Бәәлһнә нерн – келлһнә хүв
план-конспект урока (6 класс)

Муниципальное бюджетное образовательное учреждение

«Элистинская многопрофильная гимназия

личностно ориентированного обучения и воспитания»

Тема урока: «Бәәлһнә нерн. Давтлһн»

(Имя существительное. Повторение)

        Подготовила:

                                                                       Манжикова Байрта Александровна,

                                                            учитель калмыцкого языка и литературы

Элиста 2018

 Кичәлин төр: «Бәәлһнә нерн. Давтлһн»

Класс: 6 а

УМК: Харчевникова Р.П., Джинцанова Е.А., Ченкалиева А.С., 2012 җ.

Кичәл: Хальмг келн

Кичәлин зүсн: бәәлһнә нернә туск медрлән батллһн.

Кичәлин төр: «Бәәлһнә нерн – келлһнә хүв». Давтлһн.

Кичәлин күсл:

- эрдм-сурһулин – бәәлһнә нерн гисн келлһнә хүвиг давтх, теднә темдгүдинь сергәҗ авх;

- өргҗүллһнә - бәәлһнә нернә медрлиг олн даалһврмудар гүүдүлҗ давтх;

- сурһмҗин – келлһндән бәәлһнә нер олҗ авх, өргнәр олзлҗ йовх.

Кичәлин дөңцл: компьютер, проектор, дегтр, көдлмшин девтр, презентац, зургуд, карточкс.

Кичәлин йовуд:

1. Оргмомент.

Күсл: күүкд көдлмшт шунмһаһар орлцлһн.

Мендллһн.

Багшин үг: Мендвт, күүкд! Эндр би тадниг үзхдән йир ик байрта бәәнәв. Мендллһнә гимнастик давуллһн: (цуг класс кенә)

Менд, өрүн!

Менд, нарн!

Менд, би!

***

Һәр, һар,

Һаза һалун

Һалд һәрәдҗәнә

***

Йирн йисн имән

Йилһҗ ядсн Нимә.

Девтртән эндрк то бичҗ автн: Туула сарин һучн.

 Кичәлин төр мадн невчкн цааранднь бичхмн.

Күүндвр:

- Күүкд, ода һаза ямаран җилин цаг? (ода үвлин цаг)

- Үвлин сармуд нерәдтн (бар, туула, лу)

- Эндр теңгрин бәәдл ямаран? (һаза киитн, бүркг, салькта, үвлин өдр).

Самбрт бичәтә үгмүд: «Дегтр – ухани булг»

- Күүкд, 1-гч үг ямаран келлһнә хүв болҗахинь медсн күн – һаран өргтн!

2-гч үгин келлһнә хүв медҗәх улс – һаран өргтн!

3-гч үгин келлһнә хүв медхлә – һаран өргтн!

Йир сән! Ода үг болһна деернь келлһнә хүвинь бичтн (сурһульч самбрт һарад бичҗәнә).

- Эндр тадн хойр багар көдлхт (капитаниг шүүҗ авлһн).

Мадн юуна тускар күүндхвидн? Ю давтхвидн? Кен медҗ авв?

- Чик «Бәәлһнә нерн – келлһнә хүв. Давтлһн» (девтртән бичҗәнә).

Эндр мадн эн төрәр ашлвр кичәлән давулхм, бәәлһнә нернә туск медрлән батлхм.

 2.  Дассн медрлән сергәлһн.

Күсл: дассн медрлән давтх, сурһульч болһна эврә көдлмшт эндү чиклх, дөң болх.

Багшин үг: бәәлһнә нердиг мадн эклц классас авн меднәвидн.

Кластер тогтаҗ авий? (Кластер гисн хоорндан өөрхн темдгүд, нег юм зааҗах үгмүд).

На доске(в виде солнца): Кластер – кен?кемби?юн?юмби?- предмет –киисклһн – то - киисквр

Ухалад, бәәлһнә нериг татасар татх кергтә (цуг класст даалһвр өггдҗәнә).

Даалһвр (карточкс өггднә): 1-гч багд: салькн, чилгр, көдлнә, мөсн, байр, умшна, дегтр, харада, киитн, шулун. 2-гч багд: цасн, дуулна, нур,сәәхн, терз, хурдн,үвл, унтна, тәрлк,өндр.  

3. Күнд (түрү) учр һарһҗах орм олҗ авлһн.

Күсл: ухаһан хаңһах, эндү эс һарһхин учрт чик диг-дара тогтах.

Наадн «Кергтәһинь ол» (олн келлһнә хүвсин үгмүд негдүләтә, бәәлһнә нердиг олҗ авх кергтә. Даалһвр чикәр кесинь шүүх).

Үгмүд: 1-гчбаг: дун, дуулна, наачана, мекләс, зан, уульна, үкүг, сәәхн, әмтәхн, 2-гч баг: зара, серүн, үләнә, наадһа, авъяс, һәрәдх, келх, өдрмүд, буудя, маштг, шуурһн.

4. Түрү йовдлас һарлһна проект тосхлһн

Күсл: ухаһан хаңһаҗ тодлҗ авлһн.

Тууль. Кезәнә цуг бәәлһнә нерд әдл бәәҗ. Грамматик хатн заквр һарһна: «Мини бәәлһнә нернә үгмүдт йилһвр темдгүд ухалсн күн мөрә авх».

Багш: - Эндр кен таднас хатна заквр күцәҗ чадх? Ухалад, баг дотран күүндәд, карточкс әңгүдәрнь хуватн.

Карточкс:

Баг киисклһн           то               киисквр

Туула                 туулас              туулад

Самбр              самбрмуд           самбрар

Хулһн                 хулһд               хулһнас

Күүкн                  күүкд               күүкдлә

Цецгә                  цецгәс              цецгәтә

(Сурһульчнр яһҗ тәвсән келцхәнә, капитан цәәлһҗәнә. / Күүкд бәәлһнә нердиг баг киисклһәр, тооһар, киискврәр тәвнә).

Багшин үг: йилһвр темдгүд олснд Грамматик хатн байлҗана, тадниг буульҗана (шаһа/одд белглнә).

Физминутк давуллһн

Багш (ода цугтан босад, невчкн амрхм):

«Деер теӊгр

Дора һазр

Цегән усн

Салькн,салькн!»

***

Салькн, салькн үләнә,

Мини чирә сергәнә,

Салькн, салькн дорагшан

Модн, модн деегшән!»

5. Түрү йовдлас һарлһна проектар көдллһн

Күсл: чик йовдлын диг-даран.

Багш: ода Грамматик хатнд сурһулин туск үлгүрмүд кергтә. Эн маднас дөӊ сурҗана. Нөкд болый. Орчулхмн.

Үлгүрмүд:

1)  сурһуль – ухани булг;

2) нур дунд – нуһсн сәәхн, нутг дунд номтань сәәхн;

3) дегтр умшсн – делкә үздг;

4) һарар - нег кү диилхлә, ухаһар - миӊһ диилдг;

5) сурһуль уга күн сохрас дор;

6) сурһульта күн кишгтә.

(Өггдсн диг-дараһар үлгүрмүдт харһсн бәәлһнә нердиг морф.темдгүдәрнь шалһтн).

            Диг-дара (алгоритм)

1. Сурвр кен? юн?
2. Чинр-утх - предмет
3. Баг киисклһн
4. Тооһар, киискврәр хүврлһн

(капитанмуд шалһна, цуһар даалһвр девтртән кенә)

6. Дассан тодлҗ авлһн

Күсл: эндүһән чиклһнә көдлмш

Өггдсн үгмүд ормарнь соляд, чик зәӊгс тогтатн.

Даалһвр:

1. Хөөн, намрин, ирнә, серүн, үвл, киитн
2. Бүркнә, цасн, һазриг, цаһан
3. Бичкдүд, дошлдна, эрг деерәс, цанар.
4. Йир, йиртмҗ, сәәхн, үвлин
5. Таасгдна, үвл, нанд, йир.

Капитан болһн көдлмш шалһна (нерлгч, келгч, цәәлһлт кезә тәвгднә).

Багш: Кен бәәлһнә нернә темдгүд келҗ чадх? (сурһульчнр босад келнә, цәәлһнә).

Наадн «Чик-буру»

(Багш үг келнә, талдан юмнур хәләнә – сурһульчнр «чик-буру» гиҗ келҗ, чик юмиг зааҗ өгнә: терз, үүдн, самбр, үкүг, цецгә, ширә, сандл, өӊг-зүс сурна.

Багш: Ода өггдсн бәәлһнә нерд нег тооһас - олн тоод тәвх зөвтәт; девтртән бичтн.

      Үгмүд:

Тосхач –тосхачнр

Балһсн – балһсд

Бичг – бичгүд

Шаазһа - шаазһас

Ээҗ – ээҗнр

Эрвәкә - эрвәкәс

Һазр – һазрмуд

Мөрн - мөрд

7. Кичәлин ашлвр

Күсл: эврә болн күүкдин давулсн көдлмшин темдг шинҗллһн.

Багш: Ода кроссвордын тәәлвринь секәд, күцәсн көдлмшин ашнь үзхт.

 Даалһвр:

1. Кичәлин төр ямаран? (бәәлһнә нерн)
2. Бәәлһнә нерн кедү киисквртә (йисн)
3. Бәәлһнә нернд 3 юн бәәнә? (киисклһн)
4. Хамгин түрүн киисквр (нерәдгч)
5. Мана классин то (зурһан)
6. Кичәл чилҗ йовна, кениг йөрәҗ болх? (бийән)

- Тегәд мана көдлмш ямаран болв? (йир сән)

- Мана кичәлин девиз ямаран билә?

«Дегтр – ухани булг»  үлгүрин үгмүд таднд оньдин заавр болтха! – дала дегтр умшхла – медрлтә болхт!

  Герин көдлмш: герин мал болн шовуд төрәр кроссворд тогтах.

  Темдг тәвлһн.