Татар теленнән 5-нче сыйныфлар өчен эш программасы
рабочая программа (5 класс) на тему

Татар теленнән  эш программасы

Казан шәһәре Совет районы “П.А.Полушкин исемендәге 101 нче урта гомуми белем мәктәбе”

муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе

Салахова Раушания Хәсәнша кызы
татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Татар  теле

5 нче сыйныф
(татар  төркеме)

\

Педсовет утырышында каралды
Беркетмә № 1
“26” нчы август 2016 нчы ел

2016/2017 нче ел

Укытуны тематик планлаштыру

Предмет                                   Татар   теле
Сыйныф(класс)                      5 нче А сыйныфы (татар төркеме)

Укытучы:                                Салахова Раушания Хәсәнша кызы

Сәгатьләр саны :        
Барлыгы – 102  сәгать,  атнага - 3 сәгать

5 нче сыйныф – сочинение -4(1)      диктант -6 (2)  изложение – 5 (2)   Барлыгы -15 (5)

Планлаштыру программа нигезендә төзелде (планирование составлено на основе):  Планлаштыру программа нигезендә төзелде(планирование  составлено на основе):
1.Рус телендә урта (тулы)гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен  укыту программасы (татар балалары өчен) 1-11 нче сыйныфлар,Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән, авторлары Ф.Ф.Харисов,Ч.М.Харисова,В.А.Гарипова,Казан,Татарстан китап нәшрияты,2011 нче ел.
2.Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы (1-11 нче сыйныфлар Казан),2013нче ел.
3.Рус телендә урта(тулы)гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы(1-11 нче сыйныфлар), Казан,”Мәгариф”нәшрияты,2010 нчы ел
4.Федераль дәүләт белем стандартлары нигезендә татар теле һәм әдәбиятын укыту үзенчәлекләре,Казан,2015 нче ел.
5.Укыту  фәннәре буенча эш программалары(методик тәкъдимнәр) Казан шәһәре методик үзәге директоры доцент Р.И.Шәяхмәтова редакциясендә,Казан,2013 нче ел

Дәреслек(учебник): “Ф.Ф.Харисов,Ч.М.Харисова.Татар теле,(татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен).Казан.Татарстан китап нишрияты,2015 нче ел..

Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап.

    Интернет –ресурслар:

       http://. belem.ru                                   http://. tatcenter.ru  ТР мәгълүмати – аналитик порталы                   http://.www.БАЛА.РФ                    

       http://www.mon.tatar.ru                      http://. tatar.ru    ТР  рәсми серверы                                        http://edu.tatar.ru  ТР электрон образованиясе

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

(Эш программасының статусы)

5 нче сыйныфлар өчен татар теленнән эш программасы Россия Федерациясендәге һәм Татарстан Республикасындагы мәгарифкә кагылышлы  хокукый-норматив актларга һәм федераль дәүләт стандартларына нигезләнеп төзелде:

1. Россия Федерациясенең "Мәгариф турында"гы Законы (Федеральный закон от 29.12.2012 273-Ф3 "Об образовании в Российской Федерации").

2. Татарстан Республикасының "Мәгариф турында"гы Законы (Закон Республики Татарстан "Об образовании" № 68-ЗРТ от 22 июля 2013 года, статья 8).

3. Россия Федерациясенең "Россия Федерациясе халыктелләре турында"гы 126-ФЗ нчы номерлы Законы (24.07.1998).

4. РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы приказы, 30 нчы август, 2013 нче ел №115 ("Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам - начального общего, основного общего и среднего общего образования").

5 ."Татарстан Республикасының халык телләре турында" Законы (Закон Республики Татарстан от 08.07.1992 № 1560-XII(ред. от 03.03.2012г.) "О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан").

6. "Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында" Татарстан Республикасы Законы, 2004нче ел, 1нче июль.

7. "2014-2020 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы дәүләт программасы", 2013 нче ел, 25 нче октябрь, 794 нче карар.

8. Төп гомуми белем бирүнең Федераль дәүләт белем бирү стандарты (Россия Мәгариф һәм Фән министрлыгында 2010 нчы елның 17 нче декабрь боерыгы 1897 нче номер белән расланган, РФ Юстиция Министрлыгында 19644 нче регистрацион номеры белән 2011нче елның 1 нче февралендә теркәлгән).

9. Татарстан Республикасында 2012-2020 нче елларда фән һәм мәгариф үсеше турында "Дәүләт программасы".

10. 2010-2015 нче елларда Татарстан Республикасында мәгарифне үстерү стратегиясе "Киләчәк" программасы.

11.Татарстан Республикасының белем бирү учреждениеләре өчен базис  һәм үрнәк уку планнары нигезендә төзелде . Мәгариф һәм фән министрлыгы приказы 19.08.15    №1063/15  “ Татарстан Республикасының башлангыч гомуми һәм төп   белем бирү учреждениеләре өчен базис һәм үрнәк уку планнарын раслау турында  “

12. П.А. Полушкин исемендәге  урта гомуми белем бирү мәктәбенең  укыту программасы

 13. П.А. Полушкин исемендәге “101нче номерлы гомуми урта белем бирү мәктәбе”муниципаль белем бирү учреждениесенең  2016\2017 нче уку елына уку-укыту планы

14.ФДБС таләпләре буенча эшләнүче эш программаларының 5-6нчы сыйныфлар өчен  нигезләмәсе.П.А.Полушкин исемендәге 101 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе ,2016 нчы ел
15. П.А.Полушкин исемендәге 101 нче урта гомуми  белем  бирү мәктәбенең Уставы

16. Санитар – эпидемиология кагыйдәләре һәм нормативлары (Сан Пин 2.4.2. 2821 – 10 “ Белем бирү учреждениеләрендә белем алуны оештыруга һәм шартларына санитар – эпидемиология таләпләре” Минюст Россия № 19993 3 март 2011ел.)

Эш программасының структурасы

Татар теленнән эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан,программа эчтәлегеннән,укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.

                                               Рус телендә белем бирү мәктәбендә татар балаларына татар теле укытуның максаты:

     Укучыларда ана телен өйрәнүгә кызыксыну, аның аркылы башка телләрне дә өйрәнү теләге уяту; үз милләтеңә, аның мәдәни үзенчәлекләренә, гореф-гадәтләренә, ана телеңә мәхәббәт тәрбияләү; шулар аркылы башка милләтләргә, аларның гореф-гадәтләренә, мәдәниятләренә ихтирам уяту.

     Балаларда туган телгә, аның яңгырашына, сүзлек байлыгына карата кызыксыну уяту. Тел күренешләрен аңларга, эзлекле фикер йөртергә өйрәтү. Фәнни-тикшерү эшчәнлеге алып баруга мотивация тудыру, проект эшләрен башкаруны дөрес оештыру. Тел берәмлекләрен урынлы кулланып, бәйләнешле сөйләм тудыру өстендә эшләү, аралашу компетенциясе булдыру.

Бурычлары:

- укучыларда, туган телгә сакчыл караш тәрбияләү;

- укучыларның сөйләм эшчәнлеген һәм фикерләү сәләтен, төрле шартларда әдәби телдә дөрес аралаша белү күнекмәләрен үстерү;

- татар теленең фонетик төзелеше, орфоэпик, орфографик нормалары турында белем бирү;

- телнең лексик байлыгын анализлый, күрә, таба белү сәләтен, осталыгын булдыру, үстерү, сүз байлыгын арттыру;

- татар теленең сүз ясалыш мөмкинлекләрен үзләштерү, гамәли кулланылышка кертү;

- алынган белемне һәм осталыкны тормышта максатчан кулланырга өйрәтү;

- сүзлекләр, дәреслек, өстәмә һәм белешмә әдәбият белән эш итү, уку, язу күнекмәләрен камилләштерү;

- үз милләтеңә, телеңә хөрмәт белән карау, шулай ук татар теле аша башка милләт вәкилләренә, аларның рухи мирасына мәхәббәт хисе тәрбияләү.

Белем дәрәҗәсенә таләпләр:

- фонетик, сүз ясалышы һәм лексик закончалыкларны күрә белү;

- сүзне катлаулы тел берәмлеге буларак бәяләүгә ирешү;

- төрле тип сүзлекләрнең төзелү принципларын үзләштерү;

- татар теленең сүз ясалыш ысулларын таный һәм аера белү;

- укылган текстның эчтәлеген аңлау;

- укылган текстка үз мөнәсәбәтләрен белдерү;

- укылган текстка бәйле рәвештә телдән һәм язмача фикер белдерү;

- сыйныфташлары һәм укытучы белән фикер алышу, үз фикерен дәлилли белү;

- тәкъдим ителгән темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү.

Күнекмәләргә таләпләр:

Фонетика, орфоэпия, лексика, съз ясалышына караган белемнәрен тирәнәйтү:

- авазларны классификацияли белү күнекмәләрен тирәнәйтү;

- сүзләрне иҗекләргә бүлә белү, басым кую үзенчәлекләрен үзләштерү;

- җөмләләрнең мәгънәви-интонацион үзенчәлекләрен үзләштерү юнәлешендә күнекмәләр өстендә эшләү.

- сүзләргә фонетик анализ ясый белү;

- сүзлек составын килеп чыгышы ягыннан бәяли белү;

- сүзлек составын куллану өлкәсе һәм активлыгы буенча куллана белү;

- сүзлекләр белән эшли белү;

- татарчадан русчага һәм русчадан татарчага тәрҗемә итү күнекмәләре булдыру;

- яңа сүзләр ясау күнекмәләрен үзләштерү.

Телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләре булдыру:

- җөмләләр төзергә өйрәтү, бәйләнешле сөйләм үстерү өстендә, сөйләм күнекмәләрен барлыкка китерү юнәлешендә эшләү;

- план нигезендә кечкенә хикәя төзи белү;

- репликага нигезләнеп, логик бәйләнешле диалог төзи белү;

- дөрес уку һәм язу күнекмәләре булдыру, тасвирлама, хикәяләү, фикер йөртүне активлаштыруга этәргеч булырлык текстлар төзү күнекмәләрен ныгыту;

- сочинение, изложение язарга өйрәнү;

- укучыларда татар мәдәниятенә караган мәгълүматларны үстерүгә ирешү;

- картина буенча сочинение язу күнекмәләре булдыру;

- проектлар төзү күнекмәләрен ныгыту.

Уку фәненең уку планында тоткан урыны

     Укыту-тәрбия эше рус телендә алып барыла торган мәктәпләрдә татар балаларына татар телен өйрәтү үз телләрен өйрәнүгә кызыксыну, омтылыш уяту, мәхәббәт хисләре тәрбияләүдә әһәмиятле роль уйный.

   Укыту планында каралганча, татар теле дәресләре өчен эш программасы атнага 3 сәгать исәбеннән елга 105 сәгатькә төзелде.

 Укытуның көтелгән нәтиҗәләре

 Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

- шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү:

- милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;

- әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү;

- күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

- үз алдыңа максат кую, аңа ирешү юлларын эзләү;

- уңышларыңа яки уңышсызлыкларыңа, аларның сәбәпләренә дөрес бәя бирү;

- индивидуаль эшчәнлек стилен формалаштыру:

- төрле мәгълүмат чараларын (сүзлекләр, Интернет ресурслар һ.б.) танып-белү һәм аралашу вакытында куллану;

- актив, мөстәкыйль, иҗади фикер йөртүче, фәнни-тикшеренү эшчәнлеген башкара алырлык шәхес буларак формалашуны дәвам итү;

- үзең алган белем күнекмәләрен тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү.

Метапредмет нәтиҗәләр

Танып-белү гамәлләре:

- танып-белү юнәлешендәге максатларны билгеләү;

- укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;

- мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү;

- уку мәсьәләсе тирәсендә логик фикерләү;

- фикерләүдә логик чылбыр төзү;

- тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

- төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү;

- фонетик анализ ясау күнекмәләре булдыру;

- сүз ясалыш ысулларыннан файдаланып сүзләр ясый белү , сөйләм эшчәнлегендә алардан дөрес һәм урынлы файдалана белү;

- телне әдәбият, рәсем һәм музыка сәнгате белән бәйләп, сүз сәнгатенең кыйммәтен күрсәтү, матурлыкны танырга өйрәтү;

- тел берәмлекләренең әдәби әсәр тудырудагы ролен билгеләү;

- татарчадан русчага, русчадан татарчага тәрҗемә итү юлы аша фразеологик берәмлекләрнең эчтәлегендәге фәлсәфәне үзләштерү.

Коммуникатив УУГ

- тыңлый белү;

- диалог төзүдә һәм коллектив фикер алышуда катнашу;

- сыйныфташлары һәм укытучы белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек итү;

- төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;

- үз фикерен дәлилли белү, тормыштан мисаллар китерү;

- төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

- үз фикерен тулы һәм төгәл итеп әйтә белү;

- күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;

- мәгълүмат туплауда үзара хезмәттәшлек итүдә инициативасы күрсәтү;

- укылган текстлар буенча сораулар бирә алу;

- бирелгән текстларның дәвамын үзлектән сөйләп карау,фикер әйтү автор фикере белән чагыштыру;

- үз эшен контрольдә тоту, сыйныфташларына ярдәм итү;

- коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;

- үз фикерләрен телдән һәм язмача җиткерә белү;

- башкаларны тыңлый, киңәш бирә белү;

- сыйныфташлары каршында төрле темаларга, башкарылган проектлар буенча чыгыш ясау;

- иптәшенең гамәлләрен бәяләү, күрше белән хезмәттәшлек итү.

Регулятив УУГ:

- дәреснең проблемасын (тема) һәм максатларын мөстәкыйль формалаштыру;

- проблеманы аңлап гипотеза чыгару, үз фикереңне дәлилләр китереп раслый белү, телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру;

- максатка ирешү юлларын билгеләү;

- үз эшчәнлегеңнең нәтиҗәле булуына ирешү, үз эшчәнлегеңне контрольгә алу;

- укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү;

- кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;

- эшләнгән эшкә бәя бирү, сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Предмет нәтиҗәләр:

- фонетик, сүз төзелеше һәм лексик берәмлекләр белән эш итүне ныгыту;

- исем, орфоэпик һәм орфографик кагыйдәрне үзләштерү, гамәли куллана белү;

- сүзнең лексик мәгънәсен билгели һәм сөйләмдә урынлы куллана белү;

- тел материалы белән логик фикерләүне сорый торган эш төрләрен башкару;

- телнең сүзлек составын куллану өлкәсе, активлыгыннан чыгып урынлы файдалану;

- сүзләрнең төзелешен һәм ясалышын тикшерү;

- бирелгән темаларга, тормыштан алган фикер-карашларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, кечкенә хикәяләр язу;

- укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру.

Курсның эчтәлеге

1. 4 нче сыйныфта үткәннәрне кабатлау

Лексикология буенча үткәннәрне кабатлау.

Башлангыч сыйныфларда исем, сыйфат, сан, алмашлык, фигыль буенча үткәннәрне кабатлау.

Синтаксис буенча өйрәнгәннәрне кабатлау: сүзтезмә һәм җөмлә; җөмләнең баш кисәкләре; җәенке һәм җыйнак җөмләләр; җөмләнең иярчен кисәкләреннән аергыч; җөмләнең тиңдәш кисәкләре.

2. Фонетика, орфоэпия, графика, орфография

Фонетика һәм орфоэпия турында гомуми төшенчә.

Сөйләм органнары. Авазларның ясалышы. Сөйләм аппараты.

Татар телендә сузык һәм тартык авазлар.

Татар телендә сузык авазларның әйтелеше. Сингармонизм законы: рәт һәм ирен гармониясе.

Тартык авазлар классификациясе. [къ], [к] һәм [гъ], [г] тартык авазлары. [һ] һәм [х] тартык авазлары.[w]һәм [в] тартык авазлары. [н] һәм [ц] тартык авазлары.['](һәмзә) тартыгы.

Тартык авазларның сөйләмдәге үзгәреше. Тартыклар чиратлашуы. Борын ассимиляциясе. Ирен ассимиляциясе.

Татар телендә иҗек. Сүзләрне юлдан-юлга күчерү. Сүз басымы. Интонация.

Графика һәм орфография. Аваз һәм хәреф төшенчәләре. Татар алфавиты.

Сузык аваз хәрефләре. О, ө, е, э хәрефләренең дөрес язылышы. Икешәр аваз кушылмасын белдергән е, ю, я, хәрефләренең дөрес язылышы.

Тартык аваз хәрефләре. ъ һәм ь хәрефләренең дөрес язылышы.В, к, г хәрефләре.

Сүзләрне кушып, сызыкча аша һәм аерып язу. Баш һәм юл хәрефләре.

Сүзләргә фонетик анализ ясау.

Кабатлау.

3.Лексикология

Лексикология. Лексика һәм лексикология турында төшенчә. Сүзнең лексик мәгънәсе, аны аңлату юлларын аңлату. Аңлатмалы сүзлекләр. Сүзләрне мәгънәләре, килеп чыгышыннан һәм кулланылышы ягыннан төркемләү.

Бер һәм күп мәгънәле сүзләр.

Сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләре.

Синоним. Антоним. Омоним.

Килеп чыгышы ягыннан татар теленең сүзлек составы. Гомумтөрки һәм алынма сүзләр. Татар сүзләренең төркемнәре.

Куллану өлкәсе буенча татар теленең сүзлек составы. Гомуми кулланылыштагы (гомумхалык) һәм кулланылышы чикләнгән (диалекталь һәм һөнәрчелек сүзләре) сүзләр.

Куллану активлыгы буенча сүзлек составы: искергән һәм тарихи сүзләр. Искергән сүзләр турында төшенчә.

Яңа сүзләр (неологизмнар).

Фразеологизмнар. Фразеологик әйтелмәләрне сөйләмдә куллану.

Сүзгә лексик анализ ясау.

Кабатлау.

4. Сүз төзелеше һәм сүз ясалышы

Сүзнең тамыры һәм кушымчалар. Сүзнең мәгънәле кисәкләргә бүленеше. Мөнәсәбәт белдерә торган кушымчалар: модальлек һәм бәйләгеч кушымчалар. Модальлек кушымчалары. Исем, сан, сыйфат, фигыльләргә ялгана торган модальлек кушымчалары.

Сүзнең нигезе. Тамыр һәм ясалма нигезле сүзләр. Сүзләрне төзелеше буенча тикшерү.

Сүз ясалу ысуллары. Ясагыч кушымча ялгау ысулы. Сүзгә кушымчалар ялгану тәртибе.

Сүзләрне кушу ысулы: кушма, парлы һәм тезмә сүзләр ясалу.

Сүзләрне кыскарту ысулы.

Кабатлау.

5. 5 нче сыйныфта үткәннәрне кабатлау

6. Бәйләнешле сөйләм үстерү

1. Төрле характердагы диктантлар язу.

2.Хаталар өстендә эш башкарган вакытта телдән һәм язма рәвештә анализ ясау.

3.  Мәкаләне редакцияләү.

4.  Әдәби текстларның эчтәлеген сөйләү.

5. Изложение һәм сочинение язарга өйрәнү.

6. Бирелгән темага, рәсемгә яки планга нигезләнеп, хикәя төзеп язу.

7. Бирелгән текстка план төзү.

8.Текстларны, мәкальләрне, фразеологик әйтелмәләрне бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү. Сүзлекләрдән файдалану.

9. Проектлар төзү.

10. Картина буенча сочинение язу (Х.Якупов «Канәфер чәчәге. Натюрморт», И. Шишкин «Имәнлек»)

                         5 нче сыйныф укучыларының  ана теленнән белем, осталык  һәм  күнекмәрен бәяләү нормалары

Укучыларның тел һәм сөйләм материалын үзләштерү дәрәҗәсен яки аларның гомуми грамоталыгын диктант, изложение, сочинение яздырып тикшереп була; сорауларга язма рәвештә җавап алу да уңай нәтиҗә бирә. Сораулар укыган әсәр, аерым текст, рәсем яки караган фильмнар буенча тәкъдим ителә. Бу очракта язма эшнең күләме һәр сыйныфның изложение күләменнән артмый.Укытучы, эшне бәяләгәндә, түбәндәге таләпләрне истә тотарга тиеш: җавапның тулы, төгәл, дөрес булуы, сөйләмнең стилистик яктан камиллеге, орфографик һәм пунктуацион  яктан грамоталылыгы.

Сорауларга җавап язуны бәяләү

1. Барлык сорауларга да дөрес җавап  бирелсә, “5” ле куела (1 сөйләм хатасы яки 1 пунктуационхата булырга мөмкин).
2. Сорауларга дөрес җавап бирелсә, ләкин 2 сөйләм хатасы, 3 орфографик, 2 пунктуацион хата булса яки 2 сорауга җавап язганда төгәлсезлек җибәрелсә, “4” ле билгесе куела.
3. Язма эштә сорауларга җавап бирә белү күнекмәләре сизелсә, 3 сөйләм хатасы , 4 орфографик, 5 пунктуацион хата булса, “3” ле куела.
4. Җавапларның яртысы дөрес булмаса, сөйләм хаталары 3тән артса,  5 орфографик, 6 пунктуацион хата булса, “2” ле куела.

Язма эшләрнең күләме

5 нче сыйныф – сочинение -4(1)      диктант -6 (2)  изложение – 5 (2)   Барлыгы -15 (5)

Искәрмә: Җәя эчендә контроль характердагы язма эшләр саны күрсәтелде.

Сүзлек диктантының күләме

5 сыйныф – 16-20 сүз

Сүзлек диктантын бәяләү

1. Пөхтә итеп язылган, хатасы булмаган  эшкә “5” ле куела.
2. 1-2 орфографик хаталы эшкә “4” ле куела.
3. 3-4 орфографик хаталы эшкә “3” ле куела.
4. 5 һәм аннан күбрәк хаталы эшкә “2” ле куела.

Диктантларның күләме һәм аларны бәяләү

Диктант – укучының гомуми грамоталылыгын тикшерү өчен уздырыла торган язма эшнең бер төре. Диктантлар өйрәтү һәм контроль төрләргә бүленә.

Өйрәтү диктантын бәяләү

Өйрәтү диктантлары берничә төрле була: сүзлек диктанты, искәртмәле, аңлатмалы, сайланма, иҗади, күрмә, хәтер, ирекле диктантлар.

1. Орфографик хатасы булмаса, “5” ле куела (1 пунктуацион хата булырга мөмкин)
2. 1 орфографик, 1пунктуацион хатасы булса, “4” ле куела.
3. 1 орфографик, 2 пунктуацион хатасы булса, “3” ле куела.
4. 5 орфографик, 4-6 пунктуацион хатасы булса, “2” ле куела.

Контроль диктантның күләме

5 нче сыйныф: уку елы башында - 50-55 сүз, уку елы ахырында – 55-60 сүз.

Контроль диктант текстлары үз эченә өйрәнелгән тема яки темалар буенча орфограмма һәм пунктограммаларны (2-3 очрак) ала. Грамматик биремле диктант булганда, сүз саны киметелә дә ала. Контроль диктантта укучы тарафыннан төзәтүләр булса, билге бер баллга төшәргә мөмкин.

Контроль диктантны бәяләү

Изложение язу

Изложение яздыру өчен, матур әдәбият әсәрләреннән өзекләр, хикәяләр, аерым текстлар алына. Алар эчтәлеге һәм күләме ягыннан тиешле таләпләргә җавап бирергә, тәрбияви максатларны үз эченә алырга һәм бәйләнешле сөйләм күнекмәләрен үстерү, камилләштерү юнәлешендә булырга тиеш. Изложение ярдәмендә укучының тема эчтәлеген ача белү осталыгы, лексик байлыгы, орфография, грамматика, пунктуация өлкәсенә караган грамоталылыгы тикшерелә. Бу вакытта яңа сүзләр һәм тәгъбирләрне аңлатырга , аларны тактага язып куярга кирәк.

Изложение текстының күләме

Уку елы башы: тексттагы сүзләр саны- 70-110, язма күләме – 55-70

Уку елы ахыры: тексттагы сүзләр саны- 110-140, язма күләме – 70-85.

Изложениене бәяләгәндә, фикерләрнең логик эзлеклелегенә, эчтәлекнең тулы, дөрес бирелүенә, язма  сөйләм теленең камиллегенә, грамоталы итеп яза  алу дәрәҗәсенә игътибар ителә. Изложение һәм сочинение өчен ике билге куела: беренчесе- эчтәлек һәм сөйләмне дөрес оештыра алуга, икенчесе – грамоталылыкка.

Изложениене бәяләү

1. Тема тулысынча ачылган, эчтәлеге һәм стиль бердәмлеге сакланган эшкә “5” ле куела (1 орфографик, 2 пунктуацион яки 2 грамматик хатасы булырга мөмкин).

2. Текстның эчтәлеге темага, нигездә, туры килсә, фикерне белдерүдә зур булмаган ялгышлар җибәрелсә, 1-2 фактик, 1-2 техник  хатасы булса, 2 орфографик, 2-3 пунктуацион яки 1 грамматик хатасы булган эшкә “4” ле куела.

3.Язмада эчтәлек эзлекле бирелмәсә, стиль бердәмлеге сакланмаса, 3 фактик, 2-3 техник  хатасы булса, 3 орфографик, 4 пунктуацион, 2 грамматик хатасы булган эшкә “3” ле куела.

4. Эзлеклелек, стиль бердәмлеге сакланмаса, язма эш планга туры килмәсә, фактик һәм техник хаталары күп булса,  орфографик хаталарның саны 4 тән артса, пунктуацион хаталарның саны 5 тән, грамматик хаталар саны 3 тән артса, “2” ле куела.

Сочинениенең күләме

     Иҗади эшнең бер төре буларак, сочинение – укучының язма рәвештә үти торган эше. Ул бәйләнешле сөйләм үстерү күнекмәләре   булдыруда зур әһәмияткә ия.

     Әдәби (хикәяләү, очерк, хат, рецензия  һ.б.), әдәби-иҗади, өйрәтү характерындагы, ирекле, рәсемнәр нигезендә үткәрелә торган һәм контроль сочинениеләр була.

     Сочинение план нигезендә языла. Ике сәгать дәвамында сыйныфта язылган сочинениенең күләме түбәндәгечә булырга тиеш: 5 нче сыйныфта 0,5 -1 бит.

Сочинениене бәяләү

1.Язманың эчтәлеге темага тулысынча туры килсә, фактик ялгышлары булмаса, бай телдә, образлы итеп язылса, стиль бердәмлеге сакланса,”5” ле куела. (1 орфографик яисә 2 пунктуацион хата булырга мөмкин).

2.Язманың эчтәлеге, нигездә, темага туры килсә, хикәяләүдә зур булмаган ялгышлар күзәтелсә, 1-2 фактик хата җибәрелсә, теле бай, стиль ягы камил булып, 2 орфографик, 3пунктуацион

яисә 1-2 сөйләм ялгышы булса, “4” ле куела.        

3. Эчтәлекне бирүдә җитди ялгышлар, аерым фактик төгәлсезлекләр булса, хикәяләүдә эзлеклелек югалса, сүзлек байлыгы ярлы булса, стиль бердәмлеге дөрес сакланмаган җөмләләр очраса, 3 орфографик, 4 пунктуацион яисә 3-4 сөйләм хатасы булса, “3” ле куела.

4.Язма темага туры килмичә,фактик төгәлсезлекләр күп булып, план нигезендә язылмаса, сүзлек байлыгы бик ярлы булса, текст кыска һәм бер типтагы җөмләләрдән торып, сүзләр дөрес кулланылмаса, стиль бердәмлеге сакланмаса, 5 орфографик, 8 пунктуацион яисә 4-6 сөйләм хатасы булса, “2” ле куела.

Тематик планлаштыру

Укытуның материаль-техник һәм мәгълүмати тәэмин ителеше

- белем һәм тәрбия бирү өчен барлык шартлар да тудырылган, санитария һәм янгыннан саклану нормаларына туры килгән уку бинасы булу;

- әдәбиятны өйрәнү өчен җитәрлек күләмдә дәреслекләр һәм өстәмә методик ярдәмлекләр белән тәэмин ителгән китапханә;

- электрон китапханә, башка электрон ресурслар, татарча сайтлардан куллану мөмкинлеге булган компьютер классы;

- электрон һәм басма күрсәтмә әсбаплар, дәреслекләр;

- мультимедиа укыту программалары, компьютер программалары;

- укучыларының белемнәрен тикшерү программалары;

- төрле типтагы сүзлекләр, энциклопедияләр;

- белешмә материаллар;

- балалар өчен чыгарылган газета һәм журналлар;

- интерактив тикшерү программалары;

- татар сайтлары (belem.ru; tatarile.org.com).

Әдәбият исемлеге

1. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән "Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы (татар балалары өчен): 1-11 нче сыйныфлар. - Казан: Мәгариф, 2010.

2. Укыту фәннәре буенча эш программалары: татар теле: методик тәкъдимнәр. Төп гомуми белем мәктәбе. - Казан: ДБО "Белем сыйфаты мониторингының республика үзәге, 2013. - 116 б.

3. Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар. - Казан: Татар. кит. нәшр., 2011. - 239 б.

4. Сафиуллина Ф. С. Хәзерге татар әдәби теле. Югары һәм урта уку йортлары өчен дәреслек. - Казан: "Мәгариф" нәшр., 2012

5. Хәбибуллина З.Н., Нәбиуллина Г.Ш. Диктантлар җыентыгы: Татар урта гомуми белем бирү мәктәбенең 5 - 11 сыйныфлары өчен:Укытучылар өчен кулланма. - Казан: "Мәгариф" нәшр., 2012

6. Шәмсетдинова Р.Р. Татар теле: Күнегүләр. Анализ үрнәкләре. Тестлар. - Казан: Татар. кит.нәшр., 2005. - 160 б.

7. Татар теле: Рус мәктәбендә төп гомуми белем бирү оешмаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап. 5 нче сыйныф./ 7. Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В. Һадиева. – Казан: “Мәгариф – Вакыт” нәшр., 2015.

Өстәмә әдәбият

1.Фатыйхова Р.Н. Татар теленнән диктантлар, контроль эшләр, тестлар. - Казан, "Гыйлем" нәшрияты, 2009.

2. Максимов Н.В. "Урта мәктәптә татар теле укыту: Фонетика. Морфология."Укытучылар өчен методик кулланма. - Казан: "Мәгариф" нәшрияты, 2004.

3. "Фән һәм мәктәп", "Мәгариф" журналлары, "Мәгърифәт", "Ачык дәрес" газеталары.

Мәгълүмат чыганаклары

 http://www.ed.gov.ru

Белем бирү буенча федераль агентлык

http://www.apkppro.ru РФ мәгариф хезмәткәрләренең квалификациясен күтәрү һәм профессиональ әзерләү академиясе

http://www.lexed.ruФедеральный центр образовательного законодательства

http://www.rustest.ruФедераль тест үткәрү үзәге

http://www. tatedu.ru ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы

http://www.edu. kzn.ruТР Мәгариф һәм фән министрлыгы Белем порталы

http://www.mon.tatar.ru

http://www.shoolexpo.ru

http://. belem.ru

http://. tatar.ruТР рәсми серверы

http://. Tat. Tatar-inform.ru ТР мәгълүмат агентлыгы

http://. intertat.ruТР электрон газетасы

http://. xat.ruТатар хат алышу хезмәте

http://. suzlek.ru on-line русча сүзлек

http://. Kitapxane.at.ru татар телендәге әдәби әсәрләр китапханәсе http://. Tatar.com.ru татар теле сүзлекләр һәм үзөйрәткечләр http://. Tatarca.boom.ru татарча текстлар http://. tataroved.ru Татар тарихы: төрки-татар дөньясы http://. selet.ru "Сәләт" яшьләр

http://. Kitapxane.at.ru татар телендәге әдәби әсәрләр китапханәсе http://. Tatarca.boom.ru татарча текстлар

Электрон ресурслар:

 "Бала" китапханәсе, "Татар мультфильмнары", мультимедиа укыту программалары; электрон китапханә; татар сайтлары (belem.ru, tatarile.org.com);

Каленьдар-тематик план

Барлыгы - 102 сәгать (* билгесе белән бәйләнешле сөйләм үстерү күрсәтелде)

Лист корректировки рабочей программы

Кушымта

Тикшерү характерындагы диктант

Күңел күзе (65 нче бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

     Камил әтисе белән урманга  барды.

     Ул нарат кәүсәсендә тиенне күрде. Нәни генә бер йомгак, койрыгы үзеннән дә зур. Тиен бер ботактан икенчесенә сикереп уйнады. Аның уйнавы кызык иде. Әнә ул ал тәпиләре белән нарат күркәсен эләктереп алды. Аны әйләндереп карады һәм җиргә атты. Камил көлеп җибәрде. Тиен тавыштан курыкты һәм күздән югалды.(52 сүз) (Р.Хафизовадан)

Диктант

Дүрткүз (66 нчы бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

      Абый миңа нәни генә эт баласы  бүләк итте. Ул шундый матур. Үзе кара, ялтыравыклы йонлы, ак муенлы. Алгы тәпиләре аның ак перчатка кигән кебек ап-аклар. Ә күзләре сап-сары. Ике кашы өстендә бармак башы кадәр соры йон таплары бар. Алар нәкъ күз урыны кебек торалар. Шуңа да без эт баласын Дүрткүз дип атадык. (52 сүз) (А.Алиштан)

Диктант

Каен (66 нчы бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

    Мин тәрәзәдән урамдагы каенга карарга яратам.

    Кышын каен көмеш бәс белән каплана. Аңа шаян кызылтүшләр куна.

    Язын каенда кечкенә яфраклар барлыкка килә. Аның нәзек ботакларын кечкенә яшел алмалар бизи.

   Җәй – иң матур ел фасылы. Җәен каен купшы яшел күлмәк кия.

   Көзен агачның яшел бөдрәсендә сары толымнар барлыкка килә.

   Каен һәр ел фасылында матур! ( 53 сүз) (“Хайваннар дөньясы”китабыннан)

Диктант

 Кит (66 нчы бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

     Кит суда яши, ләкин ул балык түгел. Балыклар саңаклары белән сулыйлар, ә китның үпкәләре бар. Аның борыны юк. Борын урынына башында ике тишек бар. Кит шулар аша сулый.

     Китның тиресе шома һәм тәңкәсез. Тире астында калын май катламы бар. Ул китның тәнен җылыта. Китның сулавы ерактан күренә. Бу вакытта су өстендә фонтан атылган кебек була. (55 сүз) ( “Туган тел” китабыннан)

Контроль диктант

Туган ил кайдан башлана? (66 нчы бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

          Кыш белән язның, җәй белән көзнең үз матурлыгы бар. Бу матурлык бер-берсен кабатламый. Елның фасыллары һәммәсе дә матур,гүзәл.

          Туган илебез дә карап туймаслык матур һәм бай!

          Менә шул туган туфрак, туган ил кайдан башлана соң?

          Ул син яши торган шәһәрдән, син тора торган шәһәрдән, син укый торган мәктәптән башлана. Туган ягыңны онытма, кечкенә дустым! (55 сүз) (Г.Галиевтән)

Изложение

 Песнәк (68 нче бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

    Идриснең песнәге бар. Койрыгы кап-кара, түшләре сары, яңаклары ап-ак, битен гел юып йөри ул. Түбәтәен томшыгына ук төшереп кигән.

Алар инде әллә кайчан дуслаштылар. Кар яуганчы ук. Идриснең дусты тәрәзә каршындагы агака куна. Әти белән әнисе эшкә киткәч, Идрис берүзе кала. Янында дусты булгач, Идрис ялгыз калырга курыкмый.

  Песнәк Идриснең тәрәзә янына килүен көтеп кенә тора. Шунда ук тәрәзә рамына килеп куна һәм кара төймә күзләре белән дустына карый. Идрис форточканы ача һәм икмәк валчыклары ыргыта. Песнәк тиз генә алар артыннан очып төшә. Кар өстеннән валчык чүпли, башын иеп, Идрискә рәхмәт әйтә. Аның рәхмәт әйтүен Идрис кенә аңлый.(97 сүз) (Р.Хафизовадан)

Аңлатмалы диктант

Март (67 нче бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

Кыш бетә, ә яз башлана. Көндезге кояш кар ныгытмаларын вата. Бөтен җирдә тамчы тамганы ишетелә.

Иртән өстә кояш балкый, аста кар ялтырый. Өйләр янында  чыпчыклар күңелле чыркылдый һәм күгәрченнәр гөрләшә. Урманда тукраннар барабан кагалар. Март аенда урман да җанлана. Агач ботакларында бөреләр бүртә. Каен, талларның ботаклары соргылт төскә керә.

Һәркайда сыерчыклар өчен оялар куела. Карга, чәүкә ,саесканнар күлләвектән су эчә. (60 сүз) (Н.Сладковтан)

Аңлатмалы диктант

Апрель (67 нче бит)

        (Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

     Апрель-беренче чәчәкләр һәм карның соңгы ае. Төнлә катыра, көндезен җылыта. Кар астыннан гөрләвекләр җырлый. Кардан арчылган урыннарда тургайлар җырлый. Сыерчыклар кешеләр ясаган оя янына киләләр һәм туктаусыз сайрыйлар. Кара ялтырап торган каргалар үзләренең оялары янында мәш киләләр һәм калын тавыш белән каркылдыйлар.

     Җил белән җылынган җир, беренче чәчәкләр, яфраклардан сагыз исләре килә. Аю да өненнән чыга. (57 сүз) (Н.Сладковтан)        

Контроль изложение

Керпе (67 нче бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

      Мин куак төбендә керпе күрдем. Керпеләрнең тычкан тотканын беләм. Мин аны өйгә алып кайттым. Чәнечкеле йомгакны идән уртасына куйдым һәм язарга утырдым. Үзем керпегә карыйм. Ул үзенә карават астында урын тапты.

     Кич белэн мин лампа яндырдым. Шулвакыт керпе карават астыннан йөгереп чыкты. Ул, лампаны күреп, урамда ай чыккандыр дип уйлагандыр. Керпеләр ай яктысында аланнарда йөрергә яраталар бит. Ул бүлмәне урман аланы дип белеп йөри башлады.

      Мин газетаны идәнгә куеп, йокларга яттым. Үзем бүлмәдә керпенең кыштыр-кыштыр йөргәнен тыңлыйм. Керпе тиз генә газетаны энәләре белән эләктерде һәм почмакка алып китте. Ул тиз арада газетадан үзенә чын оя ясады.

      Шулай итеп, керпе миндә тора башлады. Чәй эчәргә утырган саен, кунагымны онытмыйм: савытына һәрвакыт сөт салам яки күмәч бирәм.(115 сүз) (М.Пришвиннан)

Контроль диктант

Ләкләк (67 нче бит)

(Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева, Г.В.Һадиева Г.В.Татар теле:Рус телендә төп гомуми белем бирү оемаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап./5 нче сыйныф-Казан:”Мәгариф нәшрияты, Вакыт”- 2015.

      Ләкләкләр авыл йортының түбәсенә зур, киң оя ясыйлар. Кешеләр аның белән дуслыкны сакларга тырыша.

     Әгәр ләкләкләр сезнең йортның түбәсенә оя корсалар, һәр елның язында шунда әйләнеп кайталар. Ләкләк оясында ике яки биш нәни кошчык туа. Алар оядан кешеләргә ышаныч белән карыйлар, әти-әниләренең аудан кайтканын көтәләр. Көзгә бу ләкләкләр көчле, зур кошларга әйләнәләр. Алар көньякка очып китә. Яз көне кешеләр ышанычлы дусларының кире әйләнеп кайтуын көтәләр.  (65 сүз) (“Хайваннар дөньясы”китабыннан)