Современные технологии изучения адыгейского языка
статья

      Ц1ыфым гъэсэныгъэу ык1и п1уныгъэу хэлъыр зынэсрэр къэзгъэлъагъорэр жабзэу 1улъыр, ащ ибайныгъ, ар зэригъэ1орыш1эшъурэр ары. Бзэр дэгъоу,1упк1эу, тэрэзэу ыгъэфедэшъуным пае грамматикэмк1э правилэхэр ыш1энхэ фае. Дахэу,щэрыоу,къабзэу, зэгъэк1угъэу к1элэц1ык1ум бзэр ыгъэфедэным пае  литературнэ шапхъэхэр 1эк1элъынхэ фае.Ахэр зэк1э ш1огъэш1эгъонхэу ы1э къыригъэхьанхэм пае уахътэм дезыгъаштэрэ ек1ол1ак1эхэр къыфэдгъотхэзэ тэ к1элэегъаджэхэм, ти1офш1эныр зэхэтэщэ.Адыгабзэмк1э иегъэджэн материалэу щы1эр бэп. ШIэныгъэ куу кIэлэеджакIомэ ягъэгъотыгъэным пае анахь мэхьанэ зиIэу слъытэрэр урокыр ары. Программэм къыдилъытэрэ Iофыгъохэр зэкIэ зыщыдгъэцакIэрэр мы чIыпIэр ары. Арышъ апэрэ мафэм щегъэжьагъэу урокыр гъэшIэгъоны зэрэхъущтым сыдэлажьэ. Ащ пае сэгъэфедэх технологие зэфэшъхьафхэр: проектнэ технологиер, дифференцированнэ егъэджак1эр, информационнэ технологияк1эхэр,  псауныгъэм икъэухъумэн фэIорышIэрэ (здоровьесберегающие) технологиехэр ыкIи тестхэр. Мыхэмэ анэмыкIэу урокхэр нахь гъэшIэгъонэу зэхэщэгъэнхэм пае адыгабзэм иурокхэми   дидактическэ материалхэр сэгъэфедэх.

    Ыпэк1э къызэрэс1уагъэу,             урокыр къыгъэш1эгъонынэу технологие зэфэшъхьафхэр сэгъэфедэх. Охътэ к1эк1ым къык1оц1 едзыгъо горэм 1оф дэпш1эщтмэ мы ек1ол1ак1эр амалыш1у:к1элэеджак1омэ ежь-ежьырэу1оф аш1энэу,зыгорэм лъыплъэнхэу,къагъотынэу,рыгъозэнхэу регъасэх.  Ащ  ыпкъ къик1к1э язэхэш1ык1 хэхъо, гулъытэ куу я1э мэхъу. Проектнэ 1офш1эныр нэбгрэ пэпчъ шъхьаф-шъхьафэу,е куп-купэу гощыгъэхэу,е зэрэклассэу зы 1офш1эныр зэдаш1эн алъэк1ы.Проектнэ 1офш1эныр ек1ол1эк1э гъэш1эгъонэу,амалыш1оу щыт. 

 Мыщ дэжьым лъэныкъо пстэумкIи ягупшысэ зынэсырэр,   къэошIэ, язэхэшIыкI хэхъо, гулъытэ куу яIэ мэхъу.

          КIэджыкIыжьыныр – кIэлэеджакIомэ шIэныгъэу я1эр, ахэр бгъэпытэжьын къодыер арэп, ау ахэм зябгъэушъомбгъуныр ыкIи нахь куу пшIынхэр ары пшъэрылъэу иIэр. КIэджыкIыжьын урокым изэхэщэн тэ кIэлэегъаджэмэ, тикIуачIэ етхьылIэн, урокыр  гъэш1эхъонэу, 1офш1эн зэмыл1эужыгъохэмк1э баеу, к1алэмэ аш1огъэш1эгъонэу зэхэтщэн фае.  

Мыщ фэдэ урокмэ сэ нахьыбэмкIэ ащызгъэфедэхэрэр тестхэр ары. КIэлэеджакIомэ шIэныгъэу агъотыгъэр зэфэхьысыжьыгъэнымкIэ мыхэр лъэшэу IэпыIэгъушIух.  Шъыпкъэ, тестхэр комбинированнэ урокхэми унэмк1э правилэу яIагъэр тест цIыкIукIэ сыплъэкIужьэуи къыхэкIы, ау нахьыбэрэ кIэджыкIыжьын урокхэр ары зыщызгъэфедэхэрэр.Тестхэр сэр-сэрэу зэхэсэгъэуцох. Едзыгъоу зэрагъашIэрэм пэпчъ тестхэр зэхэсэгъэуцох ыкIи зэфэхьысыжь урокмэ ащысэгъэфедэх. КIэлэеджакIом ишIэныгъэ икууагъэ сыдрэ лъэныкъокIи нэрылъэгъу къыпфэхъу. Мыхэр ежь КIэлэеджак1охэмкIи нахь IэшIэхэу щыт, сыда пIомэ джэуапэу къытыжьыщтыр нахь къыхэхыгъошIу афэхъу.  

     Джэгун урокхэми яш1огъэшхо къэк1о ахэр  нахьыбэмкIэ зыщызгъэфедэхэрэр зэфэхьысыжь урокхэр ары. Мыщ фэдэ урокмэ кIэлэеджакIохэр нахь чанэу ахэлажьэх. ДжэгукIэу бгъэфедэн плъэкIыщтыр бэ: «Лото», «Домино» ыкIи нэмыкIхэри. Сэ нахьыбэрэ згъэфедэрэр «Домино». ГущыIэм пае: бзэ гущыIэмэ язэгъэшIэн зытэухым зэфэхьысыжь урокыр мы джэгукIэм фэгъэхьыгъагъ. Апэ рапшIэу карточкэхэр (тхьапэ цIыкIухэр) сэгъэхьазырых. Ахэр зэфэдитIоу зэпырыгъэлэнтхъыкIыгъэх. Зы лъэныкъом упчIэ тет, адрэ лъэныкъом джэуап тет. УпчIэу къатыгъэм иджэуап зиIэм къыпегъэуцо, ык1и  упчIэу икарточкэ тетым къеджэ, ащ иджэуап зиIэм къыпегъуцо ыкIи упчIэу итым къеджэ. Джащ тетэу урокыр рекIокIы. Мыщ фэдэ карточкэхэр тестмэ афэдэу едзыгъоу  акIугъэм пэпчъ згъэхьазырыгъэх.

Мы джэгук1эхэр  бзэм изэгъэш1эн имызакъоу литературэм иурокхэми ащыбгъэфедэн плъэк1ыщт. Гущы1эм пае: жэры1о народнэ творчествэр ак1у хъумэ гущы1эжъхэр атесэтхэшъ джащ фэдэу мэджэгух. Гущы1эжъхэр зэрагъаш1э хъумэ нэмык1 зэнэкъокъухэри зэхэсэщэх. Классыр куп-купэу сэгощышъ, охътэ гъэнэфагъэк1э гущы1эжъхэр къатхых  ык1и гущы1эжъэу къатхыгъмэ ямэхьанэ къа1о. нахьыбэ къэзытхыгъэр тек1о.

        Урокыр зэхэзгъэуцо хъумэ, нэбгырэ пэпчъ зэш1уихын ылъэк1ыщт гъэцэк1эныр къыдэслъытэзэ урокыр сэгъэпсы. Мы егъэджэныр  сыдигъок1и 1эрыфэгъоу щыт, сыда п1омэ нахь дэгъоу еджэрэми т1эк1у нахь еджэныр зыфэкъинми  уна1э атебгъэтын олъэк1ы.  нэбгырэ пэпчъ фэук1оч1ыщтым елъытыгъэу 1офш1эн есэты.

    Сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, урокыр дэгъоу гъэпсыгъэ хъугъэми, дэеу гъэпсыгъэ хъугъэми зэлъытыгъэр  амалэу щыбгъэфедэрэр ары. Мэхьанэшхо зэстырэмэ ащыщых: урокым куп-купэу Iоф щашIэныр, нэбгырэ тIурытIоу зэгъусэхэу Iоф ашIэныр, доскэм Iутхэу, язакъоу Iоф ашIэныр, карточкэхэмк1э  ежь-ежьырэу Iоф ашIэныр, джэгукIэ гъэшIэгъонхэр урокмэ ащыбгъэфедэныр, физминуткэ зэфэшъхьафхэр урокым щыбгъэфедэнхэр. Мы зигугъу къэсшIыгъэ амалхэр зэрэзгъэфедэщтым, урокыр гъэшIэгъонэу гъэпсыгъэ зэрэхъущтым сишъыпкъэу сыпылъ.

     Джырэ лъэхъаным к1элэеджак1охэр компьюторым игъэфедэнк1э к1элэегъаджэхэм зэрэнахь 1азэхэр хэтк1и нафэ.Компьюторымрэ,проекторымрэ, интерактивнэ доскэмрэ мафэ къэс,урок пэпчъ умыгъэфедэщтми,уахътэу тызхэтым,типредмет диштэным пае,тишъыпкъэу 1оф рытэш1э. Информационнэ технологияк1эхэр зыщыгъэфедэгъэ урокхэр нахь аш1огъэш1эгъоных.                               Адыгабзэм изэгъэш1эн непэ игугъу къэпш1ы зыхъук1э,сыхьат пчъагъэу ащ ратырэм уна1э темыдзэн плъэк1ыщтэп, сыда п1омэ я 6-8рэ классхэм бзэмк1э зы сыхьат нахь къыритрэп. 

       Бзэр ц1ыфым ыпс,ытхьак1ум,и1аш,ишъуаш,лъэпкъым инэшэнэ мык1одыжьынхэм язехьак1у.Тхак1ом бзэр къызфигъэфедэзэ ц1ыф жъугъэмэ апсэ къызэ1ихынэу зыфызэш1ок1ык1э,тэри,к1элэегъаджэхэм,бзэр щык1эгъэнчъэу къытк1эхъухьэрэмэ ядгъэш1эныр,ш1у ядгъэлъэгъуныр,ядгъэштэныр,ядгъэш1эныр тиапэрэ пшъэрылъ.