Бердәм дәүләт имтиханына әзерләнү
материал для подготовки к егэ (гиа, 9 класс) на тему

                       1. Актырнакның сәләтләре.                                

                  2. Актырнакның матурлыгы                              

                          3. Ул- бик җитез эт.                                            

                          4. Актырнак сөт,аш,ботка ярата.

                          5. Бик кызык эт ул.

                          6. Актырнак- яхшы сакчы.

                          7. Этләр кешеләрне яратмый.

А Безнең Актырнак исемле этебез бар. Ул түп-түгәрәк, кап-кара, бик матур көчек. Йоннары ялт-йолт итеп тора. Артык зур да түгел. Тәпи очлары ап-ак, башында да ак тап бар. Тәпиләре ак булганга, без аңа Актырнак дип исем куштык та инде.

Ә Без аны җылы сөт белән дә, тәмле аш, файдалы боткалар белән дә сыйлыйбыз. Ул, рәхмәт әйткәндәй, шатланып койрыгын болгый. Алгы тәпиләрен күтәреп иркәләнә.

Б    Мин аны һәркөн урамга алып чыгам. Үзе бәләкәй генә булса да, ул бик җитез, тиз йөгерә. Ул урамда артымнан чаба, өрә һәм минем белән шатлана-шатлана уйный. Без аны бик яратабыз.

 В Актырнак юынырга бик ярата. Ул тәмле итеп сөяк белән аш ашый. Мин аны кечкенәдән төрле һөнәрләргә өйрәтә башладым. Мин берәр җирдән кайтсам, ул мине шатланып каршы ала, басып, битемне ялый; күрешергә кулымны сузсам, тәпиен бирә. Минем төрле әмерләремне дә үти: бас дисәң − баса, утыр дисәң − утыра, ят дисәң − ята.

Г  Безгә чит кеше килүен әллә кайдан сизеп ала, өрә башлый. Каргаларны бер дә яратмый ул. Биби, чебиләрне алып китәрләр дип курка, ахры.

Д Мин Актырнакны үзем белән урманга алып барам. Монда ул үз тавышына үзе сокланып йөри. Бик каты өрә. Урманның эченә үк кереп, әллә кайнардан әйләнеп кайта. Миңа нәрсәдер ашыгып-ашыгып сөйләргә тели. Бик кызык эт ул. Миңа аның белән бик күңелле.

                       1. Кеша үз-үзен мактый.                              

                 2.  Кешаның матурлыгы                              

                         3. Ул белмәгән кеше янына бармый.          

                         4. Кеша- кызыксынучан кош.

                          5. Ул сөйләшергә ярата.

                          6.  Аңа игътибарны киметергә ярамый.

                          7.  Кошлар- читлектә яши алмыйлар.

А Тутый кош ул − матур һәм күңелле кош. Аның канатларында бөтен салават күпере төсләрен күрә алабыз. Тропик урманнардан булуы аның тышкы кыяфәтеннән үк күренеп тора.

Ә Бездә Кеша исемле тутый кош яши. Кеша үзенең артыннан күзәтүне, аның белән сөйләшүне бик ярата.

Б Өйдә үзе генә калгач, истә калдырган сүзләр белән үз-үзен мактый башлый: "Кеша яхшы", "Акыллы", "Кеша − искиткеч кошчык". Чынлыкта, ул мактанмый, ә без әйткән сүзләрне кабатлый гына. Кайбер тутый кошлар бик күп сүзләр беләләр һәм тулы җөмләләр дә төзи алалар.

В Кеша − бик дус кош. Аңа игътибарны киметсәң, ул үз сурәте белән сөйләшә башлый. Кешаның томшыгы белән көзгегә сугуын, бер җирдән икенче җиргә очып йөрүен һәм, башын күтәреп, канатларын җәеп, үз-үзенә нәрсәдер исбат итүен күзәтеп торуы бик кызык.

Г Кеша − кызыксынучан тутый кош. Аңа кемнең нәрсә эшләгәнен белергә кирәк. Мин, чәй эчәр алдыннан, нәрсә дә булса кисә башласам, Кеша бер кисәген алып кача. Бер тапкыр ул әни җылыткан ашка очып керде. Ярый әле аш җылынырга өлгермәгән иде.

Д Кеша безнең гаиләне бик яхшы белә һәм бездән курыкмый. Ул башка, җилкәгә утырып, кешенең нәрсә эшләгәнен күзәтә. Белмәгән кеше янына ул беркайчан да якын очмас.

Мин, Кешаны  күзәтеп, тутый кошлар турында  бик күп мәгълүмат  белдем.

                       1.Ат- акыллы хайван.                                    

                  2 Атлар кешегә хезмәт итәләр.                    

                          3.Атлар сугыш кырында.                            

                          4.Ул үлән ашып йөри.

                          5.Дуслар һәрвакыт кирәк.

                          6. Ат бик кирәкле хайван.

                          7. Мин атны карарга яратам.

А.Атлар борынгы заманнардан ук кешегә тугрылыклы хезмәт итәләр. Ат белән йөкләр дә ташыганнар, җир дә эшкәрткәннәр, утырып, ерак җирләргә дә йөргәннәр, яңа җирләр дә ачканнар.

Ә Сугышлар вакытында аңа атланып сугышканнар, кораллар ташыганнар, сугыш кырыннан яралыларны җыйганнар. Хәзер инде атларны ипподромнарда һәм авылларда гына күрергә була. Авылларда хәзерге көнгә кадәр ул транспорт чарасы буларак та, ит һәм кымыз бирүче буларак та файдаланыла.

Б.Безнең дә авылда атыбыз бар. Аның исеме − Кашка. Дәү әти миңа атта йөрергә рөхсәт бирә. Җәй көне арба җигеп печәнгә, утынга барабыз. Без печән чапканда, утын җыйганда ул яшел үлән ашап йөри.

В.Мин Кашканы су буена алып төшәргә яратам. Анда мин атка су эчертәм, аны яхшылап юам. Кире кайтканда да аңа атланып кайтам. Кашка авыл кешеләренә бәрәңге утыртканда да, бәрәңге алганда да, тирес түккәндә дә булыша.

Г.Ат ул − бик сизгер һәм акыллы хайван. Син аны яратсаң, ул да сине ярата, тыңлый, үзенчә сәламләп тавыш бирә.

Д.Ат бик кирәкле хайван дип уйлыйм мин. Шушы гаҗәеп хайванга һәр шәһәрдә һәйкәл куйдырыр идем.

      В1                           1.Сукыр кешеләргә ярдәм итү.                            

                          2. Этләр -кешеләрнең гомерен саклаучылар.      

                          3.Тугры дус.                                                          

                          4.Минем этем юк.

                          5. Тәртип бозучыларны тоту.

                          6.  Этләр кешеләргә зур рәхмәтле.

                          7.  Хуҗасыз этләр.                             .                                                

А.  Кешенең иң тугры дусты − эт. Борынгы заманнардан бирле эт кешегә йортын саклаучы булып хезмәт иткән, киек аулаганда зур ярдәм күрсәткән.

Ә.Сугышлар вакытында этләр ярдәмендә күперләр, танклар шартлатканнар. Хәзерге вакытта этләр төрле объектларны саклыйлар, полиция хезмәтендә торалар, МЧС ның коткаручылар отрядларында хезмәт итәләр, сукыр кешеләргә ярдәм итәләр.

Б. Коткаручы этләр турында аерым әйтергә кирәктер, мөгаен. Этләр, Әрмәнстандагы һәм Курил утрауларындагы җир тетрәүләрдән соң, Буйнак һәм Мәскәүдәге террористик актлардан соң хәрабәләр астыннан йөзләрчә кешеләрне табып, аларның гомерләрен саклап калдылар. В.Көнкүрештә кешеләрне бәла-казалардан саклап калу очраклары да исәпсез-хисапсыз. Ә күпме тәртип бозучы һәм җинаятьчеләр этләр ярдәмендә тотыла һәм тиешле җәзасын ала!

Г. Ничек яратмыйсың инде шундый тугры дусларны! Тик кешеләр кайвакыт үзләренең тугры дусларын ташлыйлар. Хуҗасыз калган этләр урамда ачлы-туклы яшәргә мәҗбүр булалар. Урамда шундый этләр күргәч, күңелемә авыр була. Шундый этләр өчен приютлар күбрәк ачылса, әйбәт булыр иде.

Д.Этләрнең  кеше тормышындагы әһәмияте хәзер дә кимеми. Шуңа күрә кешеләр этләргә  зур рәхмәтле.

В1.            1.  Табылдык.                                                        

              2. Әнигә янчыкны бирүем.  

              3. Гөлнарага кофтаның килешүе.    

              4. Акчаның мине кызыксындырмавы.  

              5. Мәскәүдән кайтуым.      

              6.Беренче сыйныфта укыган вакытым.

              7. Гөлнара күзләренең җавап көтүе.

А. Ял көне иде. Күрше кызы Гөлнара ипигә чыгып киткән җиреннән шатланып кайтып керде. “Әни, мин акча таптым! Менә! Бер мең сум! – диде ул сикерә – сикерә.

Ә.  Дүрткә бөкләнгән акчаны әнисенә сузды.  Рәйсә апа белән  Фәрит абый ни әйтергә белми бер мизгелгә аптырап калдылар. Ә Гөлнара бәхет тулы күзләрен бер әнисенә, бер әтисенә төбәп җавап көтә иде. Йөрәк депелдәп куйды: “Әти –әнисе нәрсә дип әйтер икән?”Шул  мизгелдә күңел  бала чакка кайтып, үзем белән бер вакыйганы  күз алдыннан үткәрдем.

Б. ...Беренче  сыйныфта укый идем.Кар әле эреп бетмәгән. Аяк асты начар булганга, күрәсең, күзне җирдән алмыйча, я карлырак, я кипкәнрәк урыннарга басып, эреле-ваклы  адымнар белән мәктәпкә барам. Ярты юлга җиткәндә, күзем кар өстендә яткан акча янчыгына төште. Аны тиз генә эләктереп алдым. Эчендә   бер йөз сум акча  бар  иде. Хәзер көлке инде, ул чакта акча тапканымны сыйныфташларыма әйтсәм  дә,сумкамны  күздән  ычкындырмадым.

В. Дәресләр бетүгә, атылып өйгә кайтып кердем. Бәлки әле, мин  Гөлнарадан да ныграк шатланганмындыр. Әни генә өйдә иде.”Әни,акча таптым”-дип,кулымдагы  янчыкны аңа суздым. Әни, аны алып эчендәге акчасын карады. Әнинең:”Молодец , кызым!”-дип әйтәчәк сүзләрен түземсезлек белән  көткән  минутымны онытасым юк.

Г. Ләкин...”Кайсы  бәхетсезе төшереп калдырды икән? Ярар,сорашырбыз әле, кызым. Авыл  җире бит. Бәлки иясе табылыр”,- диде ул борчулы тавыш белән. Бу сүзләр миңа шул кадәр көчле тәэсир иткән, күрәсең, ул минем бик нык исемдә калган. Үсә төшкәч тә мин бу турыда уйлана идем. Ә бит аңласаң, ул  вакытта минем  шатлыгымны кайгыга әйләндергән  әни минем  күңелемә кешелеклелек орлыкларын сеңдергән.  Кеше кайгысы синең  шатлыкка әверелмәсен,  кызым, дигән ул. Акча мине кызыксындырмый да, шатландырмый да иде инде.

Д . ... Икенче көнне Гөлнара тапкан меңлек  кызыл кофтага әйләнде. Ул болай  да матур Гөлнарага бик килешә иде. Ләкин бу матурлык миңа, ни өчендер, сабын куыгы сыман, кагылуга сүнеп китәр кебек тоелды.

В1               1. Равил булган хәлне онытты.

                 2. Равил юл йөрү кагыйдәсен бозды.

                3. Тәҗрибәле шофер каушады.

                  4. Сәлимнең әтисе эшендә калды.

                5. Мәктәптә укулар башланды.

                 6. Сыйныфташы борчулы иде.

                7. Равил ярдәм итәргә теләде.

А     Равил, мәктәптән кайткач, ашады, эчте дә, тимераякларын алып, урамга чыгып китте. Ул кузгалып китәргә торган автобус артына тотынып барырга теләде. Автобус кузгалды. Алдагы тукталышка җитәр алдыннан, Равил кулларын ычкындырды һәм юлның икенче ягына чыкты. Ләкин каршыга килә торган йөк машинасын ул күрмәде.

Ә     Кинәт кенә машина алдына килеп чыккан баланы күргәч, тәҗрибәле шофер да каушады. Зур тизлек белән килгән машинаны туктатырга соң иде. Шофер гәүдәсе белән рульгә ятты һәм машинаны тротуарга борды. Машина баганага бәрелде һәм туктап калды. Ә Равил алдына-артына карамыйча йөгерде.

Б   Икенче көнне Равилнең күңеле тыныч, кәефе яхшы иде. Кичә булган хәлне ул исенә дә төшермәде. Әйтерсең, бернәрсә дә булмаган!

В      Зур тәнәфес вакытында Равил коридорда сыйныфташлары янына килде. "Хәзер әтине эшеннән чыгаралар", - диде Сәлим, күңелсез генә. "Нәрсә булды? Ни өчен?" - дип сорады Равил. Аңа кичәге вакыйганы сөйләп бирделәр.

Г    Равил бик борчылды, аның Сәлимнең әтисенә ярдәм итәсе килде. Иртән торгач, ул Сәлимнең әтисе эшли торган җиргә барды. Директор кабинетына керде, аның белән исәнләште дә: "Барый абый Сөләймановны эшеннән чыгармагыз, директор абый. Ул гаепле түгел !"-диде. "Ничек гаебе юк? Ул бит машинаны ватты!"- диде директор. "Минем аркада ул,"- диде Равил һәм барысын да сөйләде.

Д     Бүлмәдә тынлык урнашты. Директор Сөләймановны чакыртты, машинага ремонт ясарга кушты. Сәлимнең әтисе эшендә калды.

1. Компьютерның файдасы

2. Компьютерның барлыкка килү тарихы

3. Гаджетларны куллануның артуы

4. Компьютерның зарары

5. Гаджет авыруының билгеләре

6. Компьютерда эшләү кагыйдәләре

              7. Гаджет авыруын дәвалау урыннары                                                                                  А. А.Компьютер кешеләр тормышында телевизор һәм телефон кебек үк гадәти әйбергә әйләнде. Компьютерның иң борынгы варианты XIX нчы гасыр башында уйлап табылган дип санала. Инглиз Чарль Бэббидж 1823 нче елда ук бүгенге компьютерга охшаган машина җыя башлый. Ләкин ул үзенең эшен тәмамларга өлгерми, 2000 нче елда Лондонда Бэббидж сызымнары буенча беренче компьютер җыела. Сигез мең детальдән торган бу зур машинаны, чыннан да, компьютерның борынгы варианты дип санарга мөмкин.

Ә   Бүген шәһәрләрдә генә түгел, кечкенә генә авылларда да компьютерсыз мәктәпләр юк. XXI нче гасырда һәр кеше компьютерда эшли белергә тиеш. Компьютер ярдәмендә язу-сызу эшләрен башкарырга, рәсем ясарга, төрле уеннар уйнарга була. Интернетка кереп, яңа дуслар белән танышырга, электрон почта аша алар белән хат язышырга, үзеңә кирәкле теләсә нинди мәгълүматны табарга мөмкин. Өйдән чыкмыйча гына, теләсә нинди китапны табып уку, фильмны карау мөмкинлеге бар.

Б  Компьютер, эшләгәндә, баш миенә һәм күзләргә бик якын тора. Аннан чыга торган электромагнит нурланышы, кешенең организмына үтеп кереп, сәламәтлеккә зур зарар китерә. Бигрәк тә нерв, йөрәк-кан тамырлары системасы зыян күрә, күз күрүе дә начарлана. Баш авырту, йокысызлык, борчылу - компьютер каршысында озак утыруның нәтиҗәсе. Табиблар әйтүенчә, компьютердан даими файдаланучыларның иммунитеты начарая. Депрессиягә бирелү, виртуаль тормыш белән мавыгу, компьютердан башка яши алмау (гаджетомания) һәм башка шундый тискәре факторлар да күзәтелә.

В   Компьютерда эшләгәндә, түбәндәгеләрне онытмагыз:

-эш урыны якты булсын, ләкин яктылык каршыдан төшмәсен;

-монитор белән күзләр арасы 45—70 см булсын;

- компьютер каршында көнгә 2 сәгатьтән артык утырырга ярамый;

-эш вакытында һәр 10—15 минут саен ял итәргә кирәк;

- кирәкле программалар белән генә эшләргә, эшне тәмамлагач, бүлмәне җилләтергә кирәк. Компьютерда эшләгәннән соң салкын су белән бит-кулларны юарга, саф һавада булырга, хәрәкәтле уеннар уйнарга, күз арыганда, махсус күнегүләр эшләргә кирәк.

Г  Гаджет — электрон җайланма дигән сүз. Гаджетлар ул - төрле электрон уенчыклар, плеер, смартфон, кесә телефоны, компьютерлар. Гаджетлар белән мавыгу кешеләрнең сәламәтлеге өчен куркыныч авыру -гаджетоманияне китереп чыгарды. Гаджетомания (гаджет авыруы) — гаджеттан башка яши алмау. Электрон җайланмадан аерыла алмау, гаджет белән эшләгәндә, үзеңне бик яхшы хис итү; яңа маркадагы гаджет сатып алу теләге булу; гаджет булмаганда депрессиягә бирелү; ялганлау, укуда яки эштә проблемалар арту - болар гаджет авыруын күрсәтә. Соңгы елларда гаджетомания белән авыручыларның саны көннән-көн күбәя.

Д    Статистика мәгълүматлары буенча, Европада һәр кешенең уртача биш гаджеты бар. Анкета - сорашуда катнашучыларның 93 проценты - кесә телефоныннан, 73 проценты - ноутбуктан, 60 проценты - плеердан башка яши алмаулары турында әйтәләр. Статистика буенча, кешеләрнең 30 проценты эштә көне буе компьютер каршында утыра. Бүгенге көндә компьютерның ниндиләре генә юк: өстәл компьютерлары, мини-компьютерлар, ноутбуклар, нетбуклар, планшетлар, уен компьютерлары, кесә компьютерлары. Компьютердан күзен алмыйча утыручыларны һәркайда: урамда, транспортта, паркларда, җыелышларда һәм башка урыннарда еш очратырга була.

1.Укымышлы Акчура нәселе

2. Ак чәчәкләр

3. Бердәм дәүләт имтиханы

4. Медицина университеты

5. Л.Фәтхетдинова киңәшләре

А     БДИның гомере кыска булыр дип уйлаучылар нык ялгыштылар. Хәзер 11 нче сыйныфны тәмамлаучылар математика һәм рус теленнән бердәм дәүләт имтиханын бирергә тиеш. Башка фәннәрдән имтихан бирергә теләкләре булса, шулай ук сайлый алалар. Моның өчен бар мөмкинлекләр дә тудырылган. Мәктәпләрдә факультатив дәресләр һәм электив курслар кертелде. Имтихан бирәсең килсә, вакытыңны кызганма. “Пробный” БДИ бирү дә бар, сынап кара үзеңне.

Ә     БДИны яхшы бирергә теләүче укучыларга Л.Фәтхетдинова “Ялкын” журналына менә нинди киңәшләр язып җибәргән: 100% теләк, максат, үзеңә ышану; 150% сабырлык, тырышлык; телевизор турында фикерләреңне юкка чыгар, компьютерны эшлекле максатта гына куллана аласың; нәрсә генә булса да, барысына да әзер тор! Иң мөһиме – үз-үзеңә ышаныч булдыру.

Б   Россиянең атаклы кардиохирургы Р.Акчурин укымышлы Акчура нәселеннән. Р.Акчурин 1946 нчы елның 2 нче апрелендә Үзбәкстанның Әндиҗан шәһәрендә өченче бала булып дөньяга килә. Әтиләре Сөләйман – шәһәрнең күренекле мәгърифәтчесе, әниләре Тәскирә ханым да мәктәптә укытучы була. Акчуриннар фамилиясе Мәскәү архивларының XVII гасыр документларында еш очрый. Кенәз һәм морзалардан булган атаклы нәсел тарихта билгеле бер урын алып тора.

В   Император Александр I 1804 нче елның 18 нче ноябрендә Казан университетында табиблар белеме бүлеген ача. Ә 1814 нче елда ул табиблар фәне факультеты дип атала башлый. 1930 нчы елда университетның медицина факультеты мөстәкыйль институт статусын ала. Анда башта ике – дәвалау һәм санитария-гигиена факультетлары була, аннары тагы өч факультет ачыла. Ә бүгенге көндә 7 факультет эшли.

             1. Бернәрсә дә аңа тиңләшә алмый.              

           2 Тәмле ис.                                                    

           3.Дәрәҗәле эш.                                              

           4.Күңел әрни.

           5.Икмәк миңа кирәк.

           6. Халык игенчене ихтирам итә.

           7. Уңышлар сезгә,хөрмәтле игенчеләр.

А.Икмәк! Шулай дип авыз тутырып әйттең исә, тәмле исе белән борыннарны кытыклап, өсте алтынга манылган сыман сап-сары, күпереп пешкән ипи күз алдына килә. Икмәкне олылап, безнең халык телендә күпме генә әйтемнәр, хикәяләр тумаган!

Ә.Икмәк! Никадәр бөек ул! Җир йөзендәге тау чаклы алтыннар да, мәрмәр сарайлар да — берсе дә аңа тиңләшә алмый. Юк, тиңләшә алмый. Әллә күп хезмәт куеп үстергәнгә шулаймы соң?

Б.Әгәр берәр җирдә ташланган икмәк сыныгы күренсә, күңел әрни, йөрәк сыкрый. Кулда күпереп пешкән икмәк. Аннан да бөек нәрсә юк кеше өчен. Тир түкми икмәк үсми, диләр. Бу бик дөрес. Күпме хезмәт куелган аңа. Шуңа бик кадерле ул.

В.Иген игү борын-борыннан иң изге, иң мөкатдәс, иң дәрәҗәле эш саналган. Алтын бөртекләрне җир куенына чәчәргә чыгар алдыннан бабаларыбыз әйбәтләп мунча кергән, иң чиста күлмәкләрен кигән. Уракка төшәр алдыннан да шулай булган.

Г.Тырыш хезмәт, түккән тирләр җилгә китми, җирдә ятмый. Җир дә үзенең юмарт сые белән игенчегә игелек күрсәтә. Кулда икмәк. Аңа карасаң, гүя сабыйлар елмаюын, чал чәчле аналар рәхмәтен, иркен кырларыбыз матурлыгын, игенченең горур күз карашын тоясың. Шушы икмәк өчен мең-мең рәхмәт әйтәсе килә игенчегә. Яңа үрләр яулаганда яңа ачышлар һәм уңышлар сезгә, хөрмәтле игенчеләр!

Д.Җир йөзендә икмәктән дә изге нәрсә бармы икән?! Менә шуңа күрә халык игенчене ихтирам итә, аңа дан җырлый. Икмәк булганда җирдә яңа җыр туа.

1. Арысланның көндезге тормышы

2. Гаилә белән ауга чыгу

3. Әсәрләрен башкару

4.  Арысланның уңай сыйфатлары

5. Арысланның көченә каршы тору

6. Төнге хөҗүм

7. Җәнлекләр патшасының тышкы кыяфәте

А     Арысланны җәнлекләр патшасы дип атыйлар. Аның горур сынында куркусызлык, тынычлык күренеп тора. Зур күзләренең карашы чын патшаларча, гәүдәсе ихтирам уята, хәрәкәтләрендә үз-үзенә һәм җиңүгә ышану. Башы аның шактый зур, озын һәм куе ялы бар, йоны куе һәм кыска, озын койрыгы очында чугы бар.

Ә   Көндез җәнлекләр патшасы үзен бик тыныч тота. Оясында йоклый, ял итә яки тау башына менеп баса да тирә-якны күзәтә. Бу вакытта ул куркыныч түгел. Кайвакыт кешеләр һәм җәнлекләр аның яныннан үтеп китәләр. Ә менә төннәрен инде эш бөтенләй башкача...

Б   Төн җитә. Барысы да тирән йокыга китә. Кинәт куркыныч тавыш ишетелә. Сарайдагы хайваннар хәрәкәткә килә, сарык һәм кәҗәләр йөгерешә, сыерлар бер почмакка җыелалар. Барысы да курка. Этләр качып бетә. Менә арыслан койма янында. Ул бер сикерүдә койма аша үтә, куркып калган хайваннарга карый һәм үзенең корбанын сайлый. Аның хөҗүме әнә шундай.  

В  Гадәттә, ул ауга үзе генә чыга, кайвакыт гаилә белән дә чыгалар. Ауның планын яхшылап уйлыйлар. Әйтик, зебралар көтүе йөри. Алар каршысына арыслан балалары йөгереп чыга. Зебралар алардан курыкмый. Шул вакытта көтүгә ата һәм ана арыслан якынлаша.  Ата арыслан үләннәр аша сикерә һәм бер зебраны эләктереп ала.  

Г  Билгеле, дөньяда һәр көчкә каршы торырлык көч була. Арыслан өчен иң куркыныч җәнлек – озын мөгезле буйвол. Әгәр арыслан буйволга каршы көрәшә башласа, бу көрәшнең кем файдасына бетүе билгеле түгел. Әлбәттә, кайвакыт арыслан җиңә, ләкин еш кына буйвол да аны мөгезенә күтәреп ала һәм җиргә китереп кыса. Буйвол аны таптый, туп кебек һавага чөя.    

 Д   Җәнлекләр патшасы ана арысланга һәрвакыт тугрылыклы, балаларын бик ярата. Хәтта аны “кешелекле” җәнлек дип әйтергә мөмкин, чөнки ул үзенә кирәгенчә генә аулый. Башка җәнлекләр кебек кирәгеннән артык үтерми. Батырлыгы турында әйттик инде.

1. Кесә телефонын куллану кагыйдәләре

2. Гаджет авыруының билгеләре

3. Кесә телефонының зарары

4. Телефонны уйлад табу тарихы

5. Кесә телефонының файдасы

6. Кесә телефонын куллануның артуы

7. Кесә телефонының яңа модельләре

А     Гаджет — электрон җайланма дигән сүз. Гаджетлар ул - төрле электрон уенчыклар, готеер, смартфон, кесә телефоны, компьютерлар. Гаджетлар белән мавыгу кешеләрнең сәламәтлеге өчен куркыныч авыру -гаджетоманияне китереп чыгарды. Гаджетомания (гаджет авыруы) — гаджеттан башка яши алмау. Электрон җайланмадан аерыла алмау; гаджет белән эшләгәндә, үзеңне бик яхшы хис итү; яңа маркадагы гаджет сатып алу теләге булу; гаджет булмаганда депрессиягә бирелү; ялганлау, укуда яки эштә проблемалар арту - болар гаджет авыруын күрсәтә. Соңгы елларда гаджетомания белән авыручыларның саны көннән-көн күбәя .

Ә      Телефонның уенчык түгел икәнен онытмагыз.. Беренчедән, яраткан телефоның белән бер сәгатьтән дә күбрәк «аралашмаска» тырышырга. Табиблар кесә телефонын 16 яшькә кадәр кулланырга һәм телефоннан көнгә 30 минуттан күбрәк сөйләшергә ярамый диләр. Икенчедән, телефон белән уйнау яки телефоннан сөйләшү теләге көчле булса, урамда йөрергә яки дусларыңа кунакка чыгып китәргә кирәк. Әлбәттә инде, телефоныңны , һичшиксез, өйдә калдырырга. Йоклаганда, кесә телефонын сүндерергә яки башка бүлмәдә калдырырга кирәк.

Б      Беренче телефонны 1847 нче елда Шотландиядә туган А. Г. Белл уйлап тапкан. Бу телефоннар бүгенге телефоннарга бөтенләй охшамаган булган. Телефонга сөйләүче кеше ишетә алмаган, ә тыңлаучы кеше сөйли алмаган. Безнең илдә беренче телефон станциясе 1882 нче елда Мәскәүдә ачылган. Ул 61 клиентка гына хезмәт күрсәткән. Кесә телефоны ясау идеясе Америка галимнәрендә туган. 1946 нчы елда алар радиотелефон уйлап тапканнар. Ә кесә телефонының беренче моделен 1973 нче елда Мо(ого1а фирмасы чыгара. Моның өчен аңа унбиш ел вакыт һәм йөз миллион доллар кирәк була.

В       Хәзер һәр гаиләдә берничә кесә телефоны бар. Кибетләрдә төрле маркадагы, төрле бәядәге телефоннар сатыла. Кирәк булса да, кирәк булмаса да, көне-төне телефоннан сөйләшүче кешеләр күбәя. Транспортта, урамда, хәтта концерт-спектакльләрдә, мәктәптә кычкырып, бөтен кеше ишетелерлек итеп сөйләшүчеләрне еш очратырга була. Россиянең алты зур шәһәрендә үткәрелгән тикшеренүләр күрсәткәнчә, 14—16 яшьлекләрнең 85 проценты кесә телефоныннан башка яши алмый икән.

Г       Кесә телефоны һәр кешедә булырга тиеш. Ни өчен дисезме? Беренчедән, сиңа кирәкле кешенең кайда булуына һәм сәгать ничә булуына карамастан, аның белән сөйләшергә була. Икенчедән, буш вакытта төрле уеннар уйнарга, Интернеттан үзеңә кирәкле материалны табарга, фотога төшерергә, СМС-хәбәрләр җибәрергә һәм кабул итәргә була. Өченчедән, кечкенә булганга, ул бик уңайлы. Телисең - кесәңә саласың, телисең; учында йөртәсең, телисен - муеныңа асасың, телисең — билеңә каеш белән эләсең.

   Д     Табиблар фикереңчә, кесә телефоныннан күп һәм еш сөйләшүчеләрдә башавыртуы, йокы килү берничә тапкыр күбрәк очрый. Кесә телефоныннан даими файдаланучыларның иммунитеты начарлана. Телефоннан чыга торган электромагнит нурлары, кешенең организмына үтеп кереп, сәламәтлеккә зур зарар китерә. Бигрәк тә нерв, йөрәк-кан тамырлары системас зарарлана, күз күрүе дә начарланырга мөмкин.

 1.Казан Кремле

2. Татарстан Республикасы

3. Сәнгать дөньясында

4. Казан шәһәре

5. Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты

А     Казанда зур тарихы булган Татар дәүләт гуманитар – педагогика университеты эшли. Ул эшчәнлеген 1876 нчы елның 24 нче октябрендә укытучылар иституты буларак башлап җибәрә, 1918 нче елда Казан педагогика институтына әйләнә.

Шул еллардан бирле педагогика университеты Татарстанны, Татарстаннан читтә булган бик күп төбәкләрне педагогик кадрлар белән тәэмин итә, елдан-ел яңа юнәлешләр, белгечлекләр буенча факультетлар ачыла

Ә     Татар музыка сәнгате үсешенә З.Яруллин зур өлеш кертә. З.Яруллин – беренче кыллы оркестр төзегән татар музыканты, “Тукай маршы” авторы. Аның улы Ф.Яруллин – татар милли балетына нигез салучы. Ул - “Шүрәле” балеты авторы. Композитор Р.Яхин – беренче татар фортепиано концерты, Татарстан Дәүләт гимны авторы. Ул үзенең әсәрләрен фортепианода оста башкаручы буларак та киң танылды.

Б   Казан – бай тарихлы, зур, матур шәһәр. Казан Кремле – иң истәлекле урын. Ул Казансу елгасы буена салынган. Кремльнең төп биналарының берсе  - Спас манарасы. Аның биеклеге – 46 метр. Ул XVI гасырда төзелгән, ә XVIII гасырда аңа сәгать урнаштырылган.

Кремль мәйданында борынгы Казанны бизәп торган иҗ зур мәчетне дин башлыгы (сәет), шагыйрь, илче Кол Шәриф төзеткән була.

В        Казанның меңьеллыгына шәһәр үзгәрде, яңа биналар, корылмалар барлыкка килде. Мәсәлән, Миллениум күпере. Аның озынлыгы – 831 метр, килү юллары белән 1524 метр тәшкил итә. Күпер алты юл полосасыннан, җәяүлеләр өчен уңайлы тротуарлардан тора. Күпернең үзенчәлеге – “М” хәрефе формасындагы 45 метр биеклектәге пилон.

Вариант 1

1)Менә ничә сәгать инде алар карбыз бушата. 2)Карбызлары эре, авыр. 3)Андыйларны ике кеше күтәрә. 4)Акча бирәм дигәч, малайлар бу эшкә бергә тотынганнар иде. 5)Бер малай футбол тубы хәтле бер карбызны урлап качты. 6)Ә Надир түзде, түзәргә тырышты. 7)Хуҗалардан аласы акча тотты аны. 8)Әнисен сөендерәсе килде аның.

9)Әнисе эшсез калгач, аларның тормышлары авыр бара башлады. 10)Бүген иртән Надирның әнисе, авыр сулап, колак алкаларын салды да кулъяулыгына төрә башлады. 11)Малай әбисеннән калган алкаларны соңгы тапкыр күрүен аңлады. 12)Мәктәпкә бармаска, акча эшләп, әнисенә булышырга дигән уй килде башына.

13)Менә инде үзе эшләп тапкан акча кулга керергә тора. 14)Көн дә шулай алып кайтса, тормышлары җиңеләер, әнисе ешрак елмаер.15)Шул елмаюны күрү рәхәт бит Надирга.

16)Соңгы машинаны бушатканда, җеп өзәрлек тә хәле калмаган иде аның. 17)Хуҗадан алган акчаны күкрәк кесәсенә салып куйгач, аяк астындагы буш әрҗәгә килеп утырды. 18)Кесәдәге акчаның кыштырдап куюына елмаеп җибәрде.

19)Надир, сөенә-сөенә, өенә кайтып барганда, кинәт туктап калды. 20)Аның каршысына ике малай килеп басты. 21)Аның берсе карбыз урлап качкан малай иде.

                                                                                                                        Ләбибә Ихсановадан

А 1. 7 нче җөмләдәге астына сызылган сүз кайсы сүз төркеменә керә?

1. исем;           2)  алмашлык;          3)   сыйфат;                       4)  рәвеш.

А 2. 12 нче җөмләдәге астына сызылган сүз нинди сүз төркеменә карый?

1) инфинитив;           2) хәл фигыль;    3) исем фигыль;                 4) исем.

А 3. 17 нче җөмләдәге астына сызылган сүзнең заманын билгеләгез.

1) хәзерге заман;                   3) билгеле үткән заман;

2) билгесез үткән заман;     4) киләчәк заман.

А 4. Аның каршысына ике малай килеп басты җөмләсенең дөрес тәрҗемәсен табыгыз.

           1) Перед ним встали два мальчика.

           2) За ним шли два мальчика.

           3) Он пошел с двумя мальчиками.

           4) С ним шли два мальчика.

           А 5. Кайсы очракта кушымчалар дөрес күрсәтелгән?

1. кулъяулыг-ы-на;              3) кулъяулыг-ына;
2. кулъяулы-гы-на;              4) кулъяулыг-ы-н-а.

А 6. 8 нче җөмләдәге зат алмашлыгының килешен күрсәтегез.

1) иялек килеше;                      3) төшем килеше;

2) баш килеш;                          4) юнәлеш килеше.

А 7.  Колак алкалары сүзенең дөрес тәрҗемәсен табыгыз.

1) серьги;       2) кольцо;     3) бусы;       4) браслет.

В 1. 1 нче абзацтан хәл фигыльләрне күчереп языгыз.

В 2. 1-7 нче җөмләләрдән чыгыш килешендәге исемне күчереп языгыз.

В 3. 2 нче абзацтан сыйфат  фигыльне күчереп языгыз.

В 4. 1-7 нче җөмләләрдән инфинитивны күчереп языгыз.

В 5. 1 нче җөмләдәге ия белән хәбәрне күчереп языгыз.

В 6. 13-15 нче җөмләләрдән тартымлы исемнәрне табыгыз.

В 7. 13-15 нче җөмләләрдән шарт фигыльне табыгыз.

В 8. 2 нче абзацтан кушма сүзне күчереп языгыз.

В 9. 1 нче абзацтан бәйлек булган җөмләнең номерын языгыз.

1 нче бүлек

Прочитайте текст. Определите, какие их приведённых утверждений А1-А11 соответствуют содержанию текста (1 - дөрес), какие не соответствуют (2- дөрес  түгел), и о чем в текстене сказанө (3 -текстка туры килми).______________________________

Көз ахыры иде. Бакчадагы агачлар яфракларын күптән койганнар. Кошлар да җылы якларга киткәннәр. Бары песнәкләр, чыпчыклар һәм ала каргалар гына калган. Алар кыштан курыкмыйлар бит.

Өч көн яңгыр яуды һәм суытып җибәрде. Аяк асты - көзге шикелле, боз. Сакланып басмасаң, егылырга мөмкин,.

Таудан бер бабай төшеп килә. Бер кулына зур кәрзин тоткан. Икенче кулында - таяк. Бабай бер атлый да туктый, тагын атлый да туктый.

"Ничек төшәр икән инде бу бабай? Кәрзине дә авыр ахры," - дип уйлады чана шуучы малай һәм бабай янына килде. Янында чанасы да бар иде.

Малай карт янына килеп басты да аның кәрзинен алды: "Бабай, кәрзинегезне бирегез, аска алып төшәм, аннары үзегезне дә алырга менәрмен", -диде. Бабай аңа: " Ай акыллым! Кәрзинем төшсә, бик яхшы. Кәрзин булмагач, үзем әкрен генә төшәрмен әле Г-диде.

Малай аңа: " Чанам зур минем, бабай, сез дә сыясыз",- диде. Ул, бабайны утыртып, минем янымнан выжылдап узып та китте.

Бабай бик шатланды. Миңа карады да малайны мактады: "Күрдеңме, кызым! Бигрәк яхшы малай икән! Капитан булыр ул! " - диде.

(Д.Аппаковадан)

Яз башы җиткән.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми   3) текстта әйтелми

Кошлар җылы якларга киткәннәр.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Аяк асты боз булган.,

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Бер бабай таудан төшәргә тырыша.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Бабайның бер кулында - кәрзин, икенчесендә - чана.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Бабай сугышта булган.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

А7  Малай чана шуа иде.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

А8  Ул бабайга ярдәм итәргә теләде.

       1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

А9  Малай белән бабай таудан чанага утырып төштеләр.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Таудан төшкәндә, бабай курыкты.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Бабай малай турында "Командир булыр ул!"- диде.

1) текстка туры килә     2) текстка туры килми    3) текстта әйтелми

Прочитайте тексты иустановите соответствие между заголовками 1-6 и текстами А-Д. Запишите свои ответы в таблицу. Используйте каждую букву только один раз. В задании есть один лишний заголовок.

1. Равил булган хәлне онытты.

2. Равил юл йөрү кагыйдәсен бозды.

3. Тәҗрибәле шофер каушады.

4. Сәлимнең әтисе эшендә калды.

5. Мәктәптә укулар башланды.

6. Сыйныфташы борчулы иде.

7. Равил ярдәм итәргә теләде.

А     Равил, мәктәптән кайткач, ашады, эчте дә, тимераякларын алып, урамга чыгып китте. Ул кузгалып китәргә торган автобус артына тотынып барырга теләде. Автобус кузгалды. Алдагы тукталышка җитәр алдыннан, Равил кулларын ычкындырды һәм юлның икенче ягына чыкты. Ләкин каршыга килә торган йөк машинасын ул күрмәде.

Ә     Кинәт кенә машина алдына килеп чыккан баланы күргәч, тәҗрибәле шофер да каушады. Зур тизлек белән килгән машинаны туктатырга соң иде. Шофер гәүдәсе белән рульгә ятты һәм машинаны тротуарга борды. Машина баганага бәрелде һәм туктап калды. Ә Равил алдына-артына карамыйча йөгерде.

Б   Икенче көнне Равилнең күңеле тыныч, кәефе яхшы иде. Кичә булган хәлне ул исенә дә төшермәде. Әйтерсең, бернәрсә дә булмаган!

В      Зур тәнәфес вакытында Равил коридорда сыйныфташлары янына килде. "Хәзер әтине эшеннән чыгаралар", - диде Сәлим, күңелсез генә. "Нәрсә булды? Ни өчен?" - дип сорады Равил. Аңа кичәге вакыйганы сөйләп бирделәр.

Г    Равил бик борчылды, аның Сәлимнең әтисенә ярдәм итәсе килде. Иртән торгач, ул Сәлимнең әтисе эшли торган җиргә барды. Директор кабинетына керде, аның белән исәнләште дә: "Барый абый Сөләймановны эшеннән чыгармагыз, директор абый. Ул гаепле түгел !"-диде. "Ничек гаебе юк? Ул бит машинаны ватты!"- диде директор. "Минем аркада ул,"- диде Равил һәм барысын да сөйләде.

Д  Бүлмәдә тынлык урнашты. Директор Сөләймановны чакыртты, машинага ремонт ясарга кушты. Сәлимнең әтисе эшендә калды.

                                                                                    (Ә.Дибаевтан)

2 нче бүлек

3 нче бүлек

С1   Сез татар дустыгыздан   хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 70 - 80 сүздән торырга тиеш.

... Мин маҗаралы китаплар укырга яратам, Аларны укыганда, үзем дә китап геройлары кебек сәяхәт итәм, хыялланам,

... Ә сица нинди әсәрләр ошый? ...   Яраткан героең бармы? Кайсы авторның китапларын укырга яратасың ?

В задании С2 необходимо написать реплики в соответствии с заданноп речевой ситуацией.________________________________

С2

Сөйләм  ситуациясенә  туры  килгән  репликаларны  языгыз.

1. Спросите у друга (подруги), какого цвета одежда подходит ему (ей) больше.

2. Как скажете друзьям о том, что вы очень рады их приезду.

3. Предложите брату пойти в театр оперы и балета.

4. Сообщите родителям,  что  вы  пригласили друзей на день рождения.

5. Поздравьте деда с Днём Победы.

                                            Раздел 1 (задания по чтению)

Дуслык − кешеләр арасындагы мөнәсәбәтләрнең иң күркәм һәм самими бер төре. Дуслар һәрвакыт бер-берләрен аңлыйлар, кайгы килгәндә, ярдәмгә ашыгалар, шатлык-сөенечлөрен бергә бүлешәләр. Дуслык − ул ике кешенең уртак кызыксынулары, бер-берсе белән ярдәмләшеп, авыр чакта терәк булып яшәүләре. Ул − теләсә нинди байлыктан, акчадан кыйммәтрәк, сатылмый торган бөек нәрсә.

Дуслык, барыннан да элек, ярдәм кирәк чакта, авырлыклар аша сыналырга тиеш. Янәшәңдә якын дусларың булганда, сине бернинди каршылыклар да куркытмый. "Дуслык таулар күчерә" ди халык. Бергә булганда, теләсә нинди авырлыкларны җиңеп чыгарга мөмкин. Кайгы-хәсрәтләр, борчу-мәшәкатьләр онытыла, кыенлыклар артта кала, тик янәшәңдә якын дустың гына булсын.

Минем иң якын дустым − сыйныфташым Марат. Безнең дуслык бик гади генә башланды. Без икебез дә 1 "Б" сыйныфына укырга килдек. Тәнәфестә таныштык һәм бергә уйный башладык. Аннан соң Марат безнең өйгә кунакка килде, безнең уртак шөгыльләр табылды; бергәләп музыка тыңлый башладык, компьютерда уйнадык, бер үк спорт секциясенә язылдык.

Марат − бик әйбәт малай. Хайваннарны бик ярата. Ул бик игелекле һәм мәрхәмәтле, ачык йөзле, һәрвакытта да күршеләре белән исәнләшә, кайчакларда күрше әбиләргә чүп түгәргә, яисә кибеттән авыр сумкаларын алып кайтырга булыша.

Безнең сыйныфта Маратны гадел һәм кыю булганы өчен яраталар. Кайбер балалар безнең дуслыкка көнләшебрәк тә карыйлар. Мондый дуслыкны адым саен очратып булмый бит.

Без бер-беребезгә укуда да, спортта да гел ярдәм итешәбез. Мин Мараттан берәр нәрсә турында үтенсәм, ул аны эшли. Аңа ярдәм кирәк булганда, мин дә шунда ук ярдәм итәргә ашыгам.

Дуслар һәрвакыт бер-берләрен аңлыйлар.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Минем дусларым бик күп.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Дуслык − ул  бөтен кешенең уртак кызыксынулары,

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Ул − теләсә нинди байлыктан, акчадан кыйммәтрәк, сатылмый торган бөек нәрсә.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Дусларың булганда, сине бернинди каршылыклар да куркытмый

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

 "Дуслык  күлләр күчерә" ди халык.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Минем дусларым бик күп.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Марат безнең өйгә кунакка  килде.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Ул бик игелекле һәм мәрхәмәтле.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Без аның белән бергәләп балык тотабыз.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Без бер-беребезгә укуда да, спортта да гел ярдәм итешәбез.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

   1.Сукыр кешеләргә ярдәм итү.                                  5. Тәртип бозучыларны тоту.

    2. Этләр -кешеләрнең гомерен саклаучылар.          6.  Этләр кешеләргә зур рәхмәтле.

    3.Тугры дус.                                                                7.  Хуҗасыз этләр.                            

    4.Минем этем юк.                                                

А.  Кешенең иң тугры дусты − эт. Борынгы заманнардан бирле эт кешегә йортын саклаучы булып хезмәт иткән, киек аулаганда зур ярдәм күрсәткән.

Ә.Сугышлар вакытында этләр ярдәмендә күперләр, танклар шартлатканнар. Хәзерге вакытта этләр төрле объектларны саклыйлар, полиция хезмәтендә торалар, МЧС ның коткаручылар отрядларында хезмәт итәләр, сукыр кешеләргә ярдәм итәләр.

Б. Коткаручы этләр турында аерым әйтергә кирәктер, мөгаен. Этләр, Әрмәнстандагы һәм Курил утрауларындагы җир тетрәүләрдән соң, Буйнак һәм Мәскәүдәге террористик актлардан соң хәрабәләр астыннан йөзләрчә кешеләрне табып, аларның гомерләрен саклап калдылар. В.Көнкүрештә кешеләрне бәла-казалардан саклап калу очраклары да исәпсез-хисапсыз. Ә күпме тәртип бозучы һәм җинаятьчеләр этләр ярдәмендә тотыла һәм тиешле җәзасын ала!

Г. Ничек яратмыйсың инде шундый тугры дусларны! Тик кешеләр кайвакыт үзләренең тугры дусларын ташлыйлар. Хуҗасыз калган этләр урамда ачлы-туклы яшәргә мәҗбүр булалар. Урамда шундый этләр күргәч, күңелемә авыр була. Шундый этләр өчен приютлар күбрәк ачылса, әйбәт булыр иде.

Д.Этләрнең  кеше тормышындагы әһәмияте хәзер дә кимеми. Шуңа күрә кешеләр этләргә  зур рәхмәтле.

.

                                 Раздел 2(задания по грамматике и лексике)

* Тематика заданий по письму представлена в кодификаторе.         

    Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз.Шушы сорауларга җавап биреп,аңа хат языгыз.

     Язма эшегез 70-80 сүздән торырга тиеш.

              1.Посоветуйте  другу утром чистить зубы.

              2.Посоветуйте соседу ,что глаза надо беречь.

              3.Сообщите другу, что ты завтра пойдешь купаться.

              4.Как скажете учителю, что вы  не читали это призведение.

              5.Как скажешь маме, что завтра ты придешь поздно.

Тестларның җаваплары №2

Раздел 1(задания по чтению)

Китап — иң акыллы киңәшчеләрнең берсе. Китап һәр кешегә хезмәттә булыша, ул кешеләрне бәладән коткара, тормышны танып белергә өйрәтә. Китап кешегә үсәргә һәм халыкның аңын баетырга мөмкинлек бирә.Бала чакта китап укудан да күңелле нәрсә юктыр. Бигрәк тә ул китапта сиңа таныш хәлләр турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында иптәшләреңә сөйлисе, шигырьләрен күңелдән ятлыйсы килә. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе хәтердә яңарып торучы иң якын дусларыбыз, һәр кеше китапны үзенең иң якын дусты итеп күрә. Китап — канатлы ул! Китап, үзенең канатына утыртып, сине мең елга артка илтеп ташлый, яисә ул кешене йөз елга алга алып китә. Китап — әнә шундый могҗизалы нәрсә ул. Россиядә китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров белән Петр Мстиславец башлап җибәргән.

Дөньяда иң кыйммәтле һәм иң авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы белән ике мең франк бәяләнә. Кыйммәтле ташлар белән бизәлгән бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Дөньяда иң зур китапханә — Россия дәүләт китапханәсе. Аның шүрлекләрендә егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую өчен дә ун километр озынлыктагы киштә кирәк булыр иде. Дөньядагы иң кечкенә китапханә һиндстанның Амритсар шәһәрендә. Кыйммәтле мәрмәрдән салынган, бакыр һәм алтын белән бизәлгән бу китапханәдә бары тик бер генә китап саклана.

Китап һәр кешегә хезмәттә булыша  .

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Һәрбер бала китап укырга тиеш.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Һәр кеше китапны үзенең иң якын дусты итеп күрми.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

. Бала чакта китап укудан да күңелле нәрсә юктыр

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Китап — канатлы ул.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Китап, үзенең канатына утыртып сине очыртып алып китә.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Россиядә китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров белән Петр Мстиславец башлап җибәргән

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Дөньяда иң арзан һәм иң  җиңел китап — «Изге Иоанн хакыйкате».

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Беренче китапны кабер ташларына язганнар.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Дөньяда иң зур китапханә — Россия дәүләт китапханәсе             .

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

Бакыр һәм алтын белән бизәлгән бу китапханәдә бик күп китап саклана.

1)текстка туры килә    2 )текстка туры килми  3) текстта әйтелми

1. Кеша үз-үзен мактый.                               5. Ул сөйләшергә ярата.

2.  Кешаның матурлыгы                               6.  Аңа игътибарны киметергә ярамый.

           3. Ул белмәгән кеше янына бармый.           7.  Кошлар- читлектә яши алмыйлар.

            4. Кеша- кызыксынучан кош.

А Тутый кош ул − матур һәм күңелле кош. Аның канатларында бөтен салават күпере төсләрен күрә алабыз. Тропик урманнардан булуы аның тышкы кыяфәтеннән үк күренеп тора.

Ә Бездә Кеша исемле тутый кош яши. Кеша үзенең артыннан күзәтүне, аның белән сөйләшүне бик ярата.

Б Өйдә үзе генә калгач, истә калдырган сүзләр белән үз-үзен мактый башлый: "Кеша яхшы", "Акыллы", "Кеша − искиткеч кошчык". Чынлыкта, ул мактанмый, ә без әйткән сүзләрне кабатлый гына. Кайбер тутый кошлар бик күп сүзләр беләләр һәм тулы җөмләләр дә төзи алалар.

В Кеша − бик дус кош. Аңа игътибарны киметсәң, ул үз сурәте белән сөйләшә башлый. Кешаның томшыгы белән көзгегә сугуын, бер җирдән икенче җиргә очып йөрүен һәм, башын күтәреп, канатларын җәеп, үз-үзенә нәрсәдер исбат итүен күзәтеп торуы бик кызык.

Г Кеша − кызыксынучан тутый кош. Аңа кемнең нәрсә эшләгәнен белергә кирәк. Мин, чәй эчәр алдыннан, нәрсә дә булса кисә башласам, Кеша бер кисәген алып кача. Бер тапкыр ул әни җылыткан ашка очып керде. Ярый әле аш җылынырга өлгермәгән иде.

Д Кеша безнең гаиләне бик яхшы белә һәм бездән курыкмый. Ул башка, җилкәгә утырып, кешенең нәрсә эшләгәнен күзәтә. Белмәгән кеше янына ул беркайчан да якын очмас.

Мин, Кешаны  күзәтеп, тутый кошлар турында  бик күп мәгълүмат  белдем.

                                 Раздел 2(задания по грамматике и лексике)

* Тематика заданий по письму представлена в кодификаторе.         

    Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз.Шушы сорауларга җавап биреп,аңа хат языгыз.

     Язма эшегез 70-80 сүздән торырга тиеш.

             1.Что посоветуете мальчику, если он в транспорте не уступает место пожилым.

              2.Спросите у друга  любит ли  он путешевствовать.

              3.Как скажете маме о том,что автором балета “Су анасы”является   Анвар Бакиров.

              4. Скажите другу о том,что классическая музыка успокаивает нервную систему.

              5.Посоветуйте другу(подруге)  сходить на концерт  артистов, приехавших из Казани.