Разработка урока по калмыцкому языку на тему "Хальмг Таңһчин сүлд" (9 класс)
презентация к уроку (9 класс)

Коксунова Н.Б.,

Хар-Булгин дундын школын хальмг келнә багш

Кичәлин төр:        Хальмг Таңһчин сүлд

Кичәлин күцл:

1.Сурһмҗин: күүндвр тогтаҗ чадлһн, ахр келвр тогтаҗ чадлһн, сурһульчнрин келнә көрңгинь байҗаж, келлһинь соньмсулҗ өргҗүллһн.

2.Сурһмҗлачин : төрскн һазр –усндан дурта болтха гисн уха оруллһн.

3.Өргҗүллһнә:  Хальмг Таңһчин сүлдин тускар медҗ авлһн.

Кичәлин  йовуд:

Дөңцл эв-арһ: «Хальмг Таңһчин сүлд» гидг презентац, карточкс, тест, зургуд

I.Мендлһн.

-Менд бәәнт? Яһҗ хонвт? Өрк-бүлтн ямаран?

-Гем уга, йир сән. Му биш , йир сән.

  II.Багшин уг.

Күн болһнд өссн –боссн һазр бәәдг.Күн болһн эврәннь төрскн һазртан дурта , юнгад гихлә төрскн һазр   эңкр болдг.

 Эндр бидн «Хальмг Таңһчин сүлд» гидг төрәр күүндвр кеһәд,  ахр келвр тогтахвидн.

III.Дассан давтлһн.

1.Төрскн гисн юмб?

2. Хальмг улсин төрскн  ямаран һазр?

3. Хальмг Таңһчин  зөөр заатн?

4.Хальмг Таңһчин белгдл (символ ) заатн?

5. Хальмг Таңһчин тугин тускар келтн.

IV. « Хальмг Таңһчин сүлд» гидг текст умшлһн.

(«Хальмг Таңһчин сүлд » гидг презентац олзллһн)

Хальмг Таңһчин сүлд

Хальмг Таңһчин сүлдд улан зала, дѳрвн тѳѳлг, зег, бадм цецг, цаһан хадг зурата.

Тал дунднь улан зала зурата. Улан зала мѳргүлин әрүн темдг бәәсмн, бадм цецгин секгдсн миңһн хамтхасн болҗана (1437 җил – Таһн тәәҗ, 1750 җил – Дондг-Дайши ѳѳрд улс махла деерән улан залата болх зѳвтә гиҗ заксмн). Улан ѳңг байрин, җирһлин темдг.    

Деернь дѳрвн тѳѳлг зурата. Келкәтә дѳрвн тѳѳлг – дѳрвн ѳѳрд хамцсна темдг болҗана. Келкәтә дѳрвн тѳѳлг делкән дѳрвн үзгин келн-улсла иньглтин, эвин зокалар бәәхмн гисн темдг. Мана бурхн-шаҗна, чирә-зүсин ѳңг. Хальмг һазр оньдин нарта сәәхн бәәтхә гисн темдг.

Зег мана ѳвкнрин нүүһәд йовсн авц-бәрциг темдглҗәнә. Бийән цеврлһнә цаһан хаалһд орхиг медүлҗәнә.

Бадм цецг уста һазрт урһдг болвчн, сәәхн цаһан ѳңгтә. Ямаран чигн күчр-күндин хѳѳн шин сәәхн җирһл эрк биш ирх гисн тоолвриг эн цецглә залһлдулҗ келҗ болхмн.

Дора цаһан хадг зурата. Цаһан хадг цуг олн келн-улсиг күндлҗәх сана медүлҗәнә. Хадг күндллһнә темдг болҗана. Цаһан ѳңг мана цуг үүлдврин эв делдгч сана-седкл медүлҗәнә.

V. Текстәр көдллһн.

1.Үгллин көдлмш:

А) меддг үгмүд заатн.

Б) шин үгмүд бичтн : зала, дѳрвн тѳѳлг, зег, бадм цецг, хадг

В) үгин ниицлһс тогтатн: улан зала, дѳрвн тѳѳлг, хатхмр зег, сәәхн бадм цецг, цаһан хадг

Г) зәңгс тогтатн: Сурһульчнр гиичнрт цаһан хадг белглв.

VI.Грамматик.

1.Синтаксическ йилһлт.

Зег мана ѳвкнрин нүүһәд йовсн авц-бәрциг темдглҗәнә.        

2.Морфологическ йилһлт.

хаалһд

медүлҗәнә

орхиг

3. Фонетическ йилһлт.

сәәхн

зала

V.Таблиц тогталһн.

VI. Таблиц хәләһәд,  Хальмг Таңһчин сүлдин тускар келвр тогтах.

VII. Күүндвр.

1. Хальмг Таңһчин сүлдин тускар хоорндан  күүндх.
2. Наадн (ролевая игра). Нег күн - Хальмг таңһчин иргн, наадкснь- шинҗәнә хальмгуд. Күүндврин төр - «Хальмг  Таңһч»

     VIII. Зәңгләчнр.

Орчуллһна көдлмш.

1. Бадм цецг.

Бадм цецг Индьд, Китд болн Хальмг Тангчд урһна.Эн сәәхн цецгүд уснд урһна.Бадм цецг ноха сарла цецглнә.Эн цецгин туск домгуд олн. Тер тууҗс дунд Буддан туск тууҗ соньн. Будда Индийск далаг бадм цецг деер сууһад һатлҗ.

2.Хадак.

Хадак используется как символ (белгдл)  в гербах: Монголии, Бурятии, Калмыкии, Тувы. В Бурятии хадак может быть белого, синего, жёлтого и зелёного цветов. Калмыки чаще (нурһлҗ) всего дарят хадаки белого цвета. Белый хадак – символ чистоты, чистых помыслов. Хадаки вручаются гостям в знак уважения , дружбы и мира.

IX. Ашлвр:

1. Эндр юуна тускар күүндүвидн?
2. Хальмг Таңһчин сүлдин тускар ю медүвидн?

X. Тест 1.

1). Хальмг Таңһчин сүлдд юн  зурата биш?

1.дөрвн төөлг                          3.зег

2.буудя                                     4.хадг

2).Бадм цецг альд урһхш?

1. Америкд                         3.Китд

  2.Индьд                            4. Хальмг Таңһчд

3).Юн дөрвн өөрдин ханьцсна темдг медүлнә?

1.зег                                       3.улан зала

2.дөрвн төөлг                      4.бадм цецг

Тест 2.

Ямаран үг үлү?

1.туг                1. зег                    1. цаһан

2.частр            2.бадм цецг        2.улан

3. тег                3. хадг                3.көк

4.сүлд             4.бамб цецг          4. хар

XI. Рефлексий  келһн: (кичәлин тускар эврәннь санан-ухаһан медүлх)

- ……намаг соньмсулв

-……..нанд таасгдв.

-…….би медҗ авув.

-…….би тодлҗ авув.

XII. Герин даалһвр: «Хальмг Таңһчин сүлд» гидг келвр тогтах.