диктант өчен текстлар
материал на тему

Төшеп калган хәрефләрне һәм тыныш билгеләрен куеп күчереп язарга

Чәчү  башлана.

   Картлар әле   ..фыктан тәртә буе гына күтәрелгән кояшка йөз белән басалар (да) бердәм атлап китәләр. Аларның  к..тыршы  дәү  учлары тубалдан бодай б..ртекләрен к..рәп ала (да)  салават күпере т..сләре чыгарып   ..авага  сибеп җибәрә.  Эре  б..ртекләр белән  т..рле т..стәге күкәйләр (дә)   ызанга тәгәриләр. Күктау битендә кояш (та)  пешкән т..сле кызыл күкәйләр. Август т..маны аша күренгән кояш т..сле суган каб..гына манылган сары күкәйләр.  Алар бала (чаганың) куанычын арттырып  берәм (берәм) кара туфраклы ызаннарга тәгәриләр.  Карчык (к..рчык) яулык читен б..геп  күз яшен с..ртә кызлар малайлар кыр  ..стен чыр(чуга)  күмеп ярыша (ярыша) күкәй җыя башлый. Ә картлар аларны күрмиләр (дә) кебек алар ап-ак тула оеклы яңа чабаталары белән шакмак-шакмак  ..зләр калдырып чамадан тыш җитдилек белән бодай сибә (сибә)  ..аман кояшка таба баралар... Ни..аять алар тубалларын чәчеп бетереп җир башына кире чыгалар шуны гына к..теп т..рган атлы чәчүчеләр чөмгереп җибәрә язгы җилдән яшел к..як үлән исеннән ярсыган атлар бот мускулларын киереп с..ртларын ялтыратып чәчкечләрне  ..зан буйлап тартып китәләр.(146 сүз)

                            Түгәрәк күл.

  Диңгез кешеләрнең кайгысын юа диләр. Ә мин  Урман кешенең  хәсрәтен тарата      дияр идем. Әнә Бит!  Берсеннән (берсе)  б..ек  т..з  кара кучкыл чуклы таҗ кигән егет-карагайлар юл буйлап басканнар(да) мине т..н  гына  ..зата баралар.Алар арасында яш.. ка..ннар  г..ләп тубылгы куаклары  һәм чәчәкләр. Әчкелтем карагай сагызы белән чәчәкләр исе б..рынны к..тыклый. Сулап туя алмыйсың.

  Юлның сул ягын (да)  күгелҗемләнеп  күл күренеп кала. Б..р..лышта ул б..тен х..зурлыгы белән күренә. Ярын (да) аркылы (т..ркылы ) гранит ташлар. Кайсы кит балыгын  ..әтерләтә кайсы дөя  кайсы кызыл  сыер булып  тездән су  ..ченә кереп баскан...

  Түгәрәк күлне калын кара карагайлар белән капланган тау урап алган. Таулар хәзер күксел т..ман  ..чен (дә.)  Т..п(т..н). Күл  ..стен (дә) бер җыерчык юк. Таулар урманнар  күл т..бен (дә)  шәүләләнеп әкияти бер күренеш (тә) балкыйлар.

  Тирләгән идем  уртасыннан сузылган б..рма юлга кабат чыктым  инде сәфәрем   ..рак калмады.

  Чү  Кинәт сискәнеп туктап калдым. Нәк..  минем аяк астыннан гына юлны бүлеп  тиен сикерде  м..гаен  юлым уңар б..лай булгач..

(146 сүз)

Сәнгать дигән дөнья.

   Кызык инде бу сәнгат..  дигән дөн..я!  ..әркем әйләнә (тирәсен) үзнчә күрә  ..әм үзнчә тасвирлап бирә.Николай Рерих әйтик т..сләрнең бәрелешүен күрсәтү (дә)  ..әркемне узып китә бер чакрымда калдыра. Аның Тибет белән  ..ималай таулары   менә ичмасам таулар ! Ул күкнең сафлыгы  ..әм тирәнлеге  дисеңме ул тауларның җырлап (чыңлап) т..рган гүзәллеге дисеңме  Каян барысын (да) күреп бетерәдер  ..ич баш җитәрлек ..әл түгел.  ..әркемнең сәләте вә таланты Кояшка булган м..нәсәбәтендә ачыла. Кояшны ул бер генә деталь рәвешен (дә)  күрсәтми бәлки әсәрен т..ташы белән  Кояшка т..рендерә. Николай Константинович ул  м..гаен  үзе күргәннәрне киндергә т..шереп (тә) бетермидер. Син аның буявын биниһая сыек вә аз салуын  грунтовканы  ..әйран оста файдалануын (гына) әйт инде! Талант иясе Рерих Кояшның к..чен (к..дрәтен) гәүдәләндерү өчен кыя ташның бер ягын Кояш нурларына т..рендерә: алсумы кызылмы итә икенче ягын зәңгәр т..скә бизи. Анда (да)  әле т..таш зә..гәрне  ..ич  күрмәссең : т..сләр бит  ..әр җирдә бер була алмый  т..бигат.. үзе м..ңа ша..ит.(143 сүз)

“Мәхәббәт почтасы “ уены.

      Нинди (нинди) генә уеннар уйналмый иде ул к..ннәрдә.

   “Мәхәббәт почтасы” бар иде. Открытка зурлыгында киселгән кәгазь карточкалар. Алар күп.  ..әркайсында тәртип саны урынына чәчәк исемнәре язылган: сирень  чалмагөл ясмин лалә ромашка.  ..әр исем янында бер җ..млә. Алар күбесенчә  төрле популяр  шигыр..ләрдән яки башка жанрдагы әдәби әсәрләрдән сайлап алынган фразалар афоризмнар .Матур (матур) мәкал..ләр (дә) бар. Шулар арасыннан берәр кызга яки егеткә әйтәсең килгән сүзне табып аласың (да)  шул сүз турысына язылган чәчәк исемен генә атап , теләгән кешеңә бирәсең.Соравыңа яки тәк..димеңә җавап булырлык гыйбәрә шул карточкадан (ук) табылырга м..мкин. Юк икән  бүтәннәреннән  ..зләп таба  һәм  чәчәк исемен генә атап  сиңа җавап кайтара. Китә ике ара (да) шиг..ри  образлар теле матур кинаяләр белән с..йләшү. Җаныңа рәхәт табу белән бергә никадәр гүзәл  шиг..ри  гыйб..рәләр  мәг..нәле афоризмнар кереп кала күңелеңә! Рухи байыйсың. Әдәпле с..йләшергә г..дәтләнәсең. Тик ул карточкалар бай эрудицияле  я..шы зәвыклы автор тарафыннан т..зелгән генә булсын.  (141 сүз.)  (Мирсәй Әмирнең  “Без бәләкәй чакларда “ исемле автобиографик повестеннан.)  

Урман аша юлларым.

    Быел мин Кара диңгезгә абый янына кунакка бардым. Ул “Уссурийск” дигән зур теплоход (та) эшли.Инде тугыз (ун) ел бугай. Океаннарның  барысын (да) кичкән  материкларның  барысын (да)(да) булган.

   Кара диңгез буендагы Туапсе портында алар быел атна (ун) к..н чамасы т..рдылар. Оз..н  муенлы  мамонтныкыдай юан аяклы порт краннары теплохо..  трюмыннан т..не (к..не) руда бушатты  ку..тле чыгырлар беләк юанлыгы тимер арканнарны әле сүтеп әле ч..рнап т..рды  трюм т..бендә ара (тирә) к..рмыска зурлыгы  гына булып бульдозер күренгәләп китте.

     Абыйның вахтадан бушаган чагы. Икәү генә каюта (да)  утырабыз. Балачакларны искә т..шерәбез. Җил каютага диңгез исен  к..н..як үләннәре исен алып керә.

  Бермәлне х..тирәләргә бирелеп сүзсез калганбыз икән  . Абый кинәт  бас..нкы тавыш белән җыр башлады:

    Урман аша юлларым...

    Мин сискәнеп киттем. Арыш к..рын  ..фәк ябалдашлы юкәләрне кәүсәләре яргаланып беткән карт имәннәрне  к..тырып үскән сусыл печән арасын (да) качып утырган алсу битле җир җиләкләрен  салпы к..лаклы тугры Акбайны  әни кулларын  бала чагымдагы якын дусларым- Мидхәт белән Кәбирне искә т..шерде бу җыр.

(148 сүз) (Фаил Шәфигуллиның  “Ак яллы аргамаклар” исемле повесть, хикәяләр җыентыгыннан.)

                                     Бүләккә - чәчәкләр.

  Б..рын (б..рын)  заман (да)  кешеләр г..л үстерә белмәгән (дә) була бу  ..әл.

  Бер кызның с..йгән   ..гете  албасты (пәриләргә ) каршы к..рәшкә китә.  Кыз аның җиңеп кайтуын  к..тә  ба..адирына  бүләк итәргә к..н  саен бол..ннан  к..чагын тутырып  чәчәкләр җыя. Ә  ..гет кайтмый (да)  кайтмый.

  Җәйләр үтеп  к..з  якынлашкач  кызның җыйган чәчәкләре сула башлый. Кыз куркуга кала  ..гет кышын кайтса  аңарга бүләккә б..л..нда чәчәкләр табылмаячак бит. Шуннан кыз  ..әйләгә керешмәкче  күп итеп чәчәкләр җыя (да)  аларны  ..гете кайтуына  сакламакчы була. Иртәгесен  б..тен җирне кар каплый  өйдәге чәчәкләр (дә) шиңә. Кыз аларны сулы савытка утырта. Чәчәкләргә җан керә яфраклары күтәрелеп таҗлары ачыла. Кыз аларны туфраклы савытларга күчерә су сибеп т..ра.

  Бер иртә (дә)  кыз чәчәкләрнең тәрәзәләргә бизәк булып   сыкыланып т..шүләрен күреп  исе китә. Савытлар (да)  к..рыган сабаклары гына калган чәчәкләрнең   ә яфраклары тәрәзә  ..лгеләренә күчкән! Нәк.. тере чәчәкләр!

  К..шкы тәрәзә пыялаларындагы сыкы бизәкләре шуннан калган  диләр.  Якын кешеңә  г..л үстерүне  явыз к..чләрне җиңгән батыр  ..гетен  чәчәкләр белән каршылаучы  мәр..әмәтле  кыз  башлаган икән.(151 сүз) ( Мәгъсүм Хуҗиның “Өч каен ышыгы”исемле хикәяләр җыентыгыннан.)

Балык шулпасы

   Юлны байтак кыскарту нияте белән турыга   урман  ..ченә кереп киттем.  Кайтып  җитәрәк  кенә бер аланга юл..ктым. Аның  ..стен яшел  саз  үләне  каплаган.  Үлән  т..бен (дә)  бераз гына су (да) бар т..сле. К..штыр (к..штыр )  атлавым  шушы саз үләннәренә кинәт җан  керттемени!  Выж (да) выж иткән  ниндидер сәер к..штырдау ишетелде. “..ланнар!”-дип уйлап алдым.  ....рәгем жу итеп китте.  Ч..бык   ..чы  белән  кам..шларны  як (якка) аердым. Күзләрем  шар булды.   Кәрәкә  бит  б..лар!  Әнә ялт (та)  йолт ялтырап китә. Һи-и  аларның  монда  исәбе (хисәбе)  юк. Бу бичаралар бирегә ничек килеп  ..ләккән    Ә..ә  аңлашыла.  Язгы  ташуда  күлдә  су күтәрелгән чакта әсир т..шеп калганнар  күрәсең. Урман т..н  кам..шлар т..бендә җим җитәрлек. ..әзер  инде  ..ичнидән  шикләнми суга  кердем (дә) куе үлән  арасын (да)  к..чкә  к..ймылдаган балыкларны берәм (берәм)  к..рыга  ..ргыта  башладым . Шатлык  ..чкә  с..ймый.  ..гетләрне  балык белән  с..йлыйм  әле дим. Лагерьга кайтып  учак ян..н (да)  дежур  т..оган Мансурны (да)   дәшеп килдем. Күз ачып  йомганчы бер чиләккә якын балык чүпләдек.

   Ул  кичне  без б..тен алан халк..н балык  шулпасы белән  с..йладык. (155 сүз)

Куллар , куллар.

  Әйе    ..әзер  аның б..ләкләре нечкәрде  куллары  җ..ерчыкланды  кан  там..рлары беленеп  зәңгәрләнеп т..ра. Миңа  ..әр  с..зыгы   ..әр  буыны  к..чкенәдән  тан..ш булган ул куллар  ..әзер каты  суыкка (да)  ч..дамсыз   тиз туңалар. Ләкин алар миңа ресторанда утырган кызларның  ак нәфис кулларына караган (да)  мең мәртәбә җ..л..рак  с..ман  т..ела  алар миңа дөн..я (да)  иң җ..лы  иң  йомшак  иң  назлы куллардан (да)  с..йкемлерәк.  

    Куллар...

    Т..н  узганын (да)  сизмичә  авыллар (да)  таң әтәчләре к..чк..рыр вакыт җиткәнне (дә)  т..ймыйча  мин  бары куллар турын (да) гына уйланам.  Бәлки ресторанда утыручы ул кызлар  авыл  ..алкы әйтмешли  чиста  ..штә  ..шлидер.  Бәлки аларның  с..ттәй  ак куллары теләсә нинди  ..шкә  йогып  т..радыр. Ләкин ул к..зларыбыз бүгенге мул  бәхетле  т..рм..шны  к..рган  аның б..т..н  әчесен-т..чесен үз куллары  белән күтәргән әбиләр, апалар, балалык елына авыр сугыш ч..рына туры килгән әниләре турын (да) (да) истән чыгармасыннар   аларның  ..әрчак  ярдәмгә килә белүче  каты  с..ялле  ләкин шуңа (да) карамастан  ....рәк  җылысы бәлән  ..ретелгән  ми..ербанлы куллары турын (да) (да) уйласыннар иде. (146 сүз)( Рәфкать Кәраминең “Өзелгән чәчәк” исемле хикәяләр җыентыгыннан.)