Архайды технологийы метод-куыд универсалон ахуырадон зонындзинæдтæ æмæ арæхстдзинæдты ахъаззаг бындур
статья

Ног зонындзинæдтæ гом кæныны урочы этапты цыбыр  æрфыст архайды технологийы методы

Скъоладзаутæ цавæр  УАА æххæст кæной, уыдон

1. Мотиваци (хæдуагæвæрд) ахуырадон архайдмæ.

Ацы этапыл скъоладзаутæ разæнгард кæнынц урочы активонæй кусынмæ. Уымæ гæсгæ сын ахуыргæнæг дæтты ног темæ  бамбарынæн  æххуыс чи у, ахæм æрмæг , аразы фадат цæмæй бамбарой:

1. ахуырадон архайд домы «хъæуы»;
2. аразы уавæртæ, цæмæй скъоладзауы фæнда урочы кусын «фæнды мæ»;
3. æвæры тематикон фæлгæттæ «мæ бон у»

– хæдуагæвæрд(У);

– урочы нысаниуæг (У);

– куысты нысан цы у, уый бамбарын(Ц);

– ахуыргæнæг æмæ скъоладзауы æмгуыстады пълан саразын(К)

2. Актуализаци (куыстæн пълан саразын, проблемон фæрстытæ æрæвæрын)

1)Ацы этапыл скъоладзаутæ сæ зæрдыл лæууын кæнынц,  рацыд æрмæгæй ног темæ бамбарынæн æххуыс чи у, ахæм æрмæг, кæнынц сæ иу системæмæ

2) хъуыды кæнынц сæ размæ æвæрд хæстыл; ахуырадон архайд ( «хъæуы»- «фæнды мæ»- «мæ бон у») хибарæй куыд æххæст кæндзысты, ууыл æрдзурын.

3) хибарæй кусынмæ разæнгард кæнынц

– анализ, синтез, абарст, зонындзинæдтæ æмæ арæхстдзинæдтæ иумæйаг кæнын

аналоги, классификаци, (Ц;П);

–  тексты хъæугæ æрмæгагурын(П);

– аив ныхасыл куыст (К);

–æххæст кæнынц ахуырадон архайд (Р);

– хи хъуыдытæ раст æмæ  æххæстæй дзурын (К);

– хи хъуыды бахъахъхъæнынæн аргументтæ хæссын (К);

 -иннæты цæстæнгасæн аргъ кæнын  (К).

3. къуылымпытæ кæм  æмæ цæмæн æййафдзысты, уый сбæрæг кæнын

Къуылымпытæ кæм  æмæ цæмæн æййафынц, уый тыххæй сбæрæг кæнынхъæуы, цавæр  зонындзинæдтæ сын нæ фаг кæны, уый

– анализ, синтез, абарст, зонындзинæдтæ æмæ арæхстдзинæдтæ иумæйаг кæнын

аналоги, классификаци, (Ц;П);

– проблемон фарст æрæвæрын (П);

– алыхуызон хъуыдытæ  хынцын æмæ координаци кæнын(К)

– быцæу фæрстытæ лыг кæнын(К)

4. Цæлхдур аиуварс кæнынæн проект саразын.

Ацы этапыл скъоладзаутæ къордты кусгæйæ ахуыргæнæгимæ иумæ æвæрынц сæ размæ нысан, ахæссынц æй урочы темæмæ, цæлхдур цы мадзæлтты фæрцы аиуварс кæндзысты, ууыл хъуыды кæнгæйæ.

Скъоладзаутæн ахуыргæнæг диалоджы фæрцы æххуыс кæны, разæнгард сæ кæны иртасæн куыстмæ.

– агурын æмæ рахицæн кæнын хъæугæ информаци. (П);

– ахадгæдæар мадзæлттæ агурын фарст райхалынæн (П);

-фæтк æвæрын;(П);

– фидæн фæлгъауын(П);

–зонындзинæдтæиу уагмæ  кæнын(П);

-дзургæ ныхасы æмбаргæ арæзт(П);

– барджынæй хи разæнгард кæнын зын фадæтты( р);

- хи хъуыдытæ бæлвырд æмææххæстæй зæгъын  (К);

– хи хъуыдытæ бæлвырд кæнын ныхасы(К );                                          

–алыхуызон хъуыдытæ хынцын (К);

– бæлвырд критеритæй пайда кæнын хи хъуыдытæсбæлвырд кæнынæн (К);

– æмгуыстдзинад аразын ахуыргæнæгæмææмгæрттимæ (К);

– быцæутæ иуварс кæнын (К).

5. Проект баххæст кæнын.

Ам скъоладзаутæ ахуырадон хæс æххæст кæныныл кусынц къордты, сæ хъуыдытæ дзурынц, быцæу кæнынц, иртасынц кæй хъуыды растдæр у, уый. Оптималон дзуапп æвзарынц.Дзурынц проектыл куыст сын цы  ног зонындзинæдтæ радта, сæ размæ цы проблемæ лæууыд, уый райхалынæн сын куыд баххуыс кодта, ууыл.

–хъуыды бавæрын (Л);

– анализ, синтез, абарст  (П);

–зонынадон хъæппæрис æвдисын(Р);

–хи хъуыдыты рæстдзинадæн аргументтæ хæссын(П);

–хъæугææрмæг агурын(П);

–пайда кæнын нысæнттææмæ символтæй(П);

–алыхуызон нысæнттææмæ схемæтæ аразын(П);

–сбæлвырд кæнын аххостææмæ сæ фæстиуджыты бастдзинад (П);

- хибарæй саразын алыхуызон мадзæлттæ проблемæтæ лыг кæнынæн сфæлдыстадон бындурыл (П);

–дзургæ ныхас æмбаргææмæ сæрибарæй аразын(П);

–логикон æгъдауæй  ныхас бæлвырд фæткыл аразын æмæ бæлвырд кæнын (П);

–адæймаджы миддунейæн эстетикон æгъдауæй аргъ кæнын æмææмбарын (Л);

–иумæйаг хъуыддаджы бæрнондзинад æмбарын (Л);

–этикон æмæ моралон домæнтææххæст кæнын (Л);

–бæлвырд æмæ биноныг дзурын хи хъуыдытæ (К);

–æмбæлгæ уагыл пайда кæнын зонын æвзаджы фæрæзтæй(К);

–хи хъуыдытæн раст аргъ кæнын зонын (К);

–алыхуызон хъуыдытæ хынцын æмæсæ бæлвырд уагыл аразын (К);

–дæ хъуыдытæ бæлвырд критериты бындурыл аразын (К);

–иумæйаг уынаффæйыл разы уæвын (К);

–ныхмæлæуддзинæдтæ райхалын. (К).

6. Ног зонындзинæдтæ дзургæйæ фидар кæнын.

 Дзурынц, хæслæвæрд æххæст кæнгæйæ, куыд архайдзысты (архайды алгоритм), уый тыххæй.  

Ранымад архæйдтыты æххæст кæнынц (анализ, синтез, абарст, хатдзæгтæ кæнын).

Къордты (кæнæ къæйттæй) кусынц.    

–анализ, синтез, абарст (П);

–архайды уагæвæрдты домæнтæ баиу кæнын (П);

–аххос æмæ фæстиуджыты бастдзинад бæлвырд кæнын (П);

-хъуыдытæ логикон æгъдауæй аразынæмæ бæлвырд кæнын (П);

–хи хъуыдытæ бæлвырд æмææххæстæй  равдисын (К);

–æмбæлга уагыл пайда кæнын зонын æвзаджы фæрæзтæй (К);

-хи хъуыды аразын аргументтææмæ бастдзинæдты руаджы  (К);

–алыхуызон хъуыдытæ нымайын æмæ афтæмæй æмгуыст кæнын (К);

–хи хъуыдытæн раст аргъ кæнын зонын бæлвырд критеритæм гæсгæ (К).

-иумæйаг уынаффæмææрцæуын иумæйаг хъуыддаг аразгæйæ (К);

-хи бæрнондзинад æмбарын иумæйаг хъуыддаджы  (Л);

–моралон æмæ этикон домæнтææххæст кæнын (Л).

7. Скъоладзауты хибарæй куыст.

Ацы этапыл скъоладзаутæ кусынц хибарæй ног хæслæвæрдтыл, сæ куыстæн аргъ кæнынц. Сæ хъуыдыты рæстдзинадæн аргументтæ  хæссынц.

Ацы этапы эмоционалон арæзт у уымæ, цæмæй  скъоладзау бамбара йæ ахадындзинад («ситуация успеха»), цæмæй дарддæры архæйдтытæм разæнгард кæна.

–анализ, синтез (П);

– текстæй хъæугæ æрмæг исын (П);

–нысæнттææмæ символтæй пайда кæнын. (П);

–архайды уагæвæрды домæнтимæ баиу кæнын (П);

–архæйдтытæ алгоритмæтæм гæсгæ кæнын (П);

-бæлвырд кæнын (П)-                                    

–рæстытæ кæнын (Р);

–аргъ кæнын  (Р);

–зындзинæдтæ хибарæй аиуварс кæнын (Р);

–æмбаргææмæ сæрибарæй хъуыдытæ зæгъын (П);

–хи хъуыдытæ  бæлвырдæй æмææххæстæй зæгъын (К);

–хи хъуыды сбæлвырд кæнынæн критеритæй спайда кæнын (К).

8. Æрмæг бафидар кæныныл куыст.

Ацы этапы сбæрæг кæнын хъæуы, цы зонындзинæдтæ райстой урочы, уыдонæй  дарддæр ахуыры дæр æмæ царды дæр кæм æмæ куыд пайда кæндзысты, уый

– ахуырадон æрмæджы этикон нысаниуæгæн раст аргъ кæнын (Л);

– анализ, синтез, классификаци (П);

– текстты æмбарынад, хъæугæ æрмæг сæ исын зонын (П);

–нысæнттææмæ символтæй пайда кæнын (П);

-аххос æмæ фæстиуджыты бастдзинад сбæлвырд кæнын (П);

–фæстиуджытæ раиртасын (П);

-хибарæй аразын алгоритмон архайд (П);

–логикон æгъдауæй хъуыды кæнын (П);

- бæлвырд кæнын (П);

-æмбаргææмæ хибарæй аразындзургæ ныхас (П);

–бæлвырд кæнын, раст кæнын,аргъ кæнын (Р);

–хи хъуыдытæ зæгъын бæлвырд æмææххæстæй (К);

– алыхуызон хъуыдытæ хынцгæйææмгуыст кæнын (К);

–хи хъуыдытæ бæлвырд кæнгæйæ критеритæй       пайда кæнын (К).

- æмбарын   бæрнондзинад(К).

–иумæйаг уынаффæ хорзыл банымайын (К);

–фæрстытæ  æвæрын (К);

–æмбæлгæ хуызы спайда кæнын дзургæ ныхасæй хъуыддæгтæ аразгæйæ (К);

–де мгуыстгæнæджы ахаст нывыл кæнын (К);

-иумæйаг хъуыддаджы бæрнондзинад æмбарын (Л);

-моралон æмæ этикон домæнтææххæст кæнын къорды кусгæйæ (Л).

9.Æрмæг куыд бамбæрстой, уый сбæрæг кæнын.

Абарынц урочы нысан æмæ йæ фæстиуджыты бастдзинад, сæ архæйдтыты фæстиуджытæ:

Æргом кæнынц урочы темæ æмæ йæ хæстæ; цæлхдур иуварс кæнгæйæ сæм зындæр цы фæкаст, урочы сын цымыдисагдæр цы уыд, ууыл дзурынц.  

 Сæ бон у зæгъын, се ’мбæлттæй хуыздæр чи бакуыста, кæй дзуапп уыд растдæр; фæбæрæг кæнынц, сæ  къорд иумæйагæй куыд бакуыста, уый.  

Сæ куыстæн аргъ кæнынц, сæ размæ ног нысантæ æвæрынц

– архæйдтытæ зæрдыл лæууын кæнын  (П);

–  архайды фæстиуджытæн аргъ кæнын (П);

– æнтыстытæ бæлвырд кæнын (Л);

– ахуырадон архайды  къухы цы бафтыд/ нæ бафтыд, уый бæрæг кæнын (Л);

–хи хъуыдытæ бæлвырд кæнынæн алыхуызон критеритæй пайда кæнын (К);

–ахуырады æмгуыстдзинадæнфæтк аразын (К);

–этикон æмæ моралон домæнтææххæст кæнын (Л).