Рабочая программа по башкирскому языку
рабочая программа (10 класс) на тему

                                  Башҡортостан Республикаһы

Са3ма1ош   районы  муниципаль районы

муниципаль бюджет   белем биреү учреждениеһы

                                 Са3ма1ош ауылы гимназия8ы

Ту1ан (башҡорт) теле һәм әҙәбиәтен9н

эш программаһы

10-сы класс

Дөйөм сәғәттәр һаны – 68  сәғәт

                          Аҙнаһына – 2 сәғәт иҫәбенән

          У3ытыусы  Габдулбасырова Г5лназ З9фир ҡыҙы

2014 йыл.

    Аңлатма яҙыу.

Уҡытыу  рус телендә  алып  барылған  мәктәптәрҙең 10-сы класы  өсөн туған  тел һәм әҙәбиәттән  эш программаһы.

Эш прогаммаһы 68 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт)

Төҙөүсе8е: Габдулбасырова Г5лназ З9фир ҡыҙы.

Дәреслек: Тикеев Д.С., Ғафаров Б.Б. , Хөснөтдинова Ф.Ә.Башҡорт  теле һәм әҙәбиәте. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Урыҫ мәктәптәренең 10-сы класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. -Өфө: Китап, 2007.-344 бит.

Программа кимәле : базис

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты: М.Ғ.Усманова, З.М.Ғәбитова. Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар йыйынтығы. Рус мәктәптәренең 5-11-се класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма.- Өфө, Китап,2009- 168 бит; Х.А.Толомбаев, С.В.Атнағолова. Диктанттар йыйынтығы. Башҡорт теле буйынса 5-9 класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма.- Өфө, Китап, 1993 – 224 бит; Б.Б.Ғафаров. Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. – Өфө: Китап,2008. -352 бит;

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

И.М.Ғарипов Башҡортса-русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге. Өфө: Китап, 1994- 168 бит

Ғ.Б.Хөсәйенов Әҙәбиәт ғилеме һүҙлеге – Өфө:Китап,2006 – 248 бит

М.Х.Әхтәмов. Омонимдар һүҙлеге – Өфө: Китап 2006 – 384 бит

З. Ғ.Ураҡсин, Ю.З.Ураҡсин Урыҫса-башҡортса һүҙлек – Өфө:Китап,2007 – 392 бит

Л.Ғ.Сәйәхова, М.Ғ.Усманова Урыҫса-башҡортса һүҙлек – Өфө:Китап,2004 – 224 бит

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы:  Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф  министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы»  (Уҡытыу рус телендә алып барылған  мәктәптәрҙең I-IX  кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре:Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А. һ.б.– Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Башҡортостан Мәғариф Министрлығы  тарафынан тәҡдим ителгән программа «22-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе» муниципаль  бюджет дөйөм белем биреү учреждениеhының «Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

• «Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
• Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы;
• «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
• Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы;
• Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора:

телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;

телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;

бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә  тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө.

Рус һәм башҡа телде белмәгән балаларға мәктәптә башҡорт телен өйрәтеүҙең байтаҡ үҙенсәлектәре бар. Уларҙың иң мөһимдәрен һанап китәбеҙ:

1. Уҡыусыларҙы башҡорт әҙәби телендә дөрөҫ һөйләшергә,практик файҙаланырға өйрәтеү - үҙәк бурыс.
2. 10-сы класта башҡорт туған телен өйрәнеү өсөн уҡытыу планында аҙнаға икешәр сәғәт ваҡыт бирелә. Был дәрестәрҙә балаларҙы башҡорт теленең фонетик,лексик, грамматик нормалары буйынса белем һәм күнекмәләр биреү. Тел менән әҙәби материалдары бергә ҡушып өйрәнелә (интеграция).
3. Үҙ фекереңде билдәле бер кимәлдә бәйләнешле итеп һөйләй һәм яҙа алыу күнекмәләрен формалаштырыу.
4. Башҡорт теле мотлаҡ практик рәүештә өйрәнелә. Лингвистик һәм әҙәби күренештәр, уҡыу материалы нигеҙендә, практик ҡулланыу маҡсатынан сығып өйрәнелә (коммуникатив йүнәлеш).

Тел материалын эре блоктар алымы менән өйрәнеү тәҡдим ителә һәм башҡорт теленең күренештәрен айырым кластарға бүлеп өйрәнеү өсөн түбәндәге блоктар тәҡдим ителә:  10-сы класс. Тел һәм телмәр. Телмәр төрҙәре: һөйләү һәм яҙма телмәр. Текст: уның төҙөлөшө, төп билдәләре, текстағы һөйләмдәрҙе үҙ-ара бәйләү ысулдары һәм саралары. Стилистика һәм телмәр культураһы мәсьәләләре. Әҙәбиәт буйынса  10 –сы класта тарихи-хронологик принцип һаҡланды.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Башҡорт әҙәбиәте- 1сәғәт

Егерменсе быуаттың икенсе яртыһында йәмғиәттәге үҙгәрештәрҙең әҙәбиәткә йоғонтоһо.Яңы быуын шағирҙарының яңы ижади табыштары.

Дауыт Юлтый – 5 сәғәт. 

Дауыт Юлтыйҙың тормош юлы һәм ижады. Д.Юлтыйҙың төрлө тематикалы шиғыр һәм поэмалары.

Ҡарағол. Әҫәрҙә һүрәтләнгән тарихи осорға белешмә биреү.

Ҡан романы. Әҫәрҙең темаһы, идеяһы һалдат образдары.

Әхмәтзәки Вәлиди Туған – 1сәғәт.

Хәтирәләр

Мөхәмәтшә Буранғол – 2 сәғәт.

Тормош юлы. Башҡорт туйы драмаһы

Ғәйнан Хәйри -  2 сәғәт.

Биографияһы. Мәҙәниәт, мәғариф эшмәкәрлеге. Боролош романының яҙылыу һәм баҫылыу тарихы. Ҡатын-ҡыҙ образы. Художество сифаты.

Утыҙынсы йылдар әҙәбиәте - 1сәғәт.

Илдә булған тарихи ваҡиғаларҙыңәҙәбиәттә сағылышы. Поэзия. Поэма. Проза. Драматургия.

Һәҙиә Дәүләтшина -3 сәғәт.

Яҙыусының биографияһы. Башланғыс ижады. Хикәйәләре. Ырғыҙ романының яҙылыу тарихы. Идея-тематик йөкмәткеһе. Әҫәрҙә халыҡ традицияларының сағылышы. Образдарға характеристика.

Сәғит Мифтахов - 1сәғәт.

“Дуҫлыҡ һәм мөхәббәт” драмаһының идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү. Образдар системаһына характеристика. 

Ғәлимов Сәләм - 1сәғәт.

“Бала” поэмаһы. Ғаилә, бала тураһында әңгәмә. Поэманың художество үҙенсәлектәре.

Бөйөк Ватан һуғышы йылдары әҙәбиәте - 1сәғәт.

Ватан һуғышы йылдарында әҙәбиәттең бурыстары, үҙенсәлеге. Публицистик поэзия. Р. Ниғмәти, М.Кәрим поэмалары һәм балладалары. Дәһшәтле һуғыш картиналарының очерк жанрында сағылышы. Яугирҙарҙың һәм тыл хеҙмәтсәндәренең батырлыҡтарын тасуирилаған хикәйәләр.

Рәшит Ниғмәти - 3 сәғәт.

Яҙыусының тормошо һәм ижады. Башланғыс ижады. Шиғырҙар, поэмалар, лирик шиғырҙар циклы. Бөйөк Ватан һуғышы йылдары поэзияһы. “Үлтер, улым, фашисты” поэмаһында Тыуған ил, халыҡ образдары. Тел-стиль үҙенсәлектәре. Һуғыштан һуңғы йылдар ижадында хеҙмәт, тыныслыҡ темалары. Әҙәби тәнҡит. Лирик герой тураһында төшөнсә.

Баязит Бикбай - 3 сәғәт.

Биографияһы һәм ижады. Б.Бикбай әҫәрҙәрендә азатлыҡ темаһы, поэтик үҙенсәлектәре. “Ҡарлуғас” драмаһының идея-тематик йөкмәткеһе. Бөйөк Ватан һуғышы йылдары ижады.Һуғыштан һуңғы йылдар. “Салауат” драмаһының йөкмәткеһе. Драмала халыҡтар дуҫлығы. Проза. Әҙәбиәттә һәм театр сәнғәтендә Б.Бикбай ижадының роле.

Зәйнәп Биишева - 5 сәғәт

Биографияһы һәм ижад юлы.  Балалар өсөн шиғырҙары. Повестары. Драмалары. “Тылсымлы ҡурай” драматик поэмаһының идея-тематик йөкмәткеһе. Трилогия. Трилогияның композицияһы, тел-стиль үҙенсәлектәре, художестволы эшләнеше.

Һуғыштан һуңғы осор әҙәбиәте - 1сәғәт

Был йылдарҙа ижад ителгән роман, повесть, хикәйәләр. Поэзияла һуғыш һәм тыныслыҡ темалары. Башҡорт поэзияһының идея-тематикаһы, жанрҙар төрлөлөгө.

Назар Нәжми - 3 сәғәт

Н.Нәжмиҙең тормош юлы һәм ижады. Әҙәбиәт һәм йәмғиәт эшмәкәрлеге. Ватан һуғышы йылдары ижады. “Окопта уйҙар”, “Иҫән ҡалһам” шиғырҙарында еңеүгә ышаныуы. Һуғыштан һуңғы поэзияһы. Хәҙерге башҡорт поэзияһында Н.Нәжми ижадының роле, әһәмиәте.”Йәшлек йыры” һ.б. әҫәрҙәренең идея-тематик йөкмәткеһе. Образдар системаһы.

Үтелгән темаларҙы ҡабатлау -1сәғәт

                                Башҡорт теле

V-IX кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау – 1сәғәт

Тел тураһында дөйөм төшөнсә – 1 сәғәт

Тел ғилеменең бүлектәре.

Лексика - 3 сәғәт

Һүҙ һәм төшөнсә. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Синонимдар. Антонимдар. Омонимдар. Төп башҡорт һүҙҙәре, үҙләштерелгән һүҙҙәр.фразеологизмдарҙың барлыҡҡа килеүе.

Һүҙъяһалыш - 2 сәғәт

Һүҙ төҙөлөшө: тамыр, нигеҙ, һүҙ яһаусы, үҙгәртеүсе  ялғауҙар, һүҙъяһалыш төрҙәре.

Фонетика һәм графика – 2 сәғәт

Өн һәм хәреф мөнәсәбәте. Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Башҡорт теленең өндәре һәм үҙләштерелгән өндәр.

Башҡорт графикаһы тарихынан: ғәрәп графикаһы, латин һәм рус графикаһы осорҙары.

Орфография - 2 сәғәт

Башҡорт теле орфографияһының төп һәм өҫтәлмә принциптары. Ҡушма һүҙҙәр, уларҙың яҙылышы: ҡушма һәм айырым яҙыу, ҡыҫҡартып яҙыу, һыҙыҡса аша яҙыу. Һүҙҙәрҙе ҡыҫҡартыу ҡағиҙәләре, һүҙҙәрҙе юлдан алға күсереү.

Орфоэпия -1сәғәт

Башҡорт телендә баҫымдың үҙенсәлектәре: темәр ағышында өндәрҙең үҙгәреше. Сингармонизм, башҡорт телендә уның үҙенсәлектәре.

Морфология – 13 сәғәт

Һүҙ төркөмдәре, уларға дөйөм характеристика: үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙ төркөмдәре. Исемдәш һүҙ төркөмдәре: исем, алмаш, сифат, һан, уларҙы берләштереүсе билдәләр.

Исем. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Исемдәрҙең һан, эйәлек, килеш һәм хәбәрлек категориялары менән үҙгәрешенең үҙенсәлектәре.

Сифат. Исемләшкән сифаттар, сифат дәрәжәләре.

Һан. Һан төркөмсәләре, нумератив һүҙҙәр.

Алмаш. Уның төркөмсәләре, зат алмаштары, күрһәтеү, билдәләү, билдәһеҙлек, юҡлыҡ, эйәлек алмаштары.

Рәүеш. Уның мәғәнәләре, дәрәжәләре, яһалышы.

Ҡылым . Затлы ҡылымдар һәм ҡылым һөйкәлештәре. Хәбәр һөйкәлеше, бойороҡ һөйкәлеше, шарт, теләк һөйкәлеше. Сифат, хәл, уртаҡ, исем ҡылымдар. Ҡылым йүнәлеше.

Ярҙамсы һүҙ төркөмдәре. Бәйләүестәр. Теркәүестәр. Киҫәксәләр. Мөнәсәбәт һүҙҙәр. Ымлыҡтар.

Контроль эштәр – 4 сәғәт

Үткәндәрҙе дөйөмләштереп ҡабатлау-2 сәғәт.