8-ки класска төрээн чогаал кичээлинге К.К.Кудажыныӊ «Тараа» деп тоожузунга билиглерни системажыдарыныӊ кичээли
план-конспект урока на тему

Кичээлдин хевири: билиглерни долузу-биле ажыглап, боттандырарыныӊ кичээли.

Кичээлдиӊ сорулгазы:

1) өөренген чогаалынга хамаарышкан билиглерин делгемчидер;

2) Чогаалдыӊ маадырларынга даянып, уруларнын сагыш-сеткилин хевирлээр;

3) Чогаалдыӊ маадырларыныӊ овур-хевирлерин ханы сайгарып, кылдыныгларга хамаарыштыр боттарыныӊ бодалын илередип билирин чедип алыр;

4) Демнежип ажылдаарынга чанчыктырар;

Тургустунуп келген чидиг айтырыгларны шиитпирлеп, сайгарарынга өөредир;

Кичээлдин чорудуу

1)Организастыг кезээ.

Уругларны ажылчын байдалче киирери.

2.Билигни чидиглендирери (Актуализация знаний).

- Уруглар, кичэливис эгелээр мурнунда силерге тывызык  тыптырайн, тып көрунерем:

Кудууртан келдим,

Кумдан сайдан келдим.

Кумдан сайдан келзе-даа,

Кумга сайга борашпадым. (Баажызы унуште)

- Чүү-дүр, уруглар?  

- Тараа-дыр.

Слайд. Тараа.

-А тараа деп канчап билип калдыӊар? Чүү деп сөстерден?

- Кумдан, сайдан келдим деп сөстерден.

-Тараа кум, сайдан өзуп келгеш, кумга сайга канчап борашпааныл?

-Чуге дизе тарааны кезип, ажаап алыр.

-Тараа дугайында орус тывызыктар билир силер бе? Утказы домей-дир бе?

2. Мотивация. Сорулганы салыры.

- Ынчангаш бөгун чүнүӊ дугайында өөренир-дир бис?

- Тараа дугайында.

- Тараа дугайында чуге өөренир ужурлуг бис, чү деп бодап тур силер, уруглар?

-Чуге дизе тараа чок болза, далган, хлеб чок болур...(Уругларнын харыылары)

- Бо кичээливистен чүнү билип алыр ужурлуг бис,кандыг сорулга салып алыр бис?

- Тараа дугайында, оон ажык-дузазынын дугайында билип алыр сорулгалыг бис.

-Кым деп чогаалчыныӊ чогаалын өөренген ийик бис?

- Кызыл-Эник Кудажыныӊ "Тараа" деп чогаалын өөренген бис.

Слайд. Чогаалчынын чуруу, чогаалдыӊ ады.

3. Баштайгы быжыглаашкын.

-Уруглар, оон мурнунда класстарга Кызыл-Эник Кудажынын чогаалдарын өөренген бис бе, сактып көрунерем?

- "Кым эн ажыктыгыл?", " Кызыл-Борттуг", " С.Сарыг-оолдун плантациязы"...

-Чогаалчынын оске-даа чогаалдары-биле улуг класстарга база таныжар бис.

-"Тараа" деп чогаалывыс кымнарнын ужуражылгазындан эгелээрил?

- Оларнын ужуражылгазынга чуу салдар чедиргенил?

-Чуу деп тарааны орус кижи Тарак-оолга белек кылдыр сунганыл?

- Тараа дээрге ниити ады болур, чуу деп тараалар билир силер, адап корунерем?

- Ам чинге-тараа канчап тывылганыл, тоогузун сонуургаптаалынар.

Слайд. Хем эриинде чинге-тараа чуруу.

Тараанын тывылганы

Бир-ле катап олут орбас, чыдын чытпас экер эрес ядыы эр кадагааты оске чуртка чоруп чорааш, ол чернин улузу тараа тарып чип, кайгамчык тодуг-догаа чурттап турарын магадап корген.Амдан хоолулуг ол чемни садып аар дээрге,бодунун чурт девискээринден чангыс борбак урезин-даа ундуруп болбас, кадыг-дошкун хоойлулуг чер болган.

Эр-даа чуу боор, ужээшкин-чиндиишкинден унер чангыс арга бодап ап-тыр.Ол чинге-тараанын каш урезинин дыргактарынын аразынга тырып алгаш, оран-чуртунга ээп чанып келген иргин. Оон бээр-ле Тыва чуртунга чинге-тарааны тарып эгелээн болгаш улус-чон тодуг-догаа чурттап, улам бай шыдалдыг апарган дижип чугаалажыр.

                                                             Монгуш Эргеп.

4. Быжыглаашкын.

  - Ам чогаалывысче эглип кээлинер. «Тараа! Амыдырал чугле оон туттунуп турар деп чувени Суван кымдан-даа артык билир, бай-шинээлиг, мал-маганныг-даа болзунза, чугле эът-биле амыдырап шыдавас сен» – деп, авторнуӊ сөстерин тайылбырлап көрунерем?

-Тараазын Суванныӊ өг-булези канчаар ажаап ап турганыл?

-Амгы уеде канчаар ажаап ап турарыл?

-Тараа чокта,Суванныӊ оолдарынга кандыг турганыл7

-Тараа ажаап алган хунде кандыг болганыл?

Слайд. Шаандагы болгаш амгы уеде тарааны канчаар тарып, ажаап турганыныӊ дугайында чуруктар.

6. Билиглерни чедип алыры, чогаадыкчы ажылдар. Проблемниг (чидиг айтырыгларлыг) онаалгалар кууселдези.

А) Болуктерге ажылдаары.

1-ги блук: Тарак-оолдун бөлүү.

2-ги бөлук: Суванныӊ бөлүү.

3-ку бөлук: Хүреӊ-Чейзенниӊ бөлүү.

Бөлүктерниӊ камгаланыры:

1-ги бөлук: Тарак-оол тараазын топ алганынга буруулуг бе?

2-ги бөлук: Суван ирей шын кылган бе?

3-ку бөлук: Хүрен-Чейзен аалга чуге келгенил?

Туӊнели: Ол уеде амыдырал кандыг турган-дыр?

Б) Сайгарылгалыг айтырыглар:

-Тарак-оол ачазы-биле тарааныӊ ужурундан ак орустарнын холунче киргеш, канчап хосталып уне бергенил?

-Хлеб чүнүн демдээ болуп турар-дыр?(Амы-тыннын, чуртталганын, улустарнын аразында найыралдыӊ демдээ болуп турар)

-Орус, тыва чоннуӊ аразында харылзаазы, найыралы кажан эгелээн деп бодаар силер?

Туӊнели: Тыванын Россия-биле демнежилгезиниӊ 100 чыл оюн 2014 чылда демдеглээн.

Слайд. Хлеб чуруу.

- Хлеб бистин столувуска кээр мурнунда кымнарныӊ холун дамчып келгенил?

- Кандыг мергежилдиг улустуӊ ажылы-биле холбашкан-дыр?

- Суваӊ ирей оглунга чүү деп чагыг бергенил?

 -«Тарааны камнаӊар, ол дэш амы-тынывысты берип чораан бис» деп чагыгныӊ утказын чүү деп бодап тур силер?

- Кым амы-тынын бергенил?

Туннели: Ынча көй кижиниӊ ажылы-агыйы, амыдырал-чуртталгазы холбашкан болганда, хлеб, тараа ынчангаш унелиг, амданныг болуп турар-дыр.

Слайд. Ховуда комбайн, хлеб быжырыкчызы,садыгжынын чуруктары.

7. Рефлексия.

-Уруглар, бөгунгу кичээлде тараа дугайында алган билиглериӊерни, бодалдарыӊарны синквейн хевиринге туӊнеп, илередип көрунерем.

Слайд. Синквейн «Тараа»

Тараалыг шөл чуруу.

Чижээ: Тараа.

Унелиг, тодунгур.

Тарыыр, ажаар, камнаар.

Өртээ чок байлактыӊ бирээзи.

Алдын.

8. Онаалга бээри.

Чогаадыг « Тараа- амыдыралдыӊ үндезини»

Шулук чогаадыр.

Чурук чуруур.

8. Демдектер салыры.

Кичээлдин анализи:

Кичээлдин темазы: К.К.Кудажы «Тараа»

Кичээлдин хевири: Билиглерни долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээли азы быжыглаашкын кичээли.

Уругларнын чедип алыр сорулгазы: чогаалдын маадырларынын овур-хевирин ханы сайгарып, боттарынын бодалын илередир.

Чаа чуулду билип алыры: тараанын ажык-дузазы, унезиниӊ дугайында билип алган.

Бот-тускайланы: уругларныӊ билиглеринге даянган.

Чугаалажып билири: болуктеп ажылдаары, бодалдарын бот-тускайлан чугаалаары.

Методтар: беседа, фронталдыг айтырыглар.

Дедукция аргазы: чижектерниӊ амыдырал-биле холбаазы.Ажыглаан технологиялар: информас-коммуникативтиг,проект.

Принциптер: өөредиглиг, көргузуглуг, дес-дараалашкак.

Кол алыр билиглер: тараа – амыдыралдыӊ ундезини, кижилерниӊ амы-тыны-биле холбашкан деп бодалды бадыткаар.

Кичээлимниӊ сорулгалары чедип алдынган деп бодап тур мен, чуге дээрге уруглар шупту идепкейлиг ажылдаан. Синквэйнни ажыглааш, уругларнын чогаадыкчы чоруун болгаш аас чугаазын сайзыраткан мен. Бөлуктер-биле ажылдыӊ туӊнелинде,  уругларныӊ бодалдарын илередип билирин, кады ажылдажылгазын чедип алган мен. Информация-коммуникативтиг технологияларнын дузазы-биле уругларнын кичээнгейин хаара тудуп, сонуургалын оттурган мен деп санап тур мен.  

Муниципалдыг бюджеттиг ниити ооредилге чери

Эрзин кожууннун ниити ооредилге чери

8-ки класска төрээн чогаал кичээлинге К.К.Кудажыныӊ «Тараа» деп тоожузунга билиглерни системажыдарыныӊ кичээли

                     Тургускан: Карти Любовь Намзыраевна,                                                                                                                                                тыва дыл, чогаал башкызы.

Морен-2014