Урок по теме "Адалгыш"
план-конспект урока (6 класс) на тему

Уроктыҥ этаптары

Уроктыҥ ӧдӧр аайы

1. Ӱренерине ууламjылаганы

Амаду: урокко керектӱ эдимдерди белен бе деп кӧрӧри; ӱренчиктерди урокто эрчимду иштеерине белетеери. Ӱредӱчи ӱренчиктерле эзендежип, орток куучын ӧткӱрер. Ӱренчиктер урокко керектӱ эдимдерди эртедеҥ белетеп алат.

Ӱредӱчиниҥ куучыны:

- Слердиҥ алдыгарда смайликтер јадат (ӱч башка). Ајарып кӧригер.

- Слердиҥ кӱӱн-табар кандыйына келижет? Керектӱзин талдап, доского экелип, илип салыгар. Ӱредӱчи бойыныҥ кӱӱн-табын база кӧргӱзет. Кажы ла ӱренчик бойыныҥ куун-табына келижип турган смайликти алып, доского илет.

- Бой-бойыска   једимдер кӱӱнзеп ийектер. Ӱренчиктер једимдер кӱӱнзеп, «мен сананарым, аjарынкай болорым, jакшы иштеерим» деп айдар.

- Доскодо бичилген сӧстӧрди кычырып ийектер.  «Ӱренчиктерге - једим, ӱредӱчиге - сӱӱнчи». Бу сӧстӧрдиҥ учурын кем оҥдоп ийди. Айдарда мениҥ сӱӱнчим, слердиҥ једимдерер.

2. Билгирлер-ди эске алып, чокымдаары

Амаду: билгирин эбелтип, ӱренгенин быжулаары.  Ӧткӧн урокто эске алган теманы эске алып (куучын-эрмектиҥ бӧлӱктери), кӱчсинер айалга тӧзӧп, јаҥы темага кирер айалга тӧзӧӧр.

Јакылта: Баштамы класстарда билгирлерге тайанып,  «Куучын-эрмектиҥ бӧлӱктери» деп схема јурагар.

Ӱренчиктер бӧлӱктерге бӧлӱнип схема јурайдылар. Кажы ла бӧлӱк бойыныҥ схемазын кӧргӱзип, јартайт.

Ӱредӱчи доского сӧс бичийт: САГЫШ

- Доскодо бичилген сӧскӧ ајару салыгар.

Јакылталар:

- Сӧстиҥ лексический учурын јартагар.

- Кандый куучын-эрмектиҥ бӧлӱги? Нениҥ учун бӱдӱмјилегер.

- Грамматика темдектерин айдып бепригер?

- Кандый суракка чокым каруу берерге кӱчсиндер?

Ӱренчиктер адалгыштыҥ грамматика темдектерин јартап болбой, кӱчсинет.

III.        Ӱредӱ амаду тургузары  

Ӱренчиктер берилген јакылталарды бӱдӱрип, уроктыҥ темазын чыгарып, бойыныҥ ижин темдектеп алар.

Ӱредӱчиниҥ сӧзи:

- Айдарда бис урокто бойыска кандый амаду тургузарыс?

Ӱренчиктер:

- Адалгыштыҥ грамматика темдектерин билип аларыс.

- Уроктыҥ темазын чоыкмдап ийерктер. Ӱренчиктер теманы бойлоры айдат.

IV. Амадуга јединер ишти темдектеери

Тетрадька бӱгӱнги числоны бичип, теманы бичигер.

- Бистиҥ тургускан темага јединерге, бис кандый иш бӱдӱрерис?

- Кажы ла ӧмӧлик бӱдӱретен иштиҥ планын тургузыгар.

Ӱредӱчи бодоштыра база план тургузат. Ӱренчиктердиҥ планыла тӱҥдеер.

План:

• Адалгыш керегинде ээжиле иштеери;
• Эрмектердеҥ адалгыштарды табып, ылгаары.
• Адалгыштыҥ грамматика темдектерин чыгара бичиири.
• Ӱренер бичиктерде таскадулар бӱдӱрери.

V. Тургузылган амадуга јединери

Амыраар ой:

- Бичикте 31 бӱкти ачып, ээжини кычырып, таблица толтырыгар.

Таблицаныҥ бӱдӱм-кебери:

Кажы ла бӧлӱк јанында бӧлӱктиҥ таблицазын кӧрип, шиҥдеп, темдек тургузар.

20-зинчи качактыҥ бажында чӱмделген М.В. Мундус-Эдоковтыҥ «Ӱренчиктерге» деп ӱлгериниҥ ӱзӱгин кычырып ийектер.

«Алтайыска не керек?

Артык сӱмелӱ уул керек.

Андый сӱме кайдаҥ келер?

Акту бичиктеҥ билдирер».

Автор кычыраачыларга  кандый шӱӱлте јетирерге сананган эмтир?

Бӱгӱнги кӱнде бис бу јолдыктарды кычырып, кандый шӱӱлте эдерис?

Ӱренчиктер каруулар берет. Эрмек-куучынныҥ тӧс шӱӱлтези: Кажы ла алтай кижи тӧрӧл јерине, Алтайына туза јетирер, оныҥ ӧзӱмине кичинек те болзо, болужын

јетирер. Эмдиги ӧйдӧ бийик једимдерге једерге, кӧп бичиктер кычырар керек, ӱренер керек.

Јакылта:

- Тексттеҥ адалгыштарды табып, таблицада кӧргӱзилген грамматика темдектерди чокым јартагар.

Ӱренчиктер ишти тетрадьтарда бӱдӱрип, бӧлӱкте шӱӱжет.

Темдектезе:

Уул – адалгыш деп куучын-эрмектиҥ алдынаҥ учурлу бӧлӱги; сурагы – кем?; ас тоодо, тӧзӧӧчи кубулткышта.

Амаду: Ӱренчиктердиҥ су-кадыгын корып, бир кичинек ӧйгӧ амырадып алар.

Ӱренчиктер узак отурып иштегенине ајару эдип олорды кыймыктадар:

1. Башты кыймыктадып,  бойыстыҥ адысты бичип ийели;

2. Ийиндерисле: оҥ јаныла – ӧбӧкӧбисти, сол јаҥыла – отчествобысты.

3. Тизелериске колысты салып, бойыстыҥ сӧӧгисти бичип ийектер.

Ӱренчиктер ончозы туруп, бойыныҥ эди-канын, уйе-сӧгин кыймыктадып алат.

VI. Јаҥы билгирди быжулаары

Јаҥы билгирди быжулаарына бир канча јакылталар берилет:

- Ӧмоликтерге бӧлӱнип, адалгыш деп куучын-эрмектиҥ бӧлӱгине кластер тургузып ийигер.

Бичикле иш. 30-чы таскадуныҥ 2-чи јакылтазын бӱдӱригер. Баштапкы эрмекти члендерле ылгагар.

Адалгыштарды табып, оныҥ синтаксический учурын темдектегер.

Алтай калыгыс кабай болгон Алтайын келер ӱйелерге энчилейт.

Болуш эдип ӱренчикке ајарулар берилет.

Темдектезе,

Адалгыштыҥ синтаксический учуры:

А) баштаачы

Б) айдылаачы

В) толтыраачы

Г) айалга

Јастыраларла иш. Ӱренчиктер тӱзедӱлер эдет.

VII. Таҥынаҥ иш бӱдӱрери 

Каточкаларда башка-башка куучын-эрмектиҥ бӧлӱктерине келишкедий сӧстӧр берилген, слер оноҥ јӱк ле адалгыштарды чыгара бичигер, олор кандый тоодо, јӱзӱнде, кубулткышта  кӧргӱзип салыгар.

Бу ишти ӱренчиктер белен чын каруулар бичилген карточкалардаҥ бойлоры баалар.

Баалайтан кемјӱлер:

«5» - бир де 1астыра 1ок ишке

«4» - 2 1астыралу ишке

«3» - 3 1астыра болзо

«2» - 4 ло онон коп 1астыралар болзо тургузар.

VIII. Билгирлерди бириктире катап кӧрӧри

Айдарда, бис адалгыш керегинде нени билип алганыс?

Адалгыш керегинде билгирди схема ажыра кӧргӱзигер. Уроктыҥ бажында кӧргӧн САГЫШ деп сӧсти база катап ылгап ийектер.

Ӱренчиктер сӧсти ылгап, бу сӧслӧ башка-башка эрмектер тургузат.  Кажы ла бӧлӱкте адалгыштыҥ синтаксический учуры аайынча башка-башка эрмектер тургузылар. Ӱренчиктер каруузын бӱдӱмјилейт.

Темдектезе, бодоштыра эрмектер:

Уулчактыҥ сагыжына элес эдип, ӧткӧн јайдыҥ ӧйи эбелди.

Јӱс башка сагыш Амадуныҥ ӧзӧгин ӧйкӧп турды.

Айылдыҥ ижи

Амаду: ӱренгенин быжулап, бойы алдынаҥ ишерине темиктирери.

Ӱч башка иштеҥ, бойыныҥ кӱӱниле талдап алганын бӱдӱрет (экӱзин, учуӱин де бӱдӱрерге јараар).

- 2§, 35таск. (јакылта:текстти кычырып адалгыштар таап, бӱдӱмиле ылгап, кожултазынын чын бичилерин јартаар, адалгышта канча тоо, канча јӱзӱн бар?)

- чӱмдемел иш бичиир (адалгыш керегинде чӧрчӧк, куучын, ӱлгер)

 Озо-озо чактарда ончо адалгыштар тӱҥей болгон. Олорды Грамматика деп  Каан башкарган….

- «Билгирдиҥ телекейи» деп темала сочинение бичиир (адалгыштар тузаланар, олордын тоозын, кубулткыжын коргузип салар).

Ӱренчик айылга берилген ишти бойына бичип кажы ла ишти канайда бӱдӱрерин оҥдоп алат.

IX. Бӱдӱрген ишти, билгирлерди кемjиири ле чокымдаары

Урокто ӱренгенин эске алынып, ӱч башка кемјӱле ылгап кӧрӧр:

смайликтер ажыра ӱренчиктердиҥ текши кӱӱн-табын; нени билип алганын;

нени бӱдӱрип ӱренгенин;

кандый турултага кергенин.

Урокто тургускан план бӱткен бе? Ајарып эске алынып ийектер. Кажы ла ӱренчик бойына темдек тургузат. Ӱредӱчи бойыныҥ тургускан темдегин айдып, бӱдӱмјилейт. Шӱӱжип, чокым темдек тургузылат.

Јакшы болзын!