"Чугаа культуразы болгаш эвилен-ээлдек чорук"
календарно-тематическое планирование (5 класс) на тему

№

Темазы

Шагы

Х\н\

Чугаа сайзырадылгазы. Уруглар ч\н\ билип алырыл.

1

Дылдыё ужур-дузазы

1

1)Т=рээн дылын билбес кижи т=рээн чонунуё культуразындан хоорук болур деп ч\\лд\ билиндирер. 2) «Тыва дылым б=г\н» деп кыска чогаадыг бижидер

2

С=с ооё утказы

1

1)С=с эвилеё чоруктуё эгези. 2) «С=з\ чымчак-х\нд\, с=з\ ак-буян»

3

Чугаа деп ч\л?

1

1)Чоннуё чаёчылчаан езу-чурумунда эё кол черни чугаа ээлеп турар. 2)Культурлуг аажы-чаё, эвилеё-ээлдек чугаа кандыг харылзаалыгыл тодарадыр.

4

5

6

Чугаа культуразы деп ч\л?

3

1)Чугаа культуразы чоннуё ниити культуразыныё чардынмас кезэ 2) Ону кижи б\р\з\ чажындан тура чоок кижилеринден база =ске улустан практика кырында шиёгээдип алыр.

7

8

Топтуг, шын чугаалажыылыёар

2

1) Т=рээн дылынга камныг, культурлуг, м=з\-б\д\шт\г кижи =гбелериниё дамчыдып берген =ртээ турбас \нелиг эртинези тыва дылын кандыг-даа байдалга шын, арыг, чараш ажыглаары деп деп ч\\лд\ билиндирер.

9

10

11

Эптиг-эвилеё чорук

3

1)Эвилеё-ээлдек чугааныё амыдыралга чугулазын тыва улустуё \легер домактары чиге с=глеп турар. 2) «Эвилеё кижээ чон ынак» сайгарылгазын кылыр.уругларныё бодалдары

12

Практиктиг кичээл

1

1)Уруглар кудумчуга, бажыёынга, школага улуг-даа, бичии-даа кижилерниё чугаазын хайгаарып,демдеглеп к=ргенин чугаалажып сайгарар.

13

14

+гбелеривис ынчаар чугаалап чораан

2

1)Авазыныё аа с\д\н ээп =скен т=лге иезиниё дылындан =ске т=рээн дыл турбас. 2)Ада-=гбелеривистен дамчып келген =ртээ турбас алдын эртинези т=рээн дылывыс.

15

Диалектизмнер

1

1)Чер-девискээр аайы-биле чоннуё онзагай чугаазы.Тыва дылывыста 4 диалект барын билиндирер. 2)Кижилерниё чугаазында танывызы онзагай чугааларны демдеглеп бижиир.

16

Жаргонизмнер

1

1)Тыва литературлуг чугаага жаргон с=стерни ажыглавазын.дылын бокталдырып болбас, арыг чугааланыр. 2) Кудумчуга,школага ==реникчилерниё чугаазындан жаргон с=стер бижип эккээр.

17

Кара чугаа

1

1)Кара чугааныё ужур-утказы ч\л? Уруглар аразында чугаазын эскерип, частырыгларын эдип ==ренир.

18

Практиктиг кичээл

1

«Ада-=гбем чаёчылдары» кыска чогаадыг. Кырында темаларга хамаарыштыр уругларныё чыып бижээн ажылдарыныё камгалалы.Бот-боттарын \нелеп билири.Сонуургак чорукка чаёчыктырары.

19

20

21

Таныжылга

3

1)Таныжылга-ниити чурумнуг болгаш этикеттиё негелдезинге чагыртыр.2) Таныжып тура кижилер экилежип, мендилежир.3) Мендилежириниё езу-чаёчылдары. 4) Бажыёга келген аалчыны чогууру-биле х\лээп ап билири.5) Тыва чоннуё онзагай мендилежири.

22

23

Тыва дылда быжыккан с=стер

2

1)Тыва дылда \деп азы чоруп тура чугаалаар дараазында быжыккан с=стер (домактар) бар. 2) «Байырлыг!», «Менди-чаагай!», «Орук-cуук менди-чаагай!», «Эки турар силер!», «Эки-менди чедер силер!», «Орууёар ак-ла болзун!», «Олча-омактыг чоруёар!», «Ужурашкыже», «Б\г\-ле ч\веге экини к\зедим!» дээш оон-даа =ске

24

Практиктиг кичээл

1

/ст\нде темаларга янзы-б\р\ кылган ажылдарын чугаалаар. Эш-==ру-биле,ада-иези,кырган-ава,кырган-ачазы,т=рел-д=рг\л\-биле чугаадан эскериглер.

25

26

27

Амгы чугаа аяны

3

1)Чугаага бок с=с ажыглаарга чугаа солун эвес апаар.2)Кижи-биле чугаалажып тургаш, суртаалдаан аянныг с=стерни \рг\ч\ ажыглаарга чугаа аянын чидирип, харын-даа эпчок апаар.3)С=ст\ кандыг аян-биле чугаалаанындан ол кижиниё кижиге кандыг хамаарылгалыын билип ап болур. 4)Езуургак, бодун =р\ к=рд\н\п чугаалаары дыка таарымча чок болгаш =ске кижилерни х\нд\леп к=рбейн турары-дыр. 5)+ске кижилерге каржы болур эргени силерге кым бергенил? Харыызын кижи б\р\з\ боду тывар ужурлуг.

28

29

Аас болгаш бижимел чугаа

2

1)Аас чугаа-с=стерни, оларныё ударениезин шын адаарыныё,с=стерни шын ажыглаары.2) Бижимел чугаа-орфографияныё болгаш пунктуацияныё д\р\м\нге чагыртыр. 3) Чугаа утка талазы-биле тода, грамматика болгаш аялга талазы-биле шын, стиль талазы-биле чогумчалыг болур ужурлуг деп ч\\лд\ билиндирер.

30

Практиктиг кичээл

1

Янзы-б\р\ диалогтар тургузар.

31

Словарь-биле ажылдап билири

1

Словарьлардан кандыг-бир темалыг б=л\кке с=стер тыптырар.Словарьныё ужур-дузазы.

32

33

Диалог

2

«Шын чугаалажыыл» деп аразында чараштыр, чечен с=стерни ажыглап тургаш, диалог тургузар. Б=л\к аайы-биле проектилиг ажылдар кылыр.

34

Ниити катаптаашкын

1

Уругларныё б\д\н чылда алган билиинге даянып тест кылыр.Боттарыныё бодалдарын тода.долу дамчыдар. «Чугаа культуразы» деп ажылдыё \нези бар бе, уругларныё бодалы.

№

Темазы

Шагы

Х\н\

Чугаа сайзырадылгазы. Уруглар ч\н\ билип алырыл.

1

2

Кыс кижи-амыдыралдыё ээзи, идегели, ынаныжы

2

1) Кыс кижи-амыдыралдыё ээзи, идегели, ынаныжы деп ч\вени ыяк билген турарын чедип алыр. 2)Кыс-кижиниё онзагай м=з\-шынары. 3)Амыдыралда б\д\шт\г,кижизиг м=з\-шынарлыг херээжен кижилер дугайында чугаа.Ол дээрге кады-кожалары-даа, чоок кижилери-даа бооп болур.

3

4

Кыс кижиниё туруштуу,ажылгыр-кежээзи бистиё амыдыралывысты байлакшыдар,хей-аът киирер,сайзырадыр

2

Ажык чугаа «Авамныё чылыг холдары».Аваёарныё,угбаёарныё.кырган-аваёарныё допчу намдарын, ооё т=рел-салгалын бижип, аас-биле тайылбырлаар.

5

6

7

Эр кижи-амыдыралдыё с\лдези,ооё с\р к\ж\,чоргааралы.

3

1)«Кайгал эрниё караа оттуг» оол уругнуё карактарындан-на кандыг кижи дээрзин эскерип болур.2)тыва улустуё аас чогаалында эр кижиниё дугайында х=й-х=й ханы бодалдар илереттинген.3)Эр кижи чуртталгазында бергелерни эртип шыдаар кылдыр белеткенир, бодун кижизидер болгаш чонунга езулуг т=лептиг аажы-чаёныг «Эрниё эрези» деп адаттынары. 4)Эр кижиниё хууда ады.5) Эр чол.

8

9

Практиктиг кичээл

2

1)Кандыг кижини онзагай, б\д\шт\г кыс дээрил? 2)Бергеге торулбас эр болур дизе ч\н\ канчаарыл? деп темага чугаа.

10

11

12

Кижиниё бодун алдынары:даштыкы хевири болгаш кадыкшылы,дурт-сыны,шимчээшкиннери,кылажы,идик-хеви,арыг-силии.

3

1)«Кижиде б\г\-ле ч\ве:арын-шырайы,.хеп-сыны.сеткил-сагыжы.бодалдары чараш болур ужурлуг».2) «Чылынныё шокары даштында. Кижиниё шокары иштинде», «Хевин к=р\п уткуур, угаанын к=р\п \дээр» деп \легер чугааларга боттарыныё бодалдарын илередип ажык чугааны кылыр.

13

14

+=реникчиниё х\н чуруму

2

Алдарлыг улуг башкы, чогаалчы В.А.Сухомлинский мынча дээн: «Бир эвес сен бодуёну албадап, бодуёдан негелде кылып шыдавас болзуёза,сени кижизидери-биле ч\с-даа башкыларны салып каар болза,херекчок ч\ве-дир» 2)Делегейниё билдингир, улуг кижилери х=й-х=й чылдарныё дургузунда х\н демдеглелин бижип чорааннар. 3)Х\нде бижиттинген ч\\лдерин шуптузун кылыр.4)Кижи бодунуё тура-соруунуё, аажы-чаёыныё четпестерин чайладып,кижизидип алыр деп бодаар болза, х\н чурумун сагып ==ренир.Кол ч\ве, ооё к\\селдези дэрзин утпаёар.

15

16

Сагыш бакта сайзыравас, сеткил бакта секперевес.

2

1)Кижизиг м=з\-б\д\шт\ё илерээшкини-улус аразынга бодун алдынарындан к=ст\р.Ак сагыш,биче сеткил,топтуг чорук-сагыш-сеткил культуразыныё к=р\нч\\.2)Найыралды \нелеп билип чор,эш-==р\ёге дузалаш,эки-бакты \леш.3)Улуургак,билииргек,бодун тогдунар, хопчу, мегечи кижи-биле кым-даа эдеришпес.

17

18

Эштиё  экизи  херек

2

«Эштигде х=гл\г,эптигде к\шт\г», «Кижи экизи-найыралда, аът экизи-мунушта»,

19

20

21

Оол, кыс уругнуё =з\лдезинде онзагай байдалдар.

3

1)Онзагай физиологтуг =скерилгелерниё дугайында билири чугула. 2)+з\п сайзыраарынга, м=з\-б\д\ж\н\ё болгаш ниитилеглге ээлеп турар туружун билип алырынга дузалаар.2)Дур-сыныныё узап =зери.3)Мага-бодунга =скерлиишкин болуп турар \еде авазы-биле ажыт-чажыт чокка чугаалажыр.4)Боттарын арыг-силиг алдынар.

22

23

24

Баштайгы ынакшыл деп ч\л?

3

1)Ынакшыл- кижиниё ч\гле бодунга хамаарышкан ыдыктыг сагыш-сеткил-дир.Ынакшылдыё к\ж\ хемчээл чок. 2)Ынак кижиге ханы х\нд\ткел, ол дээш харыысалга, ооё ынакшылын камнаары болгаш \нелээри езулуг ынакшылды тургузар. 3)Амгы \еге чедир кыс кижиниё арыг ады, чоргааралы  деп билиглер уругларны д\в\редип турар.4)Кандыг оол азы уруг-биле найыралдажырыл, эдержирил деп айтырыг уругларныё мурнунга туруп кээр.

25

26

К\ш-ажыл кижини каастаар

2

1)«К\ш-ажыл кижини каастаар» деп \легер чугааныё утказы ханы. 2)К\ш-ажылга ынак, улуг, биче кижилерни х\ндулээр, экини эки, багайны бак деп ылгап к=р\п,ак сеткилдиг,шынчы кижи болуру. 3)К\ш-ажылга харыысалгалыг болгаш х\нд\лээчел, биче сеткилдиг болуруёга, ат-алдарыё к=д\рл\р,=р\ тырттынып чоруур боор.

27

28

Ада-=гбем чаёчылдары

2

1)«Ада-=гбем чаёчылдары» деп темага диспут. Боттарыныё бодап чоруур бодалдарын чижектерге даянып тургаш, диспутка киржир.

29

Практикиг кичээл

1

«Мээё ажылчын х\н\м» деп чугаа тургузар.

30

31

Оол,кыс уругларныё сагыыр ужурлары

2

1)Кандыг-даа чоннуё \ндезин культуразыныё чугула кезиин ужурлар ээлеп турар. 2)Кыс,оол кижиниё кандыг ужурларын ыяап сагыырыл?

32

33

34

Практиктиг кичээл

3

Б\д\н чылда алган билиглеринге даянып проектилиг ажылды кылып чорудар.

Анкета долдурар.