Тыва литературанын ундезикчилери
учебно-методический материал по теме
Предварительный просмотр:
Салчак Калбак-Хөрекович Тока
1901 чылдың декабрь 15-те Таңды-Тываның Салчак кожууннуң Мергенге төрүттүнген. Тос чадырга төрүттүнген болгаш, ол сөөлзүреди 1952, 1967, 1968 чылдарда «Араттың сөзү» деп алдарлыг трилогиязын бижээн. Ук чогаалды делегейниң 29 дылдарында очулдурган.
1920 чыл үезинде Араттың революстуг шериинге албан эрттирип тура, бижикке өөренгеш, Москвада Чөөн чүк улустарының коммунистиг университединге 1925-29 чылдарда өөренген.
Чогаал ажылын 1930 чылда «Самбукайныңң чугаазы» деп баштайгы тыва тоожуну бижииринге киржилгези-биле эгелээн. 1931 чылда «Кинчини үзе шапканы» деп чогаалы парлаттынган.
1942 чылдан эгелеп ТАР-ның, 1945 чылдан бээр ССРЭ-ниң чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
1973 чылдың май 11-де мөчээн.
Виктор Шогжапович Көк- оол- 1906 чылдың март 1- де Таңды- Тываның Овүр- Торгалыгга төрүттүнген.
Бижикке боду өөренген, МосквадаЧөөн чүк
Улустарының коммунистиг университедин, Күрүнениң А.Луначарский аттыг театр уран
чүүлүнүң институдун дооскан.
1938 чылдан эгелеп Тываның хөгжүм-шии театрынга театр студиязының башкызы кылдыр, директору, режиссеру, артизи бооп ажылдаан. Драматург.
Чогаал ажылын 1934 чылдан эгелээн. «Чутту утпаалыңар», «Чалым-Хая» деп баштайгы шиилери 1935 чылда сценага көстүп келген. 1936 чылда «Хайыраан бот», «Маны-Кара» деп шиилери бижиттенген. Ол хөй ырларнын аялгазын чогааткан.
1942 чылдан бээр ТАР-ның, 1945 чылда ССРЭ-ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү. Бүгү Россияның театр ажылдакчыларының кежигүнү. РСФСР-ниң, Тыва АССР-ниң улустуң артизи.
1980 чылдың февраль 20-де мөчээн.
Степан Агбаанович Сарыг- оол – 1908 чылдың ноябрь 17- де өвүрнүң Торгалыгга төрүттүнген.
Оолдуң бичиизинде- ле талантызы илереп, билдинип келген. Овүр чурттуг өскус оол моол бижикти боду өөренип алгаш, он үш харлыындан эгелээш школага элээн хөй өөредилге номнарын бижээн.
Прозачы, шүлүкчү, шиичи, очулдурукчу, Улустарның найыралы, Күш- ажылчы Кызыл Тук, „ Хундулелдиң демдээ ” орденнерниң кавалери, Тываның улустуң чогаалчызы, ат- суруглыг „ Аңгыр- оолдуң тоожузу ” деп роман- дилогияның автору.
1983 чылдың май 27- де мөчээн.
Олег Карламович Саган- оол- 1913 чылдың январь 1- де Таңды Тываның Даа кожууннуң Шемиге төрүттүнген. Эрте чажында өскүс арткаш, кырган- ачазынга өскен. Кырган- ачазы тулган тоолчу, уйнуун тоолдарның, тоолчургу болгаш төөгү чугааларның хуулгаазын делегейинче бо- ла алгаш баар турган. Ол делегей ону сөөлзүреди демир- үжүк туткаш, тыва номчукчуга чээрби беш харлыында кижи, ооң чайгылыышкыннары биле күзел-бодалынын дугайында дамчыдарынче албадапкан. 1928 чылда Кызылга моол бижикке өөренип тургаш, эге школаны дооскан. 1930- 1935 чылдарда Улан- Удэге моол ажылчын факультетке өөренгеш, Иркутскиниң башкылар институдун, СЭКП ТК- ның чанында Дээди партия школазын дооскан.
Чогаал ажылын 1937 чылдан эгелээн. Ол чылын баштайгы шүлүү „ Бистиң төрээн чуртувус ” парлалгага үнүп келген.
1942 чылдан эгелеп Тыва Арат Республиканың, 1945 чылдан бээр ССРЭ- ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
1971 чылдың апрель 7- де мөчээн. Ол бөгүнге чедир Тываның чогаалчыларының ниити одуруунда артпышаан.
Сергей Бакизович Пюрбю- 1913 чылдың сентябрь 7- де Таңды- Тываның Бээзи кожууннуң Эъжим сумузунуң Одуруг- Аксынга төрүттүнген.
1928 чылдан 1932 чылга чедир Ленинградка өөренген- баштай Соңгу чүк факультединге, оон Совет Чөөн чүктүң биче бууруй чоннар курузунуң педагогика салбырынга улаштыр өөренген. 1932 чылда өөредилгезин дооспайн, Тывага төрээн дыл башкылап эгелээн.
Чогаал ажылынче 1930 чылда кирген. Эң баштайгы „ Чечек ” деп шүлүглелди 1939 чылда бижээн.
С.Пюрбюнуң салым- чаяанныг очулгаларын дамчыштыр тыва номчукчу төрээн дылынга А.Пушкинниң „ Евгений Онегин ”, В.Шекспирниң „ Ромео биле Джульетта ” деп делегей классиказының чогаалдарын номчуп билип алган. Ооң баштайгы чогаал шинчилелдиг ажылы „ Аныяк чогаалчыларга дуза ” (1939) деп ном болган.
ТАР- ның Чогаалчылар эвилелиниң баштайгы даргазы, улусчу чогаалчы болгаш Тываның Күрүне шаңналының лауреады.
1975 чылдың декабрь 27- де мөчээн.
Василий Люндупович Эренчин- 1917 чылдың февраль 17- де Таңды- Тываның Салчак кожууннуң Калбак- Хады деп черге төрүттүнген.
Бижик бөлгүмүнге чаа тыва бижикке өөренгеш, Даг- Алтайның Ойрот- Турага башкы техникумун дооскан.
Амыдыралын бичиизинде хөлечиктеп эгелээн, чаа тыва бижикти чонга өөредип, Шагаан- Арыгга, Эрзинге, Тес- Хемге башкылап, школа директорлаан.
Баштайгы шүлүү 1933 чылда „ Шынга ” парлаттынган. Ооң шүлүктери, очерктери, чечен чугаалары республика солуннарынга, „ Улуг- Хем ” альманахка үнгүлээн. Чырыкче „ Шүлүктер”(1955), „ Чаартылга ” (1961) деп номнары парлаттынган.
1942 чылдан эгелеп ТАР- ның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, 1945 чылда ССРЭ- ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнүнге кирген.
1961 чылдың июль 21- де озал- ондакка таварышкаш мөчээн.
Байкара Дамчаевич Ховеңмей- 1915 чылдың январь 20- де Таңды Тываның Салчак кожууннуң Баян- Колга төрүттүнген.
1929 чылда Кызылга баштай моол бижикти, дараазында чаа чогааттынган тыва бижикти өөренгеш, Москвада Чөөн Чүк улустарының коммунистиг университедин дооскан.
Чогаал ажылын 1934 чылда эгелээн. „ Октябрьның тугу ” деп баштайгы шүлүү ол- ла чылда „ Шын ” солунга үнген.
1942 чылдан эгелеп ТАР- ның, 1945 чылдан бээр ССРЭ- ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, „ Хүндүткелдиң демдээ ” орден- биле, „ Шылгараңгай күш- ажыл дээш Владимир Ильич Ленинниң төрүттүнгенден бээр 100 чыл оюн таварыштыр ”, „ Шылгараңгай күш- ажыл ” дээш деп медальдар- биле шаңнаткан.
1972 чылдың октябрь 6- да мөчээн.
Леонид Борандаевич Чадамба- 1918 чылдың март 18- те Таңды Тываның Тожу кожууннуң Хоң- Шөл деп черге төрүттүнген
1927- 29 чылдарда моол бижикке: баштай Эн- Суг хүрээзинге, дараазында Тоора- Хемниң баштайгы чаданың школазынга өөренгеш, 1930- 31 чылдарда чаа тыва бижикти Кызылга түр курстарга өөренип алган. Улаштыр чаа бижикке улусту күжениишкинниг, массалыы- биле өөредип турган. 1937 чылда өөредилге комбинадының, 1955 чылда Тыва областың совет- партия школазын дооскан.
„ Терекчигеш ” деп баштайгы шүлүүн 1933 чылда парлаткан. Чогаал ажылынче 1941 чылда кирген.
РСФСР- ниң алдарлыг артизи, Тываның Улустуң чогаалчызы. Тыва уруглар чогаалының үндезилекчизи.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
«Орто класстарда алтай тил ле литературанын урокторында улекер эп –суме ажыра уренчиктердин jилбузин бийиктедери»
Ченемелдин табылган айалгазыJаны эл – тергеелик стандарттын ууламjылары аайынча болзо, билгирге уренчик таскамал иш ажыра келет. Ол таскамалды алары – уредучинин аайлу, чын эдип тургускан ижинен...
Внеклассное мероприятие: Степан Агбаанович Сарыг-оол.«Тыва литература болгаш Чаа Тываның ыраажызы»
Класстан дашкаар ажылдарга болгаш кичээлдерге ажыглап болур материал....
Ажык кичээл - "Тыва улустуң аас чогаалы – тыва чоннуң эртинези"
Ажык кичээл - "Тыва улустуң аас чогаалы – тыва чоннуң эртинези"...
Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы — Тыванын улустун чогаалчызы. Оон уран-чечен бедик утка — шынарлыг чогаалдары тыва литературанын алдын курлавырын тургускан.
Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы — Тыванын улустун чогаалчызы. Оон уран-чечен бедик утка — шынарлыг чогаалдары тыва литературанын алдын курлавырын тургускан....
Урок по географии республики Тыва "Особо охраняемые территории республики Тыва", 8 класс
Технологическая карта и презенатция урока географии "Особо охраняемые территории республики Тыва" , 8 класс. Дается информация об ООПТ республики, повторение и закрепление определений ООПТ: ...