Ачам дугайында сактыышкыннар
классный час

                         Ооржак Чээнекеевич Комбуй

Дайын чылдары ырап бар-даа чыдар болза, ооң чаңгызы чыл келген тудум улам диңмиттии-биле биске чаңгыланып чоруур.

Комбуй  Ооржак Чээнекеевичиниң Ада-чурттуң  дайынынга канчаар киржип  турганының дугайында   бистиң  школаның тыва дыл болгаш чогаал башкызы Шагдыр Светлана Ооржаковна ачазы чугаалаан  сактыышкынын  аныяк өскенге допчулап  таныштырган:

«Ооржак  Чээнекеевич  Комбуй 1918 чылдың март айда  Чөөн-Хемчик кожууннуң  Хөндергейге  төрүттүнген. Тывага национал  бижик  нептерээниниң соонда, Чадаанага  бижикке өөренип алган. 30 чылдарның төнчүзүнде Кызылга өрт шерииниң  дайынчызы апарган. Узун дурт-сынныг,   мөге-шыырак  дурт-сынныг  болурга, ону 1940 чылда АРШ-ге кыйгырткан. Ооржак Комбуй шериг мергежилге  сундулуу, кызымаккай чүткүлү дээш, сержант атка чедип, взводунуң командириниң дузалакчызы, улуг сержант эргелиг  бооп, 1942 чылда нам кежигүнүнге кирип алган. Кажан фашистиг Германия  Совет Эвилелинче   оор езу-биле халдаан соонда, фашистиг эжелекчилерни чылча шавар  дугайында   ССРЭ-ниң  элчин  черинге , ТАР  шериг херээниң яамызынче  билдириишкин киирген. Бедик сеткил, күзел турда, херек  кырынга боттандырарынга чедир  хөй үе негеттинмээн,  1943 чылда  дайынче баарын чөпшээрээн.  Ол-ла чылдың сентябрь 1-де  тыва эки турачы аъттыг шериг эскадрону аъттаныпкан. Дайын шөлүнче аъттаныр дээн 206 эки турачыларны капитан Кечил-оол Түлүш Чазак бажынының  баарынга чыскаапкан. ТАР-ның НАМ, Чазааның баштынчылары фронт баар эки турачыларга чагыг сөзүн берип, дайызынны чылча шавышкаш, Тывазынга ээп чанып келген.        

Улуг сержант Комбуй Ооржак эки турачы аъттыг эскадроннуң Сат Бүрзекей командылаан взводунун салбыр командири болуп, Украинаның хөй-хөй хоорай, суурларын хостаарынга эрес-дидим чоруун көргүскен.

1944 чылдың февраль 11-де Дубно хоорай-биле барык тудуш Сурмичини хостаар дээш тулчуушкунга будунче аар балыглаткан, хөй хан төгүлгенинден билинместей   берген. Оон миннип келиримге, хөй балыгланган, өлген улус аразында чыдыр мен, бир орус офицер чанымче үңгеп келгеш, холум анаа боорга, бөлүк гранаталар тутсуп кагды. Солагай талаже айыткаш, бир чүве чугаалааш, чүгле «танк» деп сөстү эки билир болган. Оон оттар чырып кел, холдары анаа улус дөгере гранаталарын белеткей берди, ол база-ла дөгерни берди. Оттар чоокшулап келзе, танкылар эвес, оларны алыр дээн машиналар болду. Ровно хоорайдан Киев хоорайның госпиталынга эккелген. Будун кезип, өрүмнеп тургаш кирген огун уштуп эмнеп каан. Госпитальга чыдырда,  «Тыва кижи бар бе?» дээн үн дынналган, оон көөрге,  Улуг-Хем чурттуг Бегзи-Хуурак болган.

Удатпаанда сегип үнгеш, тускай эмчи комиссиязын эрткеш, фронтуже катап чорупкан.

Чехословакияны хосташкаш, Венгрияның кызыгаарынга келгеш, изиг тулчуушкун үезинде база катап  балыглаткан, а эжи Данзын-оол бир будун чидирген. Госпитальга чыдырда, тыва өөрү шагда Тываже чана берген. Сегий бээрге чандырыпкан. Данзын-оолдуң бир буду шуут чок, ооң орнунда ыяш суп каан, ийи даянгыыштыг, ол чаңгыс даянгыыштыг болган мен. Москвага келгеш, шериг комендатуразының чанынга чеде берген. Бир майор келгеш, чүве айтырган. Данзын-оол соора орустап алган, ол дээш, оларны гауптвахтыга дескеннер аразынга суп каан. Эртенинде генерал кижи келгеш,  документилерни көргеш, майорну кончуп-кончуп, Тываның элчин черинге дужаап берген. Анаа баргаш, Тыва Арат Республиканың  Совет Эвилелиниң составынга киргенин  дыңнааннар.

Москвадан Ковровка келгеш, оон Тываже үдеп, «Тулчуушкунче» деп ырыны оркестрге ойнай бээрге. ыглажыпканнар.

Элээн хой айлар эрткен соонда, Тывазынче чедип келирге, 1944 чылдың апрель 9-та Тываның нам, чазаанга чоруткан рапортунда капитан Кечил-оол мынчаар бижээн: «Сес кижи дайын шөлүнге читкен». «Оглуңар маадырлыы-биле өлген» деп дыңнадыгны Ооржак Комбуйнуң ада-иези база алган болгаш   Төрээн чурт дээш  «маадырлыы-биле  өлген»  оглунуң доюн  кылып каапкан болган,  оглу  1944 чылдың күскээр  кыжын дириг  чедип  кээрге, өөрээнинден  күжүр иези  ыглап  турган. Бистиң    ачавыс биске кезээде-ле мынча деп чугаалаар: «Дайын өртүн көрген кижи-дир мен. Биске чүгле тайбын  херек. Ажы-төлдеривистиң  аас-кежиктиг  келир өйү,  бүгү   чон, салгалдарывыс омак-хөглүг  чурттазын  дээш ажылдап, чурттаар силер.»

Ооржак Комбуйнуң дайын   шөлдеринге  маадырлыг чоруун Ада-чурттуң дайынының «Алдар» ордениниң 2-ги чергези-биле,  ТАР-ның чазаа  «Күш-ажыл» ордени, В.И. Лениниң 100 харлаанынга тураскаааткан юбилей  медаль, «Дайынчы шылгарал дээш» медальдың 1,2,3-кү чергези база  «ССРЭ-ниң Иштики  херектер министерствозунуң  тергиини» деп  атты тыпсып, Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң  Президиумунуң Хүндүлүг бижии-биле шаңнаткан.

Дайындан  ээп чанып келгеш, Ооржак Комбуй Чөөн-Хемчик кожууннуң   шериг  комиссариадынга  инструкторлап турган. 1946 чылдан 1950 чылга чедир Тес-Хем кожууннуң  Берт-Даг сумузунга даргалап  чораан. 1952 чылдан 1970  чылга  чедир кем-херек үүлгедикчилери-биле чаныш-сыныш чок демиселди  чорудуп, хөй-ниитиниң корум-чурумун  камгалаарынга  бодунуң  тура-соруун, билиин  берген. Тес-Хем,  Өвүр  кожууннарның  иштики херектер килдизиниң начальнигинге хөй чылдарда ажылдаан, а Чөөн-Хемчик кожууннуң иштики херектер килдизиниң оралакчызы бооп пенсияже үнгүжеге шагдаанын берге ажылын ол участок инспекторундан эгелээш, милицияның майору эрге-дужаал-биле бодунуң буянныг ажылындан халашкан.

Ооржак Комбуй биле Клавдия Дангытовна Кызылга таваржы бергеш, 1946 чылда өг-бүле туткан. Ол-ла чылын улуг уруу Галина төрүттүнген. Ол бүгү назынында Самагалдайның почтазынга ажылдаан, бир чыл болгаш ийи дугаар уруу Алла төрүттүнген база-ла Самагалдайның почта салбырынга телефонистеп пенсияже үнгүже ажылдаан. Улуг оглу Анай-оол Чадаананың үндүрүг инспекциязындан хүндүлүг дыштанылгаже үнген. Хеймер уруу Светлана Чадаананың № 3 школада тыва дыл, чогаал башкызы, «Улус өөредилгезиниң тергиини» хөрек демдээниң  эдилекчизи, күш-ажылдың хоочуну. Ачазының изин истеп, Владимир милиция шугумунга ажылдап тургаш, албан-херек хүлээлгезин күүседип тургаш, амы-тынындан чарылган. Виктор милиция шугумунга ажылдап чорааш.пенсияже капитан эргелиг үнген. Николай 2 группаның инвалиди, хөгжүмге, ырлаарынга талантылыг. Хеймер оглу Сергей чаш назынында айыылга таварышкаш чок болган.

                Комбуй Чээнекейович биле Клавдия Дангытовна 8 ажы-төлүн төлептиг кижилер кылдыр өстүрүп-кижизиткен.Ынчангаш олар ада-иевистиң овур-хевирлерин сактып, бодап, оларның чагыг-сумезин чандыр баспайн, алдар-адын сыкпайн чоруур бис.            

Допчу намдары

Комбуй Ооржак Ченекеевич

оонун ишти - Ооржак КлавдияТангытовна

улуг уруу - Комбуй Тамара Ооржаковна      01.11.1946ч.

                       Ооржак Клавдия Комбуйлар ажы-тѳлдери-биле кады