“Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә яңа информацион технологияләр»
статья на тему

“Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә яңа информацион технологияләр»

 “Новые информационные технологии в преподавании татарского языка и литературы”

        Дәрес – мәктәптә укыту тәрбия процессын оештыруның формасы.

Ул процесс – укытучы һәм укучының бердәм – эзлекле эшләве. Укучылар зур активлык  күрсәткәндә, укытучы аның активлыгын уңышлы оештырганда гына дәресләр нәтиҗәле була.

        Нәтиҗәле дәрес дип түбәндәге таләпләргә җавап биргән дәресләрне әйтәсем килә:    

     1)        материалның характерына, алда торган бурычларга, укучыларның яшь               һәм белем дәрәҗәсенә карап оештырылган;

     2)        алынган тема конкрет булып, дәреснең максаты һәм өйрәнелә торган теманың гамәли әһәмияте ачык аңлашылган;

     3)        дәрес өчен сайланган материал аңлаешлы, җиңел үзләштерерлек, укучыларның акыл сәләтен, танып белү активлыгын үстерерлек һәм аларга төрле яклы тәрбия бирерлек булган;

     4)        эшләү методы һәм алымнары, укыту чаралары, аларның уңышлы чиратлашуы укучыларның ихтыяҗларын канәгатьләндергән;

     5)        укучылар дәрескә битараф булмыйча, эшкә аларның тойгылары һәм эмоцияләре җигелгән дәресләр.

Ә дәрес әлеге таләпләргә җавап бирсен өчен беренче чиратта укытучы үзе балалар күңеленә юл табарга, дәресне кызыклы үткәрергә, татар теленә (фәнгә) карата мәхәббәт уятырга тиеш.

        Бүгенге көндә тел өйрәтүдә компьютер технологияләре шактый киң кулланыла.Мин дә эш практикамда дәреснең нәтиҗәлелеген күтәрүдә әлеге заманча технологияләрдән файдаланам һәм бик тә уңышлы дип саныйм. Чөнки әлеге технологияләр соңгы елларда уку процессына актив кертелгән яңа һәм иң мөһим чараларның берсе. Аларны куллану яңа информацион технологияләр барлыкка килүгә ярдәм итә. Шуңа күрә дә дәресләремдә компьютер технологияләрен кулланырга тырышам.

        Компьютер технологиясе –компьютер мөмкинчелекләрен файдаланып, өйрәнүчегә информацияне әзерләү һәм тапшыру процессы ул. Компьютер технологиясеннән нәтиҗәле файдалану–бүгенге көндә укыту методикасының мөһим бурычы.

      Бүгенге көндә күп кенә мәктәпләрдә компь киң кулланыла. Әлеге такта барлык төр информацияне һәр укучыга түкми – чәчми җиткерергә ярдәм итә, укучыларда дәрескә карата кызыксыну уята, дәреснең нәтиҗәлелеген күтәрә.

      Татар теле дәресләрендә  компьютер технологиялщрен түбәндәге очракларда кулланырга мөмкин:

1. тел күренешләрен өйрәткәндә;
2. белем һәм күнекмәләрне формалаштыруның билгеле бер дәрәҗәсен тикшергәндә;
3. укыту максатында кирәкле мәгълүматны эзләүдә;
4. материалны тәкъдим иткәндә, аңлатканда, төрле ситуацияләрне модельләштергәндә;

Укучыларның танып- белү эшчәнлекләрен активлаштыруда, мөстәкыйль фикерләү сәләтен үстерүдә уңышлы кулланыла торган алымнарның берсе – тестлар

Тестларның тәрләре:

• тәкъдим ителгән җавапларны сайлап алу;
• тест – схемалар;
• күп нокталар урынына төшереп калдырылган сүзләрне, кушымчаларны кую һ.б.

Мин аларны гомумиләштерү дәресләрендә, катнаш дәресләрдә белемнәрне тикшерү өчен кулланам.

              Мәсәлән, 3 нче сыйныфларда (рус төркемнәрендә) татар телендә билгеле бер килешне кабатлаганда кулланыла торган тест – схема

    Биредә укучылар билгеле вакыт эчендә күп нокталар урынына тиешле кушымчаларны куярга тиешләр.Күп нокталар урынына тиешле сүзләр куюның тагын бер мисалы.

     1.Казан ... шәһәр.

     2.Мин ... торам.

     3.Шәһәрдә ... яши.        

     4.Алар ... яшиләр.

     5.Казанда ... бар.

     6.Мин ... йөрим.

     7.Казанда ... театр бар.Әлеге биремдә укучылар кайсы  сорау кайсы җөмләгә туры килә, шул сорауга туры килгән җавапны җөмләгә язарга тиеш булалар. Бу төр биремнәрне җөмләләр төзегәндә кулланам. Мондый эш төрләре укучының фикерләү сәләтен арттыра, игътибарын җәлеп итә.

    1.   НИНДИ ? 

  2.КАЙДА ?

  3. КЕМНӘР ?

    4. НИЧЕК ?

5. НӘРСӘЛӘР ?

   6.  КАЯ ?

 7.  НИНДИ ?

         ?

        Ә менә татар әдәбияты дәресләрендә компьютер элементлары язучыларның иҗатларын, тормыш юлларын өйрәнгәндә уңышлы. Мин аларны өлкән сыйныфларда схема рәвешендә кулланам.

        Презентация  формасында һәм Smart Board такта ярдәмендә  үзем эшләгән слайдларны еш кулланам. Сөйләмтеле дәресләрендә бу программалар бик уңайлы.Г.Тукай, М.Җәлил кебек шәхесләрнең тормышын һәм иҗатын өйрәнүөчен, грамматиканы үзләштерү өчен эшләнгән әзер дәресләр бар.

        Компьютер технологияләреннән уңышлы файдалану,тел һәм әдәбият фәненә иҗади якын килеп эшләү зурнәтиҗәләргә ирешерг әярдәм итә.Укучыларда татар теленә карата мәхәббәт тәрбияли , аның байлыгын, матурлыгын, тирәнлеген ачып бирә,аны мәдәниятле итә,һәрьяклап үстерә, шәхес итеп тәрбияли. Укытучы укучыга тормышта үз урынын табарга ярдәм итүче төп ышанычы булып кала.

       Әмма һәрбер дәресне дә информацион технологияләр кулланып үткәреп булмый,мондый  дәрескә әзерлек укытучыдан күп вакыт таләп итә.

        Укытучы сүзен бернинди  комьютер да алыштыра алмый бит.Телдәресләрен укучыларны мониторга каратып кына үткәреп булмый.

Чөнки дәреснең төрле этапларында урынлы уйланылып кулланылган компьютер белән эш укучының укытучы һәм сыйныфташлары белән аралашуы һәм башка күптөрле эшләр белән үрелеп барырга тиеш.

         Дәресем нәтиҗәле, укучыларга аңлаешлы булсын өчен бар көчемне куеп эшлим. Минем белән берлектә укучыларым да дәресләрдә теләп, актив катнашалар. Дәрес бит, укытучы һәм укучы бердәм – эзлекле эшләгәндә генә нәтиҗәле була.    

Кулланылган әдәбият

1.Вәлиев Ф.С., Саттаров Г.Ф. Урта мәктәп һәм гимназияләрдә татар телен укыту методикасы.-Раннур,2000,330б

2. Вәлиев Ф.С. Татар теле дәресләрендә укучыларның сөйләү һәм язу телен үстерү мәсьәләләре.-Казан, 1997

3. Харисов Ф.Ф., Харисова Ч.М. татар телен өйрәтүдә заманча технологияләр. Мәгариф,2002,№1, 35-36б.