7 чудес Михайловки урок в7 классе
план-конспект урока (7 класс)

7 класс

Темэ: Түрэһэн нютагайм байгаали

Зорилго: 1. «Түрэһэн нютагайм байгаали» гэжэ шэнэ темэ гараха, Михайловка нютагай 7 гайхамшаг тухай хөөрэлдөө хэхэ.

                2. үхибүүдые түрэл нютагтаа дуратайгаар, байгаалидаа гамтайгаар           хандаха гэһэн ойлгосыень дээшэлүүлхэ.

                              Сайн байна, үхибүүд!

-Буряад хэлэнэйнгээ хэшээл Буряад республикын гимнһээ эхилхэмнай, тиимэһээ бултадаа бодохыетнай гуйнаб.

(Буряад республикын гимн дуулана, слайднууд дээрэ Буряад ороной байгаали харуулагдана).

- Зай, мүнөө Буряад республикын гимн шагнаба гээшэт. Ямар мэдэрэл танай һанаанда бии болооб? Юун тухай һанабат? (Буряад орон тухайгаа омогорхол, байгаалиин һайханиие,       )  

- Буряад оромнай Россин Федерациин мэдэлдэ ороно гээшэ, тиимэ тула таанар нэгэнтэ бэшэ Россин гимн «Славься, Отечество» шагнаһан байгаа ёһотойт.

-Россин гимн Буряад ороной гимнһээ юугээрээ илгаатайб? (Россин гимн соо эб найрамдал тухай, тэрэнэй һүрөөтэйе, хүсэтэйе, Росси гүрэнэй мэдэлдэ ороһон республикануудай эб найрамдал тухай дуулагдана, харин Буряад ороной гимн соо байгаалиин гоё һайхан тухай, түрэһэн нютагтаа дурлал, Буряад ороной нангин газарнууд тухай, баяр хүргэхэ тухай хэлэгдэнэ).

 Номгохоноор, аянгатуулан дуулагдана.

-Зүб даа. Тиихэдээ манай хэшээлэй темэ хадаа «Түрэһэн нютагай байгаали»

гэжэ нэрэтэй болоно. «Таёжная, озёрная, степная» гэхэдээ манай байгаалиин үзэсхэлэн һайханиие, тэрэнэй дабтагдашагүй тухай хэлэгдэнэ. Ганса Байгал далаймнай хадаа Юнескын список соо оруулагдаһан гээд һануулая. 2008 ондо «Россин долоон гайхамшаг» гэжэ Интернет-конкурсдо 2-хи һуури эзэлээ һэн. 1-дэхи һуурида Камчаткада байдаг Долина гейзеров абаа һэн. Энэ үшөө дахин манай Буряад ороной байгаалиин үзэмжэ һайханиие гэршэлнэ.  2009 ондо манай республикын байгаалиин ресурснуудай министерство «Буряад ороной долоон гайхамшаг » гэжэ конкурс үнгэргэһэн байна. Ямар

байгаалиин объектнүүд тэндэ хабаадаһан байнаб гэжэ таниие Интернет соо олооройт гэжэ даабари үгэһэн байнаб. Хэн хэлэхэб? (үхибүүд хойно хойноһоонь нэрлэнэ). Багша энэ объект юугээрээ мэдээжэб, хаана байдагби, аршаан хүнэй бэедэ ямар туһатайб, юундэ Буряад ороной эгээ һайхан газарнуудай нэгэн болоноб г. м. асуудалнуудые һураха.

-Мүнөө мэдэсыетнай шалгажа, «Буряад ороной долоон гайхамшаг» тухай тестировани үнгэргэхэбди. Тест гарахынгаа урда тээ, мэдэгдэхэгүй үгэнүүдэй оршуулга һайнаар харагты.

1 группа тестировани хэжэ эхилнэ

-Хэн хэжэ дүүргэнэб, өөрынгөө дүнгүүдые самбарта бэшэхэ

2 группа «Буряад ороной байгаали» гэжэ темээр шэнэ үгэнүүдтэй ба холбуулалнуудтай танилсана. Һүүлдэнь эдэ үгэнүүдээрээ мэдүүлэлнүүдые зохёоно.( Михайловкын газарнуудаар рассказ зохёохоёо).

Мы восхищаемся-бидэ һайхашаанабди

Святые места-нангин газар

Минеральные источники-

Тайга-тайга

Лесные богатства-ойн баялиг

Животный мир-ангуудай юртэмсэ

 Лиственница-шэнэһэн

Сосна-нарһан

Кедр-хуша

-Манда эгээ дүтэ Үндэр баабай гэжэ газар оршоно. Тэрэ хада тухай юун гэжэ мэдээбта?

Урда зүгһөө ерэһэниие

Угтажа абадаг Үндэр Баабай,

Уруудажа аянда мордоһониие

Үдэшэжэ үлэдэг Үндэр Баабай

Үндэр Баабайн Буряад ороной байгаалиин 7 гайхамшагай нэгэн болоходонь

Үлэгшэн нютагай зон булта шахуу дуугаа үгэжэ, тоонто нютагайнгаа ёһотой патриодууд байһанаа гэршэлээ. Манай аймагһаа хамта 15 байгаалиин һайхан газарнууд ороо.Тэрээн соо манай Михайловкаһаа нэгэшье объект үгы бшуу даа. Бидэ өөһэдөө эдэбхи гаргаха байгаабди. Иимэ Интернет-конкурснууд үшөө болохо гэжэ найдагдана. Тиигээд мүнөөдэр хэшээлдээ бидэ тэрэ конкурсдо хабаадажа байһан шэнги болоё. Ямар газарамнай тэрэ конкурсда хабаадаха байгааб гэжэ шэлэе. Таанад гэртээ түрэһэн нютагайнгаа эгээ һайхан зүйлнүүдые оложо багахан элидхэлнүүдые бэлдээд ерэхэ байгаа һэнта.

 Хүндэтэ  һурагшад!  Мүнөө таанар  нютагай 7 байгаалиин гайхамшаг тухай элидхэлнүүдые шагнаад, эгээ һүүлдэ нэгэ өөртөө һайшаагдаһан байгаалиин үзэгдэлдэ дуугаа үгэхэ болонот.  

Үхибүүдэй хөөрөөн:

Хайрхан таабай (1 һурагша)

Хайрхан таабай гэжэ нэрэтэй уула Буряад-Монголой хилэ дээрэ оршодог. Энэ хадаа гансашье манай Михайловкын бэшэ, мүн баһа Захааминай, Буряад ороной обоо уулануудай нэгэниинь болоно.

Домогой хуудаһа ирахада энэ нангин обоогой эзэниинь сэрэгэй хүн, генерал зиндаатай байһан гэхэ. Манай Михайловка нютагта буужа ерэһэн хүнүүдтэ ехэ һайн хандасатай, харасатай юм.

Һайхан мори тэргэдэ һууһан Хайрхан таабай зарим хүнүүдтэ харагдаһаншье байха.

Хайрхан таабайдаа манай Михайловкын зон ехэ шүтэдэг, мүргэдэг, зунай дунда һарын эхеэр гансал эрэшүүл морёор гаража обоогоо тахидаг юм. Мянга юһэн зуун дүшэн нэгэн ондо (1941) фашис дайсадые дарахын тухай туһа эрижэ манай нютагай зон ехэ мүргэл хэһэн юм ха. Энэ гайхамшагта үндэр, тэнгэри тулама обоогой оройдо манай физикын багша Будаев Бальжинима Цыбикжапович 4 дахин гаралсаһан байна. Энэ обоо уулада гарахын тулада хилэ дабаха тусхай үнэмшэлгэ абаха хэрэгтэй юм. Һайн һайхан ажаһуухымнай тула Хайрхан таабаймнай манияа ходо харалсажа байдаг.

Мангилагтын аршаан (2 һурагша)

Командирскэ поли (3 һурагша)

Үшөө нэгэ газар тухай хөөрэхэмни. Сээжэ гол өөдэмнай «Командирскэ поли» гэжэ нэрэтэй нэгэ газар бии.  Иимэ нэрэ энэ газарта улаан сэрэгшэдэй эрэлхэг командирай баатарай үхэлөөр унаһан дурасхаал болгон үгтэһэн юм. Улаан дүлэтэ бадма лёнхобуудай дэльбэнүүд хабарай һүүл һарада задаржа, нангин газарай гэршэ болон арюухан һэбшээндэ найгалзан байдаг

Элһэтэ талмай (4 һурагша)

Михайловкын зүүн талада Бордошо гэжэ нэрэтэй газарта нэгэ ехэ элһэн талмай бии. Манай нютагай зон бага ябахадаа энэ газарта ерэжэ элһэн хотонуудые барижа наадахадаа элдэб янзын  урданай юумэнүүдые олоһоноо хөөрэдэг: зэд мүнгэ, элдэб юумэнэй эбдэрхэй, түгдэрхэй, яһануудые, мүн элдэб янзын  шулуунууд олдоһон байха. Тусхай мэргэжэлтэй зон энээгээр һонирхожо, олдоһон юумэнүүдые абаашаһан байгаа. Энэ Элһэтэ талмай урдын неолит үеын хүнэй байһан һуури гэжэ таамаглал бии юм. Мүнөө тэндэ сүл губиһаашье дутуугүй элһэн бии гээшэ.

1. Сагаан Хүтэл (5 һурагша)

Лусууд (6 һурагша)

«Лусууд»- газар бүхэнэй уһа голнуудай, мүрэнүүдэй эзэниинь гээшэ. Бага Бордошо гэжэ газарта Зэдэ гол ехэ гоё годируу хэжэ, урасхал уһаяа саашань урадхуулдаг. Наранай орожо байха үедэ энэ зураглал үшөөшье һайханаар харагдадаг. Иимэ газарта манай нютагай зон лама, бөөгөөр Лусууд- Уһанай эзэ тахюулдаг. Эндэ Зэдэ мүрэн үбэлдөөшье хүрэдэггүй, юундэб гэхэдэ тэрэ олон горхонуудай уһаар ундалжа байһандал адли.

7.Марасун (7 һурагша)

 «Марасун» али «Марса» урда сагта бүтүү ой модотой, зэрлиг ямаа, гүрөөһэдэй хужарладаг газар байһан байгаа. Михайловкымнай зондо энэ  ехэ нангин газар гэжэ тоологдодог. Юундэб гэхэдэ, граждан дайнай үедэ эндэ шанга шуһата тулалдаан болоо. Барон Унгернын тэрьелжэ ябаһан сэрэгшэд Марасунай үндэрһөө нютагай зониие хюдажа ороо. Хоёр талаһаа ехэ олон зон алуулһан байна. Тиигэжэ энэ газар хүнэй шуһа адхарһан, нангин газар гэжэ тоологдоно. Мүнөө тэндэ Михайловкын атаман Геннадий Филлипович Яньковой ударидалга доро «Мүргэлэй хэрээһэн»- «Поклонный крест» бодхоогдоод байна.

1 һурагша ябаад, баллнуудтай саарһануудые суглуулха

     -Зай, иигээд манай нютагай «Байгаалиин долоон гайхамшаг» гэжэ конкурс түгэсэбэ. 1 һуури … эзэлээ.

Гэрэй даабари:

«Михайловкын 7 гайхамшаг» гэжэ экскурсионно маршрудтай буклет хэхэ,

түрэһэн нютагай байгаали тухай рассказ зохёохо.