Чүве аттарының падежтерге өскерлири. Адаарының падежи.
план-конспект урока (5 класс) на тему

Кичээл планы

Темазы: «Чүве аттарының падежтерге өскерлири. Адаарының падежи»

Кичээлдиң хевири: чурулга кичээл.

Сорулгазы: 1. Чүнү падеж дэээрил? Чүве аттарының падежтерге өскерлирин

билиндирбишаан,адаарының падежиниң домакка ролюнуң дугайында быжыг билигни бээр.

2. Тыва улустуң аал-оранынга хамаарышкан сөстери-биле   таныштырып, тывынгыр, кызымак биче сеткилдиг болурунга  кижизидер.

3. Уругларның сөс курлавырын байыдып, янзы-бүрү онаалгалар дузазы-биле  аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.

Дерилгези: Чурук, үлегер домак, сөстер, диапроектор.

Кичээлдиң планы:

I. Организастыг кезээ

II. Катаптаашкын

III. Чаа тема

а) Үлегер домак-биле ажыл

б) Чаа тема тайылбыры

IV. Быжыглаашкын

V. Түңнел

VI. Онаалга бээри

VII. Демдек салыры

Кичээлдиң чорудуу:

I. Организастыг кезээ.

II. Катаптаашкын:

- Уруглар, эрткен кичээлде «Чүве аттарының саны» деп теманы өөренип эрткен силер. Ук теманы катаптап алыры-биле самбырада астынган чаңгыстың санында чүве аттарынга хөйнүң санының кожумаан немеп бижиир.

Хову + лар,                       инек + тер,

мал + дар,                хой + лар.

Бердинген сөстерден домак чогаадыр. Чижээ: Карак четпес делгем ховуларда инек, хой, дээш оонда өске сүрүг малдар чаттыла берген оъттап чорлар.

(Чурук чуруур черин белеткеп азар).

 - Эр хейлер! Эрткен киээлде өөренген темаңарны кончуг эки шиңгээдип алган-дыр силер.

III. Чаа тема:

а) Үлегер домак-биле ажыл:

Сеткилге ак херек

Ажылга шынар херек.

- Уруглар, үлегер домактың утказын кым тайылбырлаптарыл?

- Өске улустарга багай чүве күзевес, дузааргак, экииргек болур ужурлуг, А кандыг-даа ажылды эки шынарлыг кылыр ужурлуг. Ынчангаш бо үлегер домакты кичээлдиң кыйгырыы кылып алгаш, бот-боттарыңарга дузалажып тургаш, шынарлыг кылдыр ажылдаар бис. Бистиң бо хүнгү кичээливис анаа кичээл база эвес, а чурулга кичээл болур ужурлуг. Ол чуруурда карандаш дузазы-биле эвес, а силерниң угаанынар, билип алган билииңер-биле чуруур бис. Кичээливистиң сөөлүнде чуруп алганывыс чуруувусту түңнээр ужурлуг бис.

б) Чаа тема тайылбыры:

Слайд 1.- Уруглар, бо хүн «Чүве аттарының падежтерге өскерлири. Адаарының падежи» деп чаа теманы өоренир бис. Шупту кыдырааштарыңар ажыткаш, бо хүнгү ай-хүннү болгаш чаа теманың адын бижип алыңар.

- Чаа темаже кирериниң мурнунда номунарның 121 дугаар арнында сөзүглел-биле ажылдаптаалыңар. (1 өөреникчиге ыыткыр номчудар).

Сөзүглелде катаптаттынып турар сөс кайыл? /Чуртувус/

Слайд 2. Кожумактар сөстүң өске сөстер-биле холбаазын көргүскен болуп турар.

Слайд 3. Ынчангаш домакта сөстерниң холбаазын илередир чүве адының өскерлир хевирин падеж дээр. (хор-биле 2-3 катап чугааладыр).

- Уруглар, тыва дылда каш падеж барыл? / 7 /

- Чүү деп падежтер барыл, адаптыңарам.

 Слайд 4. Тыва дылда 7 падеж бар: А.п, Х.п, Б.п, О.п, Т.п, Ү.п, У.п.

Эр хейлер! 3-4 класстарга өөренип эрткен темаларыңарны утпаан-дыр силер. Ынчангаш чуруувусту чуруп эгелээлиңер.

(Өгнүң ханазын азар).

- Уруглар, силер падежтерни дараазында кичээлдерде ам-даа өоренир силер. Ам чүгле А.п-ге доктаалыңар.

- Адааарының падежинде чүве аттары кандыг айтырыгларга харыылаттынып чоруурул? /Кым? чүү? кымнар? чүлер?/

      Слайд 5. (А.п. чүве аттарының домакка ролю: кол сөс, сөглекчи, адалга)

Ам дараазында 123 дугаар арында 302 дугаар мергежилгени бижимел-биле кылыптыңар.                                                         (Өгнүң дээвиирин азар).

Словарь-биле ажыл: Дээвиир – оран-саваның иштинде кырыккы кезээ.

IV. Быжыглаашкын: 

Слайд 6-11.   а) Кроссворд-биле ажыл:     

1. Делегейни (чер кырын) чылыдып, чырыдып турар планета.

2. Өгнүң кырында ынааларга быжыглана кезээниң ады.

3.  Азырал дириг амытан.

4. Аът баглаар ыяш

(Өгнүң хараачазын, хүн, ыт, баглаашты азар).

б) Домак-биле ажыл:

Домактың синтаксистиг сайгарылгазын кылгаш, адаарының падежинде чүве адының домакта ролюн тодарадыр.

Карала чаваа Чүгүрүк-Саралаже киштей каапты.

(Аът чуруун азар).

в) Тывызык-биле ажыл:

Тывызыкта өске падежте турар сөстү тыпкаш, А.п. турар кылдыр өскертир.

Слайд 12.      Дөрбелчин боттуг,

                        Дөрт чүгүнде аттыг. /Кажык/

- Кажаалар чүге куруг чоор? Аңаа чүү турарыл?

- Аалга оон ыңай чүү туруп болурул? /өшкү, инек, хой, аът/ (кажыктан 4 чүзүн малды көргүзүп тайылбырлаар).

- Бис белени-биле кажавыска бо кажыкты салып алыр бис. Ында шупту мал бар деп чүвени билир бис.

в) Ыры-биле ажыл:

Слайд 13. Ырыны өөреникчилерге ырладыр, А.п. чүве адын тыптырар.

        Талыгырга чорааштың

Дагларымны сактыр мен.

Танывазым кадарчы

Тааланчыг ырлады.

(Даглар чуруун азар).

V. Түңнел:

- Кандыг чурук чуруп алдывыс?

- Бо кичээлден чүнү билип алдыңар?

VI. Онаалга бээри: 

Слайд 14.  Чогаадыг «Азырал дириг амыттаннар»

VII. Демдек салыры.