Ю. Скворцовăн «Ултăк» тата К. Паустовскин «Зарубки на сердце» калавĕсенчи ашшĕ-амăшĕ тата ачисем
план-конспект урока (7 класс) по теме

Урок теми: Ю. Скворцовăн «Ултăк» тата К. Паустовскин «Зарубки на сердце» калавĕсенчи ашшĕ-амăшĕ тата ачисем

Урок тĕсĕ: тишкерÿ урокĕ

Сапăрлăх тĕллевĕ: проза ăстин пултарулăхне хаклама вĕрентесси, калав чĕлхин илемлĕхне туйма вĕрентесси, пуплев культурине аталантарасси, пĕр-пĕр çын шухăшне, калаçăвне итлеме хăнăхтарасси.

Пĕлÿ тĕллевĕ:

1. Ю. Скворцовăн «Ултăк» тата К. Паустовскин «Зарубки на сердце» хайлавĕсене танлаштарса тишкересси.
2. Хайлавсенчи сюжет йĕрне сăнасси, сăнарсене хак парасси.
3. Çыравçă çын чун-чĕрине уçмалли мелсене пăхасси.

Аталантару тĕллевĕ:

1. Ачасен калаçу чĕлхине аталантарасси.
2. Харпăр хăйĕн шухăшне уççăн калама хăнăхтарасси.
3. Кăмăл-туйăм туртăмне аталантарасси.
4. Танлаштару тума вĕрентесси.

Воспитани тĕллевĕ:

1. Ырă кăмăллă пулма вĕрентесси.
2. Атте-аннене хисеплеме, хаклама вĕрентесси.
3. Ачисем ашшĕ-амăшĕ умĕнче яланах пысăк парăмра пулнине, кирек хăш самантра та пулăшма хатĕр пулнине туйса илме вĕрентесси.

Урок мелĕсемпе меслечĕсем: учитель сăмахĕ, проблемăлла ыйтусем, текста тишкерни, кластер туни, сăнарсене танлаштарни, вĕренекен пĕлтерни, «икĕ енлĕ дневник», «виçĕ енлĕ дневник», эпиграфпа усă курни, словарь ĕçĕ, пĕтĕмлетÿ.

Курăмлăх хатĕрĕсем: К. Паустовскин тата Ю. Скворцовăн портречĕсем, компьютер, проектор, аудиодиск.

Пуплеве аталнтарасси:

1. Вуланине кĕскен каласа пани.
2.  Хайлава хак пани.
3. Сăнарсене хак панă чух цитатăсемпе усă курса çирĕплетни.
4. Хайлавăн тĕп шухăшне палăртса пĕтĕмлетни.

Словарь ĕçĕ.

Урок эпиграфĕ: «Аçу-аннÿне хисеплесе пурăн,

хăвнах ырă пулĕ,

çĕр çинче ĕмĕрÿ вăрăм килĕ».

(Атте Турă Моисей пророкăн заповечĕ (халалĕ))

«Чти отца своего и матерь твою,

Да благо ти буде,

И долголетен будешь на земле».

(Библейская заповедь Божия)

Урок тытăмĕ:

1 утăм. Ачасене темăпа кăсăклантарса яни.

2 утăм. Хайлава ăнланни, ăса хывни.

3 утăм. Текстри ĕç-пуç пирки шухăшлани, пĕтĕмлетÿсем туни.

4 утăм. Ачасен пултарулăхне аталантарани.

5 утăм. Урока пĕтĕмлетни. Киле ĕç пани.

Урок юхăмĕ:

1 утăм                         Ачасене темăпа кăсăклантарса яни (7 мин.)

1-мĕш слайд                  

Учитель вулать:

Ах, намăс та çылăх мана!

Епле пусарас-ха чуна?

Атте-аннене чысласа

Куллен пулăшма пĕлеймерĕм…

Чунтан кураймастăп хама,

Ăçта-ши чикес пуçăма? (Геннадий Юмартăн сăвви)

- Ачасем, эсир Геннадий Юмарт çырнă «Çылăх мана» сăвă йĕркисене итлерĕр. Мĕнле шухăш палăрать çак йĕркесенче?

(Ачасем калаççĕ)

- Тĕрĕс каларăр. Çапла, вăрттăнлăх мар, кун-çул парнеленĕ чи çывăх çынсене – аттепе-аннене, вĕсем ырми-канми тăрăшнипе çитĕнсе çитсе çуралнă килтен тухса кайса килсе те курман, çыру та çырман тĕслĕхсем пирĕн пурнăçра сахал мар. Ватă çынна пур енчен те пулăшу кирлĕ, уйрăмах унăн сывлăхĕ хавшак пулсан. Канлĕ ватлăх вăл – ачисем ăна юратни, хисеплени, пулăшни, юнашар пулни. Паянхи урокра пирĕн калаçу çак çивĕч ыйту тавра пулĕ.

- Ачасем, паянхи числопа урок темине, эпиграфне çырса хурар-ха тетрадьсене.

2-мĕш слайд                                Урок темипе эпиграфĕ

- Калаçу пирĕн Ю. Скворцов çыравçăн «Ултăк» тата вырăссен паллă писателĕн К. Паустовскин «Зарубки на сердце» хайлавĕсем тăрăх пулать. Эпир çак икĕ хайлава танлаштарса тишкерĕпĕр. Сире килте асăннă калавсене тĕплĕн вулама хушса янă. Вуланă май сирĕн çакăн пек ыйтусене хуравласа кĕскен çырмалла тата калаври ĕçсене хак парса пĕтĕмлетÿ тумалла пулнă:

- Паян эпир урокра хайлавсенчи сăнарсене, унти ĕçсене хак парăпăр.

2 утăм                                    Хайлава ăнланни, ăса хывни(10 мин.)

3-мĕш слайд (авторсен портречĕсем, кĕске биографийĕ).

Учитель:

- Ачасем, калăр-ха, мĕнле чĕре суранĕ çинчен каласшăн пулнă-ши çыравçăсем? Ю. Скворцовăн «Ултăк» хайлавăн кĕске сюжечĕпе пире ______ паллаштарать.

Вĕренекен калавĕ.

- Хайлаври тĕп сăнар Володя институт пĕтернĕренпе те тăван ялĕнче пулман. Унăн çемйи те пур. Володьăсăр пуçне амăшĕн хулара тата икĕ ывăл пур, пурте çемьеллĕ. Анчах вĕсем те амăшĕ патне кайса курманпа пĕрех. Сăлтавĕ: яла пырас тенĕ кун яланах çанталăк пăсăлнă (çумăр, çил, сивĕ) е килти «çанталăк» пăтранса кайнă, е арăмĕсем упăшкисене хăраххăн ярасшăн пулман, е отпускĕсем нихçан та тĕл килмен…

Пилĕк çул иртсен Володя амăшĕ патне яла килет. Пĕр кун пурăнать ялта вăл. Анчах çав куна та çанталăкпа киленсе вăхăтне ирттерет. Амăшĕпе шăллĕ пурăнакан çурт кивелсе япăхланнине курмарĕ Володьăн куçĕ. Тепĕр кун ывăлĕ хулана кайма тухсан амăшĕ кучченеçсем хатĕрлерĕ, ывăлне систермесĕр чунĕ кÿтсе килнĕрен хурланса макăрчĕ…

Володя кайрĕ. Анчах та тăван амăшне мĕнпе те пулин пулăшасса асне те илмерĕ. Тепĕр çултан амăшĕ вилчĕ. Тинех вăл çĕрĕшнĕ пĕренесене асăрхать. Мĕншĕн вăл амăшĕ пурăннă чухне унăн сывлăхĕпе интересленмен, укçа-тенкĕпе пулăшман? Хăй айăпне тин ăнланать Володя.

Учитель:

- Тавах. Малалла К. Паустовскин «Зарубки на сердце» хайлавăн кĕске сюжетне пире ______ каласа парать.

- В усадьбе известного в свое время гравера Пожалостина одиноко доживала свой век дряхлая, ласковая старушка, дочь Пожалостина – Екатерина Ивановна. Единственная ее дочь Настя жила в Ленинграде и совсем позабыла о матери – она только раз в два месяца присылала Катерине Ивановне деньги.

Три года страдает от одиночества Катерина Ивановна, три года проводит в муках. И эти же три года живет вдали от матери Настя. И живет, по ее словам, так, что «нет времени не то, чтобы приехать, а даже написать настоящее письмо». Катерина Ивановна уже плохо видела, и к ней прибегала раза два-три за день соседская девочка Нюрка. Катерина Ивановна жаловалась на старческую слабость. У нее не жизнь, а одно горе горькое. Настя вот уже четвертый год не приезжает – забыла, значит, мать, а дни Екатерины Ивановны считанные.

И вот, Катерина Ивановна слегла и уже не вставала. У нее ничего не болело, жалавалась только на усталость. Насте в Ленинград отправили телеграмму… она опоздала на три дня и приехала уже после похорон.

Учитель:

- Тавах.

4-мĕш слайд                              Словарь ĕçĕ

ула тăпа (ултăк) – вăрман кăвакарчăнĕ, вяхирь

шур пÿс кĕпе – шуратман пир кĕпе

ĕнĕçмест – ăнăçмасть, хунамасть

хĕрен – хăлат, коршун

масар – çăва

сала – ял

кункăра – çăнăх такани

зарубка – отметка рубящим орудием; переживания, воспоминания; чĕре суранĕ

лайковые перчатки – перчатки, сделанные из мягкой кожи

3 утăм             Текстри ĕç-пуç пирки шухăшлани, пĕтĕмлетÿсем туни (20 мин.)

Учитель:

- Çак икĕ хайлава тишкерме икĕ ушкăна пайланăпăр:

1-мĕш ушкăн – тăван чĕлхе ăстисем; 2-мĕш ушкăн – знатоки русской речи

Кашни ушкăна ĕçсем пулаççĕ. Халĕ çак ыйтусем çине хуравлама тăрăшăпăр.

5-мĕш слайд

Ачасен хуравĕсем

Учитель:

- Мĕн калама пултаратăр эсир çакăн хыççăн? Çуратнă атте-аннерен çывăх та хаклă çын пур-ши çак çĕр çинче?

 Ачасен хуравĕ:

- Атте-анне чи çывăххи, чи хакли. Вĕсем пире çуратман пулсан эпир çак пурнăçа, тĕнче илемне курман пулăттăмăр. Пирĕн вĕсене пулăшмалла, хисеплемелле, пăхмалла, мĕншĕн тесен эпир яланах вĕсем умĕнче парăмлă.  Атте-аннене пăхасси- пирĕн тивĕç.

Учитель:

- Этем чунĕн илемлĕхне, тасалăхне тĕрĕслемелли мелсем тупатех. Чирлĕ, вăйран сулăннă амăшне манса кайни шăпах ачисем мĕнле шухăш-кăмăллă çынсем пулнине хаклама май пачĕ. Чи çывăх çынсене, тăвансене манас марччĕ! Тепĕр чух тем пекех вĕсене пирĕн пулăшу кирлĕ пулĕ!

6-мĕш слайд                              Кластер тăвасси.

                                          Анне пурнăçне курар-ха

 Учитель:

- Ачасем,  «Чи çывăх çыннăмăр – анне» ăнлавпа эсир мĕнле сăмахсем çыхăнтарнă пулăттăр?

Пĕрремĕш ушкăн

Учитель:

- Кластер тăрăх эпир ватлăхра пĕччен тăрса юлнă аннесен пурнăсĕ çăмăл марине автор еплерех кăтартса панине  куртăмăр.  Халĕ текстри паллăрах пулăмсем çинче чарăсанса тăрăпăр. Унти ĕçсене иккĕллĕ тата виççĕллĕ дневниксенче çырмалла пулнă сирĕн.

7-мĕш слайд                                   Шухăшлар-ха

1-мĕш ушкăн                                 Икĕ енлĕ  дневник

2-мĕш ушкăн                                  Двойной  дневник

8-мĕш слайд                                        Шухăшлар-ха  

      1-мĕш ушкăн                                Виçĕ енлĕ дневник

2-мĕш ушкăн                                         Тройной  дневник

Учитель:

- Мĕн чăрмантарчĕ-ха ачисене амăшĕ патне килме?

9-мĕш слайд                Амăш патне килме чаракан сăлтавсем

.  

пÿтсĕр çанталăк              не выбраться из города

арăмĕсем упăшкисене                         переполненные поезда

хăраххăн ярасшăн мар         пересадка на узкоколейку

килти «çанталăк»                                   тряская телега                                                                                                            

пăтранать                                 засохший сад

пÿтсĕр çанталăк                        материнские слезы

Учитель:

- Çапла, тупăнсах пыраççĕ тĕрлĕ чăрмавсем. Анчах вĕсем чăн чăрмавсемех-ши? Ашшĕ-амăшне хисеплекен ачишĕн килсе курас тесен нимĕнле чăрмав та тытса тăма пултараймасть. Чăрмав – амăшне хисеплеменни, ун çинчен манни, унăн сывлăхĕпе интересленменни. Икĕ калавĕнче те амăшĕпе ачисем хушшинчи хутшăнусем çинчен чылай шухăшлаттараççĕ авторсем.

Çывăх çыннисене пулăшманнине ăçта куратпăр

- Этемлĕхĕн нихçан сÿнми пахалăхĕсем пур. Çаксем - çынна хисеплени, пулăшни, тÿрĕ чунлă пурăнни, тĕрĕслĕхшĕн кĕрешме пĕлни. Çапла пулсан кăна этем телейлĕ.

10-мĕш слайд                       Йăнăш тунине ăнланчĕç-ши ачисем?

4 утăм                         Ачасен пултарулăхне аталантарасси (3 мин.)                                

11-мĕш слайд                            Итлер-ха пĕр-пĕрин шухăшне

Ыйтусем:

1. Ачисем ашшĕ-амăшĕ умĕнче яланах парăмра тенине эсир мĕнле ăнланатăр?
2. «Кайăк хитре тĕкĕпе, этем ырă ăсĕпе» текен ваттисен сăмахне эсир мĕнле ăнланатăр?

Учитель:

- Сирĕн килте çак ыйтусем тавра шухăшласа пĕчек ăслав çырмалла пулнă. Итлесе пăхар.

Ачасен ĕçĕсем:

1. Атте-анне умĕнче эпир яланах пысăк парăмра, мĕншĕн тесен вĕсем пире пурнăç парнеленĕ. Эпир чирлесен çĕрĕ-çĕрĕпех çывăрмасăр пăхнă, пире тумлантарнă, ырă çынсем пулччăр тесе ырми-канми тăрăшнă. Нивушлĕ вĕсем ватăлсан пирĕн вĕсене пăхмаламар? Ун пеккисем те пур палах. Атте-аннене хисеплеменни – çĕр çинчи чи пысăк çылăх тесе шутлатăп эпĕ.
2. «Кайăк хитре тĕкĕпе, этем ырă ăсĕпе» тесе ваттисем мĕнле тĕрĕс каланă. Çыннăн яланах ăспа çÿремелле. Пур ĕçе те тăвиччен пуçпа шутламалла. Япăххипе ырри хушшинчи уйрăмлăхне пĕлмелле. Атте-аннене пăхманни, пулăшманни, вĕсене манса кайни – этемĕн ăсĕ çуккине пĕлтерет пуль тетĕп эпĕ. Этем ăсĕ – унăн чун-чĕри кăмăлĕ, çынна хисеплени.

Учитель:

- Хайлавсене тишкерсе тĕп сăнарсене хакланă хыççăн мĕнле пĕтĕмлетÿ тума пулать?

Ачасен хуравĕсем:

1. Атте-аннене манмала мар, вĕсем патне килсех тăмалла.
2. Атте-анне çулне эпир те çитессине асра тытасчĕ.

5 утăм                           Урока пĕтĕмлетни, киле ĕç пани (5 мин.)

12-мĕш слайд                            Пĕтĕмлетсе каласан

Çапла. Çыннăн хайне çуратса ÿстернĕ амăшĕ пур. Пур чухне те ачи-пăчи вĕсем çинчен асра тытсах каймасть çав. Час-час çыру та çырмасть, пырса та çÿремест, уяв ячĕпе саламлама та манать. Пирĕн çак калавсенчи ывăлсемпе хĕрсем пек чунсăр пулас марччĕ. Хамăр атте-аннене куç пек упрасчĕ, нихăçан та кулянтарас марччĕ. Урока А. Фадеевăн «Çамрăк гвардии» романĕнчи Олег Кошевой каланă сăмахсемпе вĕçлес килет; «…Ты глядела на меня своими запавшими очами, будто из тьмы, сама вся тихая и светлая, будто в ризах. Я целую чистые, святые руки твои!

Оглянись же и ты, юноша, мой друг, оглянись как я, и скажи, кого ты обижал в жизни больше, чем мать, - не от меня ли, не от тебя, не от него, не от наших ли неудач, ошибок и не от нашего ли горя седеют наши матери. А ведь придет час, когда мы мучительным упреком сердцу обернется все это у материнской могилы. Мама, мама!... Прости меня, потому что ты одна, только ты одна на свете можешь прощать, положи на голову руки, как в детстве, и прости…»

Оценкăсем

Киле ĕç пани. Сочинени «Атте-анне пурри - телей».