Технологтуг карта: Чүве аттарының падежтери
методическая разработка (5 класс)

Башкының ажыл чорудулгазының сорулгазы

Өөредир: чүве аттарының падежтериниң дугайында уругларга ниити билигни бээр, айтырыгларын шын салып, синтаксистиг  хүлээлгелерин тодарадып билиринге өөредир;

Кижизидер: күш-ажылга ынак болурунга кижизидер;

Сайзырадыр: уругларның аас болгаш бижимел чугаазынга чүве аттарын падежтерге шын өскертип ажыглаарынга чаңчыктырары;

Кичээлдиң хевири

Чаа тема тайылбыры.

Чедип алыр түӊнелдер

1. Эртем талазы-биле (дыл): уругларның чаа билиглерни чедип алырының янзы-бүрү аргаларын ажыглап, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап өөренип алыр;
2. Метапредметные (эртемнер талазы-биле чедип алыр түӊнелдер): номда дыңнадыгларны шын тып база ажыглап билири; бодунуң бодалын база өскениң сүмезин ылгап, ол дээш туржуп билири;

Бот-хуузунда чедип алыр түӊнелдер: эки өөренир болгаш өөредилгеже чүткүлүн оттурар.

Ажыглаар методтар, аргалар болгаш өөредилгениң хевири

1.Беседа;

2.Хайгаарал методу;

3.Анализ, синтез

Дерилгези

1. Тыва дылдың 5 класс ному;

2. Таблица,  схема, сюжеттиг чурук. 

Кол билиишкиннер

чүве аттарының падежтери

Кичээлдиң

кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөредир болгаш сайзырадыр кезектер. Мергежилгелер болгаш онаалгалар

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниң харылзаа чорударының хевири

Чедип алыр чаӊчылдар, билиглер, мергежилдер

Хынаарының хевири

1

2

3

4

5

6

I. Өөредилге

ажыл- чорудулгазынга туружу (мотивация).

Өөреникчилерни кичээлге белеткээри. Сагыш-сеткил талазы-биле кичээлге белеткел.

Экии, уруглар! Олуруп алынар. Бо хүн кым кичээлге келбээнил?

Класстың болгаш өөреникчиниң кичээлге белеткелин хынааш, журнал аайы-биле өөреникчилерни демдеглээр.

Мендилежир. Өөреникчи башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыӊнаар, кичээлге белен болур.

Ажылчын олуттарын белеткээр.

Ɵөреникчилерниң кичээлге белеткелин хынаар.

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Өөредилгеге хамаарылгазы экижидери;

2.Медереп билир түңнели: (познавательный) кандыг-ла бир чаа чүүлдү билип алыр деп сорулга тургустунуп кээри.

3.Кылып чорудуп тура чедип алыр түңнели: (регулятивный) бот-боттарының канчалдыр ажылдаарын баш удур боданып алыр.

Аас-биле ажыл.

II.

Чаа тема тайылбыры.

Чаа тема тайылбырының ажылын чоргузар;

1. башкының сөзү;

Бөгүнгү ай-хүннү бижээш, кичээливистиң темазын бижип алыңар «Чүве аттарының падежтери». Бɵгүн кичээлде мээң-биле кады эптиг-демниг ажылдаарынче силерни кыйгырып тур мен. Кичээнгейиңерни экранче  углаптаалыңар, уруглар.

2. Ном-биле ажыл.

Онаалгазы: Номнуң 147 дугаар арында дүрүмнерни уругларга номчудуп, түңнел кылдырар.

(Экран-биле ажыл)

Чүве адының падежтери

Башкыны кичээнгейлиг дыңнаар. Номда дүрумнерни номчуур.

Бот-тускайлаң болгаш бөлүк аайы-биле ажылдаар

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Чаа билиглерни чедип алыр.

2. Медереп билир түңнели: (познавательный) а) Башкының тайылбырындан болгаш эштериниң харыыларындан херек  медээни шиңгээдип ап, оларны чурум аайы-биле системажыдар.

б) Дыңнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3.Таарыштырар түңнел.

а) Чугула херек кылып чорудар ажылдарны плааннаар.

б) Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түңнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Бижимел ажылдар.

III.

Быжыглаашкын

1. Сөзүглел-биле ажыл.

Онаалга. Падежтер аайы-биле сөстерни ушта бижиир.

«Дузакта сыын»

Аңчы үстүнде кадырже  көрүптерге, ында сыын турган. Турар аңның  ишти-хырны-даа чок, оорга-мойнунуң  сөөктери шагжайып үнүп келгилээн. Сыынче  бир-ийи базып чоокшулап эгелээн. Ол серт-даа дивээн, бажын черже   сунупкан турган. Сыынның    мырыңай чанынга чедип келген. Ооң холу дузакче   кире берген болган. Дузакты   доорбашта   так быжыглап каан, ол аңның   сыыргаанче   кестип кире берген. Аңчы кээргенчиг сыынны   бектегден    адыргаш, сугга үзээлеп эккеп кааш:

-Төрээн чериңниң  суун ижип, оъдун чипсиңзе, деткерли бээр сен. Ыжык даваның соок дүшкүже экирий бээр. Бөрүлер-ле таварышпазын, өршээ, хайыракан! – дээш, аңчы одаанче базыпкан.

(Харыылары:

А.п. аңчы

Х.п. сыынның

Б.п. сугга

О.п. дузакты

Т.п. доорбашта

Ү.п. бектегден

У.п.кадырже)

2. Ном-биле ажыл.

 Мергежилге 307, ар. 155 (аас-биле)

Түңнел: Падеж дээрге чүве адының өске сөстерге кандыг-бир хамаарылгазын илередир грамматиктиг хевири. Тыва дылда 7 аңгы падеж бар деп билип алдывыс, ол дээрге адаарының, хамаарыштырарының, бээриниң, онаарының, турарының, үнериниң, углаарының.

3. Чурук-биле ажыл

Онаалга1: айтырыгларга харыылаар:

-чурукта чүнү көруп тур силер?

-чурукта кандыг үени көргузкен дыр?

-чайын аал баар дыр силер бе?

-кандыг тыва чем аттары билир силер, уруглар?

-аалга кандыг ажылдар кылыр ийик?

-инек кадарган силер бе?

Түңнел: Кижи ажылга ынак болуп, чажындан тура ажылга хандыкшыыр болза тодуг-догаа болгаш эки чурттаар.

Онаалга 2: Чурукту кичээнгейлиг көргеш чүве аттарын тып бижиир. Тып алган сөстеринден ийизин падежтерге өскертир.

(Чижек сөстер: аал, саржаг, сүт, өшкү, дээр, мал, оът-сиген, хову).

Онаалга 3. Чогаадыг: бердинген чуруктан тыпкан чүве аттарын ажыглавышаан «Ажыл кижини каастаар» деп  3 минута иштинде кыска чогаадыгдан бижиир.

Түңнел: Ынчангаштың бо хүн бис «Чүве аттарының падежтерин» өөренген бис.    Тыва дылда 7 аңгы падеж бар деп билип алдывыс, ол дээрге адаарының, хамаарыштырарының, бээриниң, онаарының, турарының, үнериниң, углаарының.

Бижимел-биле күүседир.

Бот-тускайлаң болгаш бөлүк аайы-биле ажылдаар

1.Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Чаа билиглерни чедип алыр.

2.Медереп билир түңнели: (познавательный) Дыңнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3. Таарыштырар түңнел.

Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түңнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Бижимел ажылдар.

IV.Рефлексия

(түңнел)

1.Демдектер салыр.

2. Онаалга бээр:

Дүрүмнерни катаптаар. Мергежилге 310, 316 , арын 157, 159. Сыын, суг, оът деп сөстерни падежтерге өскертир.

3.Түңнел беседа.

- Бо кичээлде чүнү билип алдыңар?

- Бо кичээлдиң кайы кезээн сонуургадыңар?

- Чүнү чедир билип албадыңар?

Кичээлдиң сорулгазынга дүүштүр чедип алган чедиишкиннерге даянып алгаш, беседаны чорудар.

Бажыынга онаалгазын күүседир.

Шупту ажылдаар

1. Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер. Эштериниң харыызын дыӊнап тургаш, бодунуң билииниң чедер четпестерин тодарадыр. 2.Таарыштырар түңнел. Бергедээшкиннерни тодарадып, частырыгларын эдип, бодунуң ажылынга үнелел бээр.

Аас-биле ажыл