Задания для проведения олимпиады по татарскому языку и литературе
олимпиадные задания (9 класс)

№ п/п

Сораулар һәм биремнәр

балл

I

Тестлар (дөрес җавапны билгеләгез)

6

1.1

Сәнгать әсәрләрендә чиксез арттырып күрсәтү алымы?

1. Гипербола;
2. Метафора;
3. Литота.

1

1.2

Чынбарлыкта зарарлы күренешне фаш итү максатыннан алардан ачы көлү әдәби әсәрләрдә кулланыла торган алым буларак ничек атала?

1. Ирония;
2. Комедия;
3. Сатира.

1

1.3

“Идегәй” дастанының сюжет нигезе булган вакыйгалар татар халкы тарихының нинди чорынды бара?

1. Атын Урда чоры;
2. Казан ханлыгы чоры;
3. XVIII йөз.

1

1.4

“Сез иң гүзәл кеше икәнсез” шигыренең авторы?

...............................................................................................................

1

1.5

Ф. Кәримнең  “Кыңгыраулы яшел гармун” әсәре нинди жанрда язылган?

_________________________________________

1

1.6

Аяз Гыйлажевның “Җомга көн кич белән” әсәрендәге геройлар бирелгән рәтне күрсәтегез.

1. Бибинур, Миңлегөл;
2. Зәкия, Җиһангир;
3. Гыйлминиса, Солтангәрәй;
4. Мөнирә, Сәет.

1

II

Биремнәр

2.1

Бу шигырьнең авторын, исемен  языгыз.

Сез балык баласы түгел,

Сез халык баласы бит,

Киләчәк көнгә Тукайны

Сез алып барасы бит!

________________________________________________

2

2.2

Бирелгән өзекнең авторын, исемен күрсәтегез.

“Мең биш йөз унбиштә бу дөньяга килгәнмен,

Ата-ана дәүләте китмәс диеп белгәнмен.

Ата-ана кулында бер кайгы күрмәдем,

Бу кайгылар күрермен, дип, исәпләп тә йөрмәдем”.

........................................................................................................................

2

2.3

Бирелгән өзекнең авторын, исемен күрсәтегез.

И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мөкатдәс нәрсә – эш,

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш.

...................................................................................................................

2

2.4

Бирелгән өзек кайсы әсәрдән, авторы кем, төп геройның исеме ничек?

-Килдем...Шәфькатле анам! Бер генә йөземә кара. Анам, җаным, күзем... анам!- дип, акырып-акырып елый, әмма анасы илтифат итми иде.... Ул гүя үпкәләгән иде. Аһ!... кашки ул бер генә карасын!...

........................................................................................................................

3

2.5

Түбәндәге әсәрләрнең җанрларын һәм авторларын күрсәтегез.

1. “Галиябану”-
2. “Беренче театр”-
3. “Агыйдел”-
4. “Хәят”-
5. “Салих бабайның өйләнүе”-

10

III

3.1

Шигъри юлларны дәвам итегез, әсәрләрнең авторларын, исемнәрен күрсәтегез.

1. И телем, сансыз гасырны

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.........................................................................................................

2. Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә

......................................................................

.........................................................................

........................................................................

..........................................................................................................

5

5

5

IV

Төмән өлкәсенең  татар язучысы яки шагыйре  һәм аларның әсәре турында кечкенә күләмле инша  языгыз.

10

Нәтиҗә

50

№ п/п

Сораулар һәм биремнәр

балл

I

Тестлар (дөрес җавапны билгеләгез)

10

1

Сәнгать әсәрләрендә чиксез арттырып күрсәтү алымы?

1. Гипербола;

1

2

Чынбарлыкта зарарлы күренешне фаш итү максатыннан алардан ачы көлү әдәби әсәрләрдә кулланыла торган алым буларак ничек атала?

сатира

1

3

“Идегәй” дастанының сюжет нигезе булган вакыйгалар татар халкы тарихының нинди чорынды бара?

Атын Урда чоры;

1

4

“Сез иң гүзәл кеше икәнсез” шигыренең авторы?

______Фәнис Яруллин__________________________

1

5

Ф. Кәримнең  “Кыңгыраулы яшел гармун” әсәре нинди жанрда язылган?

___поэма_____________________________________

1

6

Аяз Гыйлажевның “Җомга көн кич белән” әсәрендәге геройлар бирелгән рәтне күрсәтегез.

Бибинур, Миңлегөл;

1

II

Биремнәр

7

Бу шигырьнең авторын, исемен  языгыз.

Сез балык баласы түгел,

Сез халык баласы бит,

Киләчәк көнгә Тукайны

Сез алып барасы бит!

Хәсән Туфан “Туган тел турында җырлар”

8

Түбәндәге әсәрләрнең җанрларын һәм авторларын күрсәтегез.

1. “Галиябану”- Мирхәйдәр Фәйзи, драма
2. “Беренче театр” – Галиәскәр Камал, комедия
3. “Агыйдел”- Мирсәй Әмир, повесть
4. “Хәят”- Фатих Әмирхан, повесть
5. “Салих бабайның өйләнүе”- Фатих Кәрими, хикәя

10

9

Бирелгән өзекнең авторын , исемен күрсәтегез.

“Мең биш йөз унбиштә бу дөняга килгәнмен,

Ата-ана дәүләте китмәс диеп белгәнмен.

Ата-ана кулында бер кайгы күрмәдем,

Бу кайгылар күрермен, дип, исәпләп тә йөрмәдем”

Сөембикә бәете

2

10

Бирелгән өзекнең авторын , исемен күрсәтегез.

И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мөкатдәс нәрсә – эш,

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш.

Габдулла Тукай

2

11

Бирелгән өзек кайсы әсәрдән, авторы кем, төп геройның исеме ничек?

-Килдем...Шәфькатле анам! Бер генә йөземә кара. Анам, җаным, күзем... анам!- дип, акырып-акырып елый, әмма анасы илтифат итми иде.... Ул гүя үпкәләгән иде. Аһ!... кашки ул бер генә карасын!...

Шәриф Камал “Буранда”, Мостафа

3

12

Хикәя төшенчәсенә аңлатма бирегез. Аңа хас сыйфатларны күрсәтегез. Фикерегезне мисаллар белән дәлилләгез.

Чәчмә белән язылган кечкенә күләмле әдәби әсәр.

Мисаллар: И. Гази “Мәүлия нигә көлде”,Ә.Еники “Мәк чәчәге” һ.б.

13

Шигъри юлларны дәвам итегез, әсәрнең авторын, исемен күрсәтегез.

1. И телем, сансыз гасырны

Исән-сау кичкән телем!

Сыкраулар теле түгел син,

Күкрәүләр теле бүген...”

Хәсән Туфан, “Туган тел турында җырар”

2. Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә

Һәм үләргә кыю ир булып.

Гомерем минем моңлы бер җыр иде,

Үлемем дә яңрар җыр булып.

Муса. Җәлил “Җырларым..

5

5

5

14

Сүз Якуб Зәнкиев, Булат Сөләйманов, Шәүкәт Гаделша һ. б язучы һәм шагыйрьләр иҗаты турында  барырга тиеш.

10

Нәтиҗә

50

№ п/п

Сораулар һәм биремнәр

балл

I

Тестлар (дөрес җавапны билгеләгез)

6

1.1

Һади Такташның (1901-1931) туган җире .

........................................................

.........................................................

1

1.2

Г.Камалның “Беренче театр” комедиясе персонажлары нинди сәхнәгә нинди тәртиптә чыга?

A) Хәмзә бай, Гафифә, Вәли, Биби, Хәбибрахман, Факиһә;

Б) Вәли, Хәмзә бай, Гафифә,  Биби, Хәбибрахман, Факиһә;

B) Вәли, Гафифә, Биби, Факиһә, Хәбибрахман,  Хәмзә бай.

1

1.3

Язучы Якуб Зәнкиевның “Иртеш таңнары” романы кайчан һәм кайда басылып чыга?

1. 1992 елда Уфада;
2. 1993 елда Төмәндә;
3. 1994 елда Казанда.

1

1.4

“Идегәй” дастанының сюжет нигезе булган вакыйгалар татар халкы тарихының нинди чорынды бара?

1. Атын Урда чоры;
2. Казан ханлыгы чоры;

    3) XVIII йөз.

1

1.5

Бу шигырьнең авторын күрсәтегез.

“Әй бәһале, әй кадерле, әй гөнаһсыз яшь бала!

Рәхмәте бик киң аның, һәрдем таян син Аллага.”

1. Г.Тукай
2. М.Җәлил
3. С.Сөләйманова

1

1.6

“Зәңгәр шәл” драмасының төп герое:

1. Хәдичә;
2. Мәйсәрә;
3. Галиябану

1

II

Биремнәр

2.1

Бирелгән өзекләр   нинди әсәрләрдән алынган, авторлары кем, әсәрләрнең жанрларын языгыз.

2.2

“Нурлы кояш, тулган ай һәм унбер  йолдыз

Шул төшемдә сәҗдә кылды миңа төп-төз,

Бу төшемне шулай күрдем, һичбер шиксез…”

....................................................................................................

.....................................................................................................

3

2.3

“Яшьлек,

Гомерең кыска синең,

Шундый кыска булып тоела,

Кичен чәчәк аткан була,

Ә таңында инде коела...”

......................................................................................................

......................................................................................................

3

2.4

 “Пәке шәҗәрәгә караганда шәфкатьсезрәк булса да, ул бик мокатдәс иде”

...................................................................................................

...................................................................................................

3

2.5

“Диңгез өстендә сирәк-саяк.....күренгәли; алар ак канатларын селтәп-селтәп бер югары, бер түбән очып, тонык һәм эчпошыргыч тавыш  белән елаганга да, көлгәнгә дә охшашлы гыйгылдап-гыйгылдап кычкырыналар...”

...................................................................................................

...................................................................................................

3

2.6

 “Түзәлмәдем, бардым җырлаучыга,

Дидем: “ Кардәш, бу көй нинди көй?”

…………………………………………..

…………………………………………..

3

2.7

“Бар уем кичен-көндезен сезнең хакта, милләтем;

Саулыгың – минем саулык, авыруың – минем – авыруым”

...............................................................

.................................................................

3

2.8

Ишек алдына йөгереп чыксам, шатлыгымнан телдән кала яздым. Әнә ул, әнә мин көткән колын! Үзе җирән, аркасыннан бармак иңлеге коңгырт тасма сузылып киткән, алгы аякларынның балтырына тикле ак оек кигән...”

............................................................

............................................................

3

2.9

“N шәһәренең  уртарак бер урамындагы Гыймадовлар йөортының капкасы төбенә килеп туктаган кечерәк кенә тарантастан гимназия формасын кигән 16-17 яшьлек ябыграк кына гәүдәле, уртача буйлы, зәңгәрсу күзле, кыскарак, ләкин бик куе сары чәчле бер кыз төште дә җиңел адымнар белән ашыкмый гына капкадан кереп китте...”

..................................................................................................

....................................................................................................

3

III

3.1

Хикәя төшенчәсенә аңлатма бирегез. Аңа хас сыйфатларны күрсәтегез. Фикерегезне мисаллар белән дәлилләгез.

5

3.2

Повесть төшенчәсенә аңлатма бирегез. Аңа хас сыйфатларны күрсәтегез. Фикерегезне мисаллар белән дәлилләгез.

5

IV

“Минем тормышымда матур әдәбият” темасына инша языгыз.

10

№ п/п

Сораулар һәм биремнәр

балл

I

Тестлар (дөрес җавапны билгеләгез)

5

1.1

Һади Такташның (1901-1931) туган җире

Мордва республикасы, Торбеево районы, Cыркыды авылы.

1

1.2

Г.Камалның “Беренче театр” комедиясе персонажлары  сәхнәгә нинди тәртиптә чыга?

B) Вәли, Гафифә, Биби, Факиһә, Хәбибрахман,  Хәмзә бай.

1

1.3

Язучы Якуб Зәнкиевның “Иртеш таңнары” романы кайчан һәм кайда басылып чыга?

1994 елда Казанда.

1

1.4

“Идегәй” дастанының сюжет нигезе булган вакыйгалар татар халкы тарихының нинди чорынды бара?

Атын Урда чоры;

1

1.5

Бу шигырьнең авторын күрсәтегез.

“Әй бәһале, әй кадерле, әй гөнаһсыз яшь бала!

Рәхмәте бик киң аның, һәрдем таян син Аллага.”

Г.Тукай

1

1.6

“Зәңгәр шәл” драмасының төп герое:

Мәйсәрә

1

II

Биремнәр

2.1

Бирелгән өзекләр   нинди әсәрләрдән алынган, авторлары кем, әсәрләрнең жанрларын языгыз.

2.2

“Нурлы кояш, тулган ай һәм унбер  йолдыз

Шул төшемдә сәҗдә кылды миңа төп-төз,

Бу төшемне шулай күрдем, һичбер шиксез…”

Кол Гали  “Кыйссаи Йосыф”, дастан

3

2.3

“Яшьлек,

Гомерең кыска синең,

Шундый кыска булып тоела,

Кичен чәчәк аткан була,

 Ә таңында инде коела...”

Һади Такташ “Мәхәббәт тәүбәсе”, поэма

3

2.4

 “Пәке шәҗәрәгә караганда шәфкатьсезрәк булса да, ул бик мокатдәс иде”

Гаяз Исхакый “Сөннәтче бабай”, повесть

3

2.5

“Диңгез өстендә сирәк-саяк.....күренгәли; алар ак канатларын селтәп-селтәп бер югары, бер түбән очып, тонык һәм эчпошыргыч тавыш  белән елаганга да, көлгәнгә дә охшашлы гыйгылдап-гыйгылдап кычкырыналар...”

Шәриф Камал “Акчарлаклар”, повесть

3

2.6

 “Түзәлмәдем, бардым җырлаучыга,

Дидем: “ Кардәш, бу көй нинди көй?”

Җавабында милләтәшләрем  миңа:

“Бу көй була, диде, Әллүки!”

3

2.7

“Бар уем кичен-көндезен сезнең хакта, милләтем;

Саулыгың – минем саулык, авыруың – минем – авыруым”

Габдулла Тукай “Милләтемә”, шигырь

Г.Тукай “Милли моңнар”

3

2.8

Ишек алдына йөгереп чыксам, шатлыгымнан телдән кала яздым. Әнә ул, әнә мин көткән колын! Үзе җирән, аркасыннан бармак иңлеге коңгырт тасма сузылып киткән, алгы аякларынның балтырына тикле ак оек кигән...”

Г.Ибраһимов “Алмачуар”, хикәя

3

2.9

“N шәһәренең  уртарак бер урамындагы Гыймадовлар йөортының капкасы төбенә килеп туктаган кечерәк кенә тарантастан гимназия формасын кигән 16-17 яшьлек ябыграк кына гәүдәле, уртача буйлы, зәңгәрсу күзле, кыскарак, ләкин бик куе сары чәчле бер кыз төште дә җиңел адымнар белән ашыкмый гына капкадан кереп китте...”

Фатих Әмирхан “Хәят”, повесть

3

III

3.1

Чәчмә белән язылган кечкенә күләмле әдәби әсәр.

Мисаллар: И. Гази “Мәүлия нигә көлде”,Ә.Еники “Мәк чәчәге” һ.б.

5

3.2

Повесть жанры әдәбиятның чәчмә әсәрләр төренә керә. Күләме ягыннан хикәядән зур, романнан кечкенә. Төзелешендәге үзенчәлек – повестьта янәшә килүче ике яки өч сюжет сызыгы була. Мисаллар: М.  Әмир “Агыйдел”, С. Җәләл “Дим буенда”

5

IV

“Минем тормышымда матур әдәбият” темасына инша языгыз.

10

№ п/п

Сораулар һәм биремнәр

балл

I

Тестлар (дөрес җавапны билгеләгез)

10

1.1

Кайсы жанр лирик төргә карый?

1. Нәсер;
2. Шигырь;
3. Хикәя.

1

1.2

Кайсы шагыйрьне “Туган як җырчысы” дип атыйлар?

1. Р.Фәйзуллин;
2. Р.Гаташ;
3. С.Хәким;
4. Р.Миңнуллин.

1

1.3

“Шәхес культы” фаҗигаләрен кичергән шагыйрь:

1. М.Болгари;
2. С.Сараи;
3. Х.Туфан;
4. Г.Утыз Имәни.

1

1.4

Ф.Кәримнең “Кыңгыраулы яшел гармун” әсәре ул –

1. шигырь;
2. хикәя;
3. поэма.

1

1.5

Г. Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” романында сүз нинди һөнәр ияләре турынд бара?

1) Бакчачылар;

2) Табиблар;

3) Укытучылар.

1

1.6

Һ. Такташның “Мәхәббәт тәүбәсе” поэмасында төп тема:

1) Мәхәббәтнең үлемсезлеге;

2) Мәхәббәт         һәм җаваплылык;

3) Мәхәббәт һәм хезмәт берлелеге.

1

1.7

“Беренче театр” әсәренең авторы:

1. М.Фәйзи;
2. К.Тинчурин;
3. Ш.Камал;
4. Г.Камал.

1

1.8

Кайсы әсәр Г.Бәшировның түгел:

1. “Намус”
2. “Акчарлаклар”
3. “Туган ягым яшел бишек”

1

1.9

М.Җәлилгә Советлар Союзы Герое исеме бирелде:

1) 1945 елда;

2) 1965 елда;

3) 1956 елда.

1

1.10

Булат Сөләймановның туган авылы

1. Сыркыды;
2. Кушлавыч;
3. Сопра.

1

II

Биремнәр

2.1

Түбәндә саналган әсәрләрнең жанрларын һәм авторларын

күрсәтергә.    

1. Әтәч менгән читәнгә”

.......................................................................................                            

2. “Хәят”    

.......................................................................................                                                              

3. “Намус”  

.......................................................................................                                                                

4. “Җилкәннәр  җилдә сынала”    

.......................................................................................                              

5. “Меңләр,  яки гүзәл кыз Хәдичә”    

........................................................................................  

5

2.2

Бирелгән юлларны дәвам итегез, әсәрнең исемен, авторын языгыз.

Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

5

“Нишлим, сугыш дустым – пистолетым

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

5

“Мин төп себер татарымын чыгышым белән

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

5

“И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мокатдәс нәрсә эш

.......................................................................

..........................................................................

5

III

3.1

Баллада  төшенчәсенә аңлатма бирегез. Аңа хас сыйфатларны күрсәтегез. Фикерегезне мисаллар белән дәлилләгез.

.............................................................................................

.............................................................................................

.............................................................................................

..............................................................................................

5

IV

“И телем, сансыз гасырны

Исән – сау  кичкән телем.

Сыкраулар теле түгел син,

Күкрәүләр теле бүген”.

Шигырь  юлларына нигезләнеп,  туган телебезнең   киләчәген ничек күз алдыгызга китерәсез?

Шуның турында инша языгыз.

10

№ п/п

Сораулар һәм биремнәр

балл

I

Тестлар (дөрес җавапны билгеләгез)

10

1.1

Кайсы жанр лирик төргә карый?

Шигырь

1

1.2

Кайсы шагыйрьне “Туган як җырчысы” дип атыйлар?

С.Хәким

1

1.3

“Шәхес культы” фаҗигаләрен кичергән шагыйрь?

Х.Туфан

1

1.4

Ф.Кәримнең “Кыңгыраулы яшел гармун” әсәре ул -

поэма.

1

1.5

Г. Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” романында сүз нинди һөнәр ияләре турынд бара?

Табиблар

1

1.6

Һ. Такташның “Мәхәббәт тәүбәсе” поэмасында төп тема:

 Мәхәббәт         һәм җаваплылык;

1

1.7

“Беренче театр” әсәренең авторы:

Г.Камал

1

1.8

Кайсы әсәр Г.Бәшировның түгел:

 “Акчарлаклар”

1

1.9

М.Җәлилгә Советлар Союзы Герое исеме бирелд

 1956 елда.

1

1.10

Булат Сөләймановның туган авылы

Сопра.

1

II

Биремнәр

2.1

Түбәндә саналган әсәрләрнең жанрларын һәм авторларын

күрсәтергә.    

 1)“Әтәч менгән читәнгә” Аяз Гыйлаҗев, повесть

2) “Хәят”         Фатих Әмирхан, повесть                         3) “Намус”     Г.Бәширов,  роман                                                             4) “Җилкәннәр  җилдә сынала”

Фәнис Яруллин,  повесть                                    5) “Меңнәр, яки гүзәл кыз Хәдичә”

 Заһир Бигиев, роман        

5

2.2

Бирелгән юлларны дәвам итегез, әсәрнең исемен, авторын языгыз.

Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә

Һәм үләргә кыю ир булып.

Гомерем минем моңлы бер җыр иде,

Үлемем дә яңрар җыр булып.

М.Җәлил “Җырларым”

5

“Нишлим, сугыш дустым – пистолетым

Соңгы сүздән кинәт баш тартты.

Богау салды дошман кулларыма

Һәм хурлыклы юлдан атлатты.

М. Җәлил “Кичер,  илем”

5

“Мин төп себер татарымын чыгышым белән,

Гомер сөргән монда минем бабаларым.

Чал Иртешнең үзе кебек борынгыдан

Яшәп килә монда татар балалары”.

Б.Сөләйманов “Мин төп себер татарымын”

5

“И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мөкатдәс нәрсә эш.

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш”.

Г.Тукай “ Эшкә өндәү”

5

III

3.1

Баллада дип сюжетлы моңсу шигырьргә әйтәләр. Аның сюжеты тарих яки легенда материалыннан файдаланып төзелә.

Мисал: Ш.Галиев “Кыя һәм кеше”

5

IV

“И телем, сансыз гасырны

Исән – сау  кичкән телем.

Сыкраулар теле түгел син,

Күкрәүләр теле бүген”.

Шигырь  юлларына нигезләнеп,  туган телебезнең   киләчәген ничек күз алдыгызга китерәсез?

Шуның турында инша языгыз.

10

Нәтиҗә

50

Ике куян артыннан куу                                                

Нокта кую                                                                      

Уң кулы  

Утны-суны кичү  

Гади күз белән                                                                                                                                                                                          

Пройти огонь и воду

Простым глазом

Гоняться за двумя зайцами Поставить точку

Правая рука

Ике куян артыннан куу                                                 Гади күз белән                                                          

Нокта кую                                                                      

Уң кулы

Утны-суны кичү                                                                                                                                  

Пройти огонь и воду

Простым глазом

Поставить точку

Гоняться за двумя зайцами

Правая рука