Разработка урока по бурятской литературе:"Одоошье ёһото хүдөөгэй һайндэр".6 кл.
план-конспект урока (6 класс) по теме

                                      6-хи класста үгтэhэн буряад литературын хэшээл

Ц.-Б.Бадмаевай “Будамшуугай орон нютагаар Сережын аяншалга” гэћэн зохёолоор.

Хэшээлэй темэ:    Одоошье ёhото хүдөөгэй hайндэр.

Хэрэгсэлнүүд:  зурагууд (шагай наадан, hүрэг морид),

                          толи (шэнэ үгэнүүд, мориной  наhан),

                          магнитола,

                          дуунууд («хүрин хээр» - эхиндэ,

                                           «хүнэй зэргэ хүн болоболши»- эсэстэ),

Хэшээлэй түхэл: текст дээрэ хүдэлмэри; шэнэ мэдэсэ абалга;

Зорилго: 1)буряад арадай ёhо заншалтай дүтөөр танилсалга;

                2) ажал  наадан хоёр нягта холбоотой байhаниинь мэдэсэ;

                3) үхибүүд ехэшүүлэй ажалда ехэ үүргэ ,туhа оруулдагынь ойлгосо;

                4) мүнөө үеын ажабайдалтай зэргэсүүлгэ;

Хэшээлэй ябаса.

1) Эмхидхэлэй үе:

         - хүгжэм дуу шагнаад, юун тухай хэшээл дээрээ хөөрэлдэхэ, хэлсэхэеэ тааха, хэлэхэ.

         - морин, хулэг, адуун, ардаг, хазаарта – эдэ угэнууд самбарта бэшэгдээтэй

         -   хэшээлэй  темэ хэлэгдэнэ.        

         -  хэшээлэй  зорилго  элирүүлэгдэнэ;

2)   Гэрэй даабари шалгалта:

           - урда хэшээлнүүдтэ ба гэртээ 1-10 бүлэгүүдтэй танилсаhан байнад.

             77 нюурта үгтэhэн асуудалнуудта харюу үгэхэ.

      1 асууд.– мориной зэр зэмсэгүүдые нэрлэхэ (тоног)  -дугаа, хазаар, ёлоо, шүдэр, эмээл, шельгаа, хомууд, эмээлхэй, боожо,  шүжөөлхэ (барг.)- чересседельник.

      2 – Сережа ямар хүбүүн бэ? Зан абараар ямар бэ? Ямар үгэнүүдые

                                                                                  ( цитата) оложо бэшээбта?

      3 – ямар hонирхолтой мориной хэрэгсэл нютагай зон хаража hонирхобоб?

3)   Темэ нээлгэ 

      - зай, мүнөө саашань ажалаа ябуулжа, ямар hайндэр хүдөөдэ болобо гээшэб гэжэ ойлгожо абая. Гэртээ уншаха ёhотой байгаат, тиихэдээ текст дээрэ хүдэлжэ хөөрэлдэхэбди.

    а) эндэ словарь – толи харагты: морин – хүлэг, ардаг, хазаарта.(синонимууд)

Дааган – 2 наhатай морин

Дэлhэн - грива

Хударга – шлея, шельгаа

Тоног – сбруя

Урга – петля на длинной палке

hээр – hэер (барг.)

  б)    морин гэжэ үгын синонимуудые бэшэжэ абаха.

  в) – ямар hайндэр болобо гээшэб? Яагаад үдэр эхилнэб?            

                                                    - номhоо олохо…78н.    

        - үхибүүд дэллээндэ юундэ ошохоёо оролдоноб? Тэдэнэй хэхэ ажал юун бэ?

                                                   - номhоо уншаха…78н.

        - даага ташаха гээшэ юун бэ? Хэн бэеэ туршанаб?

                                                   - ойлгоhоноо хэлэхэ

        -  Дондог Сережа хоёр дундаа ямар харилсаатайб? Хэниинь үhөөгөө бэдэрнэб?  Юундэ?

                                        - ушарынь хөөрэхэ, hүүлээрнь диалог уншаха…79н.

        - Эндэ Сережа ямар зантай хүбүүн гэжэ элирнэб?

                                       - дүү хүниие гасаархадаггүй, аршалдаг.

                                       - зүб хадаа харюу үгэхэеэ айдаггүй.

 г) -  Адуун морин тухай хэлэгдэhэн үгэнүүдые оложо, уранаар уншаха. Юундэ морин гээшэ сэбэр амитан бэ?

                                      - 80н. унш.

     - мори мухарюулжа, мяха гаргаhан тухай хэлэхэ.( багшын үгэ)

     - энэ зунай үдэр жэлэй нэгэ ехэ хүдөөгэй ажал хүдэлмэри хэгдэнэ.Теэд юундэ энэ үдэрые автор «hайндэр» гэжэ тоолоноб?

               - бүхы зон ехэ багатаяа хабаадалсана;

               - ажалаа энеэдэтэй, хүхюутэйгээр хэнэ;

               - томо, шадалтай хүбүүд хүсэеэ харуулжа, даага ташажа, «эрэ хүн, хүнэй зэргэ хүн  болообди» гэжэ харуулна;

               - hээр шаалган  наадан үнгэрнэ;

               - садатараа эдеэ барина.

 д)  - «hээр шаалган» яажа үнгэрнэб?

 4)  Тобшолол

      -  «hээр шаалган»  манай нютагта ямараар наададаг бэ?

     - «даага дэллээн»  гэжэ ажалшье, hайндэршье үгы болошонхой гү даа, али бии гү? Дуулаа  hэн гүт?

     - морин тухай уран hайхан үгэнүүдые шагныт даа. Амитад сооhоо морин гээшэ буряад хүнэй эгээл дүтэ нүхэр байhан. Тиихэдээ урданай  зон мориндоо соло, магтаал дууладаг hэн.

Заа,хөө!

hэрюун оронойнгоо уларилда

Шииран бүхөөр үдэhэн

hурэг эжэл дундаhаа

Шэлэмэл хурдан хүлэгүүд!

Гал халуундашье ядархагүй,

Газарай бэрхэдэшье эсэхэгүй

hалхин хүрдэhөө хурдан хүлэгүүд

Ахин, ахин хурдалhаар!уруу газар гэжэ сухарилгүй

Мохошогүй шадалайнгаа хүсөөр

Моридые hубарин хүсэhөөр,

Задагай шулуу үсэрхэн,

Замай тооно бударган,

Жолоо hунган оролдогшо

Жабхаланта хүлэг hайхан.

Заа,хоо!

Эрэлхэг хүсэтэй нэгэниинь

Энэ барилдаанда  шалгаржа,

Эрхы мэргэн харбагшань

hур харбаанда түрүүлжэ,

Эрдэнитэ хүлэгэй доторhоо

Эрэмхэй хурданиинь тодоржо,

Эрын гурбан наадандаа

Гаража түрүүлhэн бүхэтэроо

Габья соло дуудуулжа,

газар нютагаа нэрлүүлжэ,

бэлэг шан хүртэжэ,

бүхы олондо хайрлагдадаг бэлэй.

Хуушан монголhоо Д-Д.Болотов оршуулаа.

5)  гэрэй даабари үгэлтэ: 1) 11-12 бүлэг унш.

                                           2) 1,5 асууд.82н.

                                           3) 92 н. даабари бэлдэхэ.

6)  хэшээлэй дүнгүүд – сэгнэлтэ табилга.

7)  дуун зэдэлнэ.