«Үр Сар – хальмг улсин нәр» - спортивн марһана сценарь
план-конспект по физкультуре

«Үр Сар – хальмг улсин нәр» - спортивн марһана сценарь

Ах болн школд белдлһнә баг

Һардач: 

         Көвүд-күүкд, эндр йир байрта сәәхн өдр болҗана. Эндр мадн Үр Сар гидг нәәрән давулхмн. Эн нәр маднур ик холас ирсн нәр. Ик кезәнә мана өвкнр эн нәәриг давулдг бәәҗ. Зун цаг ирв гиһәд, йиртмҗ сәәхрәд, өңгән сольв гиһәд, үкр-мал дала болн сән төл өгв гиһәд байрлдг бәәҗ. Цуг эн байран нәәрт хүврәдг бәәҗ.

Үр Сар орҗ ирнә. Һартан ноһана багла бәрҗ. Күүкдәс менд сурна.

Үр Сар: 

Эңкр бичкдүд, би тадниг хальмг улсин нег сәәхн байрин нәәрлә йөрәҗәнәв.

                                                Зунин һурвн сармудт,

                                                Зөөрәр савтн дүртхә!

                                                Зурһан зүүл өвснд

                                                Зурмна толһа бәәтхә!

                                                Үрс, үрс үрсич

                                                Үй-үйд дамҗулыч,

                                                Җирлһлин хаалһ угтаһич!

- гиһәд, кезәнә мана өвкнр нег-негән йөрәдг бәәҗ.

         Эн нәәриг хальмг улс бүкл сардан давулдг бәәҗ.  Мана өвкнр йиртмҗ өңгән сольв, сәәхрв гиһәд, дала ноһан, өвсн, цецгүд урһв гиһәд байрлдг бәәҗ.

Күүкд, мини һарт ноһадын болн цецгүдин баглас бәәнә.

Ода мадн «Таняд автн!» гидг наадн наадхм.

Наадна йовуд: Үр сар ноһа эс гиҗ цецг үзүлнә (зургуд олзлҗ болҗана). Күүкд чикәр эднә нерд зааҗ келнә. Бичкдүд эднә нерд эс медхлә, Үр сар нердинь орс келәр келх зөвтә, күүкд хәрүһинь хальмгар келнә.

Үлгүрнь: ромашка – камб,  полынь – шарлҗн, василек - көк цецг, подорожник – тавн сала, ландыш - мә цецг болн нань чигн.

Һардач: Күүкд йиртмҗин хүврлтин тускар шүлгүд  умшх

1- гч күүкн:

Көк ноһан һазриг

Көнҗл мет хучна.

Тиниһәд,  деернь кевтәд

Теңгр хәләхд айта.

2 -гч күүкн:

Көк җөөлн ноһан

Күүнә нүд авлна,

                                                    Кеер цевр аһарт

   Күүнә седкл ханна.

«Хур» - дун

 Һардач : Үр сариг хальмг улс бүкл сардан давулдг бәәҗ. Нәр-наадд болн олн-зүсн марһас давулдг бәәҗ.

         Эндр мадн бас  марһа давулхм. Марһанд хойр   баг  орлцх.

Нег багин нернь – «Хоңһрин ачнр», наадкнь –«Җаңһрин ачнр».

Мана марһа хәләһәд, ашлвр һарһхинь – жюри ( талдан багин сурһмҗлачнр, эк-эцкнр болн нань чигн улс орлцҗ болҗана). Үр Сар бас жюрин гешүн болна.    

Кезәнә мана өвкнр нүүһәд йовдг бәәҗ. Нүүхләрн оньдин бәәцинь өлг-эдән цуглулад, тәмән болн мөрн деер ачад, сән һазр, идг хәәһәд йовдг бәәҗ.

Ода мадн  «Хотна нүүлһн» гидг шулун наад наадхм.        

                                        «Хотна нүүлһн» - шулун наадн

Дөңцл: 4 бүслүр, герин өлг-эднə юмс(2 бортх, 2 ширдг, 2 ааһ, 2 бүс, 2 шилвр

              болн   нань чигн).

                                             Наадна зокал

          Өрəн хойр хаҗуһар хошад бүслүр нег-негнəс холд тəвгднə.  Өмн бəəсн хойр бүслүрднь күүкдин тооһар герин өлг-эднə юмс  тəвгднə.  Υлгүрнь: тавн күүкд – тавн өлг-эд (ташмг, ааһ, бортх, кепцг, щирдг).

        Наадна йовуд

           Күүкд хойр багд хувагдна. Көгҗмин айс эклсн цагла, өмн зогсчасн багмудын хойр күн һарад гүүһəд, бүслүрт бəəсн герин өлг-эднə юм авад, талдан бүслүрт тəвнə. Тəвчкəд, бийнь күүкдин ард ирəд зогсна. Дəкəд хойрдгч күн (3,4,5…) гүүһəд,  бас нег юм авна. Кенə баг түрүн болҗ цуг өлг-эдəн «зөөһəд» чилəнə, тедн диилвр бəрнə.

Жюри кенә баг түрүн болҗ  «нүүһәд» ирсинь зааҗ  келәд, баг болһнд   темдг тәвнә.

Һардач:

         Эн сәәхн байрин өдрлә мана өвкнр хоорндан бөк бәрлдг бәәҗ. Ода  бөкнрин марһан болх. Баг болһнас чидлән сөрх көвүд бәәхлә, нааран һартн.

«Бөкнр»- марһан

Дөңцл: 1 ик бүслүр (эс гиҗ арһмҗн, деесн

        Наадна зокал

         Хоран тал дунд  нег ик бүслүр тәвгднә.  (Бүслүр уга болхла,  ут арһмҗас эс гиҗ  ут дееснәс күрәлң (круг) кех кергтә).  Баг болһнас бөкнр һарна. Бөкнр нег-негнәнь ээм деер хойр һаран тәвнә. Докъя өгсн цагла, эдн нег - негән күрәлңгәс түлкәд һарһх зөвтә.

        Наадна йовуд

         Баг болһна бөкнр күрәлң дотр орад зогсна. Һаран өгәд нег-негнәсн менд сурна. Көгҗмин айс эклхлә, тедн нег-негән күрәлңгәс түлкәд һарһхар седнә. Кен түрүн  түлкәд һарһна, тер диилвр бәрнә.

        Эн марһана  аш жюри күүкдт келҗ  өгнә.

Һардач:

          Кезәнә мана өвкнр дөрвн зүсн мал өскдг  бәәҗ. Күүкд, нанд малын нерд заатн.

Күүкд: Темән, үкр, мөрн, хөн.

Һардач: 

          Чик!  Эн малын негнь - мөрн. Өвкнр йир сән мөрчнр бәәҗ. Мөртәһән олн-зүсн дәәнд орлцад, өшәтнрән диилнә. Дәкәд болхла, эдн хоорндан мөрнә урлда давулдг бәәҗ. Ода мадн бас мөрнә урлда давулхм.

«Хурдн мөрч» - шулун наадн

Дөңцл:  Мөрнә толһа зурата хойр маск,  2 сандл

Наадна зокал

          Өрән дунд нег-негнәснь холд биш хойр сандл тәвгднә. Сандл болһнд неҗәд маск тәвгднә. Хойр багин күүкд нег-негнәнь ард зогсна. Түрүн зогсчасн  багмудын хойр күн докъя өгсн цагт,  хурдар «довтлад», сандл деер бәәсн маск толһадан өмснә. Дәкәд дарунь тәәләд, сандл деер тәвчкәд, хәрү багин күүкдүр «довтлад» ирнә.

Наадна йовуд

          Наадн эклнә, хойр багин күүкд белн болна. Көгҗмин айс эклхлә, түрүн зогсчасн хойр багин күүкд «довтлад» һарна. Сандл деер бәәсн маск шулун өмснә, дарунь тәәләд тәвчкәд, хурдар «довтлад», багин күүкд зогсчасн ард ирәд зогсна. Хойрдгчнь (3,4,5…) «довтлна». Кенә баг түрүн болад ирнә, тедн диилвр бәрнә.

                Жюри эн марһа үнлнә.

Һардач:

          Эн байрин өдрмүдт мана хальмгуд олн-зүсн нәр кедг бәәҗ. Эдн йир сән дуучнр, биичнр бәәҗ. Ода болхла, дууһин  болн бииһин  марһас эклхмн.

1. Баг болһн эврә  тааста дууһан дуулна

2. Баг болһн белдсн бииһән биилнә.

Эн марһасин тускар жюрин үг.

Һардач:

           Кезәңк хальмгуд йир келндән хурц, билгтә, цецн улс бәәҗ. Амн үгин зөөр медлһнә марһа давулхмн.

           Хойр багин күүкд медсн амн үгин зөөр (үлгүрмүд, тәәлвртә туульс, дарҗңгуд, йөрәлмүд, тоолдгуд болн нань чигн) келәд,марһлдна.

Жюрин үг:

Һардач: 

          Күүкд, мадн эндр цаган сәәнәр давулвидн. Ода жюри давсн марһасин тускар келҗ өгх.

Үр Сар:

          Күндтә бичкдүд! Эндр  мадн цуһар йир сәәнәр амрувидн. Тадн маднд эврәннь чидлән үзүлвт, кен хурднь, кен цецнь медҗ авуввидн. Тадн цуһар ухата, билгтә, чаңһ-чиирг бәәҗит.

Үр Сар күүкд белг төгәҗ  өгнә.

Иим кевәр нәр чилнә.