Проект эше "Үткен каләм+үткер күз=асыл сүз"
проект (7 класс) на тему

Кереш

Укучылар үзләштерергә тиешле XXI гасыр күнекмәләре

  Проектның реализациясенә кадәр үтәлергә тиешле мәсьәләләр

1.Укучыларны проект эшендә катнаштырырга ризалык бирүне сорап, директор исеменә хат язу.

2.Укучыларны үзара дуслаштыру, берләштерү максаты белән тимбилдинг күнегүләре әзерләү.

3.Компьютер сыйныфында эш алып бару өчен директор рөхсәтен алу.

4.Проект эше өчен канцелярия товарлары әзерләү.

5.Әти-әниләрдән баласын проект эшенә җәлеп итүгә ризалык алу өчен гариза бланклары әзерләү.

6.Дәресләрне үткәрү өчен дәрес планнарын, күрсәтмә материалларны, артистлар тарафыннан сәнгатьле укыла торган видеороликларны, балалар өчен чыгарыла торган журналларны әзерләү.

7.Проектта катнашырга теләк белдергән укучыларның исемлеген төзү.

8.Укучыларны җыеп, алда торган бурычларны, максатларны аңлату; проект эшчәнлегенә нинди яңалыклар кертергә телиләр - шулар белән кызыксыну.

9. Рэп укучы татар һәм рус артистларының аудио-язмаларын әзерләргә.

 Эш барышында туарга мөмкин каршылыкларны кисәтү

1.Төрле сыйныфта укучы балалар арасында конфликт, аңлашылмаучанлык килеп чыгарга мөмкин.

- Тимбилдинг буенча күнегүләр әзерләргә, табигатькә экскурсия оештырырга.

2.Укучыларның дәресләре төрле вакытта тәмамлануы.

- Дәрестән соң өйгә кайтып, кичен билгеләнгән вакытка килергә, яисә иртән дәресләр башланганчы үткәрергә мөмкин.

3.Балаларның көнбатыш диалекты вәкилләре булуы, көчле мишәр диалектында сөйләшүләре.

- Әдәби сөйләмнең матурлыгын, аһәңлеген тоярга өйрәтү; имтиханнар тапшырганда, язма эшләр башкарганда, бәйгеләрдә катнашканда әһәмиятен аңлату.

4.Контакт челтәрендә, үзара аралашканда бик еш алынмалар, чүп сүзләр кулланулары.

-Төртмә такмаклар, рэплар чыгарып, шундый сүзләрдән ирония белән көлү.

Планлаштыру

(Тугыз атнага төзелгән, 90 минутлык дәресләр)

1-нче атна

   Дәрес темасы: Кереш. Укучыларны проект эшчәнлегенә алып керү. Сүзнең асылын аңлату.

   Максат:Укучыларны берләштерү; проектта катнашуның әһәмиятен аңлату; эш юнәлешләре белән таныштыру. Сүзнең асылын аңлау, мәгънәсенә төшенү, яңгырашын ишетү аша туган телебезнең гүзәллеген тоярга өндәү. Әдәби тел нормаларына туры килмәгән сүзләрнең телне пычратуын, тормышта комачаулавын күрсәтү.

   Эш төрләре: Командаларга бүлү. Алда торган максат- бурычлар белән таныштыру. Эш юнәлешләре белән таныштыру, балаларның фикерләрен ишетү максатыннан әңгәмә кору. Командаларга исем, девиз уйлап чыгару. Девиз өчен балалар тарафыннан уйланган дүртьюллыклар:

Шигырь язам, күрегез,

Сез дә яза белегез!

 Шигырьләремне укып,

Шатланыгыз, көлегез!

Шигырь яза белә икән

Бары илһамлы гына.

Шигырьләрем ташып тора

Күңел тулганда менә!

Без татарча сөйләшәбез,

Чүп сүзләрне өркетеп.

Шигырь язарга өйрәнәм,

Җиргә илһам бөркетеп.

Шигырь язу- йөрәк эше,

Язалмыйдыр бар кеше.

Шигырь язгач, рәхәт була,

Күңел моң белән тула!

Шигырь язам тырышып,

Дуслар тора булышып.

Илһам килгәч көләбез,

Шигырь яза беләбез!

Шигырь язу күңелле,

Булырбыз без белемле.

Шигырьгә сереңне чишсәң,

Шигырь аңлый шикелле.

Сирәк була егетләрнең

Нәкъ безнең кебекләре.

Без татарча сөйләшәбез,

Без- татар егетләре!

Туган илем - Татарстан,

Туган тел - татар теле.

Туган телдә сөйләшәбез-

Без шуңа да бәхетле!

Татар телендә укыймын,

Татар телендә язам.

Татар теле - туган телем,

Сөйләшкән әби-бабам!

Уңган, булган, телен белгән-

Тап безнең кебекләрне!

Татарстанда яшибез,

Без - татар егетләре!

Шигырь яза белә икән

Бары илһамлы гына.

Сез дә шулай языгыз,

Моңга тулып калыгыз!

Шигырь язу - йөрәккә!

Шигырь язу - күңелгә!

Шигырь язу - белемгә!

Шигырь язу - гомергә!

   Тимбилдинг күнегүләре үткәрү, “РИФМАТАП” уенын уйнату. Яшьтәшләре иҗат иткән шигырьләр белән таныштыру-“Сабантуй”, “Ялкын” журналларына күзәтү ясау.

   Өй эше: Контакт челтәрендә, телефоннан аралашканда куллана торган чүп сүзләрне язып килергә. “Тала-тала” дигән халык җырының ике юлына 3-4-нче юллар иҗат итеп язарга.

   Интернет-ресурслар: Интернет челтәре аша укучылар белән аралашуны оештыру( вконтакте, ватсап).

    2-нче атна

   Тема: Шигырь язу - укытучы боерыгымы, әллә йөрәк кушуымы?

   Максат: Проект эшчәнлегендә укучы нинди максат белән катнаша, кирәкме бу эш бала өчен - шуны ачыклау. Бәйләнешле сөйләм теле үстерүдә шигырь язарга өйрәнү берьюлы ике төп максатка ирешергә юл ача - баланың сөйләм теле дә байый, иҗади сәләте дә үсә. Шигъри әсәрнең темасы, идеясе мөһим роль уйнавын аңлату. Телнең чисталыгы өчен “көрәш”не дәвам итү - мишәрләр өчен кыен әйтелешле увуляр  къ, гъ авазларын; иренләшкән о, ө сузык авазларын дөрес әйтү буенча фонетик күнегүләр үткәрү.

   Эш төре: Әңгәмә, анкета сорауларына җавап язу. Әдәбият теориясе буенча эш-тезмә әсәрнең чәчмә әсәрдән аермасын күрсәтү; тема, идея төшенчәләре. Сүзлекләр булдыру - диалекталь, алынма, чүп сүзләрнең эквивалентларын теркәп бару.

                                           Анкета сораулары  

1.Проект темасы һәм эчтәлеге сиңа ошадымы?

2. Ни өчен шигырь язу буенча проектны сайладың?

3. Шигырь язуның киләчәк тормышыңда файдасы булырмы, кирәкме бу иҗади шөгыль сиңа?

4.Иң-иң кызыксындырган урыны нәрсә булыр дип көтәсең?

5.Бәйгеләрдә катнашыр идеңме?

6. Шигырьне оста язар өчен нинди күнекмә, сыйфатлар  кирәк дип уйлыйсың?

7.Үзеңне шигырь язарга әзер дип уйлыйсыңмы? Юк икән, ни өчен?

8.Әдәби телдә саф татарча итеп сөйләшергә, яза белергә теләгең бармы? Кирәкме бу сиңа?

9. Проект эчтәлегенә нинди яңалык, өстәмә кертер идең?

10. Үзең нинди темага проект эше яклар идең?

        Шигърият (гарәп شعر‎ сүзеннән) – сүзләрнең гади сөйләмгә хас

булмаган рәвештә ритмы,  яңгырашы  буенча билгеле бер тәртипкә китерелгән хәле. Сүзләрне шундый хәлгә китерүгә нигезләнгән нәфис әдәбиятның бер тармагы. Шигърият үз эченә лирика һәм лиро-эпик әдәби төрләрне берләштерә.

   Өй эше:Үзеңнең күңелең нинди темага шигырь язарга тели, идеясен, эчтәлеген уйлап килергә.

   Интернет-ресурслар: ИКТ кулланып, укучылардан анкета сорауларына җавап яздырту.

   3-нче атна

   Тема: Рифма, ритм төшенчәләре. Лирик герой-кем ул? Шигырьнең кешегә тәэсир итү көчен билгеләү.

   Максат:Әдәбият теориясе-рифма, ритм төшенчәләрен аңлату. Лирик геройның шигырьдә тоткан урынын күрсәтү. Шигъри әсәрнең кеше күңеленә тәэсир итү көчен билгеләү: бер үк темага хикәя һәм шигырь язу, чагыштыру. Тел чисталыгына тагын бер адым ясау, сүзлекләр белән эш алып бару. Язган, укыган әсәрләре үрнәгендә туган илгә, әти-әниләренә карата мәхәббәт, хөрмәт тәрбияләү.

   Эш төре: Әдәбият теориясе-рифма, ритм, лирик герой. Шигырьнең тәэсир итү көчен билгеләү буенча практик эш үткәрү: шигырьне хикәя итеп үзгәртү. Сорауларга җавап бирү, фикерләшү. Сүзлек белән эш.

Нәрсә ул шигырь?

    Шигырь - тезмә формага салынган, сүзләр, иҗекләр ритм таләбенә ярашлы итеп урнаштырылган әдәби әсәр.

“Шигырьне язалармыни? Шигырь белән яшиләр... дөресрәге, ул үзе җаныңда бер изге зат булып яши. Аңа бернинди аерым вакыт та, махсус шартлар да кирәкми,” –дип язган  Хәсән  Туфан.

 Нәрсә ул строфа?

 Строфа- ритм ярдәмендә оешкан тезмәләр бәйләме. Татар шигыре, нигездә, 2, 4 тезмәле строфалардан тора. Сирәк кенә 5, 6, 7, 8 тезмәле строфалар да очрый.

  Рифма нәрсә ул?

Ритмик төзелеше бердәй тезмәләр ахырында аваздаш кабатлаулар яки охшаш яңгырашлы сүзләр. Рифма 2, 3, 4, 5 тезмәне бербөтенгә әйләндерә.

  Ритм – нәрсә ул? Ритм - сөйләм берәмлегенең тигез вакыт аралыгында кабатланып, чиратлашып торуы

   Өй эше: Сүзләргә рифмалар табып язарга.

   Интернет-ресурслар: Әдәбият теориясе буенча белемнәрне интернет челтәреннән эзләп табу.

                           4-нче атна

   Тема: Шигырьнең тылсымлы теле. Сурәтләү чараларының шигырьдә тоткан урыны. Шигъри образ.

   Максат: Балалар өчен җиңел үзләштерелә торган һәм шигырь язганда еш кулланыла торган стилистик фигуралар, тропларны искә төшерү, яңаларын өйрәнү. Поэтик образ төшенчәсен аңлату. Анализлаган шигырьләр үрнәгендә Туган ил, әти-әниләргә мәхәббәт, олыларга хөрмәт тәрбияләү. Мөстәкыйль фикерләү, командада эшләү күнекмәләрен үстерү.

   Эш төре: Җәлилнең “Батырлык турында” шигыре үрнәгендә стилистик фигуралар, әдәби тропларны аңлату. Әсәрдәге образны табу- шигъри образ төшенчәсен аңлату. Образ- автор тарафыннан бәяләнгән күренеш, вакыйга, кеше характерының формасы.

                    Шигъри образ

 Үзләре язган шигырьләрдән стилистик фигуралар, троплар эзләп карау: юк икән, сурәтләү чаралары кулланып язарга өйрәнү.  Практик эш. “РИФМАТАП” уены. Шигырьне рәсем итеп ясауны дәвам итү.

   Өй эше: Эндәш сүзләр, стилистик фигуралар кулланып, табигать фасыллары темасына 2 строфалы шигырь язарга.

  Интернет-ресурслар: троплар, стилистик фигураларны интернет

                           аша файдалану.   Рәсем ясаганда ИКТ куллану.

КАБАТЛАУГА НИГЕЗЛӘНГӘН ФИГУРАЛАР

СТИЛИСТИК ФИГУРАЛАР

    5-нче атна

   Тема: Шигырь анализы

   Максат: Үземчә гадиләштереп, балалар өчен аңлаешлы итеп төзелгән анализ үрнәгенә өйрәтү. Сурәтләү чараларын искә төшерү. Мөстәкыйль һәм эзлекле рәвештә фикер йөртергә өйрәтү. “Нәкъ шигырьдә сурәтләнгән вакыйгага кадәр нәрсә булган, соңыннан нәрсә булган дип күзаллыйсыз? Лирик герой нәрсә әйтергә теләгән?” сорауларына җавап эзләү. Укучыларның фантазияләү осталыгын үстерү, киңрәк фикерләргә өйрәтү.

   Эш төре: Җәлилнең “Кызыл ромашка” шигыренә анализ ясап күрсәтү. Ни өчен бу әсәрне алабыз? Узган уку елында Россия күләмендә бәйгедә катнаштык, әзер инсценировкасы бар, укучыларның барысына да таныш һәм яраткан әсәрләре. Укучым Чыңгызның “Гармунчы хыялы” шигыренә анализ ясау - мөстәкыйль эш. Тел чисталыгы буенча эш, сүзлекләр белән эш.

                            Бергәләп шигырьгә анализ ясыйбыз.

1. Шигырьнең авторын, әсәрнең исемен атыйбыз.

1.1.Автор турында кыскача мәгълүмат: кайсы чорда яшәгән, тагын нинди әсәрләрен беләсез.

1.2.Автор яшәгән вакыт, шигырьдә сурәтләнгән чор нинди вакыйгалары белән истәлекле? Кыскача мәгълүмат.

1.3.Ни өчен шигырьгә андый исем куелган? Әсәрнең темасын ачамы бу исем?

2. Шигырьнең темасы, идеясе, проблемасы: автор ни әйтергә теләгән? Нәрсәгә өндәгән? Нинди проблема күтәргән? Проблеманы чишә алганмы?

3. Шигырьнең эчтәлеге.

3.1. Сез ничек уйлыйсыз, шигырьдә сурәтләнгән вакыйгаларга кадәр ниләр булды икән, нәрсә этәргән икән авторны бу әсәрен иҗат итәргә?

3.2. Сез ничек уйлыйсыз, шигырьдә сурәтләнгән вакыйгалардан соң ниләр булды икән? Мөстәкыйль фикер йөртү (“хыял диңгезе”).

4. Шигырь теле.

4.1. Рифма, ритм төшенчәсенә игътибар.

4.2.Лексик сурәтләү чаралары: кабатлаулар, анафора, эпифора, рефрен, инверсия, оксюморон; эндәш, кереш сүзле җөмләләрнең булуы; фразеологизмнар, канатлы сүзләрне билгеләү.

4.3. Әдәби троплар: чагыштыру, эпитет, аллегория, гипербола, сынландыруны табу.

4.4. Шигырьдә юмор, ирония, сарказм.

5. Шигырь сезгә ошадымы? Фикерегезне дәлилләгез.

   Өй эше: Дәрес-экскурсиягә әзерләнергә.

   Интернет-ресурслар: ИКТ аша әдәбият теориясе буенча мәгълүмат эзләп табу.

   6-нчы атна

   Тема: Дәрес-экскурсия

   Максат: Туган якта табигатьнең кырыс чагы- көзнең кышка алышыну чоры. Син шул салкынлыктан да ниндидер ямь, тәм табарга тиеш. Шигырь язганда хисләр ташкынының ролен, тоткан урынын билгеләү. Гади генә әйбер-күренешләрдән дә матурлык табарга өйрәтү. Кышын җәнлекләр, кош- кортларга ярдәм итәргә өндәү, миһербанлык, шәфкатьлелек хисе тәрбияләү.

   Эш төрләре: Экскурсия. Беренче кар, беренче эзләр, беренче хисләр, беренче шигырь турында диспут. Хисләр ялкыны суынганчы,  шигъри юллар иҗат итү. Укучым Самат шигыре:

"Алтын янгыр"
        Уйнаклап ява, көз житкәч,
Сары яфрак яңгыры
Алтын төсенә буяла,
Бизәлә урман-кыры.
    Агачлар кияләр күлмәк,
Төрле төсләргә кереп.
       Искиткеч матур табигать,
   Соклана һәркем күреп.

              Һәр фасылның "үз бәйрәме",
       Көздә ул "алтын" яңгыр.
  "Әбиләр чуагы" дигән
      Матур көннәре бардыр.
         Сап-сары палас япкандай,
   Җир өсте алтын төстә;
           Җылым тоеп калыгыз дип,
   Кояш нурларын сибә.

Хәйруллина Алинә шигыре:

Кыш җиттеме, әллә һаман көзме-

Уйланамын шуның хакында.

Кышы тизрәк килим дип ашкынса,

Көзе, әле китмим диеп, талпына.

Ярышалар бер-берләре белән,

Көзе һаман яңгыр яудыра.

Кышның исә, ачулары чыгып,

Күл-елгалар өстен туңдыра.

Бар яфракны җилләр алып киткән,

Бер мескене калган эленеп...

Дусты аның, саубуллашып күптән,

Кар астында ята күмелеп.

Миләшкәйләр купшы килен кебек

Кызыл кершән сөртеп утыра.

...Ә иртәдән, җиңү шатлыгыннан,

Бар җиһанда буран котыра.

Көз бирешмим дигән иде дә бит,

Юл бирмичә кышка булмый шул...

“Күрешкәнгә кадәр, сау бул!”-диеп,

Рәхмәт әйтеп, изим көзгә кул.

   Өй эше: рэп итеп укырлык шигырь иҗат итәргә.

Интернет-ресурслар: Рэп язып караганнан соң, вконтакте битеннән укытучыга җибәрергә.

   7-нче дәрес

   Тема: Проектның презентациясенә әзерлек алып бару. Рэп иҗат итү һәм уку. Синквейн белән танышу.

   Максат: Җыентыкка кертеләчәк шигырьләре турында үзара фикер алышу. Бер-берсенең эшенә, үз эшләренә бәя бирергә өйрәнү, тәнкыйди күзлектән карау. Презентациягә рэп иҗат итү һәм укырга өйрәнү. Кызлар рэп төркеме оештыру. Шигырьнең яңа формасы- синквейн белән танышу, фикерләрен тыңлау.

   Эш төрләре: Фикер алышу. Рэп иҗат итү, көй сайлау, уку. Кызлар рэп төркеме оештыру. Синквейн турында фикерләре. Җыентыкка керәчәк әсәрләрен барлау, фотоларын әзерләү.

                           Нәрсә ул синквейн?

   Синквейн сүзе француз теленнән кергән.Ул “биш” сүзен аңлата.  Синквейн 5 юлдан торган шигырь.

                        Беренче юл –синквейнның исеме

                        Икенче юл –ике сыйфат

                        Өченче юл- өч фигыль

                        Дүртенче юл –шушы темага фраза, бер җөмлә

                        Бишенче юл –исем

  Кыш турында синквейн өчен терәк сүзләр:

Исемнәр: кыш, кар бөртеге , җил, буран, җир, кар.

Сыйфатлар: салкын, суык, карлы, буранлы, ап-ак,                  

Фигыльләр: җемелди, каплады, ява, җитте, исә.

Синквейн язып карау:

        Татар теле...

        Бөек, газиз, моңлы.

        Уйлата, җырлата, моңайта .

        Татар теле- туган телем.

        Аны белү – бәхет.

   Өй эше: Җыентыкның тышкы дизайн- бизәлешен уйларга. Фотолар әзерләргә.

   Интернет-ресурслар: ИКТ аша дизайн-бизәлеш, рэп өчен көй сайлау. Фотоларын тиешле размерда кертү.

   8-нче тема

   Тема: Презентациягә әзерлек: мини-проект төзү. Җыентыкның тышкы һәм эчке дизайн-бизәлеше.

   Максат: Презентациянең мини-проектын төзү аша укучыларның проект төзү эшенә тәүге адымнарын ясау. Креатив фикерләү- җыентыкның дизайнын төзү. Командада бер-береңне тыңлау, ишетү, ярдәмләшү, хөрмәт итү күнекмәләрен үстерү. Сәхнәдә чыгыш ясаганда, гомумән, һәрвакыт үзеңне әдәпле һәм матур тоту кагыйдәләрен искә төшерү.

   Эш төре: Мини-проект төзү. Вакытын, урынын, җаваплыларны билгеләү, чыгышларны кабатлау. Шигырьләрен сәнгатьле уку. Чакыру кәгазьләре язу.

                  Проектның темасы: Презентациягә әзерлек

    Проектның максаты: Проект эшенең презентациясенә әзерләнгәндә укучылар белән берлектә мини-проект төзеп карау: 1.Татар әдәбияты һәм теленнән булган белемнәрен файдалану, тулыландыру, иҗади максатта куллану.

2.Иҗади сәләтләрен эзләү, табу, үстерү; иҗатка тарту, татар әдәбияты белән кызыксындыру.

3. Сәнгатьле уку, халык алдында чыгыш ясау, үз-үзеңне сәхнәдә матур, дөрес тоту күнекмәләрен тәрбияләү.

4.Мөстәкыйль фикерләү, шул ук вакытта бердәмлек- командада эшләүне формалаштыру. Туган ил, Туган тел, әти-әни, әби-бабайларга карата мәхәббәт, хөрмәт, сакчыл караш тәрбияләү.

 Проектның актуальлеге: яшьләрне иҗатка тарту. Телләрендә куллана торган чүп сүз, диалекталь сүзләрдән котылырга омтылу. Киләчәккә һөнәр сайлауда этәргеч бирү.

Эшне оештыру:

Җаваплыларны билгеләү.

Җыентыкны презентациягә әзерләү:

- җыентыкны туплау: укучыларның иҗади эшләренә төзәтмәләр кертеп, китапчыкта бастырырлык хәлгә китерү;

- шигырьләрне билгеле бер тәртиптә урнаштыру, эчтәлеген, автор-төзүчеләрен күрсәтү;

-җыентыкның тышкы бизәлеш-дизайнын уйлау; Чистай шәһәренә барып, җыентыкны бастыру.

Чыгыш ясарга тиешле укучылар белән эш:

-чарада чыгыш ясаячак балаларны барлау, алар белән номерларны кабатлау;

-кызлар төркеме “Сердәш” һәм егетләр төркеме “Тукай оныклары” белән рэп иҗат итү;

-рэп укуны камилләштерү;

-рэпка кием уйлау;

-үзләренең “иҗат җимешләре”н сәнгатьле итеп укырга өйрәтү;

-музыка мәктәбендә укучы егетләребез әзерләгән җырны кабатлау, музыка инструментларын барлау.

ИКТ буенча эш:

-интерактив тактада фоторәсемнәр слайды;

-рэп өчен көй интернет челтәре аша;

-китапчыкның эчтәлеге интерактив тактада чагылдырыла.

Чараның планын күзаллау.

Вакытын, урынын билгеләү.

Аудитория: Чакырыласы кешеләрне барлау, аларга чакыру җибәрү.

Сәхнәнең бизәлешен кайгырту.

Укучылар иҗатыннан һәм уңышларыннан күргәзмәләр оештыру.

Кунакларга чәй өстәле әзерләү.

   Өй эше: кунакларны чакырырга, чыгышларны кабатларга, рэп укуны камилләштерергә, киемнәрне әзерләргә.

   9-нчы дәрес

   Тема: Презентация. Шигырь бәйрәме.

   Максат: Китапчыкны тәкъдим итү, бергәләп башкарып чыккан эшләреннән тәм табу, горурлану хисе тудыру, үз көчләренә ышану хисе тәрбияләү. Сәләтле балаларны тоеп, табып, үстерүнең кирәклеген күрсәтү. Олыларга, сәламәтлеге чикләнгән кешеләргә карата сакчыл караш, хөрмәт тәрбияләү. Дуслык, бердәмлек, командада эшләү күнекмәләрен үстерү.

   Эш төре: Презентация. Авыл шагыйрәләрен, “Энҗеләр” район әдәби берләшмәсе әгъзаларын җәлеп итү, тәҗрибә уртаклашу. Яшь иҗатчылар, җыентык турында фикерләрен тыңлау. Балалар тарафыннан сәламәтлеге чикләнгән олы кешеләр янына барып, җыентыктагы шигырьләрен уку, эшләрендә ярдәмләшү, күчтәнәчләр алып бару. Бердәмлектә көч икәнен, тамчыдан күл җыелганын аңлау, күрү, горурлану. Укучыларның шигырьләрен укулары.

   Өй эше: Проектны ничек , нинди темага дәвам итәр идең? Сорауга җавап эзләү.

                                    Йомгаклау

                       Шигырь иленә тәүге адымнар

      Балачакта кайсыбызның гына шигырь язам дип, каләм тибрәтеп караганы юк икән!? Тәүге язган шигырьләрен кыюсыз гына укытучысына күрсәтеп, ни әйтер икән дип, карашын түбән төбәп торган балалар, минем уйлавымча, киләчәккә өмет уятучы, матурлык тудыручы, мәрхәмәтлелек орлыклары чәчүчеләр. Чөнки шигырь иҗат итәргә омтылучы кешенең күңеле нечкә, саф, чиста була;  үзенең уй-хисләре белән яхшылыкка тартыла, башкаларның да күңелләренә үтеп, аларны да игелек кылырга өнди. Югарыда язылган сүзләрне укучыларның сөйләм телен үстерүнең  бу ысулы белән күптәннән мавыкканга күрә ышанып әйтә алам.                                                                                                          

     Укучылар белән 5 нче сыйныфка күчүгә үк туган телне укытуга бирелгән өстәмә сәгать дәресләрендә шөгыльләнә башлыйм,  чөнки әдәбият фәненнән шигырь төзелешен өйрәнүгә бирелгән 2-3 сәгать эчендә генә шигырь язу серләренә өйрәтү мөмкин түгел.  Белемле булу өчен шигырь язу, бәлки, алай ук әһәмиятле эш тә түгелдер. Бөтен кеше дә рифма һәм ритм төшенчәсен аңлап кына иҗат эшенә алынса, сүзнең кыйммәте, күңелләргә тәэсир итү көче, аһәңлеге югалыр иде. Тик шул иҗатка омтылган, бөтәрләнеп беткән бәләкәй генә кәгазь битенә үзенең беренче юлларын язган баланы ничек кире борып җибәрәсең!? Һичшиксез, теләк-омтылышларына каршы килергә ярамый, киресенчә, канатландырып, өметләндереп, дәрт өстәп җибәрү - тел һәм әдәбият укытучысының бурычы.

         Ритм, рифмасын да төшенде бала, сөйләм телен үстерү буенча да эш алып барыла. Һәм шунда бик урынлы сорау яңгырый: “Нәрсә турында язарга, апа?” Шул вакытта  дәрес-экскурсия үткәрү иң отышлы чара. Балалар саф һавада, табигатьтә, урамда иркенләп сөйләшәләр, уйныйлар, шаяралар, эмоцияләрен яшермиләр, сокланалар, гаҗәпләнәләр. Гади генә әйберләрдә матурлык , гаҗәеп хәлләр күрергә ,шул гадилекнең үткәнен, бүгенгесен, киләчәген тасвирларга,  “ хыял диңгезендә йөзәргә” өйрәнәләр.   Баштарак  туган авыл, әти-әни, ел фасыллары, дуслык темаларын тәкъдим итәм. Соңгарак аңлатам: шигырь язу-ул йөрәк кушуы буенча языла, укытучы әмере белән генә шигырь тумый; күңелеңдә нинди хис-тойгылар идарә итә, нинди мәсьәлә сине борчый, бүтәннәргә нәрсә җиткерергә, ишеттерергә телисең- шул турыда яз. Яшьләре үскән саен дуслык, мәхәббәт, эчке матурлык турында яза башлыйлар. Укытучы дөрес тема сайларга, дөрес юнәлеш бирергә тиеш.  Патриотизм туган авылыңа мәхәббәттән башлана.  Ватанны саклау, якыннарыңны яклау, милләтпәрвәрлек, туган телеңә, халкыңа  карата хөрмәт тәрбияләү темаларына югары сыйныфларда мөрәҗәгать итәргә тәкъдим итәм.  Тик яшүсмерләр үз хисләреннән ояла, яшерә башлыйлар, үзләре өчен генә шигырь язуларын дәвам итәләр. Дәвам итәләр бит! Шулай үз  күңелләрен бушатып, хәлләрен җиңеләйтеп, тирән серләрен, кичерешләрен шигырь юлларына тезәргә өйрәтү дә укытучының укчысына тормышта зур ярдәме. Янәшәңдә ярдәм итәрдәй кешең булмаса, кәгазь битенә каләм белән язылган юллар синең сердәшчең булып кала.

      Язганымча, сыйныфтагы 10-12 укучы да оста шигырь язучы булып китә алмый. Шулар арасыннан бары  бер-икесе генә булса да мәктәптә иҗади эшкә тартылып, киләчәктә һөнәрен шул юнәлештә сайлап, иҗатын дәвам итсә - бу инде татар теле уктучысының горурлыгы булачак.  

Әдәбият исемлеге:

1. Әдәбият белеме сүзлеге. Төзүчесе: А.Г.Ахмадуллин.—Казан: Тат. китап нәшр., 1990

 2. Бариева Э. Әдәбият белеме һәм тәнкыйть. // Татар әдәбияты тарихы: 6 томда.− Казан: Тат. китап нәшр., 1989.− Т.4

3.  Бәйрәмова Ф. Талант фаҗигасе. // Идел.− 2000.− №12.−

4.Галиуллин Т. Хәзерге шигърият // Мирас. – 1996. – № 7-8.

5. Юзиев Н. Әдәбият хәзинәләре. – Казан, 1978

6. Юзиев Н. Шигърият дөньясы. – Казан, 1981

7.Әдәбият белеме: Терминнар һәм төшенчәләр сүзлеге. – Казан: ―Мәгариф, 2007