэрэнэйнгээ Yндэhөөр гуримтайгаар, хэлэнэй материал хэрэглэн, зохеолгоео бэшэхэ.

Изложени гY, али сочинениин текст болбол хYмYYжYYлгын олон таладань таараhан байха еhотой. Хэрбээ hурагшадай дуратай темэдээ өөhэдөө изложени болон сочинени бэшээ hаань, багша болбол ажал хYдэлмэридэ Yнэн сэхээр хандалга, Эхэ ороной тYлөө баатаршалга, Yнэн сэхэ ябадал, даажа абаhан юумэндээ харюусалгатайгаар хандалга гэхэ мэтэ тухай хэлэжэ Yгэхэ болоно.

hурагшадай хөөрэлгэдэ (монологическа, диалогическа) тусхай анхарал хандуулха.

hурагша болбол хараhан киногоо, уншаhан номоо, hонирхоhон юумэеэ эли тодоор, hонирхолтойгоор хөөрэжэ шадаха еhотой.

МYн тиихэдэ хоер hурагшад хоорондоо зохидхоноор хөөрэлдэжэ hураха уялгатай. Дээрэ хэлэгдэhэн шэглэлнYYд хадаа hурагшадые аман болон бэшэмэл хэлэлгэдэ hургаха гэhэн зорилготой.

Хэлэлгэ хYгжөөлгэтэй уран гоеор уншалга, мэдYYлэлэй интонаци ажаглалга нягта холбоотой.

Уран гоеор уншалга. Холбоотой текстые hурагшад уран гоеор уншаха дадалтай, шадабаритай болохо еhотой. Буряад хэлэнэй урогто уранаар уншалгын дYршэлнYYдые хYгжөөлгэдэ анхаралаа ходо табидаг байха хэрэгтэй.

Хэлэлгэ шагнаха шадабари hурагшадта хYгжөөхэ хYдэлмэри (Yгэ тодоор YгYYлхэ, удаан ба тYргэн YенYYдые илгаруулха, мэдYYлэлнYYдэй эхи ба hYYл, дуугаа шангадхаха, намдуу болгон дараха, удхын сохилто илган олохо) уранаар уншалгын хэшээлнYYдhээ уридшалан хэгдэхэ байна.

Уранаар уншалгын дYй дYршэлые хYгжөөхэ хэрэгтэ хэлэлгын аялга (интонаци) ажаглаха аргатай болгодог синтаксисэй урогуудые Yнгэргэхэдэ, тусгаар удха шанартай байна. Синтаксис шудалан Yзэхэ зуураа, hурагшад аялга сэглэлтэ хоерой хоорондоо тудалдахагYй ушарнуудые тодоруулан абадаг, уранаар уншаха упражненинYYдые дYYргэдэг.

Уранаар уншалгын дYршэлнYYд буряад хэлэнэй ба литературын хэшээлнYYдтэ саг Yргэлжэ бэхижYYлэгдэхэ еhотой. Тиигэхын тула холбоотой текстнYYдые хэрэглэхэ хэрэгтэй.

III.   VIII  класста Yзэхэ программын бYридэл ба байгуулга.

  

 Дабталга

Холбоо YгэнYYд

МэдYYлэлнYYд

МэдYYлэлэй шухала гэшYYд

МэдYYлэлэй юрын гэшYYд

Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд

Хандалгатай, оролто YгэнYYдтэй, междометинYYдтэй мэдYYлэлнYYд

Тусгаарлагдаhан гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд

Обородуудтай мэдYYлэлнYYд

Сэхэ ба өөршэлэн хэлэлгэ

Дабталга

Холбоо хэлэлгэ хYгжөөлгэ

     hургуулида фонетикэ шудалан Yзэлгэ хадаа буряад хэлэнэй абяанай системын онсо зYйлнYYдые харуулха, литературна YгYYлбэриин нормые ба зYб бэшэлгын хэдэн олон дYримYYдые ойлгон абаха ябадалда туhалха зорилготой юм. Энэ hалбари шудалан Yзөөд байхадаа, hурагшад Yгэ сооhоо абяануудые илган оложо шадаха, абяан Yзэг хоерые худхахагYй болохо еhотой. Энэнь теоретическэшье, практическашье талаhаа ехэ шухала ба орфографида амжалтатай hайнаар hурахада заатагYй хэрэгтэй арга боложо Yгэнэ. Энэ зорилго бэелYYлхын тула фонетическэ разбор Yргэнөөр хэрэглэхэ хэрэгтэй.

    Лексикэ шудалан Yзэхэдөө, буряад литературна хэлэнэй Yгын баялиг тухай ойлгосо Yгэжэ, тэрэниие баяжуулха гол аргануудыень харууулха зорилго табигдана.

    Саашадаа лексикээр мэдээнYYд морфологи ба синтаксис шудалха Yедоо, жэшээлхэдэ, ямар нэгэн хэлэлгын хубиие  Yзэжэ байхадаа, синонимууд, антонимуудые тааруулан абалга, Yгын олон удхатай байдаг ушарые ажаглалга гэхэ мэтэ упражненинYYдые дYYргэхэдээ бэхижYYлэгдэнэ. Лексикээр саашанхи хYдэлмэридэ литературын урогуудшье (шудалан Yзэжэ байгаа зохеолой хэлэ анализлаха зуураа) шухала YYргэ дYYргэхэ еhотой.

     Yгын бYридэл ба Yгын бии бололгые hургуулида Yзэхэ зорилго хадаа Yгын удхата хубинуудынь болохо Yндэhэн ба суффиксын YYргэ тухай, YгэнYYдые холбодог арга зэбсэгынь болохо залгалтын YYргэ тухай ойлгосо hурагшадта Yгэхэ, Yгые гансал бYридэлөөрнь хубаажа шадаха бэшэ, мYн баhа ямар Yгэhөө хайшан гэжэ бии болоhыень ойлгуулха, буряад хэлэнэй Yгэ бии болгодог гол аргануудтайнь танилсуулха. Yгын буридэлөөр ба Yгэ бии бололгоор хэшээлнYYд практическа шэнжэтэй байха зэргэтэй.

    hурагшад синтаксис шудалан Yзэхэдөө, иимэ ойлгосонуудые бата бэхеэр мэдэжэ абаха еhотой: YгэнYYдэй холбоо, мэдYYлэл, мэдYYлэл доторхи YгэнYYдэй холбоо, мэдYYлэлэй шухала ба юрын гэшYYд, мэдYYлэлэй тусгаарлагдаhан гэшYYд, причастна ба деепричастна обородуудтай мэдYYлэлнYYд, простой ба сложно мэдYYлэлнYYдэй гол янзанууд. Синтаксис шудалан Yзэхэ зуураа хододоо хэлэлгын интонаци ажагладаг байха хэрэгтэй юм. Эдэ ажаглалнууд сэглэлтын дYй  дYршэлтэй болгохоhоо гадна, мYн баhа уранаар уншалгын дYй дYршэлтэй болохо ябадалда ехэ удха шанартай байна.

   Тодорхойлолго ба дYрим дээрэ хYдэлмэрилэлгэ грамматикын урогуудта ехэхэн hуури эзэлнэ. Грамматикын тодорхойлолгонуудые ба дYримYYдые сээжэлдэхэ гэhэн зорилготой бэшэшье hаань, тэдэниие сохом тодоор, удхыень ойлгожо, найруулан хэлэхэ эрилтэ hурагшадта табиха.

    Грамматикын урогуудта багша грамматическа шэнжэнYYдэй классификациие сээжэлдYYлхэ, механическаар дабтаха еhогYй юм. Шудалан Yзэжэ байгаа грамматическа категоринуудай гол шухала илгаануудые ойлгон, тэдэнэй хоорондохи адли ба ондоо зYйлнYYдыень мэдэжэ абаха зорилго табигдана. Хэлэнэй материал анализлахадаа, грамматикаар мэдэхэ болоhон теоретическэ мэдэсэеэ hурагшад өөпэдөө хэрэглэжэ, шудалан Yзэhэнөө хамтадхаха ба гуримшуулха юм. Эдэ бYгэдэ хадаа программа соо хараалагдаhан грамматическа дYримYYдые бата бэхеэр ойлгуулха хYдэлмэриин гол удхань болоно.

    Грамматикын hалбаринуудай (морфологи ба синтаксисэй) хоорондохи харилсаа холбоое хододоо хараада абаха гээшэ айхабтар шухала юм: морфологи шудалан Yзэхэ зуураа, синтаксисэй материал (сэглэлтын дYримYYдые), харин синтаксис шудалан Yзэхэ зуураа, морфологеор гол мэдээнYYдые (бэшэгэй дYримYYдые), дабталсаха хэрэгтэй.

   МYн тэрэшэлэн фонетикэ болон лексикэтэй грамматикын харилсаа холбоо хараада абтагдадаг байха еhотой. YгэнYYдые морфемэнYYдтэнь hалган хубаахадаа, Yзэгэй абяан, Yгын бYридэлые хараадаа абалсаха хэрэгтэй.

  Грамматика шудалан Yзэлгэ зYб бэшэлгын (орфографиин ба пунктуациин) дYримYYдтэй илангаяа нягта холболдоно. Тиибэшье гансал орфографиин ба пунктуациин дYримYYдые миил мэдэхэдээ, зYбөөр, алдуугYйгөөр бэшэдэг болодоггYй гээшэ.

   Энээнhээ гадна, шалгахань бэрхэтэй орфограммануудтай YгэнYYдые зYб бэшэлгын дYримYYдые хэрэглэхэ талаар Yдэр бYриин хYдэлмэри ябуулха хэрэгтэй. Энэ хYдэлмэри ябуулжа байхадаа, элдэб тYрэлэй диктант, грамматико-орфографическа шэнжэтэй упражненинYYдые хэрэглэхэ. ЗYб бэшэлгын гол дYримууд дээрэ hурагшадай анхаралые онсолон хандуулха гол шухала. Бэшэмэл хYдэлмэринYYдые сэгнэхэдээ, орфографическа ба пунктуационно ехэ ба бага алдуунуудые илгаруулха хэрэгтэй.

     Грамматикаар ба зYб бэшэлгээр хэшээлнYYдые Yнгэргэхэдөө, hурагшадайнгаа хэлэлгэ хYгжөөлгэтэй, Yгэ хэлэнэйнь баяжуулгатай, литературна хэлэнэй нормонуудые ба уранаар уншалгын дYршэлнYYдые ойлгожо абалгатай шадаал hаа холбуулха хэрэгтэй. Энэ зорилгоор грамматикын ба зYб бэшэлгын урогуудта элдэб упражненинYYдые, жэшээлхэдэ, Yгын холбуулалануудые, тусхай темэдэ (тэрэ тоодо зурагааршье) мэдYYлэлнYYдые, тYшэг болохо YгэнYYдээр текст зохеолго, грамматико-стилистическэ даабаринуудтайгаар хэмжээгээрээ багашаг найруулга, Yгтэhэн жэшээгээр хэрэгэй саарhануудые (жэшээлхэдэ, гуйлта, мэдYYлгэ, найдалга, Yнэмшэлгэ, расписка, гэхэ мэтэ) бэшэжэ hураха еhотой.

IV. hурагшадые эдэбхитэйгээр hурахыень hуралга.

    hурагшадай материалаа ойлгон абалгые эдэбхитэй болохо арга методYYдые хэрэглэхэ, хэлэ шудалан Yзэлгые hонирхолтой болгохо хэрэгтэй.

   Эндэhээ уламжалан буряад хэлэ шудалха хэшээлнYYдэй шухала хэрэгтэйе, Yгэ хэлэнэйнгээ улам бYри баян боложо байhыень, уранаар уншаха дYй дYршэлэйнгээ улам бури hайжаржа байhыень, холбоо хэлэлгынгээ хYгжэжэ байhыень hурагшад өөпэдөө мэдэхэ еhотой. Эндэ  элдэб грамматическа наадануудые хэрэглэлгэ хадаа hурагшадай хэлээр hонирхохо ябадалда туhа боложо Yгэхэ.

   Хэрбээ hурагшад багшынгаа хэлэhые шагнаад, шудалан Yзэhэнөө hэргэг дабтаад, мYн грамматикын дYримYYдые ажагладаг, тэдэнэйнгээ ушар удхыень ойлгодог, зэргэсYYлдэг, мэдэжэ абаhанаа бодото хэрэг дээрэ хэрэглэдэг боложо байбал, тэдэнэр тYрэлхи хэлэеэ бYри hайнаар мэдэдэг болохо. hурагшадые хYдэлгэжэ, өөрын дYршэлтэй болгохо шухала. Эндэ хамагай тYрYYн hургуулиин учебнигYYд ба элдэб словарьнууд хэрэглэгдэхэ байна. Гадна тэдэниие тYсэб зохеожо, уншаhанаа тYсэбэй еhоор хөөрэжэ Yгэхэ, учебник сооhоо хэрэгтэй материалаа илган абаха, таблица зохеохо гэхэ мэтэ hургаха хэрэгтэй.

    hурагшадые эдэбхитэй болгохо хэрэгтэ техническэ элдэб хэрэгсэлнYYдые ашаглан хэрэглэхэ туhатай байха. hурагшад  хараhан кинофильмын Yндэhөөр аман ба бэшэмэл изложени ба сочинени бэлдэхэ. Абяа бэшэдэг магнитофон, фонограф гэхэ мэтэ аппарадууд хэлэлгын абяа ажаглалга hурагшадай хэлэлгэдээ анхаралтайгаар хандадаг болохо хэрэгтэ туhална. Магнитофоной лентэ дээрэ бэшэгдэhэн hурагшадай хэлэhэн YгэнYYдые хэhэг хэhэгээр дахин дуугарган табиhанайнгаа hYYлдэ шYYмжэлэн хэлсэдэг байхада, аша туhатай байдаг.

V.  Хэшээлhээ гадуур хYдэлмэри. Буряад хэлэ ойлгожо абалгада хэшээлнYYдэй хажуугаар урокhоо гадуур хYдэлмэри ехэ YYргэ дYYргэхэ еhотой.

    Хэшээлhээ гадуурхи элдэб занятинууд хадаа тYрэлхи хэлэндэ hурагшадай hонирхол дээшэлYYлхэ, хэлэлгынь культура hайжаруулха, эрдэм мэдэсыень Yргэдхэхэ ба гYнзэгырYYлхэ зорилготой юм. Эдэ хYдэлмэринYYдэй удхань ба тYхэл маягынь hургуули бYхэнэй бодото байдал дээрэhээ дулдылан тодорхойлогдоно.

    hурагшадай зохеохо абьяас элирYYлхэ ба хYгжөөхэ, уран зохеолой ажалда хабаадалсаха талаар урогhоо гадуур хYдэлмэринYYд ехэ туhатай. Грамматическа нааданууд хYмYYжYYлхэ ба юумэ ойлгон абаха ябадалда туhа хYргэнэ. Эндэ нааданай оньhон YгэнYYдые, грамматическа лото, ребус, чайнворд, кроссворд гэхэ мэтэ hурагшадаар зохеолгожо болоно.

    Хэшээлhээ гадуур хYдэлмэри элдэб янзын байха ушартай: кружогууд, бYлгэмYYд, конкурснууд ба олимпиаданууд, тусхай темэдэ зорюулhан утреннигууд ба YдэшэнYYд, буряад хэлэнэй булан байгуудга, буряад хэлэндэ хэлэнэй эрдэмтэдтэ, hурагшадай хэлэлгын культурада зорюулhан тусхай ханын hонин ба бюллетень гаргалга, телевизор ба радио дамжуулга хараад ба шагнаад, тэрэнээ шYYмжэлэн хэлсэлгэ г.м. байжа болоно.

ПРОГРАММЫН БАЙГУУЛГА БА УДХа

VIII КЛАСС (68 час)

Дабталга (5 час)

Холбуулал (3 час)

    Холбоо YгэнYYд, тэдэнэй илгарал. Холбоо YгэнYYдые хэлэлгэдээ зYбөөр хэрэглэжэ hуралга. Олон янзын (синонимичнэ) холбоо YгэнYYдые хэлэлгэдээ хэрэглэхэ шадабаритай болголго.

МэдYYлэлнYYд (4 час)

        Олон янзын (юрэ хөөрэhэн, асууhан, идхаhан, шангадхаhан) мэдYYлэлнYYд. Тэдэнэй илгаанууд ба сэглэлтын тэмдэгYYд. Удхын сохилто. Удхын сохилто ба YгэнYYдэй hуури байра хэрэглэжэ, мэдYYлэлэй шухала Yгэ илгаруулан хэлэжэ hуралга.

Юрын мэдYYлэл (3 час)

        Юрын  ба  орео мэдYYлэл тухай ойлгосо. МэдYYлэл соохи YгэнYYдэй холбоо. МэдYYлэлэй гэшYYд. Юрын мэдYYлэлнYYдэй илгарал. Дутуу мэдYYлэл.

МэдYYлэлэй шухала гэшYYд (5 час)

     НэрлYYлэгшэ, тэрэнэй гаралга. НэрлYYлэгшые заагша.

     Хэлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Нэрэ хэлэгшэ ба глагол хэлэгшэ. Хэлэгшын холболто. НэрлYYлэгшэ хэлэгшэ хоёрой хоорондо зурлаа табилга.

     НэрлYYлэгшэ хэлэгшэ хоёрые холбоhон Yгын Yгы байхадань, тэрэниие зYбөөр хэлэлгэ, уншалга.

МэдYYлэлэй юрын гэшYYд (7 час)

        Элирхэйлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Хабсаргалта, тэрэнэй илгарал.

        Нэмэлтэ. Сэхэ ба косвенно нэмэлтэ.

        Ушарлагша, тэрэнэй илгарал. МэдYYлэл соохи YгэнYYдэй байра.

        Юрын гэшYYдые хэлэлгэдээ зYбөөр хэрэглэжэ hуралга. Нэмэлтэ, элирхэйлэгшын орондо таараха синонимуудые хэрэглэлгэ.

                      Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд (6 час)

        Нэгэ тYрэл гэшYYдэй илгаанууд.

        Холбоhон, зYрилдYYлhэн, илгаhан холболто YгэнYYдээр   холболдоhон нэгэ тYрэл гэшYYд.

        Дуунай аялгаар холболдоhон нэгэ тYрэл гэшYYд.

        Хэдэн зэргэлээ нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд.

        Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэл доторхи хамтадхаhан YгэнYYд. Хамтадхаhан YгэнYYдтэй нэгэ тYрэл гэшYYдэй сэглэлтын тэмдэгYYд.

        Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYдые нугалбаритайгаар хэлэжэ hуралга. Эдэ мэдYYлэлнYYдтэ сэглэлтын тэмдэгYYдые зYбөөр табиха шадабаритай болголго.

       

Хандалгатай, оролто YгэнYYдтэй,

междометинYYдтэй  мэдYYлэлнYYд (4 час)

        Хандалга тухай Yзэhыень дабталга.

        МэдYYлэл дотор хандалгын hуури. Хандалгые дуунайнгаа аялгаар илгалга ба хандалгын сэглэлтын тэмдэгYYд.

        Оролто YгэнYYдтэй мэдYYлэлнYYд, оролто мэдYYлэлнYYд.

        Оролто YгэнYYдые ба оролто мэдYYлэлнYYдые дуунайнгаа аялгаар илгалга.

        Оролто YгэнYYдэй сэглэлтын тэмдэгYYд, оролто мэдYYлэлнYYдые запятой, зурлаа, хаалтаар илгалга.

        Хэлэhэн hанал бодолдоо хандалгаяа оролто YгэнYYдэй туhаар гарган харуулжа шадалга.

        Хандалгатай, оролто YгэнYYдтэй, междометинYYдтэй мэдYYлэлнYYдые зYб нугалбаритайгаар хэлэхэ шадабаритай бололго. Эдэ мэдYYлэлнYYдтэ сэглэлтын тэмдэгYYдые табиха шадалтай болголго.

                   Тусгаарлагдаhан гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд (4 час)

        Тусгаарлалга тухай ойлгосо. Тусгаарлагдаhан гэшYYдые дуунайнгаа аялгаар илгалга.

        Хабсаргалта тусгаарлалга, тэрэнэй сэглэлтын тэмдэг.

        МэдYYлэлэй гэшYYдые, тодо болгоhон YгэнYYдые тусгаарлалга.

        Тусгаарлалгын сэглэлтын тэмдэгYYд.

        Тусгаарлалгатай, хабсаргалтатай мэдYYлэлнYYдые нугалбаритайгаар хэлэжэ, уншажа hуралга.

        Тусгаарлагдаhан гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYдые зYбөөр YгYYлхэ шадабаритай болгохо. Иимэ мэдYYлэлнYYдые алдуугYйгөөр бэшэхэ дадалтай болгохо.

                            Дахуулалтай мэдYYлэлнYYд (8 час)

        Юрын ба бэеэ дааhан причастна болон деепричастна обородуудтай мэдYYлэлнYYд. Тэдэнэй аялга нугалбари ба сэглэлтын тэмдэгYYд.

                           Сэхэ ба өөршэлэн хэлэлгэ (4 час)

        Сэхэ хэлэлгэ тухай Yзэhыень дабталга.

        Сэхэ ба өөршэлэн хэлэлгэ. Сэхэ хэлэлгын дунда байhан авторай YгэнYYд. Сэхэ хэлэлгэтэй мэдYYлэлнYYдэй дунда дуунай аялга ба сэглэлтын тэмдэгYYд.

        Цитата ба тэрэнэй сэглэлтын тэмдэгYYд.

        Сэхэ болон өөршэлэн хэлэлгые аялга нугалбаритайгаар хэлэжэ hуралга. Иимэ мэдYYлэлнYYдые алдуугYйгөөр бэшэхэ дадалтай болголго.

Дабталга (5 час)

     Юрэ хөөрэhэн ба асууhан мэдYYлэлнYYдэй илгаанууд. Тэдэнэй олон янза байhаниинь. Олон янзын союзуудаар холболдоhон нэгэ тYрэл гэшYYд.

Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYдэй аялга нугалбари.

Хандалгатай мэдYYлэлнYYдые дуунайнгаа аялгаар илгалта, тэдэнэй сэглэлтын тэмдэгYYд. Тусгаарлалгатай мэдYYлэлнYYдые дабталга.

Холбоо хэлэлгэ хYгжөөлгэ (10 час)

        БYхэли зохёолой гY, али тэрэнэй али нэгэ бYлэгэйнь удхада дYтэрхыгөөр, синтаксисэйнгээ талаар бYри сложно (дэлгэрэнгы простой мэдYYлэлнYYдтэй) текстнYYдые удхадань дYтэрхыгөөр хөөрэлгэ ба изложени бэшэлгэ.

        БYхэли зохёолой гY, али тэрэнэй али нэгэ удха тухай өөрынгөө hанал бодомжо харуулангаа, хуряангыгаар аман хөөрэлгэ ба изложени бэшэлгэ.

        Уншаhан зохёолой удхада табигдаhан асуудалнуудта элдэб цитата, баримтатай дэлгэрэнгы харюунуудые бэшэлгэ.

        Урид зохёоhон тYсэбэй ёhоор литературна геройнуудта (ганса геройдо гY, али зэргэсYYлhэн) характеристикэ бэшэлгэ (жэшээнь: Хэшэгтэдэ, Мэргэндэ г. м.). “Мэргэн” комеди ба “Энхэ-Булад баатар” драмын геройнуудта аман Yгөөр гY, али бэшэмэлээр характеристикэ Yгэлгэ. Кинофильмын, спектаклиин ба уран зохёолой ямар нэгэн герой тухай (hурагшадай hайхашааhан герой тухай) зохёолго бэшэлгэ.

        Юрын байгуулгатай сложно мэдYYлэлнYYдhээ бYридэhэн хөөрэн харуулhан рассказуудые ородhоо буряад хэлэн дээрэ оршуулга.

        Хотын гY, али тосхоной соёлой эмхи зургаанууд тухай темэдэ зураглан харуулгын зYйлнYYдтэйгээр аман ба бэшэмэл зохёолго бэшэлгэ.

        hайндэр гY, али hурагшадай амаралта тухай аман ба бэшэмэл хөөрөөн (жэшээлхэдэ, “hайндэрые гY, али каникулай YдэрнYYдые яажа Yнгэргөөбиб?”)

        Ариг сэбэрые сахилга, физкультура, спорт тухай темэнYYдтэ бодомжолгын зYйлнYYдтэйгээр аман ба бэшэмэл зохёолго бэшэлгэ (жэшээлхэдэ, “Минии Yдэрэй заршам”, “Санын спортдо юундэ дуратайбиб?”).

        Ямар нэгэ Yйлэдбэриин объект зураглан бэшэлгэ (“Манай hургуулиин столярна мастерской” г. м.).

        Литературын ном соохи статьягай удхые богонихоноор (конспект) бэшэлгэ. Уншаhан номдоо аннотаци бэшэлгэ. Газетэдэ статья бэшэлгэ.

        Ямар нэгэн хYдэлмэриин дYYргэлтэ тухай тоосоото харюу (отчет) бэшэлгэ.

hурагшадай шухала шадабари ба дадал.

        hурагшад наймадахи класс дYYргэхэдээ, иимэнYYд шадабаритай ба дадалтай болохо гэбэл:

        Синтаксическа шYYлбэри хэхэ (холбоо YгэнYYдэй шухала болон юрын гэшYYдтэй, сэхэ хэлэлгэтэй мэдYYлэлнYYдтэ). Нэгэ тYрэл гэшYYдтэй, хандалгатай, оролто YгэнYYдтэй мэдYYлэлнYYдые зохёохо. Тиихэдээ синтаксическа синонимуудые таараха газартань хэрэглэхэ.

        Литературна хэлэн дээрэ хөөрэхэ ба бэшэхэ.

        V—VIII классуудта Yзэhэн бэшэгэй дYримYYдые мэдэхэ, бэшэлгэдээ зYбөөр хэрэглэжэ шадаха.VII—VIII классуудта Yзэhэн сэглэлтын тэмдэгYYдые зYбөөр мэдYYлэлнYYдтээ табиха (нэгэ тYрэл гэшYYдтэй, хандалгатай, оролто YгэнYYдтэй, ушарлагшануудтай, сэхэ болон өөршэлэн хэлэлгэтэй мэдYYлэлнYYдтэ). НэрлYYлэгшэ хэлэгшэ хоёрой хоорондо тире табиха.Текстын найруулга зYбөөр элирхэйлхэ.

Yзэгдэхэ материал

Yзэхэ саг

Yзэхэ Yдэр

Yзэhэн Yдэр

МетодYYд 

Практическа ажал

Понятийна минимум

Гэрэй даабари

1

2

Дабталга. Фонетикэ, лексикэ, Yгын бYридэл

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.4,6, 7

Фонетикэ, лексикэ, Yгын бYридэл

Упр.11

3

4

5

Хэлэлгын хубинуудые дабталга

3 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.18,19,21,26

Хэлэлгын хубинууд

Упр.36,41

6

Шалгалтын диктант

1 час

Шалгалтын ажал

Диктант, стр. стр. 41 «Дайсад ехэ гээшын бэхижуулгэ ..»

Тусхай даабари

Дабтаха

7

«Зунай амаралта» найруулга

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Найруулга бэшэлгэ

Амаралта

Бэшэхэ

8

9

Холбуулал, тэрэнэй илгаа

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.46,52.5

Холбуулал

мэдYYлэл

Упр54

10

11

СYлөө ба тогтомол холбуулалнууд

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.53

Ш YYлбэри

СYлөө  тогтомол

Упр.59

12

Холбуулалнуудые зYбөөр хэрэглэжэ hуралга

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

ШYYлбэри

Упражнени

13

14

15

МэдYYлэлнYYд, тэдэнэй илгаанууд ба сэглэлтын тэмдэгYYд.

3 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.64,65

Хөөрэhэн асууhан идхаhан

Упр.72

16

Четвертин дYн гаргалга. Шалгалтын диктант.

1 час

Шалгалтын ажал

Диктант

стр.41 «Буряад уран дархашуулай…»

Угалза

Дабтаха

17

Удхын сохилто.

1 час

Хөөрэлгын  

Упр.83

Удхын сохилто

Упр.77

18

19

Юрын ба орео мэдYYлэлнYYд тухай ойлгосо.

2 час

Хөөрэлгын

Упр.80

Юрын

орео

Упр.73

20

21

Юрын мэдYYлэлэй илгаа

2 час

Хөөрэлгын

Упр.75

Нэгэ, хоер бYридэлтэ

Упр.87

22

23

Зохеолой  удхаар текстэдэнь д Yтөөр найруулга бэшэлгэ

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Найруулга бэшэлгэ

Бэшэхэ

24

МэдYYлэлэй шухала гэшYYд. НэрлYYлэгшэ, нэрлYYлэгшын заагша.

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.91

Нэрл YYлэгшэ

Упр.96

25

26

Хэлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Нэрэ хэлэгшэ ба Yйлэ хэлэгшэ.

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.102

Хэлэгшэ

Упр.98

27

НэрлYYлэгшэ хэлэгшэ хоерой хоорондо зурлаа табилга. Холбоhон Yгын Yгы байхадань, тэрэниие зYбөөр хэлэлгэ, уншалга.

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.94

Зурлаа

Упр.95

28

29

Урид зохеоhон тYсэбэй еhоор характеристикэ бэшэлгэ

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Характеристикэ бэшэлгэ

Характеристикэ

Бэшэхэ

30

Шалгалтын диктант

1 час

Шалгалтын ажал

Диктант, стр. 43

«Табан хушуу мал»

Даабари - ШYYлбэри

Дабтаха

31

32

МэдYYлэлэй юрын гэшYYд. Элирхэйлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Хабсаргалта.

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

 Упр.114,117

Элирхэйлэгшэ, хабсаргалта

Упр.120

33

34

Нэмэлтэ. Сэхэ ба косвенно нэмэлтэ.

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.124

Сэхэ, косвенно нэмэлтэ

Упр.128

35

36

Ушарлагша, тэрэнэй илгарал.

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.133

Ушарлагша

Упр.137

37

МэдYYлэлэй гэшYYдээр шYYлбэри.

1 час

Шалгалтын ажал

Упр.127,126

ШYYлбэринYYд

Упр.122

38

 Ородhоо  буряад хэлэн дээрэ оршуулга

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Оршуулга

Оршуулга

Бэшэхэ

39

40

Нэгэ турэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд, тэдэнэй илгаа. Союзуудай хYсөөр холболдоhон нэгэ тYрэл гэшYYд

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.148, 149,150

Нэгэ тYрэл гэшYYд

Упр.151,157

41

42

Дуунай  аялгаар холболдоhон нэгэ тYрэл гэшYYд. Хэдэн зэргэлээ нэгэ тYрэл гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд.

2 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.160

ШYYлбэринYYд

Упр.162

43

«Би элуур энхэ шэлэнэб!» найруулга - бодомжолго

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Найруулга

Бодомжолго

Бэшэхэ

44

45

46

 Мэд YYлэлэй тододхоhон  гэшYYд, тэдэнэй сэглэлтын тэмдэгYYд.

3 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр. 168, 169

Тододхоhон гэшYYд

Упр.181

47

Хандалгатай мэдYYлэлнYYд

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

ШYYлбэринYYд

Хандалга

Уран зохеолhоо жэшээ оложо бэшэхэ

48

hургуулиин газетэдэ заметкэ бэшэлгэ.

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Найруулан бэшэлгэ

Заметкэ

Бэшэхэ

49

Шалгалтын диктант

1 час

Шалгалтын ажал

Диктант, стр. 52, «Бабуу баабай»

Тусхай  даабаритай

Дабталга

50

Оролто YгэнYYдтэй, оролто мэдYYлэлнYYдтэй юрын мэдYYлэл.

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр. 194

Оролто  YгэнYYд ба мэдYYлэлнYYд

Упр. 198

51

Аянгалhан  YгэнYYдтэй мэдYYлэлнYYд.

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр. 190, 197

Аянгалhан  YгэнYYд

МэдYYлэл зохеохо

52

Тусгаарлагдаhан гэшYYдтэй мэдYYлэлнYYд

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

ШYYлбэринYYд

Тусгаарлалга

ШYYлбэринYYд

 53

54

55

56

57

Дахуулалтай  мэдYYлэлнYYд.

5  час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Упр.199, 200

Упр. 203,204

Упр.207, 211

Причастна, деепричастна, юрын , бэеэ дааhан дахуулалнууд

Упр.202

Упр.205

«Буряад  Yнэн» газетэhээ 3 жэшээ олохо

58

Сэхэ ба өөршэлэн хэлэлгэ

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

ШYYлбэринYYд

Диалог

Х Yршымнай хөөрөөн - диалог

59

Уншаhан зохеолой удхада табигдаhан асуудалнуудта элдэб цитата баримталан, харюу  Yгэхэ.

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Сээжээр ба бэшэмэл харюу  Yгэхэ

Цитата

Бэшэхэ

60

61

62

63

64

65

66

Жэл соо Yзэhэнөө дабталга.

Холбуулал

МэдYYлэл

Юрын мэдYYлэл

Мэдуулэлэй шухала гэшYYд

МэдYYлэлэл юрын гэшYYд

Мэдуулэлэй нэгэ тYрэл гэшYYд

Мэуулэлэй гэшYYн болодоггYй ба тододхоhон гэшYYд

1  час

1 час

1 час

1 час

1 час

1 час

1 час

Дабталга

Тестировани

зачет

 шYYлбэринYYд

Диктантда бэлдэхэ

67

hуралсалай ном соохи  Yг YYлэлэй удхые богонихоноор бэшэхэ (конспект)

1 час

Тайлбарилан хөөрэлгын

Конспект

Бэшэхэ

68

Шалгалтын ажал

1 час

Шалгалтын ажал

Диктант, стр. 55, «Байгаалияа хамгаалая!»

Дабтаха

 



Предварительный просмотр:

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

 «ЭЛЫСУНСКАЯ ОСНОВНАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА»

671642, Республика Бурятия, Курумканский район, село Элысун, улица Ленина,71.

Телефон:8(301-49)91-1-17 elysunschool@yandex.ru









Проект


«Хоровод  дружбы»


Срок реализации проекта – апрель – октябрь 2012 года

Общая стоимость проекта – 38 000 рублей

Сумма имеющихся и привлеченных средств – 23 000 рублей

Сумма, необходимая для реализации проекта – 15 000 рублей

Руководитель проекта: учитель бурятского языка

и литературы Арамхиева Сурена Сангадиевна

с. Элэсун, 2012 год

Содержание

  1. Предпосылки создания проекта
  2. Цель проекта
  3. Задачи проекта
  4. Партнеры проекта
  5. Схема управления проектом
  6. Этапы реализации проекта
  7. Рабочий план проекта
  8. Финансовое обеспечение проекта
  9. Результат проекта

Предпосылки создания проекта

         “Взаимодействие разных культур является многовековой традицией нашей общественной и государственной жизни, а национальное многообразие народов России – подлинным богатством страны. И потому мы полностью
поддерживаем деятельность, направленную на утверждение культуры мира и толерантности как необходимых условий диалога цивилизаций”.
                                                                                                                         В.В.Путин

       Создание доброжелательной эмоциональной атмосферы, обеспечивающей психологический и социальный комфорт, толерантность и дружбу детей различных национальностей — важнейшее условие воспитательной работы в школе. Основная задача учителя — создание микроструктуры, в которой дети разных национальностей с ранних лет приобретают представление о равенстве, справедливости и добре, достоинстве и дружбе. Образовательно-воспитательный процесс необходимо строить с учетом этнопсихологических особенностей детей разных национальностей. Одно из условий достижения этого — создание предпосылок развития чувства равенства языков и культур.      

      Россия всегда являлась многонациональным государством, а  Республику Бурятия,  где на протяжении веков сосуществовали народы разных языковых групп и традиций, можно считать уникальной лабораторией поиска путей развития личности через взаимодействие культур. С раннего детства ребенок живет в родной национальной среде, «впитывая с молоком матери» культурные ценности и нравственные ориентиры, заложенные в культуре народа. Взрослея, он сам становится представителем своего народа, хранителем и продолжателем традиций.

     Воспитывать в детях толерантное отношение к другим народностям – одна из важных задач работы педагога. Воспитание культуры межнационального общения — работа очень тонкая и ответственная.   «Дружелюбие, уважение к людям разных национальностей не передаются по наследству, в каждом поколении их надо воспитывать вновь и вновь, и чем раньше начинается формирование этих качеств, тем большую устойчивость они приобретут». (Э.К.Суслова).

        В нашем Курумканском районе живут  представители разных  национальностей. Это - русские, татары,  эвенки, буряты, чукчи, китайцы. И маленький бурят, и маленький эвенк, и маленький русский, и другие должны иметь представление о культуре, быте, жизни другого народа, доступное их возрасту.   Полученная ребенком информация о национальной культуре должна  вызывать эмоции, чувства, отношения и  найти отражение в разнообразной деятельностной сфере. Знания должны стимулировать детскую активность, сочетаться с практической деятельностью. Проект предусматривает последовательное ознакомление ребенка с национальной культурой народов с учетом его индивидуальности.  Тактика деятельности взрослого и ребенка – сотрудничество.    Результатом такой тактики деятельности является свобода мышления, развитое воображение ребенка.

           Для ребенка   важнейшей частью жизни является игра,    а его игрушки - важнейшая часть окружающего материального мира. Играя, как отмечал Л.С. Выготский, ребенок учится действовать и мыслить, и всякая манипуляция с игрушкой - прообраз его будущих отношений с миром.  Игра помогает развитию восприятий, внимания, воображения, интересов, мышления, содействует развитию инициативы, активности, вызывает положительные эмоции, без которых не может быть игровой деятельности.  В большинстве игр участвует не один, а несколько человек. Это помогает воспитывать у детей чувство коллективизма, они учатся действовать сообща, организованно — то руководить другими, то подчиняться им, действовать по определенным правилам, строго следя за их выполнением. Все это способствует воспитанию воли, приучает к дисциплине, вызывает чувство ответственности за свои действия и поведение, помогает формированию моральных качеств личности ребенка.      Игровая деятельность обеспечивает ребёнку процесс восприятия и познания различных явлений культуры и является особой формой жизни ребёнка, в которой осуществляется его связь с окружающим миром. Игра, являясь одним из важных явлений духовной культуры человечества, обеспечивает межпоколенную трансляцию социальных и нравственных норм.  

          Игра развивает и радует ребёнка, делает его счастливым. В игре ребёнок совершает первые открытия, переживает минуты вдохновения. В игре развивается его воображение, фантазия, а, следовательно, создаётся почва для формирования инициативной, пытливой личности.   Игра и игрушка неотделимы друг от друга.   Для хорошей, весёлой игры ребёнку нужна хорошая игрушка.  Игрушка — это предмет, который должен, организуя и сопровождая игру, служить физическому и интеллектуальному развитию ребёнка, предмет, который с раннего детства постепенно вводит его во владение материальной и духовной культурой своего народа. Но игрушка может вводить ребёнка (шире — новое поколение) в овладение материальными и духовными ценностями культуры лишь в том случае, если она сама наделена содержанием, выражающим эти ценности. Следовательно, большое значение в воспитании и развитии ребёнка имеет внутреннее содержание детской игрушки, её образы, материал и характер изображения.

         Традиционные игрушки народов мира имеют много общего, хотя и несут на себе отпечаток национального своеобразия,  но общим у всех видов игрушек является их эстетическое воздействие на ребёнка. Для полноценного психического и духовного развития ребёнку необходим положительный эмоциональный фон, отсюда и острая потребность в радости, красоте и гармонии, которая присуща всем детям.   Традиционная игрушка всегда несёт в себе внутриэтнический эстетический идеал и формирует у подрастающего поколения национальное эстетическое сознание. Таким образом, традиционная народная игрушка может служить образцом правильной игрушки, способствующей гармоничному развитию психических функций ребёнка. Обращение к традиции особенно актуально сейчас, когда прилавки магазинов  завалены слащавыми героями диснеевских мультфильмов, отвратительными монстрами, сомнительным конструктором ЛЕГО с сюжетами американской тюрьмы, ограбления банка, «справедливые» роботы-убийцы, «добрый» человек-паук, скелеты и вампиры которые  наносят урон духовному развитию ребёнка, эстетизируя уродство, искажая представления о добре и зле, лишая ребёнка нравственных ориентиров.  

      Какие навыки и какую установку сформирует слащавая преуспевающая красавица Барби, кукла-женщина, игры с которой запрограммированы на путешествия, балы, сказочно-роскошные наряды?

     В  традиционных культурах с древних времён назначение куклы было воспитать хорошую хозяйку и заботливую мать. Были кукла-мама, кукла-отец, бабушка, дети, внуки —  в игре с куклами воспроизводились семейные отношения и осваивались социальные роли. Но самой любимой игрушкой девочек любого народа всегда была кукла-ребёнок. О ней заботились, её кормили, одевали, пели ей колыбельные песни — так формировалась установка на материнство, на чадородие и отрабатывались навыки ухода за ребёнком. Получит ли ребёнок столь необходимую ему информацию о красоте, радости и гармонии окружающего его мира от вышеперечисленных  игрушек?    

      На основании результатов социологического опроса, проведенного в нашей школе, мы сделали вывод о том, что современный ребенок ориентирован на игрушки западных стран и не владеет достаточной информацией о традиционной народной игрушке.   Учитывая  значимость игрушки, как для ребенка, так и для взрослого,  мы   считаем, что за полезной красотой надо обращаться к традиции.  Поэтому наш проект направлен  на     расширение  представления об образе жизни людей, населяющих  Курумканский район,  их обычаях, традициях, фольклоре; формирование у детей интереса к истории возникновения народной игрушки, умения изготовлять куклы в различных национальных костюмах, что поможет приобщить их в дальнейшем к национальной культуре России. В  настоящее время в школе накоплен большой этнографический материал по традиционной игрушке народов, проживающих на территории Курумканского района, работает родительский клуб, в котором учащиеся школы с родителями  учатся  делать  игрушки. Рукотворность этих игрушек — важный фактор воспитания у ребёнка дееспособности и творческой активности.

   

Цель проекта - помочь     раскрыть ребенку мир национальных культур, расширить представления об образе жизни людей, населяющих  Курумканский район,  их обычаях, традициях, фольклоре; на основе познания способствовать речевому, художественно-эстетическому, нравственному, эмоциональному и социальному развитию детей. формирование у детей интереса к истории возникновения народной игрушки - куклы.

Задачи:

  1. развивать интерес у детей к истории возникновения народной игрушки
  2. формировать знания о разнообразии и назначении традиционной народной игрушке;
  3. формировать умения изготавливать игрушки  своими руками;
  4. воспитывать интерес к народной культуре и бережное отношение к культуре своего народа;
  5. повысить уровень освоения специфических видов деятельности с учащимися.

 Проект предусматривает предоставить право каждому учащемуся осознать свои национальные корни.

Цели и задачи проекта подчинены формированию у школьников коммуникативной, информационной и гражданской компетенции. Для их реализации необходимо:

  1. Способствовать дальнейшему формированию чувства национального достоинства, культуры межнационального общения,
  2. Способствовать формированию культурно-исторической памяти,
  3. Развивать сознание того, что самобытная традиционная культура каждого народа России - достояние мировой культуры.

Реализация проекта через различные

-виды деятельности: познавательные, конструктивные, трудовые, речевые, музыкальные, театральные, изобразительные;

- группы методов: словесные (беседа, чтение, слушание), наглядные (рассматривание, наблюдение), практические (игровые, проблемные ситуации);

- формы: занятия, экскурсии, инсценировки, игры.

Мониторинг реализации проекта.

Результаты анкетирования учителей и родителей

  1.   Какие, на Ваш взгляд, основные проблемы в заниженном интересе ребят к этнической культуре как своего, так и иного народа, респонденты ответили:
  1. недостаточная работа воспитателей и педагогов в данном направлении;
  2. отсутствие у детей знаний своих корней, традиций своего народа;
  3. недостаточная воспитательная работа семьи;
  4. смена нравственных ориентиров;

2. Считаете ли Вы, что этническое самосознание современных детей и подростков в большинстве случаев

а) низкое, б) удовлетворительное, в) завышенное.

73% опрошенных считает – удовлетворительное, 27% -  низкое

3. Какую активность проявляют дети в проведении национальных праздников (в %)?

а) всегда рады принять участие, б) принимают участие “из-под палки”.

В младших классах процент заинтересованности  - 70%, а в среднем звене до 50%.

     Чем старше дети, тем ниже интерес к подобным мероприятиям.

 

4. Проявляют ли дети интерес к изучению народных традиций?

Да – 80%

Слабый –19 %

Нет – 1%.

 

5.Эффективно ли формирование коммуникативной и гражданской компетенции у детей через народную игрушку?

Да – 64%

Редко – 36%

Нет – 0%.


Схема управления проектом


Целевая группа:

  1. учителя, родители, организации поселения и школы района - социальные партнеры;
  1. учащиеся школ района, которые  получат положительный опыт реализации социального проекта.

Социальные партнеры:

Элысунский СДК

Администрация СП «Элэсун»

Гаргинская СОШ

Могойтинская СОШ

МБОУ

«Элысунская ООШ»

Аргадинская СОШ

ИП

поселения

Элысунская сельская библиотека

Дыренская СОШ

Структура управления: 

 

                                            Учащиеся

      Родители                 Руководитель проекта                  Учителя

                         Жители села – народные мастера-умельцы

 

Этапы реализации проекта

Проект реализуется в 3 этапа:

Подготовительный этап:

  1.  Сбор и обработка информации;
  2. Выезд на экскурсию в села - места компактного проживания разных национальностей;
  3. Школьная научно-практическая конференция «Мода моей прабабушки»

Основной этап:

  1.  Конструирование и изготовление деревянной болванки – основы куклы;
  2. Изготовление эскизов одежды кукол;
  3. Кройка и шитье нарядов для кукол;
  4. Создание коллекций кукол «Семья»
  5. Составление картотеки или альбома
  6. Подготовка экспозиции детского угла в краеведческом уголке школы

Заключительный этап:

  1. Праздник кукол «Хоровод дружбы»;
  2. Издание брошюры «Народная игрушка – кукла»

Рабочий план реализации проекта.

Основные этапы проекта и мероприятия

Сроки реализации

Место реализации

Ответственные исполнители

(ФИО)

  1. Подготовительный этап

1

 Знакомство детей с увлекательным миром игрушки

Апрель  

МБОУ «Элысунская ООШ»

Арамхиева С.С.

3

Школьная научно -исследовательская конференция «Мода моей прабабушки»

Апрель  

 МБОУ «Элысунская ООШ»

Педагог-организатор Магдажинова Ц.Н.

2

Экскурсия в поселения района – места   компактного проживания разных национальностей

Апрель - Май  

с.Арзгун, с.Алла, с.Могойто,

с.Аргада

Арамхиева С.С.

  1. Основной этап

1

Разработка конструкции (деревянной болванки) ,

Май

С. Элэсун

Мастер-умелец   Ринчинов Б.Р.

2

Разработка технологии изготовления своей игрушки по национальным  мотивам .

Май

С.Элэсун

Гармаева С.Д., швея – мастер по шитью национальных  бурятских костюмов

3

Изготовление кукол. Создание коллекций «Семья»

Июнь-август

С. Элэсун

Арамхиева С.С.

4

Составление альбома (картотеки)   «Национальная одежда», «Традиционная игрушка народов, проживающих на территории Курумканского района»

Сентябрь

МБОУ «Элысунская ООШ»

Арамхиева С.С.,   библиотекарь школы

5

 Подготовка экспозиции детского угла

(игрушки, колыбельки) в краеведческом уголке школы

Сентябрь

МБОУ «Элысунская ООШ»

Арамхиева С.С. ветеран педагогического труда, «Заслуженный учитель РБ» Раднаева А.Ш.

  1. Заключительный этап

Защита проекта. Праздник кукол  «Хоровод дружбы»

Октябрь

Элысунский СДК

Педагог-организатор Магдажинова Ц.Н.

Изготовление и презентация  брошюры «Народная  игрущка – кукла»

Октябрь

Элысунская сельская библиотека

 Библиотекарь Маланова Ж.Б,


Финансовое обеспечение проекта

Наименование статьи

Запрашиваемые средства

Имеющиеся средства

Всего

Источник финансирования

Прямые расходы

Приобретение расходных материалов

6000

2000

7000

Собственные средства и средства конкурса

Оплата транспортных услуг

1000

1000

2000

Собственные средства и средства конкурса

Оплата услуг связи (почтовые, телефонные переговоры, эл. почта)

1000

1000

Собственные средства  

Приобретение оборудования  (швейные машины)

 

 15000

 15000

Собственные средства  

Издание брошюры

5000

-

5000

Средства конкурса

Всего прямых расходов

12000

19000

31000

Собственные средства и средства конкурса

Прочие расходы

Приобретение призов для конкурсов

2000

1000

3000

Собственные средства и средства конкурса

Приобретение призов для награждения активистов

1000

3000

4000

Собственные средства и средства конкурса

Всего прочих расходов

3000

4000

7000

Всего расходов по проекту

 15000

 23000

38000

Собственные средства и средства конкурса

Полная стоимость проекта: 38 000 рублей.

Имеющиеся средства: 23000 рублей

Запрашиваемые средства: 15000 рублей

Ожидаемые результаты:

  1. Составление тематической картотеки с различными видами народной игрушки.
  1. Издание брошюры «Народная игрушка – кукла»
  2. Коллекция кукол «Куклы народов, проживающих на территории Курумканского района»

Предполагаемые качественные результаты:  

  

     Знакомство детей с культурой других национальностей обогащает их знания, прививает уважение и взаимопонимание. Они становятся отзывчивыми и доброжелательными. Формируются эмоционально окрашенные чувства причастности их к своей культуре и возможности соприкоснуться с другой культурой. Приобретение этих культурных ценностей способствует формированию коммуникативной и гражданской компетенции, т.е. формируют личность ребенка как основного носителя национальных традиций народа. Сформируется  интерес к народной игрушке через образ традиционной народной куклы.






Предварительный просмотр:

 

Внеклассное мероприятие: « Сагаалая, нYхэд!»

Дата проведения: февраль  2012 года.

Классы: 5-7

Цель:  Расширить знания учащихся о   празднике  Сагаалган и обычаями бурятского народа,

Задачи:

- развивать нравственное, духовное, эстетическое воспитание детей.

- развитие эстетического вкуса;

- расширение кругозора о традициях и обычаях бурятского народа;

Оборудование: мультимедийный проектор, родословные древа учеников.

 Ход  мероприятия:

  1. (Слайд: «Сагаалган».  Звучит музыка).  Ведущий: - Сагаалганай амар мэндэ! Буруутнай булшантай, даагантнай далантай хаяа? Нэжээд наhа нэмэhээртнай!

    Урда сагhаа хойшо манай арад зон еhо заншалаа нангинаар сахин, заншалта hайндэр  - Сагаалганаа ехэ Yргэнөөр тэмдэглэдэг гээшэ. МYнөөдэр манай hургуули соо Сагаалганда зорюулагдаhан Yнгэргэдэхэ мYрысөөндэ хабаадахаяа  сугларhан таниие нэн тYрYYн гаража ерэhэн харагшан уhан луу жэлээр амаршалнаб. МYнөөдэрэймнай найр наадан хYхюутэй, зугаатай, Yрэ дYнтэй байг лэ гэжэ хYсэхэ байнаб. Танай ажал сэгнэхэ ….( Знакомство с членами жюри).

  1. Приветствие участников «Сагаан hарын мэндэ» (по одному участнику от каждого класса)
  2. «Минии уг гарбал» – конкурс на лучшее знание своей родословной (форма представления по желанию участника);
  3. «Айлшаниие хYндэлэлгэ» - обычай приема гостей (конкурс национальной  кухни);
  4. Конкурсы: «Сайн  дуун», «Шанаhан зөөхэйдэ магтаал»
  5. Викторина «ХYхюун Шаазгай»
  1. Дутуу жэлыень бэшэгты:

  1. ТYргөөр харюуса (конкурс на быстрый ответ)
  1. Нарай хYбYY унтуулхадаа хэрэглэдэг, хYдэлгэжэ байхаар тYхеэрэгдэhэн багахан орон, унтари. Хэдэн янзын байдаг: газар дээрэ байхаар. Дээрэhээ Yлгэдэг дYрбэн ооhортой гэхэ мэтэ. (Yлгы)
  2. Пеэшэн худхадаг, YзYYрыень годиилгоhон ута тYмэр, худхуур. (шэлээбэри)
  3. Сай шанахадаа хэрэглэдэг, хажуу талаhаа гараhан хоолойтой, барюултай амhарта. (гYсэ)
  4. Алтан, мYнгэн болон бэшэшье Yнгэтэ тYмэроор шудхан дархалhан, хургандаа зуухэ шэмэглэл. (бэhэлиг)
  5. Улайтар халаажа, адууhанда тэмдэг табидаг тYмэр зэмсэг, мYн тэрэ тэмдэгынь (тамга)
  6. Гараhанhаа эхилээд намар болотор тэнжэhэн хониной тYл (хурьган)
  7. 70-80 сантиметр утатай, нэгэ хажуудаа хурса эритэй, годид гэhэн тYхэлтэй, модон эшэдэ hуулгагдаhан Yбhэ сабшадаг хэрэгсэл. (хажуур)
  8. Шэнын нэгэнэй YглоогYYр эртэ, YYрэй сайжа эхилхэдэ, дээрэhээ буyжа, нюдэ сабшаха зуура алтан дэлхэйе гурба дахин тойрожо, хYн зониие харадаг бурхан.( hама бурхан)
  1. Буряад нэрэнYYд

hурагшадай нэрэн YYдэй  оршуулгыень  оло    

Амгалан —                                                    алмаз  

Жаргал —                                                      вечный  

Баатар —                                                       крепкий  

Мүнхэ —                                                        радость                      

Базар —                                                         богиня музыки                      

Баяр —                                                           счастье

Намсарай —                                                 солнце (тибетск.)                        

Нима —                                                          львиноликая

Бата —                                                          сильный                            

 Сэндэма -                                                     бог богатства

 Янжима –                                                      спокойный  

  1. «Угсаатан» гэжэ Yгэhөө шэнэ Yгэ  бии болгогты.

(саг, утаан, нагаса, сана, тан, атан, аса, Ага, таана, сана, гасана, суг, нуга, туг, ган…)

  1. Подведение итогов.
  2. Ведущий: Бултадаа ёохортоо дYхэриглэн хатарая!!! (Шэнэ ёохор хатарха)


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Методические разработки внеклассных мероприятий по физической культуре и спорту. Методические разработки внеклассных мероприятий по физической культуре и спорту.

Аннотацияк учебно-методическим  разработкам внеклассных мероприятий  по физической культуре с использованием нестандартного оборудования. 1....

Методическая разработка внеклассного мероприятия по математике «Что такое коррупция». (8-9 классы) Внеклассное мероприятие по математике «Что такое коррупция»

Данная методическая разработка внеклассного мероприятия   «Что такое коррупция?»  составлена и применялась как внеклассное мероприятие по дисциплине “Математика»   для обучающ...

Методическая разработка по физкультуре по теме: Методическая разработка внеклассного мероприятия "Веселые старты" для учащихся начальной школы по предмету: "Физическая культура"

Внеклассное мероприятие "Веселые старты" проводится с целью пропаганды здорового образа жизни, где учащиеся развивают двигательные качества, укрепляют здоровье, дружеские отношения....

Разработка урока "Тамирай нухэд"

Урок по бурятскому языку...