Разработка урока по бурятской литературе в 5 классе по рассказу А.Г.Лыгденова "Унаган"
план-конспект урока (5 класс)

МБОУ «Гэгэтуйская СОШ»

Цыбикова Т.Б-О.,

учитель бурятского языка и литературы

Буряад литература

Класс: 5

1-дэхи хэшээл

Хэшээлэй темэ: Александр Лыгденов «Унаган»

Хэшээлэй зорилго: А.Лыгденовай зохёохы намтар, зохёолнуудтайнь танилсуулан, эпическэ зохёолой байгуулга, уран арганууд тухай мэдэсэ үргэдхэхэ.

Хэшээлэй хэрэгсэл: мультимедиа, компьютер, таблицанууд, зурагууд, карточканууд.

 Хэшээлэй ябаса:

І. Эмхидхэлэй үе

1. Мэндэшэлгэ, һурагшадые бүридхэлгэ.

2. Һурагшадай мэдэсэ һэргээн, һуралсалай ситуаөи бии болголго

- ”Һүүл хүбүүн” , “Унаган”, “Жаабдай”, “Сэсэн хулгана”, “Зургаан нүхэд” – ямар жанрай зохеолнууд болоноб? Тайлбарилагты. (Рассказ, арадай онтохон, литературна онтохон)

- Юун эдэ зохеолнуудые нэгэдүүлнэб?

- Юугээрээ ондооб?

Эпическэ зохеолнуудай байгуулга мэдэхэ болонхойт, харилсааень ологты.

Сюжет-

Эпизод-

Эхилэлтэ-

Дүүргэлтэ-

Эршэдхэлгэ-

Композиөи-

Үйлын хүгжэлтэ-

3. Хэшээлэй зорилго табилга.

- Хэн хэлэхэб, мүнөөдэрэй хэшээлдэ юу хэхэбибди? Ямар зорилго дүүргэхэбибди?

Мүнөөдэр бидэ А.Лыгденовай “Унаган” рассказай сэдэб гарган, рассказай удха болон байгуулга дээрэ хүдэлхэбди.

ІІ. Гол хуби

Нэгэдэхи тодорхой бодото даабари. Уран зохеолшо тухай презентаци хэрэглэн багшын хөөрэлгэ.

Нэн түрүүн уран зохеолшын намтар дээрэ тогтоебди. Буряад орондомнай бэлиг талаантай хүнүүд олон, тэдэнэй нэгэн хадаа А.Г.Лыгденов болоно.

А.Г.Лыгденов хадаа манай Зэдын аймагай Сагаатай нютагта 1952 ондо түрэһэн. Дунда һургуули дүүргэһэнэй һүүлээр Номгон далайн флотдо алба хээд, удаань Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэмэй училищи дүүргэжэ, арбаад жэл соо Улаан-Үдын хүгжэмэй нэгэдэхи һургуулида багшалаа.

А.Лыгденовай 3 ном хэблэгдэн гараа: “Морин хуур”, “Тохорюунуудай бусалган”, “Нютагайм татаса”.

А.Лыгденовай алишье рассказуудые уншажа байхада, арадайнгаа түүхэ, ёһо заншал, һургаалнуудта хандаһан лэ байха юм. Автор “Морин хуур” гэжэ номоо эжыдээ, Дулма – Ханда Бабуевнагай мүнхэ дурасхаалда зорюулһан байна.

Автор рассказ соогоо арадайнгаа абдарһаа ехэ олон аман үгэ, һургаал, заншал хэрэглэжэ, уншагшадта һонирхолтой болгоно. Зохёол соо дайралдаһан бодолнууд:

• “Залуугай жаргалые жаргал гэжэ бү бодо”;
• “Бэеэрэ үтэлхэһээ бү ай, сэдьхэлээрээ үтэлхэһөө ай”;
• “Эхын һанаа үридөө, үриин һанаан шулуунда”
• “Үншэн үрөөһэн гэжэ манай яһатанда оройдоошье байгаагүй”;
• “Угаа уһанда хаяхагүй”

          Хоердохи тодорхой бодото даабари. Зохёолой удха дээрэ хүдэлмэри

• Зохёол гэртээ уншаад ерэһэн байнат. Удхань ойлгосотой гү, танигдаагүй, ойлгосогүй үгэнүүд дайралдаа гү? Ойлгоһоноо баталан, удхыень, удхыень элирүүлэн нэгэ хэды асуудалнуудта харюусагты:
• Зохёолой гол герой хэн бэ?
• Эжынь үнеэдээ суглуулжа асархыень хаана эльгээнэб?
• Юундэ хүбүүн дуратайгаар зүбшөөнэб?
• Юундэ эжынь Хатарша сабидарые унахыень хориноб?
•  Ямар мори унаад ошооб?
• Ямар тодхор болоноб?
• Хүбүүн яагаад гэртээ бусанаб?
• Зохёолой гол бодол ямар бэ?

           Гурбадахи тодорхой бодото даабари. Зохёолой байгуулгаар һурагшадай бүлэг болон хүдэлэлгэ

           1-дэхи бүлэг – зохёолой эхилэлтэ, уялдуулагша олохо, жэшээгээр баталха.

           2-дохи бүлэг – зохёолой эршэдэлгэ дээрэ хүдэлхэ.

           3-дахи бүлэг – зохёолой түгэсхэгшэ, дүүргэлтэ дээрэ хүдэлхэ.

           Дүрбэдэхи тодорхой бодото даабари. Эпизод дээрэ һануулга хэрэглэн, бүлэгөөр хүдэлмэри

1. Шэлэжэ абаһан эпизод уншаха.
2. Асуудалнуудта харюусаха:

а) Юун тухай хэлэгдэнэб?

б) Ямар геройнууд энэ эпизодто хабааданаб?

в) Тэдэнэй үйлэ хэрэгүүдые харуулха.

г) Хайшан гээд эпизод эхилнэб?

д) Геройнуудта шинии хандаса.

е) Эпизод яагаад дүүрэнэб?

ж) Эпизодой гол бодол

3. Авторай геройнуудта, үйлэнүүдтэ хандаса.

Табадахи тодорхой бодото даабари. Уран арганууд дээрэ хүдэлмэри (Бүлэг болон хүдэлхэ)

• Уран зохёолшон ямар уран аргануудые хэрэглэ зохёолоо уран гоё, һонирхолтой болгоноб?

1-дэхи бүлэг – пейзаж;

2-дохи бүлэг – оршон тойронхи байдал;

3-дахи бүлэг – авторай характеристикэ;

4-дэхи бүлэг – диалог.

Һурагшадай харюу тобшолон хүсэнэг болгохо.

ІІІ. Хэшээлэй дүн

• Төөришөөд ябаһан хүбүүнэй сэдьхэлэй байдал тухай хөөрэгты.
• Энэрхы сэдьхэлтэй эхэ тухай юу хэлэхэ байнабта?
• Хашан мориндо геройн хандаса юундэ ондоо болооб?
• Ой соо хүбүүе айлгаһан юумэнүүдые нэрлэгты.
• Таанад ой ошодог гүт?
• Ой соо төөрибэл яахабта?

ІV. Гэрэй даабари: Ажалай дэбтэр соо үгтэһэн даабаринуудые дүүргэхэ, зохёолоор үнгэргэгдэхэ мүрысөөндэ бэлдэхэ.

2-дохи хэшээл – мүрысөөн

А.Г.Лыгденовэй “Унаган” гэһэн рассказаар мүрысөөн

- Мүнөөдэр хэшээл – мүрысөө үнгэргэхэбди. А.Лыгденовэй “Унаган” гэһэн рассказ хэр ойлгоһоноо элирүүлхэбди, нүхэдэйнгөө харюу анхаралтайгаар шагнагты.

- Хоёр бүлэг боложо хубаархат.

1 мүрысөөн “Хэр мэдэнэбибди?” (Бүлэг бүхэндэ 8-8 асуудалнууд үгтэхэ, һурагшад түргэн харюусаха)

1-дэхи бүлэгэй асуудалнууд:

1. А.Лыгденовай түрэһэн нютаг (Сагаатай)
2. Рассказай гол геройн нэрэ (Солбон)
3. Хүбүүн юу хэхэ дуратайб? (Мори унаха)
4. Ямар саг харуулагданаб? (Намар)
5. Үнеэдээ суглуулхаяа ошоһон газар (Хара Шулуута)
6. Хүбүүнэй унахаа һанаһан морин (Хатарша сабидар)
7. Хүбүүнэй уншаһан номой нэрэ (Дерсу Узала)
8. Төөришөөд ябахадань, моринойнь хажуугаар гүйлдэшэһэн хара боро амитад (Хоёр нохой)

2-дохи бүлэгэй асуудалнууд:

1. А.Лыгденовай номуудай нэрэнүүд (“Морин хуур”, “Тохорюунуудай бусалга”, “Нютагайм татаса”)
2. Хүбүүнэй унаха дурагүй мориной нэрэ (Зээрдэ гүүн)
3. Зээрдэ гүүнэй унаганай үнгэ зүһэ (Хара хээр)
4. Хүбүүн хэдыдэхи класста һурахаб? (6-дахи класста)
5. Хара Шулуутада ургадаггүй модон ( Хуша)
6. Ехэшүүлэй һамар сохидог, буга, хандагай агнадаг газар (Хама-Дабаан)
7. Шууяатайгаар газарта унашаһан юумэн (Модон)
8. Хара Шулуутын оройһоо бууһан үдхэн сагаан юумэн (Манан)

2 мүрысөөн “Уран уншалга”

1-дэхи бүлэгэй даабари: Рассказ сооһоо эжы тухай хэлэгдэһэн мүрнүүдые оложо уншаха.

2-дохи бүлэгэй даабари: Хүбүүнэй морин тухай бодолыень ураар уншаха.

3 мүрысөөн “Таагты”

Эдэ хэнэй хэлэһэн үгэнүүд бэ? Юундэ иигэжэ хэлэгдээб, тайлбарилха.

• “Ямар муу харалган үдэр гээшэб”;
• “Баарһан хада хүдөөгөөр таанартай ябажа зобохо, даарашоод шэшэржэ байнал”;
• “Морин эрдэни гээшэмнай сэсэн амитан юм, ой модон соо төөреэ гэжэ байгаагүй;
• “Иишээ зүглэн гэр тээшэ ошоһон мүрнүүдынь байна”.

 4 мүрысөөн “Уран гоёор хөөрэлгэ”

1-бүлэгэй даабари: Геройн доторой байдал тухай хөөрэхэ.

2-дохи бүлэгэй даабари: Рассказ соо зураглагдаһан байгаали тухай хөөрэхэ.

5 мүрысөөн “Уран зураашад”

Рассказай удхаар һайшаагдаһан эпизодто зураг зураха, тэрэнээ баталха.

Хэшээлэй дүн

• Рассказ уншаад ямар һургаал абабат?
• Морин гээшэмнай ямар амитан гээшэб?