Эссе "Дорога к родному языку"
творческая работа учащихся (9 класс)

Республиканский конкурс эссе «Дорога к родному языку»

Всегда, везде - в кругу привычном дома

      Иль далеко от наших рубежей –

      Я благодарен языку родному:

      Он мне открыл мир мыслей и вещей.

(П. Хузангай, чувашский поэт).

(на чувашском языке)

2018

         Тăван чĕлхе

Тăван чĕлхе, эс тăванран тăван.

         Санран та çывăххи мĕн пур-ши ман?

Тимбай А.

        «Тăван чĕлхе – халăхăн аваллăхĕ, тăван чĕлхе – халăхăн сумлă та телейлĕ малашлăхĕ», - тенĕ Г.Н.Волков ăсчах. Вăл сăмахсем ман чуна вырнаçнă, çавăнпа юнашар «Чăваш чĕлхи – анне чĕлхи», - тени те янăрать. Чуна вăл епле лăпкăн ачашлать, канăç кÿрет. Хăйне хисеплекен кирек мĕнле халăх та хăйĕн тăван чĕлхине пысăк пуянлăх вырăнне хурса хаклать, мĕншĕн тесен ăна вăл нумай ĕмĕрсем тăршшĕнче, тĕрлĕ йывăрлăх тÿссе, аталантарса, ÿстерсе пынă. Сĕм авалтан чĕлхе çынсене сăмахлăх, юрă-кĕвĕ, ташă-çемĕ, йăла-йĕрке урлă пĕр-пĕринпе çывăххăн хутшăнса пурăнма пулăшнă. Ман шутпа, халĕ те çавăн пекех…

Эпĕ тăван чĕлхепе калаçса хамăн шухăш-туйăма палăртатăп, чуна уçатăп, кăмăла çĕклетĕп, канăçлăх тупатăп. Манăн кукамай та чăвашла калаçсан чун канать, лăпланать тет. Чăваш чĕлхи илемне кашнин туймалла тет.

Тăван чĕлхене юратман çын, ман шутпа, ашшĕ-амăшне те, тăван халăхне те, çĕрне-шывне те юратма пултараймасть. Çавăн пек çын чăвашăн илемлĕ юррине те, ăслă шухăшне те нихçан та илтмен пуль. Унран чăваш чунлă çын пулаймасть. Çапла пулма мехелĕ те, хевти те çитес çук. Анне те мана хамăн чĕлхене юратма вĕрентет. Ун шучĕпе амăшĕн чĕлхипе калаçма вăтанакан çынран ыррине кĕтме çук иккен. Эпĕ çамрăк. Аннен сăмахĕсем маншăн тĕп сакккун пекех янăраççĕ. Эпир тăван чĕлхе урлă халăхăн культурипе паллашатпăр, йăла-ĕркене ăша хывса пыратпăр. Тăван чĕлхе – халăх ывăл-хĕрĕшĕн чи çывăххи, чи илемли. Тăван киле, тăван çĕре, çывăх çынсене ас тутарса тăраканни те вăлах.

  Ăшшăн каланă сăмахĕ кашни çын чунне ăшăтать тата кăмăлне çĕклет. Ватта-вĕтте йăпатать, яш-кĕрĕмпе хĕр-упраçа пурăнма хавхалантарать. Çĕр çинче те, космосра та вăл пĕр пекех хăватлăн, илемлĕн янăрать. Ман шутпа, тăван чĕлхене хисеплени вăл тăван халăха хисеплени пулать. Чăваш чĕлхин тасалăхне упрасси чи малтанах çемье ăшшинчен, атте-аннерен нумай килет. Ашшĕпе амăшĕ ачине чăвашла сăпка юррипе ÿстереççĕ пулсан та, çав ача епле унăн ачашлăхне манма пултарĕ-ха. Мĕнле çепĕççĕн янăрать сăпка юрри! Нумайăшĕ вара пĕчĕкренех ачапа вырăсла калаçма хăтланать, ачан чĕлхине хуçать. Тен, малтан амăш чĕлхипе таса калаçма хăнăхтармалла, ÿсерехпе ача хăйех тĕрĕс çул суйласа илĕ. Тăван чĕлхе кашни çын пурнăçĕнче питĕ пысăк пĕлтерĕшлĕ пулни каламасăрах паллă. Пĕчĕк чун хăй ăнланмасăрах ют чĕлхене йышăнма пуçлать. Ман шутпа, ку тĕрĕс мар. Тăван чĕлхе пулăшнипе эпир пурнăçа ăнланатпăр, çут çанталăк илемне курма хăнăхатпăр, шухăшлама вĕренсе пыратпăр, тавралăхри илемпе киленетпĕр. Тен, тăван чĕлхе ачашлăхне илтменрен, çепĕçлĕхне ăша хывманран эпир çут çанталăка упрама та манатпăр? Хăй вăхăтĕнче ачан ашшĕ-амăшĕ чĕлхе илемне туйманран, курма пултарайманран çавăн пек ачасем çитĕнсе пыраççĕ теес килет манăн.

Ĕлĕкхи ватăсем ака мĕн каланă: «Пĕр ывăç касрăн пулсан, ун вырăнне виççĕ ларт». Çакăн пек ваттисен сăмахĕсем мĕн чухлĕ! Вĕсем никамăн та мар, чăвашăн кăна. Чăваш чĕлхине мантарма тăрăшнă ашшĕ-амăшĕ çак ăслă шухăша ачисем патне çитерменех пулĕ. Вăрмана кайсан та мĕн чухлĕ ăпăр-тапăра асăрхатăн! Ĕлĕкхи чăваш çынни çавăн пек хăтланман. Вăл ваттисен сăмахĕсене асра тытнă. Ку вĕсене пурăнма вĕрентнĕ çеç мар, йăнăш тăвасран та сыхланă. Ваттисен сăмахĕсем ăруран ăрăва куçса пынă. Ашшĕ-амăше хăй ачине пурнăçа вĕрентсе пынă май час-часах ăслă сăмахсемпе усă курнă. Ăса вĕрентекен ваттисен сăмахĕсем пур çыншăн та усăллă, тĕрĕс, тарăн шухăшлă та витĕмлĕ. Мана юратнă кукамай ятламасăр, вăлтса та шăхвăртса ваттисен сăмахĕсемпе яланах ăса вĕрентсе пырать. Мĕнле тарăн шухăшлă вĕсем, чуна çепĕçлĕх, лăпкăлăх куреççĕ! Мĕн чухлĕ ăс вĕсенче! Анне вара чăваш юррисене итлеме те юрлама та юратать. Чунра ăшă-ăшă пулса каять. Эпĕ çак туйăма мĕн пĕчĕкренех туйса, ăша хывса ÿссе пыратăп. Чĕлхен хăвачĕ епле вĕçсĕррине те куратăп!..

Хисеплĕ ÿсекен ăру! Чĕлхе вăл – нацин тĕп палли. Эппин чăваш чĕлхине аталантарасси пирĕн тата сирĕн тивĕç. Нумай чухне вара пачах урăхла пулса тухать. Чăн чăваш ачисемех вырăсла калаçаççĕ. Ку вара чуна ыраттарать. Ку вара пирĕн ялтах. Унăн ашшĕ те, амăшĕ те чăваш. Вăл вара чăвашла калаçасшăн мар. Çавăн пеккисем мĕн чухлĕ вĕсем!

Тăван чĕлхене тĕллевлĕн вĕрентес, чăвашлăха упрас тесе чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенсем тăрăшаççĕ. Ман шутпа, ку çеç çителĕксĕр. Ашшĕ-амăшĕ те çак ĕçе пĕчĕк чухнех тĕрĕс туса пырсан йывăрлăхран тухма пулĕ.

Ман шутпа, тăван чĕлхене чунтан юратмалла, ăна упрама тăрăшмалла. Çавăн чухне çеç чунра лăпкă-лăпкă пулĕ. Тăван чĕлхемĕр пулсан – эпир мăнаçлă, тăван чĕлхемĕр пулсан – эпир пуян, тăван чĕлхемĕр пулсан – эпир хастар, тăван чĕлхемĕр пулсан – эпир патвар.

Тăван чĕлхе эсĕ чуна уçатăн, çепĕçлĕх кĕртетĕн, çавăнпа эсĕ чăвашла калаçнăшăн савăнатăп. Чуна эсĕ епле лăпкăн ачашлатăн, канăç кÿретĕн. Санăн сăпкунта эпĕ ĕмĕрлĕхех лăпкăлăх тупăп!

Эй, çамрăксем! Халăх ăс-хакăлĕн пуянлăхне пăрахăçа кăларас марчче! Тăван чăваш чĕлхи илемне ĕмĕр тăршшĕпе çĕклесе пырасчĕ!