Дәрестәр
план-конспект урока по теме

 Тема. Но1ман Мусинды4 “ Йырт3ыс тире8е” повесында ы41ай 89м кире образдар.

Ма3сат: Я2ыусыны4 тормош юлын, ижадын 5йр9не7, 969р2е4 идея-тематик й5км9тке8ен  асы3лау , образдар система8ын 5йр9не7, кешелеклелек сифаттарын т9рби9л97.

 Йы8азландырыу: Н.Мусинды4  портреты 89м китаптары, проектор,ноутбук, презентация.

  Ойоштороу.  *аумы8ы1ы2.  У3ыусылар, б5г5нг5 д9ресте  а38а3алыбы2 Мостай К9римде4 ошо ши1ри юлдары мен9н башлар1а булдым. (й29ге2,  берг9л9п у3ып м919н98ен а4латып кит9йек.

       Слайд.   Кешел9р тау2ар шикелле-

                      Бейек бул1ан 8айын,

                      Тормоштары б9х9слер9к,

                      Я2мыштары 3ыйын.

                      Мин д9р9ж9не 9йтм9йем-

                      Ул м94гелек т7гел.

                      Ю1арылы3ты билд9л9й

                       Тик ю1ары к74ел.

  ( У3ыусылар2ы4  яуаптары ты4ланыла.)

    (29би9тт9  т9би19т, й9ш9йеш, намы6, б9хет, кешелеклелек ке7ек темалар 89р ва3ыт бул1ан. Б5г5нг5 85йл9ше7ебе2 29 ошо темалар1а 3а1ыла.

     Я4ы теманы, билд9л97, д9реск9 ма3сат 3уйыу.

     Бала са3тан буласа3 я2ыусы 3оштар, б5ж9кт9р, хайуандар, 15м7м9н, т9би19т тормошо, уны4 м51жиз9л9ре мен9н 3ы2ы38ына, шул т9би19тк9 т5рл5 3арашта бул1ан кешел9р мен9н осраша, аралаша.  К7рг9н, белг9нд9рен баш3алар1а еткере7 тел9ге у1а 3ы2ы3лы 969р29р я2ыр1а булышлы3 ит9.  Ул урманды, уны4 матурлы1ын, байлы1ын данлап, герой2арын ошо урман байлы1ын 8а3лаусы й9 талаусы итеп к7р89теп, талантлы я2ыусы булып таныла. Кем инде ул, у3ыусылар, баш3орт 929би9тенд9 экология, т9би19т, кеше я2мыштары тура8ында я21ан я2ыусы?

   Афарин. Эйе, х92ерге баш3орт 929би9тене4 и4 к7ренекле прозаигы, Баш3ортостанды4 халы3 ша1иры, Салауат Юлаев исеменд9ге д97л9т премия8ы лауреаты Но1ман Мусин. Уны4 ижады тура8ында 39л9мд9ше Роберт Байымов  бына ним9 тип 9йтк9н.

  Слайд.

      «Но1ман Мусин- замана я2ыусы8ы. (69р29ренд9 кеше б96е, д9р9ж98е ал1а 3уйыла, 929п 3анундарыны4 тормошсанлы1ы 89м матурлы1ы данлана.»

        Тим9к,беҙ Ноғман Мусиндың тормошо, ижады  мен9н танышырбы2.  

           Слайдтар.( (2ерл9нг9н у3ыусылар биография8ын 85йл9й.)

          Ноғман Сөләймән улы Мусин 1931 йылдың 17 июлендә Башҡортостандың Ишембай районының Ҡолғона ауылында тыуа. 1944 йылда үҙҙәренең ауылындағы ете йыллыҡ мәктәпте тамамлағас, Маҡар ауылына һигеҙенсе класҡа уҡырға инә. Унынсы класты тамамлағас, үҙе уҡып сыҡҡан мәктәпкә уҡытыусы итеп ҡалдырыла. Ауылда ике йыл уҡытҡас, Стәрлетамаҡ уҡытыусылар институтына уҡырға инә. Ҡолғона ауылында беренсе булып юғары белемгә эйә була

      Н. Мусиндың тәүге ижади аҙымдары ла ошо институтта башлана. Институтты тамамлағас, уға оҙаҡ эшләргә тура килмәй, Маҡар район мәғариф бүлегендә инспектор булып эшләп йөрөгән еренән 1951 йылдың аҙағында хәрби хеҙмәткә алына. Уның тәүге шиғырҙары хеҙмәттә сағында республика гәзиттәрендә һәм “Әҙәби Башҡортостан” журналында баҫылып сыға. Шул йылдарҙа ул проза жанрында ла көсөн һынап ҡарай, һалдаттар тормошона арналған бер нисә хикәйә яҙа. Ә 1958 йыл Өфөгә килеп, “Ағиҙел” журналында — бүлек мөдире, яуаплы секретарь, 1962 йылдың башынан “Совет Башҡортостаны” гәзитендә әҙәби сотрудник булып эшләй. Н. Мусин Башҡорт дәүләт университетының киске бүлеген тамамлай, артабан йәнә “Ағиҙел” журналында бүлек мөдире, Башҡортостан телевидениеһында, унан Башҡортостан китап нәшриәтендә редактор булып эшләй.

    Әҙип 8уңғы йылдарҙа яҙылған “Һайлап алған яҙмыш”, “Зәңгәртауҙа аҡ болан”, “Яҙғы ташҡындар алдынан” ,“Яралы кеше тауышы”, “Мәңгелек урман”, “Таң менән сыҡ юлдарға”, “Һуңғы солоҡ”, “Шунда ята батыр һөйәге” романдары һәм “Йыртҡыс тиреһе” повестары менән башҡорт прозаһының талантлы яҙыусыһы булып танылды. Уның әҫәрҙәренең геройҙары — беҙҙең замандаштарыбыҙ.

    2001 йылда Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы исеме бирелә.

    1991 йылда Салауат Юлаев исемендәге премияһына лайыҡ була.

   ( У3ыусылар м58им даталар2ы д9фт9рг9 я2ып баралар.)

    У3ытыусы.

       У3ыусылар, 8е2 5й29 я2ыусыны4 “ Йырт3ыс тире8е” 969рен9н 525к у3ып килдеге2.  Б5г5нг5 д9ресте мин д9рес- уйланыу тип атар инем, с5нки 525кт9 87р9тл9нг9н х9л-ва3и1алар, к7т9релг9н проблемалар тура8ында уйланырбы2, герой2ар2ы4 3ыл1ан 3ылы3тары, баш3ар1ан эшт9ре буйынса фекер алышырбы2.

   (69р2е4  идея- й5км9тке8е 56т5нд9 эш.

       (69р2е нинд9й б7лект9рг9 б7лер инеге2?

    У3ыусылар2ы4 яуаптары ты4лау  89м д5й5м фекерг9 килеп д9фт9рг9 я2ып 3уйыу.

       Слайд.

                *олтанбай2ы4   я2мышы.

                Яуымбай2ы4 тормош юлы.

                *унар.

       (69р29ге образдар2ы 8анап сы1ы1ы2.

        Яуымбай мен9н *олтанбай  тура8ында 85йл9ге2. *е2 ним9 9йтер инеге2? Ни 5с5н улар2ы4 я2мышы  аяныслы?  Яуымбай2ы4 7лер алдынан улына 9йтк9н васыятын у3ы1ы2 89м а4латып биреге2.*олтанбай ата8ыны4 васыятына то1ро 3ал1анмы?

      Слайд.

        “Кешелеге4де, намы6ы4ды ю1алтма, улым.Х9л9л к5с мен9н й9ш9, донъя4да харам малды4 осто1о ла булма8ын.  Б7т9н кешел9рг9 изгелекле, яр2амсыл бул, 9мм9 замана т7р9л9ре 3урайына бейем9, улар- 72 к5й5н к5йл9п кен9, баш3алар2ы уйламай й9ш97се б9нд9л9р...  Мин 8и49 72ем белг9нде 5йр9терг9 тырыштым, 85н9р8е2  т7гел8е4.”

     Т5рк5мд9р мен9н эш.

     (69р29 герой2ар2ы4 тыш3ы 3и9ф9тен, характерын билд9л97се урындар2ы табып у3ы1ы2, герой2ар2ы ике т5рк5мг9: ы41ай 89м кире образдар1а айыры1ы2.

        Беренсе т5рк5м Яуымбай 87р9тл9нг9н 525кт9р2е таба.

        Икенсе т5рк5м *олтанбай тура8ында.

         %с5нс5 т5рк5м  райком секретары тура8ында.

         Д7ртенсе т5рк5м Булашов тура8ында.

            Д9фт9р29 эш.

      Слайд. Таблица.

         Йом1а3лау. У3ыусылар, 8е2 нисек уйлай8ы1ы2?  Й9й урта8ында 8унарсы *олтанбай1а айыу тире8е ни 5с5н к9р9к булды ик9н?

   У3ыусы. *унарсы улын у3ыр1а керетерг9 уйла1ан, 9 унда1ы кеше айыу тире8е  алып кил894, яр2ам ит9с9кмен тиг9н.

    ( леспромхоз директорына айыу тире8е ни49 к9р9к бул1ан?

     У3ыусылар2ы4  яуаптары.

     Калала эшк9 урынлаштырыу 5с5н айыу тире8е 8ора1андар. Директор2ы4 89йб9т эшк9 урынлаша8ы кил9, у1а яр2ам итерг9 в91929 бирг9нд9р, тик урынына айыу тире8е 8ора1андар.

     У3ытыусы. Эйе, уйлап 3ара8а4, ул тире к7пт9рг9 к9р9к.  Уны4 яр2амында 89р кем м9с9л98ен х9л итерг9 тырыша. *е2 нисек  уйлай8ы1ы2, 969р2е4 т5п фекере ним9л9?

    У3ыусылар2ы4  фекер29рен ты4лау.

   У3ытыусы. Эйе, я2ыусы ю33а 1ына “ Йырт3ыс тире8е” тиг9н исем бирм9г9н.  Ю1ары урындар2а эшл9п, ике й52л5 булып, битен9 йырт3ыс тире8е яп3ан 929мд9р 92ме донъяла?  Бына ошондай 192ел8е2лект9р2е 92ип 72 к7229ре мен9н к7реп, тормоштан алып я21андыр ул, мо1айын.

   Рефлексия.Ба8алау.

   %йг9 эш. Д9реслект9н Но1ман Мусинды4 72е тура8ында  и6т9лект9рен у3ыр1а.

Баш3ортостан м91ариф министрлы1ы

Салауат районы

Но1ман Мусинды4 “ Йырт3ыс тире8е” повесында ы41ай 89м кире образдар.

     Ла1ыр урта м9кт9бене4 баш3орт теле                  

89м 929би9те у3ытыусы8ы

Сады3ова Г5лнур Закир 3ы2ыны4 д9рес 5лг585.

Тема: Ябай һәм ҡушма һандар.

Маҡсат:

1.  Һан һүҙ төркөмө тураһында мәғлүмәт биреү, ябай һәм ҡушма һандарҙы айырырға өйрәтеү;

2.  уҡыусыларҙың фекерләү ҡеүәһен арттырыу, телмәрен үҫтереү;

3. Башҡортостан тәбиғәтенә һөйөү, һаҡсыл  ҡараш тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: компьютер, проектор, экран, дәреслек.

Дәрес барышы:

1. Ойоштороу мәле

• Уҡыусылар! Башҡорт теле дәресен бөгөнгө матур көндө, тирә – яҡты, бер – беребеҙҙе сәләмләүҙән башлайыҡ. ( уҡытыусының уҡыуы)Мин шиғырҙы уҡыйым, ә һеҙ эстән генә минең менән уҡығыҙ:

2. Инеш. Хәйерле көн, уҡыусылар!. Һеҙҙең янып торған күҙҙәрегеҙҙе, йылмайып торған йөҙҙәрегеҙҙе күреүгә мин сикһеҙ шатмын.

• Әйҙәгеҙ әле,  уҡылған шиғырға иғтибар итәйек. Ҡалын  хәрефтәр менән бирелгән һөйләмгә уҡыйыҡ..
• Беҙ йәшәйбеҙ бер ерҙә – (Ҡайҙа йәшәйбеҙ һуң?) Башҡортостанда.
• Балалар, ә Башҡортостан ниндәй ил ул?  
• Эйе, ҡалын урмандар, мул һыулы йылғалар, бейек тауҙар, зәңгәр күлдәр иле ул.

Әлбиттә,беҙҙең Башҡортостаныбыҙ бик матур һәм бай республика. Ул бигерәк тә йылғаларға бай республика. Әйҙәгеҙ әле, Башҡортостаныбыҙҙ данлап бер нисә  һөйләм төҙөйөк.

. Таҡтала һеҙгә һүҙҙәр теҙмәһе бирелгән

• Был һөйләмдәрҙә  Ағиҙел  нисек тасуирлана? Оҙон, ҙур
• Ә Һаҡмар йылғаһы ниндәй? Һалҡын һыулы. Был һүҙҙәрҙе беҙ нимә тип атайбыҙ?Сифаттар.

3. Беҙ  һеҙҙең менән үткән дәрес темаһын ҡабатлап һәм һеҙ теманы яҡшы үҙләштергәнегеҙҙе күрһәтттегеҙ. Афарин.

Башҡортостан йылғалары тураһында һөйләшеүҙе  дауам итеп киләһе һөйләмдәрҙе уҡыйыҡ:  

• Беренсе ике һөйләмдә беҙ сифаттар ярҙамында йылғаларҙың   ҙурлығы, һалҡын һыулы икәнен белдек.
• Ә бына был һөйләмдәр беҙгә ниндәй мәғлүмәт бирә?
• Ә улар нимә менән бирелә?
• Һандар. Дөрөҫ.
• Тимәк, бөгөн беҙ ниндәй темаға һөйләшәсәкбеҙ? “Һан” темаһына.  Дәресебеҙҙең маҡсаты ла “Һан” һүҙ төркөмө тураһында мәғлүмәт алыу һәм ҡушма һәм ябай һандарҙы айырырға өйрәнеү.
• “Һан” темаһы менән һеҙ түбәндәге кластарҙа  ла таныштығыҙ. Нимә ул һан? (Уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау)
• Ҡағиҙәне сығарыу. Уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау.  Әйҙәгеҙ китаптарҙы асып, ҡағиҙәне тағы ла бер тапҡыр уҡып китәйек.
• Уҡыусылар, тесктағы һандарҙы  ҡабаттан уҡыйыҡ әле. Ун өс, илле ете, бер мең дүрт йөҙ утыҙ, ике йөҙ утыҙ биш, туғыҙ йөҙ ун һигеҙ, биш йөҙ утыҙ  биш, ете йөҙ алтмыш, биш йөҙ етмеш бер, мең.
• Һандарҙың яһылышына иғтибар итегеҙ.  Тимәк, яһалышы яғынан – улар ҡушма һандар.  Мең – ниндәй һан.
• Был - яһай һандар. Сөнки ул бер һүҙ менән генә яҙылған. Китаптан ҡағиҙәне уҡып, һүҙҙәребеҙҙе дәлилләп ҡуяйыҡ.

( Ҡағиҙәне уҡыу)

• Тимәк,һандар яһалышы яғынан ябай һәм ҡушма һандарға бүленә.
•     Бөгөнгө темабыҙҙы һәм числоны дәфтәрегеҙгә яҙып ҡуйығыҙ.
• Ябай һәм ҡушма һандарға икешәр  миҫал яҙығыҙ. (Дәфтәрҙәрҙә эш)
• Һандар – беҙҙең тормошобоҙҙа ҙур роль уйнай. Беҙ уларҙы телмәребеҙҙә көн дә ҡулланабыҙ Мәҫәлән: ете һаны менән беҙҙең тормошобоҙҙа нимәләр бар:

Мөғжизәне нисек аңлайһығыҙ? Башҡортостандың мөғжизәләре бармы? Уҡыусыларҙың фекерҙәрен тыңлау.  

• Бәләкәй видеояҙма ҡарап үтеү “Башҡортостандың ете мөғжизәһе”.
• Һығымта яһау: Эйе,  матур һәм мөғжизәле  шул беҙҙең Башҡортостаныбыҙ. Ләкин матурлыҡ һаҡлауға мохтаж. Нисек уйлайһығыҙ йылғаларҙы, шишмәләрҙе, урмандарҙы ҡайһылай һаҡларға була? ( фекерҙәр тыңлау).
• Дөрөҫ, уҡыусылар. Тәбиғәтте һаҡлау  - бөтә кешененең бурысы. Йылға буйҙарын таҙа тотайыҡ, ағастар ултыртайыҡ.  Йәнлектәрҙе, үҫемлектәрҙе һаҡлайыҡ.

4. Ял минуты.  Башҡортостандың ете мөғжизәһе тураһына бәләкәй генә видеоролик ҡарап  үтәйек.

5. Дәресте нығытыу.Дәресебеҙҙе нығытыу маҡсатында бер нисә эш башҡарайыҡ:

1. Һандарҙы башҡаса әйтегеҙ.

60 секунд –     1 минут

60 минут – 1 сәғәт

24 сәғәт –  1 тәүлек

7 көн –  1 аҙна

12 ай –1  йыл

365 көн – 1 йыл

100 йыл – 1 быуат

1000 грамм –  1 кг.

10 миллиметр -  1 см.

2. Бөгөнгө алған белемдәребеҙҙе нығытыу маҡсатында тест эшләп алайыҡ ( экранда). Укыусылар яуаптарын әйтә, уҡытыусы билдәләй. Шулай итеп, беҙ класс менән был теманы  үҙләштерҙек.

6. Ә  хәҙер һәр кем үҙе дәресте нисек үҙләштергәне тураһында рефлексия ярҙамында беләйек. Һеҙҙең алдығыҙҙа ҡағыҙ биттәре ята. Һеҙ ошонда һөйләмдәрҙе тулылындырып яҙып, һуңынан үҙегеҙгә баһа ҡуйығыҙ. Мин уларҙы йыйып алып,  тикшерермен.
7. Өйгә эш биреү. Өйҙә ҡушма һәм ябай һөйләмдәрҙе индереп  Башҡортостан тураһында мәғлүмәт яҙып килергә. Уҡыусылар, дәрестә әүҙем ҡатнаштығыҙ, афарин! Киләсәктә лә актив булығыҙ, белем алырға ынтылығыҙ.
8. Бөгөнгө дәресебеҙ тамам.  

Салауат районы

Лағыр урта мәктәбе

Башҡорт теленән дәрес

«Һан. Ябай һәм ҡушма һандар»

 Башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Садыҡова Гөлнур Закир ҡыҙы үткәрҙе

Тема. Ни 5с5н у3ыр1а к9р9к?  Мифтахетдин А3мулла « Баш3орттарым, у3ыу к9р9к!» ши1ыры.

Маҡсаттар:                

    1.Шәхси сифаттарҙы үҫтереү: үҙ аллы эшләргә, белем алыу процесына етди һәм яуаплы ҡарарға күнектереү, аралашыу этикетын үҙләштереү, уҡыусыларҙа милли рух, халҡыбыҙҙың бөйөк улына ихтирам, ғорурлыҡ хисе тәрбиәләү.

    2.Предмет буйынса белем: мәғрифәтсе- шағирҙың – Мифтахетдин Камалетдин улы Аҡмулланың тормош  юлын һәм ижадына бай3ау яһау, әһәмиәтен билдәләү. “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!” шиғырының йөкмәткеһен үҙләштереү, анализлау; ни 5с5н у3ыр1а к9р9к тиг9н 8орау1а ши1ыр2ан яуап э2л97.

   3.Универсаль эш төрҙәрен үҙләштереү: үҙ аллы белем алыу, мәғлүмәт йыйыу һәм уларҙы ҡуллана белеү, дәрес барышында уҡытыусы менән берлектә эшләү; дәрескә маҡсат ҡуйыу һәм уны дәрес һуҙымында күҙ уңынан ебәрмәй тормошҡа ашырыу, эште дөрөҫ планлаштырыу, эҙләнеү эше алып барыу.

Йыһазландырыу: проектор, дәрескә презентация (слайдтар), М.Аҡмулланың портреты,  М.Аҡмулла тураһында китаптар, , аудиояҙма,

 I.Ойоштороу

    Һаумыһығыҙ! Хәйерле көн! Уҡыусылар, һеҙ бөгөн мәктәпкә ниндәй кәйеф менән килдегеҙ?) . Ошо  матур кәйеф менән  дәресте башлап ебәрәйек..

  II Проблемалы 8орау 3уйыу.

    Бына мин 8е22е4 к9йефте белдем, 9 б5г5н 8е2 ни 5с5н м9кт9пк9 килг9неге22е л9 белгем кил9. (й29ге2 9ле, ни 5с5н?

 Ни 5с5н у3ыр1а к9р9к?

 На2ан мен9н  белемле  кеше ним98е мен9н айырыла?

/У3ыусылар2ы4 яуаптары/

 Шулай итеп, бе2 б5г5н ним9 тура8ында 872 алып бараса3бы2?

 /У3ыусылар2ан теманы 9йттере7/  

 III. Теманы билд9л97.  / (йтк9с, я2ып 3уябы2./

   Д9фт9рг9 число 89м теманы я2абы2.      

     Ни 5с5н у3ыр1а к9р9к?   Ни 5с5н у3ыр1а к9р9к тиг9н 8орау1а 929би9тт9 яуап ю3мы ик9н? / у3ыусылар2ы4 яуаптары /

 Шулай бул1ас, бе22е4 д9ресте4 ма3саты нинд9й?  /яуаптары /

 Шулай бул1ас, б5г5нг5 д9рест9 бе2 шундай ма3сат 3уябы2: ни 5с5н у3ыр1а к9р9к тиг9н 8орау1а 929би9тт9н яуап э2л97.  Ошо ма3саттан сы1ып, бе2 8е22е4 мен9н д9рес-к7пер 7тк9рербе2. Б5г5нг5 к5н мен9н 7тк9н быуат ара8ын тоташтырыр был к7пер  бе2 э2л9г9н 8орау2ар1а яуап бир9. К7пер2е бе2г9                “ Баш3орттарым,  у3ыу  к9р9к.” ши1ыры мен9н А3мулла  72е 8у2а. Слайд.

 IV. У3ыусылар2ы ша1ир 89м уны4 ижады мен9н таныштырыу.

 А3мулла тура8ында  кем ним9 бел9?  Кем ул А3мулла? Ни 5с5н халы3 уны а3 мулла тип й5р5тк9н? ( у3ыусылар2ы4  яуаптары )

Ша1ир тура8ында белемд9р2е тулыландырыу, йом1а3лау 5с5н т7б9нд9ге тер9к 87229р2е 3улланайы3:

• м91риф9тсе / халы3ты а4-белемг9 5нд9й/  слайдтар
•  с9с9н /3обайыр2ар  ижад ите7се/ слайдтар
• ша1ир /бик к7п ши1ыр2ары бар/ слайдтар
•  Ми9к9, Ту38анбай / Ярлы мулла 1аил98енд9 тыуа, 3а2а3 балаларына белем бир9, а3 мулла/  слайдтар
•  А3мулла у3ыу2ары, премия, музей / исеме онотолмай/ слайдтар

( х92ер ша1ир 8ал1ан к7пер аша 7тк9н  быуаттар1а юл алайы3. Был юл –“Баш3орттарым, у3ыу к9р9к” ши1ыры. Слайд

V.   Ши1ыр2ы4  я2ма8ын ты4лау.

VI  Һүҙлек эше. 

Ши1ыр2а бик к7п 19р9п, фарсы 87229ре, шул 87229р2е4 м919н98ен а4латып кит9йек.  Слайд

Илтифат ит- иғтибар ит

Шәрафат – дан, хөрмәт

Яһиллыҡ –  белемһеҙлек, наҙанлыҡ, яуызлы3

Афәттәр-  бәлә, һәләкәт, б9хет8е2лек

Кәрамәттәр –  мөғжизә

Шәйҙәр – әйберҙәр

Хәләл – файҙаланыуға  рөхсәт ителгән

 Харам – фай2аланыу1а р5хс9т ителм9г9н

А41ыра-иҫәр

 Ж9л9л- нур, я3тылы3

 VII.    Й5км9тке8е буйынса эш.  / у3ыусылар у3ып сы1а/

   А4лашылма1ан 87229р2е4 м919н98ен асы3ланы3, 9 х92ер й5км9тке8ен9 к7с9йек. (й29ге2, ши1ыр2ы4 89р строфа8ына анализ эшл9йек, яуаптар2ы берг9л9п э2л9йек. Ни 5с5н белем алыр1а, ни49 у3ыр1а к9р9к тиг9н 8орау1а яуап э2л9йек.

          Беренсе строфа. слайд

         Баш3орттарым, у3ыу к9р9к, у3ыу к9р9к! 

                   Арабы22а на2андар к7п, у3ыу 8ир9к.

       Ни49 у3ыу к9р9к?/ яуаптар/

       На2андар2ы4 к7п булыуы ним98е мен9н насар? Автор 3ай1ырамы? Борсоламы?  На2анлы3 ар3а8ында нинд9й х9лд9р булыуы м5мкин? Ми6алдар килтереге2. Ни 5с5н у3ыу 8ир9к/92/?    Б5г5н был проблема бармы?

       А41ыра  айыу2ан Уралда1ы 3ур33андай,

       Эй, ту1андар, на2анлы3тан 3ур3ыу к9р9к!

     Ша1ир на2анлы3ты ним9 мен9н са1ыштыра? А41ыра айыу ним98е мен9н 3ур3ыныс?

   Шулай итеп, беренсе 8ы1ымтаны я8ай алабы2: на2анлы3 – 3ур3ыныс к7ренеш.

У3ыу 8ир9к й9ки белемле кешел9р 92. Слайд

    Икенсе строфа. слайд

Илтифат ит: у3ыу2алыр ш9раф9тт9р.

Я8иллы3тан кил9 ятыр 2ур аф9тт9р.

У3ы1андар к7кт9 осор, 8ыу2а й525р,

                                 Ю3тыр унда 97ли9лек, к9рам9тт9р.

   Ша1ир ни 5с5н  у3ыу2а дан, х5рм9т, ти? ( на2анлы3тан, белем8е2лект9н, яуызлы3тан 2ур трагедиялар килеп сы1а, ти? У3ы1андар 1ына к7кт9 оса ала – кемд9р улар?  *ыу2а кемд9р й529?  У3ыма1ан кешег9 самолёт й9 карап штурвалын тоттора алалармы?  Белм9г9н кешел9р 3улына был рулд9р эл9к89, ним9 буласа3? Тормош рулен на2андар1а тоттор8а3 бе22е ним9 к5т9?

   Шулай итеп, икенсе 8ы1ымтаны я8айы3:  у3ы1андар 5с5н бар юлдар асы3.

 Белем8е2лек,на2анлы3,яуызлы3  - б9хет8е2лек.  Слайд

  %с5нс5 строфа. слайд

У3ы1ан1а был донъяла ж9л9л булыр,

 Харам тиг9н к7п ш9й29р х9л9л булыр.

Ыры6, д97л9т шишм98ен асам ти894,

                                 !илем-85н9р бер29н-бер 9м9л булыр.

   У3ы1ан кешег9 был тормошта й9ш97е нисек?  Белемле кешег9 тормошта 72 урынын, 85н9ре буйынса эшен табыуы е4елер9кме?

  Шулай итеп, 5с5нс5 8ы1ымтаны я8айбы2:  белемле, 85н9рле кешег9 тормошта 72  урынын табыуы е4елер9к. Белемле кеше ю1алып 3алмай. слайд

  Д7ртенсе строфаны берг9л9п у3ыйы3. Слайд

   Алты1а бер2е 3ушып, 8ан ун булмай,

С919тте ал1а бороп, т5н к5н булмай.

Белемлелек – ары6ландан к5сл5 батыр,

           Шу1а атланмай, 8ине4 т5ш54 8ис 5н булмай.

    Автор бе2г9 на2анлы3ты нисек а4лата?  Ним9 и6бат ит9? Белемлекте ним9 мен9н са1ыштыра?

   Шулай итеп д7ртенсе 8ы1ымта: белемлелек – ары6ландан да к5сл5 батыр. Слайд

 Был юлдар2ы нисек а4лай8ы1ы2? Ни 5с5н белемлелек- батырлы3?

   ( х92ер   х9тер т5й5н5н т525й5к:

 Ни 5с5н у3ыу к9р9к тиг9н 8орау1а 929би9тт9н яуап тапты3мы?  Эйе, бына ул бе2 берг9л9п э2л9г9н яуаптар :

 Слайд.

• На2анлы3 –  и4 3ур3ыныс  к7ренеш.
• У3ы1андар 5с5н ген9 бар юлдар асы3.
• Белемле, 85н9рле кешег9 тормошта  72 урынын табыуы е4елер9к.
• Белемлелек – ары6ландан да к5сл5 батыр.

 А3мулла был ши1ырын бер быуат элек я21ан.  Ши1ыр2а к7т9релг9н проблемалар б5г5н д9 актуаль тип 9йтеп буламы?  Х9л ите7 юлдарын бе2 ним9л9 к7р2ек?

/ белем алыу2а/

   Был ши1ыр юлдарына к5й 29 8алын1ан.  Ял ите7 5с5н ошо йыр2ы ты4лайы3

 Йыр тыңлатыу. «Ҡаруанһарай» төркөмө башҡарыуында  М.Аҡмулла һүҙҙәренә «Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!» йыры.

    VII  Төркөмдәр менән эш.

 /Ши1ыр2ы4 тел-87р9тл97 сараларын табыу./ ( х92ер т5рк5мд9рг9 б7ленеп ши1ыр2а1ы 87р9тл97 сараларын табайы3. Автор ши1ыр2а1ы фекерен у3ыусы к74елен9 еткере7 5с5н нинд9й 87р9тл97 саралары 3улланды ик9н?

 Беренсе т5рк5м: Эпитеттар / аңра айыу, ҙур афәт, көслө батыр/

 Икенсе т5рк5м. Метафора /дәүләт шишмәһе/ Сағыштырыуҙар: аңра айыуҙан Уралдағы ҡурҡҡандай.

%с5нс5 т5рк5м.

Антонимдар: наҙанлыҡ – белемлек;

Харам – хәләл;

Төн-көн;

Төш-өн;

Күп-һирәк.

Синонимдар: уҡыу, белемлелек, ғилем.

 У3ыусылар т5рк5мд9рг9 б7ленеп эшл9й.

   *7р9тл97 саралары ши1ыр2ы байыта, тулыландыра, ша1ир2ы4 9йтерг9 тел9г9н фекерен тулыра3 аса.

IX.*ы1ымта я8ау. Шулай итеп, был ши1ыры мен9н ша1ир2ы4 белемг9 5нд97ен белдек. Ши1ыр ним9г9 о3ша1ан?  Касан А3мулла уйлана, борсола, 1орурлана?

 Был ши1ыр2ы бе2  ши1ыр-к7пер тиг9н инек.  Нинд9й  к7пер була ала ул?  Бе2 А3мулланан аманат итеп ал1ан белемг9 б9йле проблемалар2ы х9л ит9 алабы2мы? Белем алыр1а к9р9кме?  К9р9к. С5нки белемле кеше ген9 к5сл5 була. Баш3орт хал3ыны4 шундай м939ле л9 бар: К5сл5 бер2е е4ер, белемле ме4де е4ер.

 Яуаптар2ан алгоритм т5257. слайд

      Аманат ---Белем-------- Кил9с9к.

    А3мулла  белем алыуҙа м51жиз9 барлы1ы тура8ында ла 9йт9. ( бе2 был д9рест9 нинд9й м51жиз9 к7р2ек?   Слайд.

   А3мулла ши1ыр2арыны4 б5г5н д9 актуаль булыуы м51жиз9 т7гелме ?

 А3мулланы4 исеме онотолмауы, премиялар булдырылыуы, университет исеме булыуы м51жиз9не4 72е ул.

         X.  Йом1а3лау. Рефлекция.

    *е22е4с9, халы3 72 улдарын, ша1ир2арын и6л9рг9 тейешме?  Ни 5с5н к9р9к? Нинд9й 8ы1ымта я8айбы2Ним9 тура8ында уйландым? Борсолдом?

 !орурландым? Д9рест9н нинд9й ф98ем алдым? Й9ш быуынды А3мулла нинд9й  итеп к7рерг9 тел9й? / у3ыусылар2ы4 яуаптары: а3ыллы, 3ыйыу, м9рх9м9тле,у3ымышлы, лайы3лы кеше булайы3, лидер, алса3, а3 к74елле./   ( кил9с9к быуын1а  А3мулла ижадын 8е2 еткерерг9 тейеш8еге2, с5нки б5г5нг5 мен9н кил9с9к ара8ында1ы к7пер – 8е2!

XI. Ба8алау

   Б5г5н мин 8е2г9 д9рест9 3атнаш3ан 5с5н ба8алар 3уям.  Т5п ба8аны 8е2г9 тормош 72е 3уяса3.  А3ыллы 89м белемле булы1ы2. Белемле кеше был тормошта бер ва3ытта ла  ю1алып 3алмай, 72 урынын таба.

XII. %йг9 эш.

 Ши1ыр2ы ятлар1а.

 Ижади эш. “ Ни 5с5н бе2г9 белемле булыр1а к9р9к?”