Разработка урока адыгейского языка в 5 классе на тему: "Синонимхэр. Омонимхэр. Антонимхэр"
методическая разработка (5 класс)

Темэр:           Синонимхэр. Омонимхэр. Антонимхэр.

Мурадыр:    синонимхэр а зы мэхьанэр я1эу, ау якъэ1уак1эк1э зэфэмыдэ гущы1эхэу зэрэщытхэр агуры1оныр; нахь 1упк1эу гущы1эхэ хъуным пае омонимхэр зыфэдэхэр, ахэмэ мэхьанэу я1эр аш1эныр; зэпыщыт мэхьанэ зи1э гущы1эхэр антонимхэу зэрэщытыр аш1эныр.

Урокым ик1уак1.

1. Урокым изэхэщэн.
2. Унэмк1э гъэцэк1эным иуплъэк1ун.

Карточкэхэм нэбгырищмэ 1оф адаш1э.

- Сыда лексикэ зыфа1орэр?

К1-к1у. Бзэм хэт гущы1эмэ пкъыгъомэ, хъурэ-ш1эрэмэ, нэшанэмэ, пчъагъэмэ ац1э къыра1о. Гущы1эм къыгъэлъэгъорэ мэхьанэм лексическэ мэхьан ра1о (слайд1)

- Сыда мэхьанабэ зи1э гущы1 зыфа1орэр?

К1-к1у. Лексическэ мэхьанэ заулэ зи1э гущы1эхэм мэхьанабэ зи1э гущы1 ра1о.

- Сыда синоним зыфа1орэр?

К1-к1у. Зы бзэ гущы1эм щыщ гущы1э зэфэшъхьафхэу а зы пкъыгъор, зы нэшанэр, зы хъугъэ-ш1агъэр къэзгъэлъагъохэрэм синонимхэр ара1о (слайд 2)

- Сыда псалъэм синонимхэр зык1ыщагъэфедэхэрэр?

К1-к1у. Синонимхэм яш1уагъэк1э гупшысэхэр нафэу ык1и дахэу къэп1он олъэк1ы. Бзэр къагъэдахэ, къагъэбаи (слайд 3)

- Сыда омоним зыфа1орэр?

К1-к1у. Зы бзэ гущы1эм щыщэу якъэ1уак1эк1и ятхык1эк1и зэтефэхэу, ау ялексическэ мэхьанэк1э зэфэшъхьаф гущы1эмэ омонимхэр ара1о (слайд 4)

- Сыда антоним зыфа1орэр?

К1-к1у.  Зы бзэ гущы1эм щыщхэу, зэпыщыт лексическэ мэхьанэ зи1э гущы1эхэм антонимхэр ара1о (слайд 5)

1. Гущы1элъэ диктант.

Л1ыхъужъ, шъыпкъэ, уагъэ, бланэ, пц1ы, уагъэ, къэрабгъ, фыжьы, т1ыс, ш1уц1э, пхъашэ, тэдж, 1ае, шъабэ, шъырыт, гупсэф.

Мы гущы1элъэ диктантэу тхыгъэм синонимэу, омонимэу, антонимэу хэтхэр къыхэтэгъэщых.

К1-к1у. Антонимхэр. Л1ыхъужъ – къэрабгъ, фыжьы – ш1уц1э, тэдж – т1ыс, пхъашэ – шъабэ, шъыпкъэ – пц1ы.

К1-к1у. Омонимхэр. Уагъэ – уагъэ.

К1-к1у. Синонимхэр. Л1ыхъужъ – бланэ, шъырыт – гупсэф.

2. Экраным теплъы.

К1-дж. Гущы1эу тетхэм синонимхэр къафэугупшыс.

Рэхьат - … (гупсэф)

Ины - … (джадэ)

Мэчэфы - … (мэгуш1о)

Къэрабгъ - … (щтапхэ)

Узынчъэ - … (псау)

К1-дж. Омонимхэм ямэхьанэхэр къызщагъэлъэгъорэ гущы1эухыгъэхэр къызэхэф.

Щэр – Щэр

Хьэр – Хьэр

Ео – Ео

К1-дж. Антоним зэфыщытык1э зи1э гущы1эхэр къэгъэнаф.

К1э – жьы                                             щысых – щытых

Къолэны – занк1э                              отнэгъу – бгъузэ

К1ыхьэ – к1ако                                 тхъоплъы – уцышъо

Дахэ – ц1ык1у                                     дэк1уае – къехы

Ехьэ – ек1ы                                          ины – благъэ.

3.1офш1энэу 161-рэм къы1орэр тэгъэцак1э. 

Шъукъедж. Антонимхэр къыхэжъугъэщых, ахэмэ ямэхьанэхэр къашъу1о, антонимхэм ак1эжъугъэтхъзэ, тешъутхык1.

4.Джы куп-купэу зытэгощы.

Купы пэпчъ гъэцэк1эн и1.

Апэрэ купым къы1орэ гущы1эм иантоним ят1онэрэ купым къы1он фай.

Мэщхы - … (мэгъы), къехьэ - … (ек1ы), псыгъо - … (шъуамбгъо), дэгъу - … (дэи), ины - … (ц1ык1у).

Ят1онэрэ купым къы1орэ гущы1эм исиноним  ящэнэрэ купым къы1он фай.

Жэмачыу - … ( гущы1алъ), гоуз - … (дэгъу), инышхо - … (джадэ).

Ящэнэрэ купым къы1орэ гущы1эм омоним  апэрэ купым къы1он фай.

Щэ –Щэ, (Орэдыр къэтэ1о тэ щэ. Чэмхэм къатрэр – щэ.)К1э – К1э (Сянэ тучаным к1э къыхыгъ. Фатимэ иджанэ к1э).

5. Доскэм теплъы. Гущы1эухыгъэу тетхагъэм тыкъеджэ.

Гъэм къэк1ырэр, к1ым ешхыжьы.

К1-дж. Мы гущы1эухыгъэр сыд фэдэ гущы1эухыгъа?

К1-к1у. Гущы1эжъ.

К1-дж. Сыда мы гущы1эжъым къик1ырэр?

К1-к1у. Гъэм къэулэжьырэ зэк1э к1ымафэм зэрэпшхыжьырэр ары. Улажьэмэ узэрэшхэжьыщтэр ары.

К1-дж.  Джы гущы1эухыгъэр синтаксическэу къызэхэтэфы.

Сыд к1ым ыш1эрэр? – ешхыжьы – сказуем

Сыд зышхыжьырэр? – к1ым – подлежащ

Сыдигъо къэк1рэр? – гъэм – обстоятельств

Сыд  ышхыжьрэр?

К1-дж.  Гущы1эхэу  гъэм, ешхыжьы  зэзэхэтымк1э къызэхэтэфы.

Гъэм                 ешхыжьы

Сыда мы гущы1эм к1эух зык1имы1эр?

К1-к1у. Глаголхэм к1эуххэр я1эрэп.

6.Экраным теплъы.

К1-дж. Гущы1эухыгъэхэм ящык1эгъэ синонимхэр, омонимхэр, антонимхэр къэтэгъэуцожьых.

1. Уижъ ы1орэр ш1э, … (уик1э) ыш1рэр шхы.
2. Шы си1 сэ сытет1ысхьэу, … (шы) си1 сэ сэщ нахьыжъэу.
3. К1ыр к1ыизэ къэк1о, … (гъэр) гъызэ мэк1ожьы.
4. Ынэхэр къэуш1унк1ыгъэх, … (унэхэр) къэуш1унк1ыгъэх.
5. Тхьапэхэр зэ1ушъэшъэжьых, … (пшъашъэхэр) зэ1ушъэшъэжьых.

6. Тестым 1оф даш1э.

1. Антонимхэр зыхэт гущы1эухыгъэр къыхэгъэщ

А) Нэхъои ук1ыти хэлъэп.

Б) А пшъашъэр нэрыгъы ыш1ыгъэу пылъыгъ.

В) Ятэ пщэрышху ежьыр одыжъ ц1ык1у.

Г) Пхъэ мэш1ошхо аш1ыгъ.

2. Синонимхэр зыхэт гущы1эухыгъэр къыхэгъэщ

А) Зым иджэгу, адрэм ихьэдагъ.

Б) Онтэгъоп, хьылъэп – птамэ теплъхьэмэ пхьын.

В) Ишэн к1ако – ыбзэгу к1ыхьэ.

3. Зэнк1э мэхьанэ зи1э гущы1эухыгъэр къыхэгъэщ

А) Сыгу ыгъэтэкъуагъ.

Б) Ыгу мак1э хъугъэ.

В) Джэнэ 1ае къыщэфыгъ.

8.Сочинение ц1ык1у.

К1-дж. Джы сочинение ц1ык1у тэтхы, синонимхэр, омонимхэр, антонимхэр дгъэфедэхэзэ. Темэу сочинением и1эр «Гъэтхэпэ мафэхэр гуш1уагъох».

Тхэгъум мыщ фэдэ гущы1эжъхэр жъугъэфедэн шъулъэк1ыщт: улажьэмэ лыжъ пшхын, блэбгъэк1рэ 1офым уфык1эгъожьы, апэу тэджрэм шык1эхъу къыфалъфы.

  V.Унэмк1э гъэцэк1эным иятын.

Омоним, синоним, антоним тфырытф къатхынэу.

Непэ дэгъоу 1оф зыш1агъэхэр къыхэзгъэщы сш1оигъу…

Карточкэхэмк1э  1оф зыш1агъэхэр …